Problematyka II i IV cz. "Dziadów" A.Mickiewicza

Ludowy obrzęd wywoływania duchów:

-> starodawny, ludowy obrzęd białoruski pochodził z czasów pogańskich, zachował się wśród ludu do czasów Mickiewicza i obchodzony był na Litwie (w tajemnicy przed duchowieństwem) ku czci przodków (czyli dziadów - stąd tytuł utworu),

-> gromadzie wieśniaków i wieśniaczek zebranych w kaplicy (dokąd przynoszą również jadło i napoje w ofierze dla duchów) przewodzi Guślarz, wywołując dusze zmarłych i te, pojawiając się, ujawniają swoje grzechy, proszą ludzi o pomoc i udzielają przestróg moralnych skierowanych do żywych. Jest to sąd nad życiem ziemskim zjaw zmarłych wywołanych zaklęciami Guślarza,

-> widma pojawiają się kolejno według stopnia winy i kary; występują trzy kategorie widm: lekkie (dzieci), ciężkie (widmo złego pana), średnie (dziewczyna), poprzedzone takimi szcegółami obrzędowymi jak: palenie kądzieli, palenie kotła z wódką oraz palenie wianka, . Guślarz powtarza formuły wzywające i odpędzające duchy zmarłych, pytając ich, czego im potrzeba,

- duchy lekkie otrzymują to, czego pragnęły - ziarneczka gorczycy,

- przedstawicielka duchów pośrednich otrzymuje słowa pocieszenia, że jej męka skończy się za dwa lata,

- wyrok na dziedzicajest bezwzględny, twardy; jemu człowiek nic nie pomoże,

-> rytuał obrzędowy zostaje zakłócony pojawieniem się milczącego Widma, które wygląda dziwnie i zachowuje się odmiennie od pozostałych:

- nie odpowiada na pytania,

- nie słucha zaklęć,

- nie chce zniknąć na polecenia i zaklęcia Guślarza.

Ludowe widzenie świata:

-> wierzenia i przekonania ludowe; wiara w istnienie upiorów i inne zjawiska nadprzyrodzone dziejące się na ziemi,

-> związek między światem żywych a światem umarłych,

-> nawiązanie dialogu między światem rzeczywistym i pozaziemskim, wzajemne przenikanie się obydwu światów.

IV cz. "Dziadów" jako poemat o miłości i cierpieniu, studium miłości romantycznej:

-> Gustaw - wzorcowy, romantyczny model zakochanego człowieka,

-> tragiczny kochanek Maryli, nie wiadomo czy jest on zwykłym człowiekiem, czy szaleńcem, czy upiorem,

-> samotny, tajemniczy, zakochany od pierwszego wejrzenia, nieszczęśliwy, porzucony kochanek, pełen wewnętrznego niepokoju, zbuntowany wobec otaczającej go rzeczywistości, nieufny, szaleniec, wyobcowany ze społeczności, indywidualista, romantyczny bohater na miarę Wertera z powieści Goethego,

->monolog liryczny Gustawa obrazem jego cierpień z powodu

nieszczęśliwej miłości, historia pośmiertnego losu młodzieńca - Upiora z wiersza "Upiór" oraz tajemniczego Widma z końcowej sceny II cz. "Dziadów",

->przyczyny jego nieszczęśliwej miłości:

- nierówność społeczna,

- różnice majątkowe,

- przesądy społeczne; ukochana pogodziła się z wolą rodziców, a on cierpi do granic obłąkania,

-> ukazanie, jak najpiękniejsza miłość nie może doprowadzić do szczęścia z powodu różnic społecznych między

zakochanymi,

-> bunt Gustawa przeciwko obyczajom, przesądom i konwenansom krępującym uczucia i odbierającym ludziom prawo

do osobistego szczęścia oraz szydzenie z tych, którzy w zdobyciu bogactwa upatrują szczęście,

-> dramat duszy Gustawa całkowicie ogarniętego uczuciem; cierpi, rozpacza, nie obchodzi go nic poza własnym cierpieniem i wspominaniem ukochanej, przestaje istnieć dla świata, przekreśla swoją przyszłość, pragnie śmierci, popełnia samobój stwo,

-> miłość opanowuje całą jego osobowość, całe życie jest jej podporządkowane, jest ona dla niego największą wartością,

-> miłość jest tu ukazana w różnych odcieniach; przejawia się ona jako uwielbienie, czułość, tęsknota, namiętność,

szaleństwo, rozpacz, zazdrość, pogarda, a nawet może prowadzić do znienawidzenia obiektu uczuć ("Kobieto! puchu marny! ty wietrzna istoto!") czy zemsty na ukochanej; kontrasty w sposobie wyrażania miłości, obsesyjne powroty obrazów i słów,

-> miłość kojarzy się z cierpieniem ("Kto miłości nie zna, ten żyje szczęśliwy") i prowadzi do nieszczęścia,

