Régine Deforges

Niebieski rower

1939-1942

Przełożyła Regina Gręda

Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej,

Warszawa 1988

Prolog

Zawsze pierwszy na nogach Pierre Delmas wypijał niesmaczną kawę, którą służąca zostawiała mu na brzegu staroświeckiej kuchni. Następnie gwizdał na psa i wychodził: zimą w mrok, latem zaś w smutną szarość poprzedzającą świt. Lubił zapach ziemi, gdy wszystko jeszcze śpi. Często dzień zastawał go na tarasie, gdzie stał z twarzą zwróconą w stronę ciemnej linii Landów, ku morzu. W rodzinie mówiono, że jedyną rzeczą, jakiej żałował, było to, że nie został marynarzem. jako dziecko spędzał w Bordeaux długie godziny na nabrzeżu Chartrons, przyglądając się, jak wpływają i wypływają statki handlowe. Wyobrażał sobie, że jest kapitanem jednego z tych statków, które prują fale mórz, że stawia czoło sztormom, on — pierwszy po Bogu, pan i władca. Kiedyś znaleziono go ukrytego w ładowni węglowca udającego się do Afryki. Nie pomogły ani prośby, ani groźby, za nic nie chciał powiedzieć, jak dostał się na statek ani dlaczego gotów był tak bez słowa opuścić matkę, którą uwielbiał. Od tamtej pory już nigdy nie włóczył się po nabrzeżach zawalonych towarami, pachnących przygodą, smołą i wanilią.

Tak jak ojciec, Pierre Delmas stał się właścicielem winnicy. Być może to jego nie spełnione umiłowanie morza nakazywało mu kupować rok w rok hektary sosen smaganych zachodnim wiatrem. W trzydziestym piątym roku życia postanowił się ożenić. Lecz nie chciał wziąć żony z towarzystwa w Bordeaux, mimo że przedstawiano mu wyśmienite partie. Isabelle de Montpleynet spotkał w Paryżu u jednego ze swych przyjaciół, handlarza win.

Gdy tylko ją zobaczył, natychmiast się zakochał. Dziewczyna skończyła właśnie dziewiętnaście lat, lecz wyglądała poważniej, sprawiał to czarny kok, który swym ciężarem odchylał jej głowę do tyłu, i piękne, melancholijne, niebieskie oczy. Wobec Pierre'a była uprzejma i ujmująca, chociaż chwilami zdawała mu się smutna i daleka. Zapragnął odpędzić ten smutek i był dowcipny, a zarazem delikatny. Kiedy rozbrzmiewał śmiech Isabelle, czuł się najszczęśliwszym z ludzi. Podobało mu się, że nie ścięła swoich wspaniałych włosów, jak to uczyniła, ulegając modzie, większość szacownych mieszkanek Bordeaux.

Isabelle de Montpleynet była jedyną córką bogatego właściciela ziemskiego z Martyniki. Wychowywana na wyspie do dziesiątego roku życia zachowywała tamtejszą śpiewną mowę i miękkość ruchów. Owa pozorna nonszalancja kryła stanowczy i dumny charakter, który upływające lata jeszcze uwydatniły. Po śmierci matki, zachwycającej Kreolki, załamany ojciec powierzył córkę swoim siostrom, Albertine i Lisie de Montpleynet, dwom starym pannom, które mieszkały w Paryżu. W pół roku później umarł pozostawiając córce ogromne plantacje. Szybko, acz bez większej nadziei, Pierre Delmas wyznaje Isabelle, że ją kocha i że pragnie ją poślubić. Ku jego zaskoczeniu i radości dziewczyna zgadza się. W miesiąc później bierze ślub z wielką pompą w kościele Świętego Tomasza z Akwinu. Małżonkowie długo przebywali na Martynice, a następnie osiedli w Montillac ze starą guwernantką Ruth, z którą Isabelle nie chciała się rozstać.

Mimo że Isabelle nie pochodziła z tych stron, bardzo szybko została zaakceptowana przez rodzinę męża i sąsiadów. Otrzymała znaczny posag, który przeznaczyła na upiększenie swojej nowej siedziby. Pierre, jak to kawaler, zajmował tylko dwa czy trzy pokoje, a o pozostałe nie dbał. Nim minął rok, wszystko uległo zmianie i w chwili narodzin Françcoise, ich pierwszej córki, stary dom był nie do poznania. Dwa lata później urodziła się Léa, a następnie, po upływie trzech lat, Laure.

Pierre Delmas, właściciel majątku Montillac, uchodził za najszczęśliwszego człowieka w okolicy. Od La Réole po Bazas, od Langon do Cadillac, wielu zazdrościło mu jego spokojnego szczęścia u boku żony i trzech wspaniałych córek.

Pałac w Montillac otoczony był hektarami żyznej ziemi, lasu, ale przede wszystkim winnic, które dawały szlachetne białe wino, pokrewne cenionemu sauternes. Owo białe wino zdobyło kilka złotych medali. Wytwarzano tu również czerwone, o silnym bukiecie. „Pałac” to za wielkie słowo na określenie tej obszernej siedziby z początku XIX wieku, okolonej piwnicami i sąsiadującej z farmą wraz z jej stodołami, stajniami i szopami. Dziadek Pierre'a kazał zastąpić charakterystyczne dla regionu, ładne okrągłe dachówki, przechodzące od różu do bistru, zimnym łupkiem, uważanym za bardziej szykowny. Na szczęście piwnice i budynki gospodarcze zachowały oryginalne pokrycie. Szary dach nadawał domowi szacowny i nieco smętny wygląd, bardziej zgodny z burżuazyjnym duchem przodka z Bordeaux.

Posiadłość była pięknie położona na wzgórzu wznoszącym się nad Garonną i Lagonnais, między Verdelais a Saint-Macaire. Wiodła do niej długa, wysadzana platanami droga, przy której stał staroświecki gołębnik. Dalej szło się obok zabudowań farmy i za pierwszą stodołą wychodziło na ulicę, tak bowiem od dawien dawna nazywano przejście między farmą a budynkami dla służby, gdzie znajdowała się ogromna kuchnia, stanowiąca w rzeczywistości główne wejście do domu. Jedynie obcy wchodzili przez sień, umeblowaną przypadkowo zebranymi sprzętami o posadzce z dużych, kwadratowych, czarnych i białych płyt, na które położono dywan o żywych barwach. Stare talerze, przyjemne akwarele i szczególnie piękne lustro w stylu dyrektoriatu stanowiły wesoły akcent na białych ścianach. Przez sień przechodziło się na podwórzec, na którym rosły dwie ogromne lipy. Pod nimi rodzina przebywała całymi dniami, gdy tylko nastała pogodna pora. Trudno sobie wymarzyć bardziej uroczy zakątek. Był on po części zasłonięty kępami bzów i szpalerami ligustru, między dwiema kamiennymi kolumnami zaś przechodził w długi trawnik, opadający ku tarasowi, który górował nad okolicą. Po prawej stronie znajdował się zagajnik i ogród pełen kwiatów, dalej — aż do Bellevue — rozpościerała się winnica.

Pierre Delmas nauczył się kochać tę ziemię i uwielbiał ją dzisiaj prawie tak samo, jak uwielbiał swoje córki. Był to człowiek gwałtowny i wrażliwy. Jego przedwcześnie zmarły ojciec powierzył mu pieczę nad Montillac, o które jego bracia i siostry nie dbali, bo leżało za daleko od Bordeaux i przynosiło mizerny dochód. Osiadając tutaj, postanowił, że mu się powiedzie. Aby wykupić od braci ich część spadku, zadłużył się u swego przyjaciela Raymonda d'Argilat, bogatego właściciela ziemskiego spod Saint-Emilion. I w ten oto sposób, skoro już nie został pierwszym po Bogu na pokładzie handlowca, został jedynym panem na Montillac.

1

Sierpień dobiegał końca. Léa, druga córka Pierre'a Delmas, która skończyła niedawno siedemnaście lat, z na wpół przymkniętymi oczami siedziała na ciepłym jeszcze kamieniu murku okalającego taras w Montillac. Zwrócona ku równinie, znad której dochodziła niekiedy morska woń sosen, dziewczyna machała opalonymi, gołymi nogami, obutymi w pasiate płótniaki. Podparta rękami o murek poddawała się szczęściu istnienia, czując pulsowanie ciała pod cienką sukienką z białego płótna. Westchnęła z błogością i przeciągnęła się, kołysząc się z wolna, zupełnie jak kotka Mona, kiedy się budzi w słońcu.

Léa, tak jak jej ojciec, kochała tę posiadłość i znała jej najmniejsze zakamarki. Jako dziecko chowała się za młodymi pędami winorośli, za rzędami beczek, bawiła się w berka z kuzynkami i kuzynami, z synami czy też z córkami sąsiadów. Nieodłącznym towarzyszem jej zabaw był syn zarządcy piwnic, starszy od niej, o trzy lata Mathias Fayard. Całkowicie jej oddany ulegał urokowi najlżejszego jej uśmiechu. Léa miała kręcone, wiecznie potargane włosy, potłuczone kolana i ogromne oczy fiołkowej barwy, ocienione długimi, czarnymi rzęsami. Jej ulubioną zabawą było wystawianie Mathiasa na próbę. W dniu swoich czternastych urodzin poprosiła go:

— Pokaż mi, jak się kocha.

Oszalały ze szczęścia chwycił ją w ramiona, pokrywając urywanymi pocałunkami jej piękną twarz zanurzoną w sianie. Półprzymknięte, wielkie, fiołkowe oczy śledziły uważnie każdy gest chłopca. Kiedy rozpinał guziki jej cienkiej, białej bluzki, uniosła się, żeby mu pomóc. I zaraz, w przypływie spóźnionej wstydliwości, zakryła małe piersi. Równocześnie poczuła, jak obezwładnia ją nieznane pragnienie.

Gdzieś daleko, wśród zabudowań gospodarczych usłyszeli głos Pierre'a Delmas. Mathias przerwał pieszczoty.

— Nie przerywaj — wymamrotała Léa, przyciskając do siebie głowę młodzieńca o kędzierzawych, kasztanowych włosach.

— Twój ojciec…

— No to co, a może się boisz?

— Nie, ale gdyby zobaczył, wstyd by mi było.

— Wstyd? Dlaczego? Czy robimy coś złego?

— Sama wiesz. Twoi rodzice zawsze byli tacy dobrzy dla mnie i dla mojej rodziny.

— Ale przecież ty mnie kochasz.

Ogarnął ją spojrzeniem. Jakaż była teraz piękna: te jej złociste włosy, poprzetykane suchymi kwiatkami i źdźbłami trawy, lśniące oczy, rozchylone wargi, ukazujące białe, drapieżne zęby, jej młode piersi o sterczących sutkach.

Mathias wyciągnął rękę i zaraz ją cofnął. Powiedział, jak gdyby do siebie:

— Nie, to by było źle. Nie w ten sposób… — A potem dodał głosem bardziej stanowczym: — Tak, kocham cię i właśnie dlatego, że ciebie kocham, nie chcę ci… Jesteś panienką z pałacu, a ja…

Odsunął się i zszedł na dół po drabinie.

— Mathias…

Nie odpowiedział i Léa usłyszała, jak zamykają się za nim wierzeje stodoły.

— Co za głupiec z niego…

Pozapinała guziki bluzki i zasnęła. Spała aż do wieczora, kiedy to zbudziło ją drugie uderzenie gongu na kolację.

Gdzieś w oddali, na wieży kościoła w Langon albo też w Saint-Macaire, wybiła piąta. Sułtan, pies podwórzowy, zaszczekał radośnie goniąc dwóch młodych ludzi, którzy ze śmiechem zbiegali w dół po murawie. Raoul Lefèvre przed bratem dopadł muru, na którym siedziała Léa. Zdyszani oparli się o mur z obu stron dziewczyny, a ta popatrzyła na nich z dąsem.

— Co tak wcześnie? Myślałam już, że wolicie tę głupią Noëlle Villeneuve, która sama już nie wie, jak wam się przypodobać.

— Ona wcale nie jest głupia! — wykrzyknął Raoul.

Brat kopnął go w kostkę.

— Zatrzymał nas jej ojciec. Villeneuve uważa, że wojny tylko patrzeć.

— Wojna, wojna, o niczym innym nie mówią. Mam tego dosyć. Nie obchodzi mnie to — powiedziała Léa opryskliwie, przekładając nogi na drugą stronę murka.

Obaj takim samym teatralnym gestem rzucili się śpiesznie do jej stóp.

— Wybacz nam, królowo naszych nocy, słońce naszych dni. Precz z wojną, co wzburza dziewczęta, a chłopców zabija! Twoja fatalna uroda jest ponad te nędzne drobiazgi. Kochamy cię miłością, której nic nie dorówna. Którego z nas wolisz, o królowo? Wybieraj. Jeana? Szczęśliwiec z niego, umieram z rozpaczy — deklamował Raoul, padając na ziemię z rozrzuconymi ramionami.

Ze złośliwością w oczach Léa obeszła dokoła leżącego, z pogardliwą miną przestąpiła przez niego, a następnie, zatrzymawszy się, trąciła go nogą i powiedziała tym samym melodramatycznym tonem:

— Martwy jest jeszcze większy niż żywy.

Ujęła pod rękę Jeana, który ze wszystkich sił starał się zachować powagę, i odeszła z nim.

— Zostaw tutaj to śmierdzące ścierwo.

