Biegi czyli dobór przełożeń

"To jest, proszę Pana, najlepszy rower w naszym sklepie. Ma dwadzieścia jeden przerzutek".

Każdy w miarę obyty człowiek powinien czym prędzej uciec ze sklepu, w którym sprzedawca wygaduje takie brednie. Każdy z nas rozróżnia przerzutki od przełożeń. Ta wiedza to jednak tylko pewna część problemu. Druga to umiejętność zastosowania tej wiedzy w praktyce. Mowa oczywiście o umiejętności zastosowania właściwego biegu w danych warunkach terenowych. Czy nie zastanawiało Cię to, że zawodnicy jadą w zróżnicowanym terenie kręcąc pedałami w stałym rytmie? To nie jest kwestia lepszej wydolności czy wytrzymałości organizmu, tylko umiejętności doboru przełożeń.

W świecie rowerowym 3 x 7 nie równa się 21. Masz do dyspozycji określoną liczbę przełożeń. Tylko niech nie zmyli cię arytmetyka na poziomie szkolnym. Trójrzędowy suport i siedmiorzęd z tyłu to w najlepszym razie piętnaście sensownych przełożeń. Wiele kombinacji przełożeń powiela się i nie ma potrzeby ich używania.

Krzyżowanie łańcucha

Za wszelką cenę należy unikać sytuacji, kiedy to łańcuch leży na dużej koronce korbowodu i dużym trybie kasety równocześnie. Odwrotne ustawienie, mała koronka na korbowodzie i mały tryb kasety, też jest niedopuszczalne. Dlaczego? Łańcuch nie jest z gumy i nie można wyginać go na boki. Kiedy łańcuch przenosi obciążenia rozciągające go wzdłuż i jest jednocześnie mocno wygięty w bok, rozciąga się na sworzniach. Rozciągnięty łańcuch ściera zęby trybów i koronek. Jednym słowem, cały napęd się zużywa, a wymiana poszczególnych jego części jest bardzo kosztowna. Najlepiej byłoby, gdyby łańcuch szedł w jednej linii z suportu na kasetę.

Sprzęt

Najważniejsza dla kolarza górskiego jest rozpiętość przełożeń. Obecnie niepodzielnie króluje system Hyperdrive. Generalnie można go scharakteryzować w ten sposób, że średnia tarcza suportu ma (w 99 na 100 przypadków) 32 zęby.

Największa tarcza przeważnie ma 42 zęby. Silni jeźdźcy poszukują 44-zębowej, gdyż pozwala ona uzyskać twardsze, czyli szybsze, przełożenia. 44-zębowe tarcze można dostać razem z korbowodami Deore XT (bardzo rzadko) albo Sachs Quartz. Podróżujący do USA mogą kupić coś od małych, niezależnych producentów, np. Action Tech, Avitar, Real, Race Face.

Najmniejsza koronka standardu Hyperdrive ma 22 lub 24 zęby. Większą rozpiętość uzyskamy stosując 22. Jest ona dostępna niestety tylko w droższych korbowodach. Powodem jest to, że im mniejsza jest ilość zębów, tym większe obciążenia muszą one przenosić. W związku z tym do ich produkcji należy zastosować twardszy, (czytaj: droższy) materiał.

Kasety są produkowane w tak olbrzymiej różnorodności, że trzeba naprawdę uważać przy ich wyborze. Do zestawu Hyperdrive najlepiej pasuje taka kaseta, której najmniejszy tryb ma 11 zębów. Największy to już kwestia umowna. Osobom dużo jeżdżącym w górach polecam kasetę 11-30. Jeżeli masz freeridowego kolosa i ochotę wspinać się na strome stoki, pomyśl o kasecie XTR 12-32 lub nawet Nexave 11-34. Dla zawodników lub mieszkańców środkowej Polski wystarczająca jest 11-28.

Sześcio-, siedmio-, ośmio- czy dziewięciorzęd?

Im więcej rzędów kasety, tym bardziej pionowo ustawione są szprychy tylnego koła od strony kasety. To wpływa na zmniejszoną odporność koła na rozcentrowanie. Szeroka kaseta, czyli większa ilość trybów kasety, wpływa też na zakres, w jakim musi operować łańcuch. Im większe jego "przekoszenie", tym bardziej maleje jego żywotność.

Im więcej rzędów, tym precyzyjniej można dopasować kadencję do warunków terenowych i siły jeźdźca.

Jednym zdaniem: jeżeli priorytetem jest trwałość napędu, to im mniej rzędów, tym lepiej, jeśli jednak wymagasz precyzji na najwyższym poziomie, szukaj ośmio- lub dziewięciorzędowych kaset.

Przełożenia

Poniższa tabela informuje, ile metrów można pokonać z jednego pełnego obrotu korbowodem, kiedy zastosujesz określone przełożenie. Dzięki niej możesz namacalnie stwierdzić, które przełożenia dublują się, a których należy używać.