-> wyznania Gustawa - tojakby spowiedź pośmiertna z całego życia; celowo przybył do księdza, swego dawnego nauczyciela, szukając kogoś, z kim mógłby się podzielić swoimi przeżyciami, opowiedzieć o przyczynach, które doprowadziły go do obłąkania i samobójczej śmierci i kto mógłby go zrozumieć; rozpaczliwa próba nawiązania kontaktu z drugim

człowiekiem, . ujęcie wspomnień bohatera w ramy trzech godzin, wyzna czonych przez trzy gasnące kolejno świece: godzinę miłości, rozpaczy i przestrogi; biciem zegara i gaśnięciem świec naznaczył poeta upływ czasu zwierzeń,

->wpływ lektury Goethego i Rousseau na ukształtowanie się uczucia bohatera oraz obwinianie księdza o to, że wprowadził go w złudny świat bohaterów książkowych; książki pozwoliły mu uwierzyć w idealny obraz kobiety i przygotowały go do przeżywania miłości,

->romantyczny pogląd bohatera na istotę miłości; dusze kochanków, według niego, są przeznaczone dla siebie przez Boga i połączone na wieki; Gustaw wierzy w duchowąjedność z ukochaną i rozpoznaje w niej zagubioną połowę swej duszy; miłość sprawą metafizyczną,

->brak zrozumienia dla Gustawa ze strony księdza, który nie został przez niego przekonany, uznał go za szaleńca ("on ma rozum pomieszany"); spokój księdza załamał się dopiero po przebiciu się Gustawa sztyletem; Gustaw mimo to pozostał cały i zdrów - stał się upiorem w jego oczach (a z kantorka rozległ się głos pokutującej duszy),

-> związek przeżyć Gustawa z przeżyciami osobistymi Mickiewicza, z jego nieszczęśliwą miłością do Maryli Wereszczakówny.

Sprawiedliwość ludowa:

-> pośmiertna odpowiedzialność człowieka za winy popełnione za życia,

-> ludowe prawdy moralne i podporządkowanie się ich rygorom. -> problem winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwości ludu; pojawiające się duchy opowiadają o mękach, jakie znoszą w zależności od win, popełnionych

za życia, a Guślarz wypowiada przestrogi moralne i chórje powtarza.

Ludowe pojęcie sprawiedlwości wyrazem sprzeciwu wobec panujących stosunków społecznych:

-> antyfeudalne akcenty w obrazie widma pana, skazanego na wieczne męki pośmiertne (głód, pragnienie) za nieludzki za życia stosunek do poddanych; dopuszczał, by umierali z głodu, a oni teraz pod postacią ptactwa nie pozwalają mu na pożywienie się,

-> ostre zarysowanie w utworze, na przykładzie obrazu okrutnego dziedzica, ówczesnego konfliktu klasowego, najbardziej istotnego problemu społecznego tego okresu oraz realistyczne jego ujęcie i opowiedzenie się poety po stronie ludu,

-> budzenie u czytelnika silnego oddźwięku uczuciowego; grozę tej sceny potęguje:

- wygląd nielitościwego pana: "W gębie dym i błyskawice, Oczy na głowę wysiadły,

-> Swiecąjak węgle w popiele, Włos rozczochrany na czole."

- bezwzględność kary, jaka go spotyka: "Szarpajmy jadło na sztuki,

A kiedy jadła nie stanie Szarpajmy ciało na sztuki, Niechaj nagie świecą kości",

- realizm opisów scen włożonych w usta dawnych poddanych: "Przywiązano mię do sochy,

Zbito dziesięć pęków łozy. Każdą kość, jak z kłosa żyto, Jak od suchych strąków grochy, Od skóry mojej odbito!",

-> bunt Gustawa w IV cz. przeciwko krzywdzie i niesprawiedliwym stosunkom społecznym na świecie.

Sens przestróg moralnych zawartych w II i IV cz. "Dziadów":

-> według przestrogi wypowiedzianej w II cz. "Dziadów" przez dzieci, aby osiągnąć pełnię człowieczeństwa i dostać się do nieba, trzeba zaznać w życiu doczesnym cierpień i goryczy; lekkie życie na ziemi wśród dostatku, zabaw i pieszczot nie uprawnia do uzyskania szczęścia wiecznego,

-> w myśl przestrogi wypowiedzianej przez lud po ukazaniu się widma pana, nie wolno krzywdzić drugiego człowieka i patrzeć obojętnie na czyjeś cierpienie; dla widma pana nie ma już żadnego ratunku, bo za życia nie postępowałjak człowiek,

-> przestroga dziewczyny poucza, że w życiu nie wolno uciekać od ludzkiej, ziemskiej miłości; trzeba rozumieć uczucia innych, nie kpić z nich i samemu umieć kochać,

-> wedhzg nauki moralnej wypowiedzianej przez Gustawa w IV cz. Dziadów" niełatwo jest człowiekowi osiągnąć zbawienie wówczas, gdy za życia zazna on szczęścia ziemskiego, bo taki fakt też opóźnia i utrudnia drogę do szczęśliwości wiecznej.