— Chodź, mój przyjacielu, i zalecaj się do mnie.

Młodzi ludzie odeszli na oczach udającego rozpacz Raoula.

Raoul i Jean Lefèvre odznaczali się niepospolitą siłą. Starszy miał dwadzieścia jeden lat, młodszy dwadzieścia. Byli niezwykle do siebie przywiązani, prawie jak bliźniacy. Jeśli Raoul coś przeskrobał, Jean gotów był natychmiast wziąć winę na siebie; jeśli Jean otrzymał prezent, niezwłocznie darował go swojemu bratu. Chodzili do jednego z colLége'ów w Bordeaux i swoją obojętnością wobec wszelkiej wiedzy doprowadzali profesorów do rozpaczy. Wlekli się na szarym końcu, lecz udało im się uzyskać świadectwo maturalne. I to tylko dlatego, aby, jak zapewniali, zrobić przyjemność swojej matce, Amélie. Przede wszystkim zaś, jak powiadali niektórzy, żeby uniknąć razów szpicrutą, gdyż porywcza kobieta nie wahała się przed ich rozdzielaniem pomiędzy swoje liczne i niesforne potomstwo. Owdowiała młodo, pozostając z sześciorgiem dzieci, z których najmłodsze miało dopiero dwa lata, przejęła wówczas w sposób zdecydowany zarządzanie odziedziczoną po mężu winnicą La Verdelais.

Niezbyt lubiła Léę, uważała, że jest nieznośna i źle wychowana. Dla nikogo nie było tajemnicą, że Raoul i Jean Lefèvre kochają się w dziewczynie, było to nawet tematem kpin innych chłopców i powodem irytacji dziewcząt.

— Nie można jej się oprzeć — mówili. — Kiedy spogląda na nas tymi swoimi na wpół przymkniętymi oczami, umieramy z pragnienia, żeby ją wziąć w ramiona.

— To kokietka — odpowiadały dziewczęta. — Gdy tylko zobaczy, że jakiś mężczyzna interesuje się inną, zaraz robi do niego słodkie oczy.

— Być może, ale z Léą można pogadać o wszystkim: o koniach, sosnach, winnicach i wielu innych rzeczach.

— To dobre dla wieśniaka, zachowuje się jak chłopczyca, a nie jak światowa dama. Czy to przystoi samej albo w towarzystwie mężczyzn lub służących patrzeć, jak cielą się krowy, parzą konie, czy przystoi wstawać w nocy, żeby razem z psem Sułtanem podziwiać światło księżyca? Jej matka jest zrozpaczona. Za nieposłuszeństwo wyrzucili Léę z pensji. Powinna brać przykład ze swojej siostry Françcoise. To dopiero dobrze ułożona panna.

— Ale jaka nudna, w głowie jej tylko muzyka i stroje…

Istotnie, Léa działała na mężczyzn niesamowicie. Żaden by się jej nie oparł. Młody czy stary, dzierżawca czy właściciel ziemski — dziewczyna podporządkowywała sobie wszystkich. Dla samego jej uśmiechu niejeden gotów by zrobić głupstwo. A jej ojciec pierwszy.

Kiedy coś przeskrobała, szła do jego gabinetu, siadała mu na kolanach i przytulała się do niego. Wówczas Pierre'a Delmas ogarniało tak wielkie szczęście, że zamykał oczy, aby je pełniej móc przeżyć.

Raoul zerwał się i jednym susem przyłączył się do Léi i Jeana.

— A kuku, zmartwychwstałem. O czym mówiliście?

— O garden-party, które jutro wydaje pan d'Argilat, i o sukni, jaką Léa ma włożyć.

— Obojętne, jaką włożysz suknię, jestem przekonany, że i tak będziesz najpiękniejsza — powiedział Raoul obejmując Léę w talii.

Odsunęła się ze śmiechem.

— Przestań, łaskoczesz mnie. Zapowiada się wspaniałe przyjęcie. W swoje dwudzieste czwarte urodziny Laurent będzie bohaterem dnia. Po pikniku przewidziano tańce, potem kolację, a jeszcze później sztuczne ognie. Ni mniej, ni więcej!

— Laurent d'Argilat stanie się w dwójnasób bohaterem dnia — powiedział Jean.

— Dlaczego? — spytała L'ea unosząc w stronę Jeana swoją śliczną buzię, upstrzoną kilkoma piegami.

— Nie mogę powiedzieć, to jeszcze tajemnica.

— Jak to, masz przede mną tajemnice! A ty — powiedziała odwracając się do Raoula — wiesz, o co chodzi?

— Tak, trochę…

— Myślałam, że jestem waszą przyjaciółką, że lubicie mnie na tyle, żeby niczego przede mną nie ukrywać — powiedziała Léa i opadła na kamienną ławeczkę pod ścianą piwnicy; zwróciwszy twarz ku winoroślom, udawała, że rąbkiem sukienki ociera sobie łzy.

Pociągając nosem, kątem oka obserwowała obu braci, którzy spoglądali po sobie z zakłopotaniem. Wyczuwając ich niezdecydowanie, L'ea zadała im cios ostateczny, wznosząc ku nim zamglony łzami wzrok.

— Idźcie sobie stąd, za bardzo mi dokuczacie, nie chcę was więcej widzieć.

Raoul nie wytrzymał:

— No więc jutro pan d'Argilat ogłosi zaręczyny swojego syna…

— Zaręczyny swojego syna? — przerwała mu Léa.

W jednej chwili przestała odgrywać komedię i powiedziała gwałtownym tonem:

— Zdurniałeś do reszty, Laurent wcale nie ma zamiaru się żenić, powiedziałby mi o tym.

— Zapewne nie było po temu okazji, ale doskonale wiesz, że od dzieciństwa jest zaręczony ze swoją kuzynką, Camille d'Argilat — ciągnął Raoul.

— Z Camille d'Aragilat? Ależ on jej nie kocha! To były dziecinne igraszki, żeby rozbawić rodziców.

— Mylisz się. Jutro zostaną oficjalnie ogłoszone zaręczyny Laurenta i Camille, a ślub wezmą bardzo szybko, ze względu na wojnę…

Léa nie słuchała dalej. Przed chwilą taka radosna, teraz czuła, jak ogarnia ją panika. Robiło jej się na przemian gorąco i zimno, poczuła mdłości i rozbolała ją głowa. Laurent? Żeni się? To niemożliwe… Camille, o której wszyscy tak dobrze mówią, nie jest kobietą dla niego: to intelektualistka nieustannie zatopiona w swoich książkach, mieszczka. On nie może poślubić tej dziewczyny, bo przecież kocha mnie… Zauważyłam to owego dnia, kiedy wziął mnie za rękę, kiedy tak na mnie patrzył… Wiem to, czuję…

— Hitler gwiżdże na wszystko…

— Ale Polska przecież…

Pochłonięci rozmową obaj bracia nie zauważyli zmiany, jaka zaszła w Léi.

— Muszę się z nim zobaczyć — powiedziała.

— Co mówisz? — spytał Jean.

— Nic, pora wracać do domu.

— Już? Dopiero przyszliśmy.

— Jestem zmęczona, boli mnie głowa.

— W każdym razie jutro w Roches-Blanches chcę, żebyś tańczyła tylko z Raoulem i ze mną.

— Dobrze, dobrze — powiedziała znudzonym głosem Léa, wstając.

— Huraaa! — wykrzyknęli chłopcy zgodnym chórem.

— Przekaż wyrazy szacunku swojej mamie.

— Nie omieszkam. Do jutra.

— Pamiętaj: wszystkie tańce nasze.

Raoul i Jean pobiegli, poszturchując się jak młode psiaki.

Jakie to szczeniaki, pomyślała Léa, odwróciła się energicznie plecami do domu i skierowała swe kroki ku kalwarii, miejsca schronienia wszystkich jej dziecięcych smutków.

Kiedy jako mała dziewczynka pokłóciła się z siostrami, doigrała kary od Ruth za niestaranne odrabianie lekcji, a zwłaszcza kiedy zbeształa ją matka, chroniła się w jednej z kapliczek kalwarii, żeby tu utulić swój ból albo opanować złość. Ominęła zagrodę Sidonie, dawnej kucharki z pałacu, którą raczej choroba, a nie wiek, zmusiła do przerwania pracy. Chcąc się odwdzięczyć za wzorową służbę, Pierre Delmas podarował jej ten dom górujący nad okolicą. Léa często przychodziła pogawędzić ze staruszką, która za każdym razem nalegała, aby dziewczyna wypiła kieliszeczek likieru z czarnej porzeczki, przyrządzonego przez nią z wielką pieczołowitością. Była bardzo dumna ze swojej nalewki i oczekiwała pochwał, których Léa nigdy jej nie poskąpiła, chociaż nie cierpiała czarnych porzeczek.

Lecz teraz, dzisiaj znosić gadaninę Sidonie i pić jej czarną porzeczkę — to było ponad jej siły.

Zdyszana zatrzymała się u stóp kalwarii i opadła na pierwszy stopień, obejmując głowę lodowatymi dłońmi. Przeszył ją okropny ból, w skroniach jej łomotało i szumiało w uszach. Smak żółci wypełniał usta. Uniosła głowę i splunęła.

— Nie, to nie może być! To nieprawda!

Bracia Lefèvre powiedzieli jej to przez zazdrość. Bo czyż człowiek żeni się dlatego tylko, że jako dziecko był zaręczony? Zresztą Camille była za brzydka dla Laurenta, ze swą mądrą i melancholijną miną, z kruchym — jak mówiono — zdrowiem i wytwornymi manierami. Jakże nudne musiało być życie z kobietą taką jak ona! Nie, Laurent nie mógł jej kochać, to przecież ją, Léę, kochał, a nie tego chudzielca, co nie potrafi nawet poprawnie trzymać się w siodle ani przetańczyć całej nocy… To ją kochał, była tego pewna. Widziała to po sposobie, w jaki przytrzymywał jej rękę, po jego oczach, które szukały jej spojrzenia… Jeszcze wczoraj, na plaży… odrzuciła głowę do tyłu… Czuła, że umierał z pragnienia, by ją pocałować. Nie zrobił tego, to oczywiste… Jacy irytujący byli ci młodzieńcy z towarzystwa, jak bardzo paraliżowało ich dobre wychowanie! Nie, Laurent nie mógł kochać Camille.

Ta pewność dodała jej odwagi, wstała, gotowa sprawdzić, jak się naprawdę rzeczy mają z tą bajką, i kazać sobie drogo zapłacić tym Lefèvre'om za brzydki kawał. Uniosła głowę ku trzem krzyżom i wyszeptała.

— Pomóż mi, Panie.

Jej ojciec pojechał rano do Roches-Blanches, powinien niebawem wracać. Postanowiła wyjść mu naprzeciw. Od niego dowie się prawdy.

Ku swemu zdziwieniu spostrzegła zbliżającego się właśnie ku niej ojca.

— Zobaczyłem, że pędziłaś, jakby cię kto gonił. Znowu jakaś sprzeczka z siostrami? Cała jesteś czerwona i potargana.

Léa spróbowała przywołać odrobinę spokoju na twarz, podobnie jak kobieta przypudrowuje się pośpiesznie, gdy pojawia się nieoczekiwany gość; efekt nie był doskonały. Wysiliła się na uśmiech. Ujmując ojca pod rękę i opierając głowę na jego ramieniu powiedziała jak mogła najsłodziej:

— Cieszę się, że cię widzę, tatuńku. Chciałam właśnie wyjść ci naprzeciw. Jaki piękny dzień, prawda?

Zdziwiony nieco tą beztroską paplaniną Pierre Delmas przycisnął córkę do piersi, spoglądając na pagórki pokryte winną latoroślą, których piękna regularność stwarzała wrażenie ładu i idealnego spokoju. Westchnął.

— Tak, piękny dzień, dzień pokoju; być może ostatni.

Léa odrzekła w roztargnieniu:

— Ostatni? Dlaczego? Lato się jeszcze nie skończyło, a w Montillac jesień jest zawsze najpiękniejszą porą roku.

Pierre Delmas zwolnił uścisk i powiedział zamyślony:

— Tak, to najpiękniejsza pora roku, ale twoja beztroska mnie zaskakuje; wszystko wokół wróży wojnę, a ty…

— Wojna!… wojna!… — przerwała mu gwałtownie. — Dosyć mam gadania o wojnie… Hitler nie jest na tyle głupi, żeby wypowiedzieć wojnę Polsce… A poza tym, jeśli nawet ją tam rozpęta, cóż to nas obchodzi? Niech Polacy sami sobie radzą!…

— Zamilcz, nie wiesz, co mówisz! — wykrzyknął ojciec chwytając ją za ramię. — Nigdy więcej nie mów podobnych rzeczy. Istnieje układ pomiędzy naszymi państwami. Ani Anglia, ani Francja nie mogą go zerwać.

— Ale przecież Rosjanie sprzymierzyli się z Niemcami.

— Na swoją hańbę — lecz przyjdzie dzień, kiedy Stalin zda sobie sprawę, że został oszukany.

— A Chamberlain?

— Chamberlain uczyni to, co nakazuje mu honor, ponownie potwierdzi wobec Hitlera swoją wolę poszanowania układu angielsko-polskiego.

— No i co?

— Jak to co? Będzie wojna.