S U P O R T

22 24 32 34 36 42 44 46 48

KASETA 11 4,08 4,45 5,94 6,31 6,67 7,78 8,16 8,53 8,9

12 3,37 4,08 5,51 5,78 6,12 7,14 7,55 7,81 8,16

13 3,45 3,8 5,1 5,4 5,7 6,7 7 7,3 7,7

14 3,2 3,6 4,7 5 5,3 6,2 6,5 6,8 7,1

15 2,98 3,3 4,4 4,7 5 5,8 6,1 6,4 6,6

16 2,8 3,1 4,1 4,4 4,7 5,4 5,7 6 6,2

17 2,63 2,9 3,9 4,1 4,4 5,1 5,4 5,6 5,9

18 2,49 2,8 3,7 3,9 4,1 4,8 5,1 5,3 5,5

20 2,24 2,5 3,3 3,5 3,7 4,4 4,7 4,9 5

21 2,14 2,4 3,2 3,4 3,6 4,2 4,3 4,5 4,7

22 2,04 2,3 3 3,2 3,4 4 4,15 4,3 4,5

23 1,96 2,2 2,9 3,1 3,2 3,8 4 4,15 4,3

24 1,88 2,1 2,8 2,9 3,1 3,6 3,8 4 4,15

25 1,8 2 2,7 2,8 3 3,5 3,7 3,8 4

26 1,73 1,9 2,6 2,7 2,9 3,4 3,5 3,7 3,85

28 1,59 1,8 2,4 2,5 2,7 3,1 3,3 3,4 3,6

30 1,49 1,7 2,2 2,4 2,5 2,95 3,05 3,2 3,35

32 1,41 1,6 2,1 2,1 2,3 2,75 2,9 3 3,1

34 1,33 1,5 2 2,1 2,2 2,6 2,7 2,8 2,95

Dużą na asfalt, średnią na szutrówki, małą na ścieżki

Tak, to jest straszne uogólnienie, ale może być pomocne nie tylko początkującym w wyborze koronki suportu. W związku z zagadnieniem "krzyżowanie łańcucha" należy przyjąć następujące założenia. Małej koronki używać wyłącznie na ponadprzeciętnie stromych podjazdach i jazdy po grząskim gruncie. Średnia tarcza może służyć do jazdy w umiarkowanie pofałdowanym terenie i wtedy, gdy na płaskim liczy się duży moment obrotowy, czyli jazda z licznymi przyspieszeniami. Dużej tarczy używać przy jeździe w terenie płaskim i na długich zjazdach.

Operowanie tylną przerzutką

Praca nóg - przed redukcją musisz się sprężyć i przyspieszyć kadencję. Obroty muszą być na tyle wysokie, żeby jak najbardziej zmniejszyć nacisk na pedały. Zasada jest następująca: najpierw musisz wykonać trzy jak najszybsze obroty z pełną mocą. Potem przestajesz wciskać pedały, musisz tylko nimi kręcić, po zluzowaniu nacisku na pedały możesz wykonać ruch manetką. Dopiero jak usłyszysz dźwięk łańcucha wchodzącego na większą zębatkę, możesz porządnie depnąć w pedały. W przeciwnym wypadku istnieje duże szansa, że uda ci się urwać łańcuch.

Ruch manetką - kiedy czujesz, że jesteś w stanie przekręcić pedały bez napinania łańcucha, zaprzestań kręcenia pedałami na ułamek sekundy zmień bieg manetką i ponownie rozpocznij pedałowanie.

Operowanie przednią przerzutką

Umysł - musisz przewidzieć, kiedy trasa stanie się na tyle stroma, żeby zmiana koronki suportu na mniejszą okazała się konieczna. Kiedy już rozpoczniesz sztywny podjazd, zrzucenie może okazać się niemożliwe.

Praca nóg - podobnie, jak w wypadku tylnej przerzutki, należy przekręcić suport bez oporu. Jednak jeżeli w wypadku kasety łańcuch wskoczy nawet pod umiarkowanym oporem z przodu, będzie to o wiele trudniejsze.

Ruch manetką - najlepszy efekt uzyskasz, wykonując ruch manetką kiedy korby przekroczą pozycję spionowaną. Ma to związek z nitami stosowanymi przez Shimano (Dual SIS), ułatwiającymi zmianę biegów pod obciążeniem.

Małe adiustacje

Jeżeli redukcja się nie udała, przekręć manetkę odrobinkę mocniej, ale nie na tyle, żeby wskoczył następny punkt indeksacji.

Nie udało się?

Wypnij jedną nogę. Naciśnij przedni hamulec, przesuń rower do przodu tak, żeby unieść tylne koło w powietrze. Nogą wpiętą w pedał wykonaj obrót korbami i bieg wskoczy sam.

Na mocno trzęsących zjazdach dopuszczalne jest krzyżowanie łańcucha. Nigdy nie pakuj jednak łańcucha na największą zębatkę z tyłu, grozi to jego zeskoczeniem pomiędzy szprychy a kasetę.