Wypełniona obrazami wojny cisza zapadła pomiędzy ojcem i córką. Léa przerwała milczenie:

— Laurent d'Argilat twierdzi, że nie jesteśmy przygotowani, że nasze uzbrojenie pochodzi z wojny czternastego roku i nadaje się tylko do muzeum, nasze lotnictwo jest bez wartości, a ciężka artyleria do niczego…

— Jak na kogoś, kto nie chce słyszeć o wojnie, dobrze się orientujesz w naszej sile zbrojnej, lepiej niż twój stary ojciec. A co powiesz o odwadze naszych żołnierzy?

— Laurent mówi, że Francuzi nie mają ochoty się bić…

— A jednak będzie trzeba…

— …i że wszyscy dadzą się wystrzelać, na próżno, za nie swoją wojnę…

— Oddadzą życie za wolność…

— …wolność… Cóż po wolności, kiedy jest się trupem? Ja nie chcę umierać i nie chcę, żeby Laurent zginął.

Głos jej się załamał i odwróciła głowę, żeby ukryć przed ojcem łzy.

Pierre, poruszony słowami córki, niczego nie zauważył.

— Gdybyś była mężczyzną, Léo, powiedziałbym, że jesteś tchórzem.

— Wiem, tato. Wybacz mi. Sprawiam ci przykrość, ale tak się boję.

— Wszyscy się boimy…

— Nie Laurent, on mówi, że spełni swój obowiązek, choć jest pewny, że nas pobiją.

— Taki sam pogląd wyraził dziś po południu jego ojciec.

— O!… byłeś w Roches-Blanches?

— Tak.

Wsunęła dłoń w rękę ojca i uśmiechając się do niego jak najczulej, pociągnęła go za sobą.

— Chodź, wracajmy do domu, bo się spóźnimy i mama będzie się niepokoić.

— Masz rację — powiedział ojciec odwzajemniając jej uśmiech.

Zatrzymali się w Bellevue, żeby się pokłonić Sidonie, która skończyła właśnie kolację i siedząc na krześle przed domem, zażywała świeżego powietrza.

— Jak zdrowie, Sidonie?

— Och, proszę pana, mogłoby być gorzej. Póki jest ładna pogoda, słońce nagrzewa moje stare kości. A poza tym, jakże serce ma się nie radować na taki widok?

Szerokim ruchem ręki wskazała wspaniały krajobraz. Kiedy powietrze jest przejrzyste, można, jak mówiła, dojrzeć stąd Pireneje. Zachód słońca iskrzył się szmaragdami winnic, złocąc pyliste drogi, rozjaśniając dachówki na składach win, promieniując złudnym spokojem.

— Wejdźcie państwo choć na chwilę, wypijecie kropelkę…

Dotarło do nich pierwsze uderzenie gongu zapowiadające kolację i uwolniło od likieru z czarnej porzeczki.

Léa, idąc uwieszona u ramienia ojca, spytała:

— O czym poza wojną rozmawialiście z panem d'Argilat? Czy mówiliście o jutrzejszym przyjęciu?

Pragnąc zatrzeć w myślach córki rozmowę sprzed chwili, Pierre Delmas odpowiedział:

— To będzie piękna uroczystość, dawno takiej nie oglądano. Wyjawię ci pewien sekret, jeśli mi przyrzekniesz, że nie powtórzysz tego siostrom. One nie potrafią utrzymać języka za zębami.

Odruchowo zwolniła kroku, czując nagłe drętwienie nóg.

— Sekret?

— Jutro pan d'Argilat ogłosi zaręczyny swego syna.

Stanęła jak wryta.

— Nie zapytasz nawet z kim?

— Z kim? — zdołała wykrztusić.

— Ze swoją kuzynką Camille d'Argilat. Nie jest to dla nikogo zaskoczeniem, lecz ze względu na słuchy o wojnie Camille chciałaby przyspieszyć datę ślubu… Ale… co ci jest?

Pierre Delmas podtrzymał córkę, która jakby się zachwiała.

— Moja kochana, jesteś blada jak płótno… co się stało? Chyba nic ci nie jest? Czy to z powodu ślubu Laurenta? Czyżbyś była w nim zakochana?

— Otóż właśnie… Kocham go i on mnie kocha!

Pierre, całkiem oszołomiony, odprowadził Léę do ławki przy drodze, posadził ją i tam ciężko usiadł obok niej.

— Co ty mówisz, nie mógł ci przecież wyznać miłości, bo od dawna wiedział, że ma poślubić swoją kuzynkę. Dlaczego uważasz, że cię kocha?

— Wiem i koniec.

— Wiesz i koniec!…

— Powiem mu, że go kocham, i wtedy nie będzie mógł się ożenić z tą swoją głupią kuzynką.

Pierre Delmas popatrzył na córkę ze smutkiem, a potem surowo.

— Po pierwsze, Camille d'Argilat nie jest głupia. To czarująca dziewczyna, dobrze ułożona i wykształcona, takiej właśnie żony trzeba Laurentowi…

— A ja jestem pewna, że nie.

— Laurent jest chłopcem o niezłomnych zasadach; taka dziewczyna jak ty bardzo szybko miałaby go dość.

— Wszystko mi jedno, kocham go takiego, jaki jest. Powiem mu to…

— Nic mu nie powiesz. Nie życzę sobie, żeby moja córka narzucała się mężczyźnie, który kocha inną.

— Nieprawda. Właśnie że on kocha mnie.

Widząc wzburzenie na twarzy swego dziecka, Pierre Delmas rzekł po chwili wahania:

— On ciebie nie kocha. Z radością mi oznajmił o swoim ślubie.

Krzyk, jaki wyrwał się z gardła córki, poraził go niczym piorun. Jego Léa, która jeszcze tak niedawno była dzieckiem i bojąc się wilka z bajek Ruth przychodziła do niego do łóżka, jego Léa była zakochana.

— Moja wiewióreczko, moje śliczności, moja owieczko, proszę cię…

— Tatusiu… och, tatusiu!

— Dobrze, już dobrze, jestem przy tobie… Wytrzyj oczy, jeśli matka zobaczy cię w takim stanie, gotowa się rozchorować. Obiecaj mi, że będziesz rozsądna. Nie powinnaś poniżać się i wyznawać Laurentowi miłości. Musisz o nim zapomnieć…

Léa nie słuchała. W jej wzburzonym umyśle powoli rodził się pomysł, który sprawił, że się rozpogodziła. Wzięła chusteczkę, którą podał jej ojciec, wytarła głośno nos, „nie jak dama z towarzystwa”, jakby powiedziała Françcoise, i uniosła swą zaczerwienioną od płaczu, lecz mimo to uśmiechniętą twarz.

— Masz rację, tato, zapomnę o nim.

Zdziwienie, jakie odmalowało się na obliczu Pierre'a Delmas, musiało być komiczne, gdyż Léa wybuchnęła śmiechem.

Istotnie, ani trochę nie znam się na kobietach, powiedział do siebie ojciec i kamień spadł mu z serca.

Przy drugim uderzeniu gongu przyśpieszyli kroku.

Léa pobiegła na górę do swojego pokoju, szczęśliwa, że umknęła przed czujnym spojrzeniem Ruth. Obmyła twarz zimną wodą, wyszczotkowała energicznie włosy. Przez chwilę z pobłażaniem przyglądała się swojemu odbiciu w lustrze. No cóż, nie jest tak źle, pomyślała. Tylko oczy błyszczały jej bardziej niż zazwyczaj…

2

Wymawiając się migreną, co obudziło troskliwość Ruth, wywołało niepokój matki, odbyło się więc badanie czoła, które jednogłośnie uznano za rozpalone — Léa nie uczestniczyła w niemal codziennym rodzinnym spacerze po kolacji i schroniła się w pokoju, który ciągle jeszcze nazywano dziecinnym.

Była to w rzeczywistości duża izba w najstarszym skrzydle domu, gdzie mieściły się pokoje dla służby i przeróżne schowki. Pokój „dziecinny” był obszerną rupieciarnią. Stały tam wiklinowe kufry pełne niemodnych już ubrań, które cieszyły małe panny Delmas, gdy w słotne dni bawiły się w przebieranie; manekiny krawieckie tak szerokie w biuście i tak przesadnie wcięte w talii, że wyglądały jak parodia kobiecej sylwetki; skrzynie wyładowane po brzegi cennymi książkami, należącymi niegdyś do Pierre'a Delmas i jego braci. Na tych właśnie książkach, często budującej treści, Léa i jej siostry nauczyły się czytać. Owo pomieszczenie w szerokimi belkami na suficie oświetlały wysokie okna, do których dzieci nie mogły dosięgnąć. Posadzkę z wyblakłych i obruszonych ceglanych płytek, tu i ówdzie potłuczonych, przykrywały stare, spłowiałe dywany. Ściany wyklejone były tapetą o na wpół już zatartym wzorze. Była to druga kryjówka Léi. Tam, pośród popsutych zabawek z dzieciństwa, zwinięta w kłębek na wysokim, żelaznym łóżku, które jej służyło aż do szóstego roku życia, Léa czytała, marzyła, płakała, kołysząc swoją starą, ukochaną lalkę, albo spała skulona, z kolanami podciągniętymi pod brodę, odnajdując w tej pozycji dawny spokój i pogodę ducha ślicznego, uśmiechniętego niemowlęcia. Ostatnie blaski dnia słabo oświetlały pokój, kąty pozostawały w mroku. Siedząca na łóżeczku Léa, oplótłszy ramionami podkurczone nogi, ze ściągniętymi brwiami wpatrywała się niewidzącym wzrokiem w ginący w ciemności portret jakiejś dalekiej, nieżyjącej już antenatki. Od jak dawna kochała Laurenta d'Argilat? Zawsze? Nie! To byłaby nieprawda. Zeszłego roku nawet nie zwracała na niego uwagi, ani on na nią. Dopiero w tym wszystko się zaczęło, podczas ostatnich ferii wielkanocnych, kiedy to przyjechał odwiedzić niedomagającego ojca. Jak podczas każdej swojej bytności pragnął złożyć wyrazy szacunku państwu Delmas.

Owego dnia Léa siedziała samotnie w saloniku od frontu, zagłębiona w lekturze ostatniej powieści ich najbliższego sąsiada, Françcois Mauriaca. Pochłonięta czytaniem nie usłyszała, jak otwarły się drzwi. Owiana rześkim powietrzem wczesnej wiosny, niosącym silny zapach mokrej ziemi, drgnęła i podniosła głowę. Zaskoczona ujrzała wysokiego, przystojnego młodzieńca o jasnych włosach, ubranego w strój do konnej jazdy. W dłoniach trzymał dżokejkę i pejdż. Mężczyzna przyglądał jej się z tak jawnym podziwem, że dziewczynie zrobiło się rozkosznie ciepło. W swoim roztargnieniu nie od razu go poznała, a tymczasem serce zaczęło jej bić coraz szybciej. Uśmiechnął się. Wreszcie go poznała, zerwała się i w dziecinnym odruchu rzuciła mu się na szyję.

— Laurent…

— Léa?…

— Tak, jestem Léa.

— Jak to możliwe? Kiedy ostatnio panią… kiedy cię widziałem, byłaś dzieckiem, miałaś rozdartą sukienkę, włosy w nieładzie, podrapane nogi, a teraz… mam przed sobą zachwycającą, elegancką panienkę (okręcił ją przed sobą, żeby jej się lepiej przyjrzeć), o wyszukanej fryzurze! (Owego dnia zrezygnowana Léa oddała się w ręce Ruth, która ułożyła jej loki w wymyślne sploty, nadające dziewczynie wygląd kasztelanki jakby żywcem przeniesionej ze średniowiecza.)

— Podobam ci się?

— Bardziej, niż to potrafię wyrazić.

Wielkie, fiołkowe oczy zatrzepotały niewinnie, jak zwykle, kiedy Léa pragnęła kogoś oczarować. Tyle razy już jej mówiono, że nie sposób się oprzeć ich urokowi.

— Nie mogę się na ciebie napatrzeć. Ile masz lat?

— W sierpniu skończę siedemnaście.

— Moja kuzynka Camille jest od ciebie o dwa lata starsza.

Dlaczego, słysząc to imię, odczuła tak wielką przykrość? Uprzejmość nakazywałaby zapytać o rodzinę, którą przecież dobrze znała, ale nie mogła znieść myśli, że ma wymówić imię Camille.

Laurent d'Argilat spytał ją o rodziców, o siostry. Nie słyszała jego pytań, odpowiadała: tak, nie, na chybił trafił, czujna jedynie na dźwięk głosu, który przyprawiał ją o drżenie.

Zdziwiony przestał mówić, przyglądając się jej uważnie. Léa była pewna, że w tej chwili wziąłby ją w ramiona, gdyby nie weszły nagle siostry z matką.

— Jakże to, Léo, przyszedł Laurent, a ty nas nie zawołałaś?

Młody człowiek ucałował podaną mu dłoń.

— Teraz już wiem, po kim Léa odziedziczyła te swoje piękne oczy — powiedział podnosząc głowę.

— Lepiej nic nie mów, nie należy za często powtarzać Léi, że jest piękna, wie o tym aż nadto dobrze.

— A my to co? — wykrzyknęły jednocześnie Françcoise i Laure.

Laurent pochylił się i uniósł w górę małą Laure.

— Wszyscy wiedzą, że kobiety z Montillac są najpiękniejsze w całej okolicy.

Matka zatrzymała Laurenta na kolacji. Léa pozostawała pod jego urokiem nawet wówczas, kiedy po raz pierwszy wspomniał o możliwości wojny. Odchodząc pocałował ją w policzek, trwało to dłużej — była tego pewna — niż gdy całował jej siostry. Z emocji na krótką chwilę zamknęła oczy. Gdy je znowu otworzyła, Françcoise, patrzyła na nią ze złośliwym niedowierzaniem. Na schodach prowadzących do sypialń szepnęła jej:

— On nie jest dla ciebie.

Léa tak była pochłonięta błogim wspominaniem wieczoru, że słowa Françcoise do niej nie dotarły.

Łza potoczyła się po policzku Léi.

Ściemniło się zupełnie. Dom, dotychczas wyciszony, rozbrzmiał głosami powracających ze spaceru domowników. Léa domyślała się, że w salonie ojciec rozpala ogień na kominku, żeby przegonić wieczorną wilgoć, że zasiada wygodnie w fotelu z nogami wspartymi o kozły pod kolana, bierze z owalnego stolika gazetę i okulary, że matka pochyla się nad swoim haftem, a jej piękną i łagodną twarz rozjaśnia lampa z abażurem z różowego jedwabiu; Ruth, nieco z tyłu, przy stojącej lampie, kończy obrębiać dziewczętom sukienki na jutrzejsze przyjęcie; Laure bawi się układanką albo jedną ze swoich miniaturowych lalek, które tak lubi. Dobiegły do Léi pierwsze takty walca Chopina. Françcoise zasiadła do fortepianu. Léa lubiła słuchać, jak siostra gra. Podziwiała talent Françcoise, nigdy jednak — rzecz oczywista — jej tego nie mówiła… Dzisiaj wieczorem, w ciemnym i zimnym dziecinnym pokoju brakowało Léi owego ciepła rodzinnego, które niekiedy tak ją złościło. Chciałaby — nie ruszając się z miejsca — znaleźć się u stóp matki, na niskim taborecie przeznaczonym wyłącznie dla niej, chciałaby wpatrywać się w płomienie, albo też, z głową wspartą o matczyne kolana, marzyć o miłości i sławie lub czytać czy oglądać stare, mocno już zniszczone albumy ze zdjęciami, które matka przechowywała jak relikwie.

Przez całe lato Laurent prawie co dzień przyjeżdżał do Montillac. Zabierał ją i galopowali wśród winnic lub też zwiedzali okolice jego nowym samochodem. Mknęli z dużą szybkością po prostych i beznadziejnie równych drogach Landów. Léa siedziała w odkrytym samochodzie z głową odchyloną na oparcie; nie nużyła jej monotonna rewia wierzchołków sosen, które wystrzeliwały ku niebu o nienaturalnym, pocztówkowym błękicie. Rzadko bywali sami podczas tych wycieczek, lecz miała pewność, że Laurent zabierał innych jedynie dla zachowania pozorów, i wdzięczna mu była, że nie przejawiał niezdarnego pośpiechu braci Lefèvre. On przynajmniej mówił o czymś innym niż polowania, winnice, lasy i konie. Nie pamiętała już, że jeszcze nie tak dawno dostawała wysypki od jego subtelnych uwag na temat angielskich i amerykańskich pisarzy. Żeby mu się przypodobać, przeczytała Conrada Faulknera i Scotta Fitzgeralda w oryginale, co było nie lada wysiłkiem, gdyż bardzo trudno jej szło czytanie po angielsku. Ona, taka niecierpliwa, znosiła nawet jego napady melancholii na myśl o wojnie, jako o czymś nieuniknionym. „Tylu mężczyzn zginie z powodu jednego nędznego pacykarza” — mawiał ze smutkiem.

Akceptowała u niego to wszystko, co ją złościło u innych, nagrodą był jego uśmiech, czułe spojrzenie lub uścisk ręki.

— Jesteś tu, Léo?

Otwarły się drzwi, wpuściły prostokąt światła do mrocznego pomieszczenia. Léa drgnęła słysząc głos matki. Uniosła się, łóżeczko zaskrzypiało.

— Tak, mamusiu.

— Co tu robisz po ciemku?

— Rozmyślam.

Natrętne światło nie osłoniętej żarówki uderzyło ją w oczy, zasłoniła je uniósłszy ramię.

— Mamo, proszę cię, zgaś.

Isabelle Delmas zgasiła światło, a potem zbliżyła się do córki przechodząc nad stosem książek, które zagradzały jej drogę. Usiadła u stóp łóżka, na starym, połamanym klęczniku, i wsunęła dłoń w potargane włosy Léi.

— Powiedz, moja droga, co ci jest?

Léa poczuła, jak kłąb płaczu narasta jej w gardle równocześnie z naglącą potrzebą zwierzeń. Znając surowe poglądy matki, wolała nie przyznawać się do uczucia wobec mężczyzny, który miał poślubić inną. Za nic w świecie nie chciała zasmucić tej nieco wyniosłej kobiety, którą podziwiała, szanowała i do której tak bardzo chciała być podobna.

— Moje maleństwo, powiedz mi. Nie patrz na mnie wzrokiem zwierzęcia złapanego w potrzask.

Léa spróbowała się uśmiechnąć, zaczęła mówić o jutrzejszym przyjęciu, o swojej nowej sukni, lecz głos uwiązł jej w gardle, szlochając rzuciła się matce na szyję i zdołała tylko wykrztusić:

— Boję się wojny!

3

Nazajutrz od wczesnego rana dom rozbrzmiewał okrzykami, śmiechem i bieganiną trzech sióstr. Ruth nie wiedziała, w co najpierw włożyć ręce, bo wszystkie trzy „maleństwa” czegoś od niej chciały. Szukała torebek, kapeluszy, pantofelków…

— Pośpieszcie się, przyjechali właśnie wujowie i kuzyni.

W istocie trzy limuzyny zatrzymały się przy szopach. Luc Delmas, najstarszy brat Pierre'a, sławny adwokat z Bordeaux, zagorzały zwolennik Maurrasa, przyjechał z trójką swoich najmłodszych dzieci: Philippe'em, Corine i Pierre'em. (Pierre Maurras (1868-1952) — pisarz francuski, autor prac potępiających wszystko to, co powodowało nieład w sztuce i życiu politycznym. W 1945 r. skazany na dożywocie za kolaborację z Niemcami.) Léa ich nie lubiła, uważała za snobów i ponuraków, z wyjątkiem Pierre'a, na którego wszyscy wołali Pierrot, dla odróżnienia od jego ojca chrzestnego, gdyż nie zapowiadało się, że pójdzie w jego ślady. Kiedy Pierre miał dwanaście lat, usunięto go za bezczelność i brak pobożności kolejno ze wszystkich szkół prowadzonych przez zakonników i kontynuował naukę w świeckim liceum ku wielkiemu niezadowoleniu ojca.

Bernadette Bouchardeau, wdowa po pułkowniku, przelała całą swoją czułość na jedynaka Luciena, który urodził się na krótko przed śmiercią jej męża. Osiemnastoletni chłopak nie mógł już dłużej znosić matczynej troskliwości i tylko czyhał na okazję, żeby uciec.

Adrien Delmas, dominikanin, „sumienie rodziny”, miał zwyczaj przekomarzać się ze swoim bratem Pierrem. Léa była jedyną spośród jego bratanków i bratanic, której zakonnik, ten kolos wyolbrzymiony jeszcze przez długi, biały habit, nie onieśmielał. Znakomity kaznodzieja głosił kazania na całym świecie i utrzymywał regularną korespondencję z duchownymi wszelkich wyznań. Znając wiele języków, często wyjeżdżał za granicę.

Wśród elity towarzyskiej Bordeaux, jak również we własnej rodzinie, ojciec Adrien miał opinię rewolucjonisty. Czyż po upadku Barcelony nie udzielił schronienia uchodźcom hiszpańskim, którzy gwałcili zakonnice i bezcześcili grobowce. Czyż nie przyjaźnił się z socjalistycznym pisarzem angielskim George'em Orwellem, byłym porucznikiem 29 dywizji, który — będąc ranny — błąkał się w skwarze po kawiarniach i zakładach kąpielowych, sypiał w rozwalających się domach albo w zaroślach, nim zdołał wreszcie przedostać się do Francji, gdzie Adrien zaofiarował mu gościnę. Był jedynym spośród swych braci, który potępił układ monachijski jako bezprawny i przepowiedział, że nawet ten akt tchórzostwa nie zażegna wojny. Tylko pan d'Argilat podzielał ten pogląd.

Raymond d'Argilat i Adrien Delmas przyjaźnili się od wielu lat. Lubili Chamforta, Rousseau i Chateaubrianda, lecz różnili się w poglądach na Zolę Gide'a i Mauriaca, by znowu pogodzić się przy Stendhalu i Szekspirze. Bywało, że ich literackie dysputy ciągnęły się godzinami. Gdy ojciec Delmas przybywał z wizytą do Roches-Blanches, służba pana d'Argilat zwykła mawiać:

— Patrzaj, oto znowu poczciwy ojczulek ze swoim Zolą, powinien przecie wiedzieć, że pan go nie lubi.

Spośród wszystkich dziewcząt jedynie Léa miała na sobie ciemną toaletę, nieco dziwną jak na to letnie przedpołudnie.

Musiała długo nalegać, by matka pozwoliła jej uszyć tę suknię z ciężkiego, czarnego jedwabiu w maleńkie, czerwone kwiatuszki, której krój podkreślał smukłość jej talii, krągłość piersi i linię bioder. Na nogach miała czerwone sandały, na wysokich obcasach. Na głowie — zawadiacko przekrzywiony na bakier kapelusz z czarnej słomki, przybrany bukiecikiem kwiatów dobranych do pantofelków. W ręku trzymała torebkę, również czerwoną.

Oczywiście pierwsi rzucili się do niej bracia Lefèvre. Następnie ucałował ją Lucien Bouchardeau, po czym szepnął do ucha Jeanowi:

— Wspaniale zbudowana ta nasza kuzynka.

Potem podszedł Philippe Delmas i czerwieniąc się ucałował Léę. Dziewczyna rychło go opuściła, zwracając się ku Pierrotowi, który zahaczając o kapelusz, rzucił się jej na szyję.

— Mój Pierrot, jakże się cieszę, że cię widzę — powiedziała, odwzajemniając mu pocałunki.

Rozdzielając grono adoratorów, dominikanin w białym habicie zdołał wreszcie zbliżyć się do dziewczyny.

— Przepuśćcie mnie, niechże ucałuję moją chrześniaczkę!

— O, stryju Adrienie, przyjechał stryj, jakże się cieszę. Ale co stryjowi jest, stryj ma taką zatroskaną minę!

— Nic, ślicznotko, nic. Ależ urosłaś. Jak sobie uświadomię, że cię trzymałem do chrztu! Trzeba będzie pomyśleć o wydaniu cię za mąż. Odnoszę wrażenie, że nie brakuje ci pretendentów do ręki.

— Och, stryju — wdzięczyła się Léa poprawiając kapelusz.

— Śpieszmy się, śpieszmy, bo spóźnimy się do Roches-Blanches. Wszyscy do samochodów! — krzyczał Pierre Delmas z wymuszoną wesołością.

Wolno skierowano się ku wozowni, gdzie stały zaparkowane automobile. Léa chciała jechać razem ze swoim ojcem chrzestnym, ku wielkiemu rozczarowaniu braci Lefèvre, którzy na jej cześć wypucowali swoją starą celtaquatre.

— Jedźcie przodem waszym gratem. Zobaczymy się w Roches-Blanches. Stryju, czy mogę prowadzić?

— A potrafisz?

— Tak, tylko niech stryj nic nie mówi mamie. Tata pozwala mi niekiedy prowadzić i uczy mnie przepisów ruchu drogowego, a to jest najtrudniejsze. Mam nadzieję, że wkrótce zdam egzamin.

— Jesteś za młoda.

— Tata powiedział, że jakoś to załatwi.

— Zdziwiłbym się. Ale tymczasem pokaż, co potrafisz.

Lucien, Philippe i Pierrot wsiedli wraz z nimi. Podkasawszy swój biały habit, mnich wsiadł ostatni, po uruchomieniu korbą silnika.

— Cholera…

Léa ruszyła dość gwałtownie.

— Proszę mi wybaczyć, stryju, nie jestem przyzwyczajona do twojego samochodu.

Po kilku szarpnięciach, które podrzuciły pasażerów do góry, Léi udało się zapanować nad pojazdem.

Zajmując zaszczytne ostatnie miejsce przybyli do Roches-Blanches, posiadłości pana d'Argilat pod Saint-Emilion. Długa, dębowa aleja wiodła do zamku, którego elegancka architektura końca XVIII W. kontrastowała z siąsiadującymi z nim neogotyckimi zamkami, wzniesionymi w drugiej połowie wieku XIX. Laurent i jego ojciec byli bardzo przywiązani do tej siedziby, którą w miarę swoich możliwości stale upiększali.

Kiedy Léa wysiadała z samochodu, jej portfelowa suknia rozchyliła się odsłaniając wysoko nogi. Raoul i Jean Lefèvre nie mogli się powstrzymać, by nie zagwizdać z podziwu, zawstydzili się jednak pod pełnymi gniewu spojrzeniami kobiet.

Służący odprowadził samochód na tyły zabudowań.

W tłumie, który cisnął się teraz przed zamkiem, Léa szukała jednej tylko osoby, Laurenta. Gromadka nowo przybyłych skierowała się do pana domu.

— Léa, no, jesteś nareszcie. Żadne przyjęcie nie udałoby się bez twojego uśmiechu i urody — powiedział z podziwem rozczulony Raymond d'Argilat.

— Dzień dobry panu. Nie ma Laurenta?

— Oczywiście, że jest. Jakże by inaczej! Pokazuje Camille nowe udoskonalenia.

Léa drgnęła. Słońce tego pięknego, wrześniowego dnia raptem przygasło. Pierre Delmas dostrzegł zmianę w zachowaniu córki. Wziął ją za rękę i odciągnął na bok.

— Proszę cię, tylko żadnych scen, żadnych łez. Nie chcę, żeby moja córka robiła z siebie widowisko.

Léa zdusiła w sobie szloch.

— To nic, tatusiu, to tylko lekkie zmęczenie, przejdzie mi, jak coś zjem.

Zdejmując kapelusz, podeszła do swoich wielbicieli z wysoko podniesioną głową. Stali przy wielkim stole, na którym ustawiono napoje orzeźwiające. Uśmiechem kwitowała ich słowa, śmiała się z ich żartów, cały czas popijając wyśmienite château d'Yquem podczas gdy w głowie huczało jej uparcie jedno krótkie zdanie: „Jest razem z Camille”.

Przyjęcie zapowiadało się wspaniale. Słońce świeciło na bezchmurnym niebie, zroszone o świcie trawniki lśniły głęboką zielenią i pachniały świeżo skoszoną łąką, róże, tworzące zwarte kobierce, roztaczały upojną woń. Wielki namiot w białe i szare pasy osłaniał obficie zaopatrzony bufet, za którym stali kelnerzy w białych marynarkach, gotowi na każde skinienie. Pod parasolami porozstawiane były stoliki ogrodowe, krzesła i fotele. Jasne toalety kobiet, ich ruchliwość i śmiech przydawały zgromadzeniu frywolności, która kłóciła się z ponurymi minami niektórych mężczyzn. Nawet Laurent d'Argilat, który był bohaterem dnia, wydał się Léi blady i spięty, kiedy się wreszcie pojawił z uwieszoną u ramienia panną o promieniejącej szczęściem, łagodnej twarzy, ubraną w prostą, białą suknię. Wszyscy goście powitali ich oklaskami, z wyjątkiem Léi, która właśnie poprawiała sobie włosy.

Raymond d'Argilat dał znak, że chce zabrać głos.

— Drodzy przyjaciele, zebraliśmy się dziś, pierwszego września 1939 roku, by świętować urodziny i zaręczyny mojego syna Laurenta z kuzynką Camille.

Oklaski rozbrzmiewały ze zdwojoną siłą.

— Dziękuję, moi drodzy, dziękuję, że przybyliście tak licznie. Wielka to dla mnie radość widzieć was wszystkich dzisiaj w moim domu. Pijmy, jedzmy, radujmy się w ten uroczysty dzień… — W tym miejscu głos pana d'Argilat załamał się ze wzruszenia. Jego syn wysunął się do przodu mówiąc z uśmiechem:

— Zapraszam do zabawy!

L'ea siedziała na uboczu w towarzystwie swoich wielbicieli. Wszyscy domagali się zaszczytu usługiwania jej. Niebawem miała przed sobą jedzenia na kilka dni. Śmiała się, rozmawiała i strzelała oczami pod zbolałymi spojrzeniami innych dziewcząt, cierpiących na brak zalotników. Tryskała wręcz radością. Lecz najlżejszy uśmiech przyprawiał ją o ból szczęk, paznokcie wpijały się z wściekłości w spotniałe dłonie, powodując nowy ból, który łagodził rozdzierające serce cierpienie. Myślała, że padnie trupem na widok zmierzającego ku ich grupie Laurenta z wciąż u jego boku, nad wyraz szczęśliwą Camille i podążającym za nią jej bratem.

— Dzień dobry Léo, nie miałem jeszcze czasu cię przywitać — powiedział Laurent kłaniając się. — Pamiętasz Léę, Camille?

— Oczywiście, że pamiętam — powiedziała dziewczyna puszczając ramię narzeczonego. Jakże bym mogła ją zapomnieć?

Léa wstała i patrzyła na rywalkę, którą oceniała jako niegodną siebie. Zesztywniała, kiedy Camille ucałowała ją w oba policzki.

— Laurent dużo mi o tobie opowiadał. Chciałabym, żebyśmy zostały przyjaciółkami.

Zdawała się nie zauważać, że Léa niezbyt skwapliwie odwzajemniała jej pocałunki. Camille wypchnęła przed siebie brata, młodzieńca sprawiającego wrażenie nieśmiałego.

— Czy pamiętasz mojego brata Claude'a? Marzył, żeby się z tobą zobaczyć.

— Dzień dobry, Léo.

Jakże był podobny do swojej siostry!

— Chodź, moja droga, nie zapominajmy o innych gościach — powiedział Laurent zabierając narzeczoną.

Czując się opuszczona Léa patrzyła, jak odchodzą, i z trudem powstrzymywała łzy.

— Czy mogę się do was przyłączyć? — zapytał Claude.

— Ustąp mu miejsca — powiedziała twardo Léa, odpychając Raoula Lefèvre, który znajdował się po jej prawej stronie.

Zaskoczony i urażony Raoul podniósł się i podszedł do swojego brata.

— Nie uważasz, że Léa dziwnie się dzisiaj zachowuje?

Jean wzruszył tylko ramionami.

Léa podała Claude'owi czubaty talerz zakąsek.

— Proszę, jeszcze tego nie ruszałam.

Claude usiadł, wziął talerz i rumieniąc się podziękował jej.

— Czy zostanie pan jakiś czas w Roches-Blanches?

— Zważywszy, co się święci, byłoby to co najmniej dziwne…

Léa nie słuchała. Uderzyła ją właśnie pewna myśl: Laurent nie wie nawet, że go kocham.

To odkrycie przyniosło jej ulgę, co spowodowało, że wybuchła radosnym śmiechem, aż wszystkie spojrzenia zwróciły się ze zdziwieniem w jej stronę. Wstała i skierowała się ku zaroślom, które nazywano laskiem. Claude d'Argilat i Jean Lefèvre rzucili się w ślad za nią. Ofuknęła ich ostro:

— Zostawcie mnie w spokoju, chcę być sama.

Zbici z tropu powrócili do stołu, wokół którego cisnęli się goście.

— Myślisz, że będziemy się bić? — spytał Raoul Lefèvre Alaina de Russay, który był nieco starszy od niego, przez co można się było po nim spodziewać poważnej odpowiedzi.

— To nie ulega najmniejszej wątpliwości. Przecież słyszeliście w radiu ubiegłej nocy: bezzwłoczny powrót Gdańska do Niemiec, ultimatum postawione Polsce w związku z propozycją, którą Hitler jakoby przedstawił polskiemu pełnomocnikowi z terminem do wieczora trzydziestego sierpnia. Mamy pierwszy września. Możecie być pewni, że gauleiter Forster ogłosił już przyłączenie Gdańska do Rzeszy i że Niemcy napadły na Polskę.

— A więc wojna? — powiedział Jean Lefèvre postarzałym nagle głosem.

— Tak, wojna.

— Świetnie, będziemy się bić! — Lucien Bouchardeau udawał zucha.

— Tak, i zwyciężymy — oświadczył Raoul Lefèvre z chłopięcym zapałem.

— Tego nie jestem taki pewny — rzekł znużonym głosem Philippe Delmas.

Léa biegiem przecięła wielką łąkę, która prowadziła do lasku. Tam, w cieniu drzew, człowiek czuł, że góruje nad posiadłością rodziny d'Argilat. Była to piękna ziemia, bogatsza i lepiej nasłoneczniona niż Montillac, dająca szlachetniejsze wino. Léa zawsze lubiła Roches-Blanches. Patrzyła na te pola, winnice, lasy i zamek oczami zachwyconej właścicielki.

Nikt bardziej od niej nie mógł kochać i rozumieć tej ziemi, prócz jej ojca i pana d'Argilat… i oczywiście Laurenta. Laurent… kochał ją, to nie ulegało najmniejszej wątpliwości. Ale on nie wiedział, że ona też go kocha… Odnosiła wrażenie, że traktuje ją jak dziecko. A przecież była tylko trochę młodsza od Camille. Camille… Cóż on takiego w niej widzi, w tej chudzinie, płaskiej, źle ubranej, niezręcznej, jak gdyby dopiero co opuściła klasztor? A ta jej fryzura… jak można się tak czesać w naszych czasach! Mdłe blond warkocze upięte w koronę… brakowało jej tylko alzackiej kokardy! W tych czasach patriotycznego podniecenia pasowałaby jak ulał!… I ta udawana uprzejmość. „Chciałabym, żebyśmy zostały przyjaciółkami”. Jeszcze czego! Nie, doprawdy, Laurent nie może kochać tej słodkiej lalki. Jak przystało na głupiego dżentelmena, uważał, że jest zobowiązany do respektowania przyrzeczenia złożonego w kołysce. Ale kiedy się dowie, że ona, Léa, go kocha, zerwie te śmieszne zaręczyny i ucieknie z nią.

Rozsmakowując się w swoich marzeniach, Léa nie zauważyła mężczyzny opartego o pień drzewa, który przyglądał się jej z rozbawieniem.

Uf, poczuła ulgę. Nie ma nic lepszego niż odrobina samotności i skupienia, jeśli się chce uporządkować myśli. Teraz była spokojna, wszystko potoczy się tak, jak tego pragnie. Wstała i zaciśniętą pięścią uderzyła w drugą dłoń. Był to gest, który przejęła od ojca; zachowywał się tak samo, kiedy podjął jakąś decyzję:

— Będę go miała!

Podskoczyła, gdy do uszu jej dobiegł wybuch śmiechu.

— Jestem tego pewien — powiedział głos z udawaną powagą.

— Przestraszył mnie pan. Kim pan jest?

— Przyjacielem pana d'Argilat.

— To dziwne. Och, przepraszam…

Mężczyzna ponownie wybuchnął śmiechem. Jest prawie piękny, kiedy się śmieje, pomyślała Léa.

— Niech pani nie przeprasza, nie myli się pani, niewiele jest wspólnego między bardzo przyzwoitymi panami d'Argilat a pani uniżonym sługą, jeśli nie liczyć interesów, jakie nas łączą. Zresztą nazbyt bym się nudził w ich towarzystwie.

— Jak pan może mówić podobne rzeczy! Są to ludzie najbardziej uprzejmi i kulturalni w całej okolicy!

— To właśnie chciałem powiedzieć.

— Ojej…

Léa spojrzała z zaciekawieniem na swego rozmówcę. Po raz pierwszy w jej obecności ktoś wyrażał się o właścicielach Roches-Blanches z takim lekceważeniem. Mężczyzna, który stał przed nią, był bardzo wysoki, miał starannie uczesane ciemne włosy, błękitne, zuchwałe oczy, co podkreślała opalona na brąz, raczej brzydka twarz o wyrazistych rysach i mięsistych, grubych wargach, odsłaniających piękne zęby. Żuł krzywe cygaro, które wydzielało nieznośny zapach. Wspaniale skrojony szary garnitur w cienkie, białe prążki mocno kontrastował z ogorzałą cerą i tym okropnym cygarem.

Léa zrobiła ręką gest, jakby chciała rozpędzić przyprawiający o mdłości zapach.

— Przeszkadza pani dym? To okropne przyzwyczajenie, które wyniosłem z Hiszpanii. Teraz, kiedy się znalazłem w wytwornym towarzystwie Bordeaux, przyjdzie mi znowu przywyknąć do hawańskich — powiedział rzucając cygaro na ziemię i starannie rozdeptując je obcasem. — Prawdę mówiąc z powodu wojny grozi nam, że będzie ich brakować.

— Wojna… wojna… wy, mężczyźni, macie tylko to jedno słowo na ustach. Dlaczego miałaby być wojna? Nic mnie to nie obchodzi.

Popatrzył na nią z uśmiechem, jak się patrzy na rozkapryszone dziecko.

— Ma pani rację, jestem gburem, który zanudza wytworną panienkę tak błahymi sprawami. Pomówmy raczej o pani. Czy ma pani narzeczonego? Nie? No więc ukochanego? Nawet i to nie. Nie wierzę. Dopiero co widziałem panią w otoczeniu całego zastępu miłych młodzieńców, którzy zdawali się bardzo panią zainteresowani, z wyjątkiem szczęśliwego narzeczonego, rzecz oczywista…

Léa, która na powrót usiadła, zerwała się nagle na równe nogi.

— Nudzi mnie pan, niech mi pan pozwoli wrócić do moich przyjaciół.

Mężczyzna pochylił się w pełnym ironii ukłonie, który przyprawił dziewczynę o wściekłość.

— Nie zatrzymuję pani, daleki jestem od tego, by się pani narzucać lub by poróżnić panią z adoratorami.

Wyminęła go i odeszła bez pożegnania, z dumnie podniesioną głową.

Mężczyzna usiadł na ławce, z etui z brązowej skórki wyjął cygaro, odgryzł koniec, który wypluł przed siebie, zapalił je i w zamyśleniu patrzył, jak oddala się zgrabna sylwetka zabawnej dziewczyny, która nie lubi wojny.

Na parkiecie pod drzewami muzycy, obserwowani z ciekawością przez młodych biesiadników, zaczynali ustawiać swoje instrumenty.

Powrót Léi powitały okrzyki jej przyjaciół.

— Gdzie byłaś? Szukaliśmy cię wszędzie.

— To nieładnie tak się wymykać cichcem z naszego towarzystwa.

— Ale przecież — odezwała się kuzynka Corinne — Léa woli kompanię dojrzałych mężczyzn, nieco podejrzanych, niż towarzystwo młodych ludzi z porządnych domów.

Brwi Léi uniosły się ze zdziwieniem.

— Kogo masz na myśli?

— Chyba nie chcesz nam wmówić, że nie znasz Françcois Taverniera, z którym gruchałaś w lasku?

Léa wzruszyła ramionami i z politowaniem popatrzyła na dziewczynę.

— Z wielką chęcią odstąpiłabym ci towarzystwo tego pana, którego dziś widziałam po raz pierwszy, a jego nazwiska dowiaduję się dopiero od ciebie. Cóż chcesz, nie moja wina, że mężczyźni wolą mnie niż ciebie.

— Szczególnie mężczyźni tego pokroju.

— Ależ jesteś nudna! Chyba nie jest taki okropny, jak mówisz, skoro pan d'Argilat przyjmuje go w swoim domu.

— Chyba Léa ma rację. Jeśli pan d'Argilat przyjmuje pana Taverniera, to znaczy, że ten ostatni zasługuje na to — powiedział Jean Lefèvre, przychodząc z pomocą przyjaciółce.

— W okolicy mówi się, że jest handlarzem bronią i że sprzedał jej całe tony hiszpańskim republikanom — mruknął Lucien Wouchardeau.

— Republikanom! — wykrzyknęła Corinne Delmas ze zgrozą, przewracając oczami.

— No i co z tego? Przecież do walki potrzebna im była broń — powiedziała zirytowana Léa.

W tej właśnie chwili jej oczy napotkały wzrok stryja, ojca Adriena, który przyglądał się jej, jak mogłoby się zdawać, z uśmiechem aprobaty.

— Co ty opowiadasz! — wykrzyknęła Corinne. — To potwory, gwałcili zakonnice, profanowali groby, mordowali, torturowali!

— A inni to niby nie mordowali, nie torturowali?

— Ale to byli komuniści, antyklerykałowie… ci, no…

— No to co? Też mieli przecież prawo do życia.

— Jak możesz wygadywać podobne okropieństwa, ty, panna Delmas, której cała rodzina modliła się za zwycięstwo generała Franco.

— A może się myliliśmy?

— Czy to nie nazbyt poważne rozmowy jak na takie ładne główki? — zapytał Adrien Delmas podchodząc do nich. — Nie sądzicie, że byłoby lepiej, gdybyście przygotowali się do tańca? Orkiestra gotowa.

Jak chmara gołębi kilkanaścioro dziewcząt i chłopców otaczających Léę poderwało się w kierunku parkietu na skraju łąki, znajdującego się pod obszernym namiotem, w którym podniesiono ściany. Léa nie ruszyła się z miejsca.

— Kto to taki ten Françcois Tavernier?

Dominikanin był wyraźnie zaskoczony i speszony tym pytaniem.

— Nie wiem dokładnie. Pochodzi z bogatej lyońskiej rodziny, z którą zerwał jak mówią, z powodu kobiety i różnicy poglądów politycznych.

— Czy ta historia z dostawami broni to prawda?

— Nic mi o tym nie wiadomo, to dyskretny człowiek. Jeśli to zrobił, uratował choć w niewielkim stopniu honor Francji, która wobec wojny w Hiszpanii nie zachowała się zbyt dobrze.

— Jak to, stryju? Ty, ksiądz, jak możesz tak mówić. Czy papież nie poparł generała Franco?

— Tak, tak… ale papież może się mylić.

— Tutaj już przesadzasz, stryju — powiedziała Léa z głośnym śmiechem. — Myślałam, że papież jest nieomylny.

Teraz Adrien Delmas wybuchnął śmiechem.

— Jesteś małą, przebiegłą szelmą. A ja myślałem, że wszystkie te historie, jak je nazywasz, wcale cię nie obchodzą.

Léa ujęła ramię stryja i poprowadziła go wolno w kierunku tanecznego kręgu, skąd dochodziły odgłosy szaleńczego paso doble.

— Tak twierdzę wobec innych, bo gdyby im pozwolić, mówiliby tylko o tym. Tym bardziej, że często trzepią bez żadnego zastanowienia. Ale tobie mogę przecież się przyznać, że bardzo mnie to zajmuje. Po kryjomu czytam wszystkie gazety, słucham radia, zwłaszcza Londynu.

— Słuchałaś dziś rano?

— Nie, przez ten piknik nie miałam czasu, żeby…

— Léa. Nareszcie jesteś! Zapomniałaś, że przyrzekłaś mi taniec? — zapytał Raoul Lefèvre.

— I mnie też — rzekł jego brat.

Léa z żalem puściła ramię stryja i dała się pociągnąć na parkiet. Adrien Delmas odwrócił się. Nie opodal Françcois Tavernier, paląc swoje krzywe cygaro, przyglądał się Léi, jak tańczy.

Przez blisko godzinę Léa nie opuściła ani jednego tańca, cały czas wypatrując Laurenta. Gdzież mógł się podziewać? Zobaczyła nadchodzącą Camille, lecz samą, tylko z Françcoise. Należało skorzystać z okazji. Tańczyła właśnie z Claude'em d'Argilat, który z minuty na minutę odkrywał, że jest coraz bardziej zakochany. W połowie bostona partnerka lekko się zachwiała.

— Léa, co ci jest?

— Nic, po prostu zakręciło mi się w głowie. Jestem trochę zmęczona. Czy możesz mnie odprowadzić w jakieś zaciszne miejsce i przynieść mi szklankę wody?

Claude zakrzątnął się usłużnie, zaprowadził ją z dala od hałasu, w cień drzewa, w pół drogi między domem a parkietem. Ostrożnie i z czułością posadził ją, jak tylko mógł najwygodniej, na ławce z darni.

— Nie ruszaj się, odpoczywaj, zaraz wracam.

Gdy tylko się oddalił, Léa wstała i pobiegła w stronę domu. Weszła do oranżerii stanowiącej dumę Roches-Blanches. Panowała tutaj lepiąca się do skóry wilgoć. Hałaśliwe dźwięki orkiestry były już tylko dalekim tłem. Najbardziej wyszukane rośliny płożyły się po ziemi i wspinały ku przeszklonemu sklepieniu. Kamienista aleja, wijąc się, biegła pomiędzy gęstymi kępami roślin i kończyła u wejścia do sztucznej groty, której ścian czepiały się pęki orchidei. Prowadziły stąd drzwi do sieni zamku. Léa pchnęła je. Z dużego salonu dochodził do niej głos jej ojca, stryja Adriena i pana d'Argilat. Nastawiła uszu, zdawało się, że Laurenta wśród nich nie było. Nie było go też ani w bibliotece, ani w saloniku. Wróciła do zimowego ogrodu. W powietrzu unosił się zapach jasnego tytoniu; to zapach papierosów Laurenta. W pobliżu wysokiej kamiennej wazy, z której zwisały długie gałązki usiane białymi kwiatami o oszałamiającej woni, w półmroku jarzył się czerwony punkt.

— Léo… to ty?… Co tu robisz?

— Szukam cię.

— Czyżbyś miała już dość adoratorów, że uciekasz od zabawy? — spytał podchodząc do niej.

Jakiż on piękny w świetle o barwie morskiej wody, które rozjaśniało mu twarz. Jak go nie kochać? Wyciągnęła dłoń.

— Laurent…

Ujął drżące palce, zdając się nie dostrzegać jej wzburzenia.

— Co się dzieje?

Przesunęła językiem po zeschniętych wargach. Jej dłoń drżała w uścisku Laurenta. Czuła, że jego ręka również drży. Wówczas ustąpił skurcz, który ściskał jej gardło, dreszcz rozkoszy przebiegł jej ciało i przymykając oczy, podobna do przyczajonego zwierzęcia, wyszeptała:

— Kocham cię.

Gdy tylko wymówiła te słowa, poczuła ogromną ulgę. Uniosła twarz z przymkniętymi oczami, oczekując pocałunku, który nie nastąpił. Otworzyła oczy i cofnęła się o krok.

Laurent miał zdziwioną i zakłopotaną minę, podobną do miny jej ojca, gdy w dzieciństwie zrobiła jakieś głupstwo. Czy powiedziała coś niezwykłego? Skoro zalecał się do niej, a ona na to przyzwalała, musiał przecież się domyślać, że go kocha. Dlaczego milczał? Uśmiecha się sztucznie, pomyślała.

— Nic nie sprawia mi większej radości niż twoja przyjaźń, moja mała Léo…

O czym on mówi? O przyjaźni?

— …wzbudzisz zazdrość wszystkich twoich adoratorów…

Co on mi tu opowiada? Ja mu mówię, że go kocham, a on plecie o moich adoratorach…

— Laurent — krzyknęła — przestań się ze mną drażnić! Kocham cię i ty o tym wiesz; ty też mnie kochasz.

Dłoń, do której przylgnęła woń tytoniu, spoczęła na jej ustach.

— Léo, nic już nie mów. Nie należy mówić rzeczy, których się potem żałuje.

— Nigdy! — zagrzmiała odtrącając dłoń, która zasłaniała jej usta. — Kocham cię i pragnę. Pragnę ciebie tak samo jak ty mnie. Spróbuj zaprzeczyć, spróbuj powiedzieć, że mnie nie kochasz.

Léa na zawsze zapamiętała wzburzoną twarz Laurenta. Świat cały to pojawiał się, to znikał jej przed oczyma, radość i strach walczyły o władzę nad tą duszą stworzoną do miłości.

Była w tej chwili zachwycająco piękna. Włosy potargane we wzburzeniu, pałająca twarz, błyszczące oczy, nabrzmiałe wargi, wszystko domagało się pocałunków.

— Odpowiedz mi. Kochasz mnie, prawda?

— Tak, kocham cię — szepnął Laurent.

Radość rozjaśniła oblicze Léi, czyniąc ją jeszcze piękniejszą.

Padli sobie w ramiona, ich usta przywarły do siebie z zachłannością. Nagle Laurent odepchnął ją.

Z rozchylonymi, wilgotnymi ustami, Léa zdumiona, spojrzała na niego.

— Léo, my chyba oszaleliśmy, zapomnijmy o tym.

— Nie, kocham cię i chcę za ciebie wyjść.

— Muszę się ożenić z Camille.

Fiołkowe oczy, pociemniałe z gniewu, popatrzyły na niego nieprzytomnie.

— Ale przecież ty mnie kochasz. Jeśli małżeństwo ze mną cię przeraża, po prostu wyjedźmy. Wszystko, czego pragnę, to być z tobą.

— To niemożliwe. Ojciec ogłosił moje zaręczyny z Camille. Gdybym nie dotrzymał przyrzeczenia, oboje by tego nie przeżyli.

Léa wymierzyła mu cios pięścią.

— A ja, o mnie się nie boisz, że umrę?

To zdanie przywołało lekki uśmiech na bladą twarz Laurenta. Wziął Léę za ramiona i powiedział potrząsając głową.

— Nie, ty nie. Ty jesteś silna, ciebie nic nie ruszy. Masz w sobie wolę życia, jakiej nie ma ani Camille, ani ja. Należymy do bardzo starego rodu o zużytej już krwi i starganych nerwach. Potrzeba nam ciszy naszych bibliotek… Nie, pozwól mi mówić. Camille i ja jesteśmy do siebie podobni. Mamy takie same poglądy, lubimy ten sam styl życia, surowego i wypełnionego nauką…

— Ja też lubię naukę.

— Oczywiście — podjął zmienionym tonem. — Lecz bardzo szybko byś się przy mnie zanudziła; lubisz tańce, flirty, hałas, światowe życie, wszystko to, czego ja nie cierpię…

— A ze mną to nie flirtowałeś?

— Nie, nie wydaje mi się. Mój błąd polega na tym, że za często cię widywałem, że zbyt często przebywałem z tobą sam na sam…

— …i że pozwoliłeś, bym uwierzyła, że mnie kochasz.

— Nie chciałem tego. Tyle przyjemności sprawiało mi patrzenie na ciebie, jak się zachowujesz, taka swobodna, taka dumna… taka piękna… Byłem spokojny, nie przypuszczałem, że mogłabyś zainteresować się kimś tak nudnym jak ja…

— Nigdy mnie nie nudziłeś…

— I byłem ci wdzięczny, że mnie słuchasz… Że bierzesz życie takim, jakie jest…

— Ale mnie kochasz, sam mi to powiedziałeś.

— I to był błąd… Lecz jakże ciebie nie kochać. Tak się kocha nieosiągalne szczęście.

— Nic nie jest nieosiągalne. Trzeba tylko trochę odwagi.

Laurent patrzył na Léę w zamyśleniu, jak gdyby jej nie widział.

— Trochę odwagi, zapewne… Tej odwagi akurat mi brakuje.

Już od pewnej chwili Léa czuła, jak narasta w niej wściekłość. Nagle rysy jej stężały i wykrzyknęła:

— Jesteś tchórzem, Laurencie d'Argilat. Kochasz nie, mówisz mi to i pozwalasz, żebym się przed tobą poniżała… Wolisz ode mnie jakąś chodzącą niewinność, jakieś brzydactwo i czupiradło, które da ci chmarę bojaźliwych i szpetnych dzieciaków.

— Milcz, Léo, nie mów w ten sposób o Camille.

— Miałabym się jeszcze krępować?! Cóż zrobiła ta idiotka, żeby ci się spodobać? No, chyba że lubisz smętne, skwaszone miny, fałszywe spojrzenia, włosy bez barwy…

— Léa, proszę cię…

— Dlaczego pozwoliłeś, żebym się dowiedziała, że mnie kochasz?

— Ależ, Léo…

Całkiem zaślepiona gniewem niezdolna była przyznać, że Laurent nigdy nie przekroczył granic przyjaźni. Do gniewu dołączyło się uczucie upokorzenia, że ją odepchnięto. Zamachnęła się i z całej siły uderzyła go w twarz.

— Nienawidzę cię…

Czerwone plamy pojawiły się na kredowobiałej twarzy młodego mężczyzny.

Brutalność tego czynu uspokoiła Léę, ale też pogrążyła w rozpaczy. Osunęła się na ziemię i oparła o skałę, głowę z włosami w nieładzie ukryła w dłoniach i wybuchnęła płaczem. Laurent popatrzył na nią z wyrazem głęBokiego smutku. Zbliżył się do szlochającej dziewczyny, wyciągnął rękę do jej miękkich włosów, musnął je delikatnie, następnie odwrócił się i wolnym krokiem wyszedł z oranżerii. Cicho zamknął za sobą drzwi.

Lekkie stuknięcie zamka przerwało na chwilę szloch Léi. Wszystko przepadło, wszystko zepsuła, on nigdy jej nie wybaczy tej żałosnej sceny, tych 66644444444444obelg. Łajdak… pozwolić, by się tak poniżała. Nigdy w życiu nie zapomni tej hańby.

Podniosła się ciężko, z posiniałą twarzą i z ciałem obolałym jak po upadku.

— Łajdak, łajdak, łajdak…

Jednym kopnięciem posłała w powietrze donicę delikatnych orchidei, która rozbiła się na kamieniu.

— Kiedy się wreszcie skończy to przedstawienie? — odezwał się głos w półmroku.

Serce Léi zamarło, w gardle jej zaschło. Odwróciła się gwałtownie.

Z cienia wyłonił się powoli Françcois Tavernier.

Wzdrygnęła się i skrzyżowała ramiona na piersiach.

— Życzy sobie pani, żebym ją rozgrzał albo żebym przyniósł koniaku?

Protekcjonalny i ironiczny ton jak smagnięcie biczem zranił dumę dziewczyny.

— Nic mi nie trzeba. Co pan tu robi?

— Odpoczywam, czekając na pana d'Argilat. Może nie wolno?

— Powinien był pan w jakiś sposób zaznaczyć swoją obecność.

— Moja droga, nie dała mi pani na to czasu. Zdrzemnąłem się i ocknąłem dopiero wtedy, gdy deklarowała pani synowi gospodarza swoje płomienne uczucia. Cóż za uniesienie! Jaka pasja! Syn pana d'Argilat nie jest tego wart…

— Zabraniam panu tak o nim mówić!

— O, proszę mi wybaczyć, nie chciałem pani dotknąć, lecz zgodzi się pani ze mną, że ten sympatyczny dżentelmen zachowuje się jak głupiec odrzucając tak czarujące i… konkretne propozycje…

— Brutal z pana!

— Być może, lecz gdyby okazała mi pani najmniejsze choćby zainteresowanie, byłbym…

— Zastanawiam się, która kobieta mogłaby przejawiać najmniejsze choćby zainteresowanie takim typem jak pan.

— Myli się pani, dzieweczko, kobiety, te prawdziwe, nawet lubią, jak się je poszturchuje.

— Zapewne kobiety, z którymi zwykł pan się zadawać, lecz nie panny…

— …dobrze wychowane. Takie jak pani?

Nagle jej nadgarstki znalazły się w uścisku jego szerokiej dłoni. Z rękami unieruchomionymi z tyłu przylgnęła raptem do mężczyzny, który był świadkiem jej poniżenia. Owładnęła nią taka nienawiść, że aż musiała zamknąć oczy. Françcois Tavernier przyglądał się jej, jak gdyby chciał przeniknąć myśli dziewczyny, gdy tymczasem drwiący błysk w jego oczach wyraźnie przygasał.

— Niech mnie pan puści, nienawidzę pana!

— Do twarzy pani w złości, moja mała dzikusko.

Usta mężczyzny musnęły lekko wargi unieruchomionej dziewczyny. Szarpnęła się z furią. Dłoń wzmocniła uścisk, aż ofiara wydała okrzyk, gdy tymczasem druga ręka wczepiła się w potargane włosy. Wargi o smaku tytoniu i alkoholu stały się natrętne. Léę opanowała wściekłość… Nagle uświadomiła sobie, że odwzajemnia pocałunki tego nikczemnika… Skąd ta nagła słabość w całym ciele, ta rozkoszna ociężałość w zagłębieniu ud?

— Nie!

Wyrwała mu się z wrzaskiem.

Co ona robi? Chyba oszalała! Pozwolić się całować mężczyźnie, którym pogardza, któremu życzyłaby raczej śmierci! A przecież kocha innego! I gdyby choć nie znajdowała przyjemności w tych wstrętnych pocałunkach!

— Łajdak!

— Ubogie ma pani słownictwo. Dopiero co powiedziała pani to samo innemu.

— Nienawidzę pana!

— Dzisiaj tak, ale jutro?

— Nigdy! chcę, żeby wybuchła wojna i żeby pan zginął.

— Co się tyczy wojny, zostanie pani wysłuchana. Ale jeśli chodzi o moją śmierć, niech pani za bardzo na to nie liczy, nie mam zamiaru nadstawiać karku w wojny z góry skazanej na przegraną.

— Tchórz! Jak pan może tak mówić?

— Nie wiem, dlaczego trzeźwe myślenie nazywa pani tchórzostwem. Poza wszystkim innym mój pogląd podziela również nasz drogi Laurent d'Argilat.

— Proszę nie obrażać osoby, której wielkości ducha nie jest pan w stanie zrozumieć.

Donośny śmiech ugodził Léę celniej niż bolesne słowa.

— Brzydzę się panem!

— Przed chwilą nie odnosiłem takiego wrażenia.

Zbierając resztki swojej godności, Léa wyszła, z hukiem trzasnąwszy drzwiami.

W obszernej sieni o posadzce z białego marmuru, obok szerokich schodów wiodących do pokojów na górze, Léa kręciła się w kółko jak ktoś, kto nie wie, dokąd ma iść.

Z gabinetu pana d'Argilat, docierały wrzaski i okrzyki. Prowadzące do niego drzwi otwarły się gwałtownie. Léa schroniła się za kotarą zasłaniającą schody do piwnicy. Laurent d'Argilat i Françcois Tavernier zatrzymali się pośrodku sieni.

— Co się dzieje? — zapytał Tavernier.

— Radio nadaje mowę Forstera o włączeniu Gdańska do Wielkiej Rzeszy Niemieckiej.

Laurent d'Argilat był tak blady, że Françcois Tavernier spytał go z większą niż zamierzał, ironią:

— Nie wiedział pan o tym?

— Oczywiście, że wiedziałem, lecz postanowiliśmy wraz z ojcem, Camille, ojcem Adrienem, panem Delmas i kilku innymi osobami zachować tę wiadomość w tajemnicy, by nie zepsuć ostatniego przyjęcia w czasach pokoju.

— Ha! Skoro uważacie, że tak będzie lepiej. No a Polska? Co mówią o Polsce?

— Od piątej czterdzieści pięć toczy się walka na całej linii frontu, Warszawa jest bombardowana.

Przybiegli Raoul i Jean Lefèvre.

— Vincent Leroy przyjechał właśnie z Langon; ogłoszenia powszechną mobilizację.

Zaniepokojeni goście cisnęli się za ich plecami, żeby usłyszeć szczegóły. Niektóre kobiety płakały. Pan D'Argilat wyszedł ze swojego gabinetu w towarzystwie ojca Adriena i pana Delmas.

— Drodzy przyjaciele — wyszeptał, nagle zgarbiony.

Przez otwarte drzwi gabinetu dochodziły trzaski z radioodbiornika, następnie głosy mówiące po niemiecku i po polsku, a potem przebijający się przez nie głos tłumacza.

Ktoś głośniej nastawił radio.

„Mieszkańcy Gdańska, wybiła godzina, na którą czekaliście od dwudziestu lat. Od dzisiaj Gdańsk powraca do Wielkiej Rzeszy Niemieckiej. Wyzwolił nas nasz Führer, Adolf Hitler. Po raz pierwszy flaga ze swastyką, sztandar Rzeszy, powiewa nad gmachami publicznymi Gdańska. Powiewa również nad dawnymi gmachami polskimi i w całym porcie”.

Wśród zgromadzonych zapadła cisza, podczas gdy spiker komentował fakt zatwierdzenia przez Hitlera powrotu Gdańska do Rzeszy, opisywał przystrojone flagami zabytki miasta i radość obywateli.

— Artykuł pierwszy: Konstytucja wolnego miasta zostaje zniesiona ze skutkiem natychmiastowym — wyrecytował pod nosem Adrien Delmas.

„Dziś rano Niemcy rozpoczęły działania zaczepne wobec Polski” — ciągnął niewzruszenie spiker.

— To przecież wojna — powiedziała zamierającym głosem Bernadette Bouchardeau, padając na fotel.

— Och, Laurent! — z oczami pełnymi łez Camille rzuciła się w ramiona narzeczonego.

— Nie płacz, moja kochana, to się szybko skończy.

Stojąca tuż obok Léa przyglądała się tej scenie. W ogólnym zamieszaniu nikt nie zauważył jej bladości, jej potarganych włosów. Zapomniała już o scenie w ogrodzie zimowym, o swoim wzgardzonym uczuciu i myślała jedynie o grożącej Laurentowi śmierci.

— Sądziłem, że pani go nienawidzi — usłyszała tuż przy uchu ciepły głos Taverniera.

Poczerwieniała, odwróciła się i z sykiem rzuciła zjadliwe słowa:

— Pana nienawidzę. Życzę panu, żeby był pan pierwszym, który polegnie na tej wojnie.

— Przykro mi, moja droga przyjaciółko, lecz, jak już powiedziałem, nie zamierzam zrobić pani tej przyjemności. Niech mnie pani prosi o wszystko, czego pani zapragnie, o biżuterię, futra, domy, złożę je chętnie u pani stóp. Ale zależy mi na moim życiu, choćby nie wiem jak było nędzne.

— Jest pan w tym na pewno odosobniony. Co się zaś tyczy poślubienia pana…

— Któż mówi o małżeństwie? Chcę tylko zostać pani kochankiem.

— Łaj…

— Tak, wiem, łajdak ze mnie.

— Cicho bądźcie, cicho, Hitler przemawia…

4

Isabelle Delmas nalegała, by krewni jej męża nocowali w Montillac. Rozstawiono więc składane łóżka w pokojach gościnnych, w sypialniach trzech sióstr i w pokoju dziecinnym. Léa zgodziła się łaskawie odstąpić swoje łóżko Pierrotowi, który w pełni docenił ten gest.

Przez cały wieczór kuzynki i kuzyni, zapominając o wojnie, pomagali Ruth i pokojówce Rose przenosić i słać łóżka. W całym domu słychać było tylko śmiechy, krzyki i bieganinę. Kiedy młodzi ludzie skończyli pracę, zmęczeni rzucili się na łóżka, poduszki, albo wprost na podłogę dziecinnego pokoju, woleli bowiem tę zagraconą izbę, gdzie unosił się jeszcze kurz od energicznego zamiatania Rose, niż salon, w którym zgromadzili się rodzice. Léa, siedząc na swoim łóżku, grała w karty z Pierrotem. Roztargniona nie mogła się skulić i przegrywała. Ze złością rzuciła wreszcie karty i w zamyśleniu oparła się o żelazne pręty.

— O czym tak myślisz? Grasz, czy nie?

— Myśli o Françcois Tavernierze — odpowiedziała Corinne.

— Tylko z nią rozmawiał — dodała Laure.

— Mylicie się, ona wcale nie myśli o Françcois Tavernierze — wycedziła Françcoise.

— No to o kim? — spytała Corinne.

Léa, bawiąc się kartami, starała się zachować obojętny wyraz twarzy. Co też odpowie ta czarownica? Kiedy były jeszcze dziećmi, Françcoise zawsze pierwsza odgadywała o czym myśli jej młodsza siostra, co spsociła, gdzie się ukryła. Wprawiało to Léę w taką wściekłość, że rzucała się na Françcoise z pięściami.

Ileż to razy Ruth musiała rozdzielać walczące siostry… Françcoise nigdy nie mogła się powstrzymać, żeby z najbardziej błahego powodu nie poskarżyć się matce na Léę. Isabelle Delmas nie znosiła donosicielstwa i surowo ją za to karała, co jeszcze potęgowało rywalizację pomiędzy dziewczętami.

— Tak, powiedz, o kim? — powtórzyły obie kuzynki.

Françcoise przeciągała oczekiwanie ze złośliwym, pełnym satysfakcji uśmiechem.

— Myśli o Laurencie d'Argilat.

— On jest przecież zaręczony z Camille!

— To niemożliwe!

— Oszalałaś!

— Na pewno się mylisz!

Okrzyki zderzały się w głowie Léi, która widziała przed sobą wyolbrzymioną twarz zdziwionego Pierrota.

— Ależ tak, słowo wam daję, ona się kocha w Laurencie d'Argilat.

Zwinnie jak kot Léa zeskoczyła z łóżka i nim Françcoise mogła uczynić jakikolwiek ruch, schwyciła ją za włosy. Pomimo zaskoczenia dziewczyna szybko zareagowała. Wbiła paznokcie w policzek siostry, drapiąc go do krwi. Lecz silniejsza od niej Léa szybko uzyskała przewagę — siedząc okrakiem na Françcoise trzymała ją za uszy i uderzała jej głową o podłogę. Wszyscy się rzucili, żeby rozdzielić dziewczęta. Kiedy się to udało, biedna Françcoise jeszcze przez chwilę leżała bez ruchu.

Hałas i krzyki zaalarmowały rodziców.

— Léa, jesteś nieznośna! Dlaczego zbiłaś siostrę? — spytała Isabelle Delmas surowym tonem. — W waszym wieku…

— Mamusiu…

— Idź do swojego pokoju, obejdziesz się dziś bez kolacji.

Złość Léi minęła w okamgnieniu. Chciałaby powiedzieć matce, że jest nieszczęśliwa i że bardzo potrzebuje pocieszenia. A matka ją skarciła i kazała jej iść do swojego pokoju. Léa być może od razu by się rozpłakała, gdyby nie pochwyciła tryumfującego spojrzenia Françcoise. Powstrzymała łzy i wyszła z dumnie podniesioną głową, obrzucając wzrokiem pełnym potępienia ciotki i stryjów. Jedynie stryj Adrien uśmiechnął się z wyrozumieniem i zrobił gest, który zdawał się mówić: to głupstwo. Ów gest omal nie natknął ją odwagą. Wybiegła.

— Moja biedna Isabelle, będziesz miała sporo kłopotów z tą małą — powiedziała szwagierka pani domu, Bernadette Bouchardeau.

Isabelle nie odpowiedziała i opuściła dziecinny pokój.

Léa nie posłuchała matki i nie udała się do swojego pokoju. Wyszła do ogrodu, przebiegła dziedziniec i pognała skrótami przez winnice w kierunku Bellevue. By ominąć dom Sidonie, przeskoczyła ogrodzenie otaczające posiadłość i ruszyła pylistą drogą, a potem ścieżką, która pięła się aż do kalwarii. W pół drogi gwałtowny podmuch letniego, wilgotnego wiatru zmusił ją, by zwolniła kroku, a później, by się zatrzymała.

Z rękoma skrzyżowanymi na piersiach, jakby chciała stłumić bicie serca, wpatrywała się w groźne niebo nad równiną, stopniowo poddając się jego mocy. Wokół niej rozszalały wiatr przyginał drzewa do ziemi. Jęcząca i zbuntowana przyroda wiła się, jak gdyby pragnęła uniknąć zawieruchy, która nadciągała od morza. Z każdą sekundą niebo stawało się coraz ciemniejsze, nadciągały chmury o zastraszających kształtach.

Z rozwianymi i starganymi silnym wiatrem włosami, przywołującymi na myśl węże Gorgony, znieruchomiała Léa podziwiała ten rozpętany żywioł, który łagodził jej niepokój. Czuła, jak udziela się jej drżenie ziemi. Pod ciepłymi kroplami deszczu, gleba wydzielała ostrą woń. Przyprawiała ona Léę o zawrót głowy i upajała skuteczniej niż najsubtelniejsze wino. Przemoknięta do suchej nitki sukienka, przylgnęła do ciała dziewczyny i uwydatniła jej kształty, jak gdyby Léa była zupełnie naga. Pod wpływem wiatru stwardniały jej sutki. Rozszalały żywioł pozbawiał ją świadomości. Niebieska błyskawica rozdarła chmury i prawie natychmiast rozległ się grzmot, spadł grom, który wstrząsnął ziemią. Krzyknęła. Jakaś pierwotna radość rozjaśniła jej twarz, po której, niczym łzy, spływał deszcz. Dziki i wyzwolicielski śmiech narastał w niej, aż wybuchnął, towarzysząc hukowi grzmotu. Śmiech przeszedł w krzyk, triumfalny krzyk radości istnienia. Osunęła się na drogę, którą deszcz zamieniał w błoto. Jej usta dotknęły jeszcze ciepławej od słońca brei i zagłębiły się w tę miękką masę. Polizała glinę, której smak zdawał się zawierać wszelkie fluidy Montillac. Chciałaby, żeby ziemia się rozstąpiła i zamknęła nad nią, żeby ona mogła odżyć w winnej latorośli, w kwiatach, w drzewach tej okolicy, którą tak ukochała. Obróciła się, leżała teraz na plecach, wystawiając ubłoconą twarz pod strugi wody płynącej z nieba.

Kiedy nazajutrz Léa, zupełnie zdruzgotana, ocknęła się późnym rankiem, próbowała sobie uświadomić, co się wydarzyło poprzedniego dnia. Jej zabłocone ubranie, rozrzucone w nieładzie wokół łóżka, przypomniało jej burzę, i to wszystko, co ją poprzedziło. Ogarnęło ją przygnębienie. Pierwszy raz w życiu nie osiągnęła tego, czego pragnęła. Naciągnęła koce na głowę, jakby chciała zdusić ból. Odgłosy kroków i nawoływania przeniknęły przez obronny mur pościeli, którą siadając odrzuciła.

Mój Boże! Co powie Ruth na widok jej nocnej koszuli i prześcieradeł powalanych błotem? Ktoś energicznie zapukał do drzwi.

— Léa, Léa, wstawaj! Laurent i Claude d'Argilat przyjechali się pożegnać.

Gwałtownym ruchem ściągnęła koszulę i pobiegła do łazienki, napuściła wody do umywalki i zmyła z twarzy i ciała ślady błota. Energicznie wyszczotkowała włosy tak splątane, że wyrwała je garściami. Schwyciła pierwszą z brzegu sukienkę, starą, z różowego płótna, którą szczególnie lubiła, a która teraz była już na nią za ciasna i za krótka… włożyła znoszone espadryle i popędziła na schody.

Cała rodzina zebrała się w salonie wokół Laurenta i Claude'a d'Argilat. Twarze obu młodzieńców rozjaśniły się, kiedy zobaczyli przyjaciółką z policzkami czerwonymi po energicznym myciu, w aureoli potarganych, płomiennych włosów, wciśniętą w sukienkę małej dziewczynki, która za szybko urosła.

Léa z trudem panowała nad sobą, by się nie rzucić w ramiona Laurenta. Z wielkim wysiłkiem, który przyprawił ją o drżenie, zachowała spokój i powiedziała słodkim głosem:

— Już wyjeżdżasz, Laurent?

— Muszę wracać do oddziału.

— I ja wracam do swojego oddziału w Tours — dodał Claude.

By zmylić ojca, siostrę i Laurenta, Léa ujęła Claude'a pod ramię i odciągnęła na bok.

— Przyrzeknij mi, że będziesz na siebie uważał.

— Przyrzekam. A pomyślisz o mnie czasem, jak znajdę się na froncie?

— Będę myślała bez przerwy.

Claude nie dostrzegł ironii w jej tonie. Ogarnęło go bezgraniczne szczęście, aż zaczął się jąkać:

— A więc ty… ty… mnie trochę lubisz…?

W tej samej chwili Léa usłyszała za sobą głos Laurenta:

— …weźmiemy ślub, gdy tylko dostanę przepustkę. Camille bardzo na tym zależy.

Opuściła głowę. Łza potoczyła się po jej policzku. Claude jeszcze raz się pomylił.

— Léa, płaczesz?… z mojego powodu?… Czy aż tak mnie kochasz?

Opanowała zły humor. Coś takiego wyobraża sobie, że mogłaby się nim interesować, takim mdłym, takim podobnym do swojej siostry. Ach, zemścić się! Ukarać Laurenta za tchórzostwo, Camille za jej miłość, a Claude'a za głupotę!

Podniosła głowę i twardo spojrzała na oszołomionego młodzieńca.

— Oczywiście, że cię kocham.

— No to… zechcesz wyjść za mnie za mąż?

— Oczywiście.

— Kiedy?

— Jak przyjedziesz na pierwszą przepustkę.

— Wyjdźmy stąd.

Ze stanowczością, jakże nie pasującą do jego charakteru Claude schwycił dłoń Léi i porwał ją do ogrodu. Tam, za kępą hortensji przyciągnął ją do siebie i pocałował. Dziewczyna o mało go nie odepchnęła, lecz powiedziała sobie, że trzeba przez to przejść. Boże, jakiż on był niezdarny! Wspomnienie pocałunku Laurenta, brutalnie zatarte pocałunkiem Françcois Taverniera, przyprawiło ją o drżenie, które brat Camille znowu opacznie odczytał.

— Ty mnie kochasz!

Mało brakowało, a Léa wybuchnęłaby śmiechem.

— Godzisz się?

— Na co?

— Żebym poprosił ojca o twoją rękę?

Wiedziała, że cała jej przyszłość zależy od tej odpowiedzi. Czy to aby rozsądne, że poślubi tego nieszczęsnego chłopca po to tylko, by ukarać Laurenta? Czy nie ona pierwsza przypłaci ten czyn cierpieniem?

Wśród listowia mignęła postać Françcoise.

— Tak, mój kochany — powiedziała Léa obejmując Claude'a.

Kiedy wrócili do salonu, Claude d'Argilat poprosił Pierre'a Delmas o niezwłoczną rozmowę na osobności. Gdy wkrótce pojawili się znowu, ojciec Léi miał nachmurzone oblicze.

Pod szarym i pochmurnym niebem wielkie kałuże w alejkach ogrodu wreszcie zaczęły wysychać. Powietrze było ciężkie. W pobliżu stajni bzyczały chmary much. Léa pchnęła drzwi drewnianej stodoły, której deski zszarzały z upływem czasu. Jak w dniach dzieciństwa wspięła się po drabinie opartej o siano i zeskoczyła w pachnącą i kłującą przepaść.

Rozmyślała o tym, co się właśnie zdarzyło. Laurent i Claude odjechali, a ona zaraz uciekła, żeby uniknąć bolesnego i badawczego spojrzenia ojca. Na to wspomnienie poczuła w ustach niesmak. Nie miała jeszcze siły, aby podjąć dyskusję. Zamknęła oczy, chcąc we śnie znaleźć zapomnienie. Jako dziecko często tak robiła, kiedy matka ją skarciła lub gdy czuła się jakoś dziwnie znużona wszystkim i samą sobą. Za każdym razem zbawczy sen przybywał na ratunek. Lecz dzisiaj nie nadchodził. Kręciła się i wierciła na sianie nie mogąc zasnąć, udręczona myślą, że została zdradzona.

Ktoś jej dotknął.

— Mathias, co cię napadło?

Jej towarzysz z czasów dzieciństwa obejmował ją i obsypywał pocałunkami szepcząc:

— Dziwka… mała dziwka…

Przestań, puść mnie, to boli!

— Nie mówiłaś tak przed chwilą, kiedy całował cię Claude d'Argilat.

Léa wybuchnęła śmiechem odpychając go.

— Ach, o to ci chodzi!

— Jakie „o to ci chodzi”? A może to jeszcze mało?

— Nie wiem, dlaczego się wtrącasz. Wolno mi się całować, z kim zechcęn.

— Nie powiesz chyba, że podoba ci się ten chłystek?

— A bo co? Co masz mu do zarzucenia?

Mathias przypatrywał się swojej przyjaciółce ze złością, ale jego spojrzenie powoli łagodniało.

— Wiesz przecież, że cię kocham.

Wypowiedział to z taką słodyczą, że Léa poczuła się przyjemnie wzruszona. Wsunęła dłoń w gęstą czuprynę chłopaka i powiedziała bardziej serdecznie, niż zamierzała:

— Ja też cię kocham, Mathias.

Było zupełnie naturalne, że padli sobie w ramiona.

Léa znalazła w tych pieszczotach ukojenie. Stopniowo zapomniała i Claude'a i Laurenta, i swoje rozżalenie, rozkoszując się jedynie przyjemnością pocałunków. Zapewne zatraciłaby się zupełnie, gdyby przez grubą zaporę siana nie dobiegł jej głos ojca. Wyrwała się z ramion Mathiasa i zamiast zejść po drabinie zeskoczyła prosto na klepisko stodoły.

Wielokrotnie Léa zeskakiwała z sąsieka zręcznie jak kot. Lecz tym razem zwichnęła nogę w kostce. Krzyknęła. Mathias natychmiast znalazł się przy niej.

— Moja noga!

Krzyk usłyszał ojciec. Jego rosła postać pojawiła się w wierzejach. Kiedy zobaczył córkę leżącą na ziemi, rzucił się ku niej, potrącając chłopaka.

— Co ci się stało?

— Nic, tato, zwichnęłam sobie nogę.

— Pokaż.

Pierre Delmas ujął bolącą nogę w dłonie, aż Léa krzyknęła. Noga w kostce już spuchła. Uniósł córkę ostrożnie.

— Mathias, powiedz Ruth, żeby wezwała lekarza.

Niebawem Léa leżała w salonie na otomanie, wsparta o poduszki, z wygodnie ułożoną nogą. Przyjechał doktor Blanchard, obejrzał i obandażował chorą kostkę i uspokoił rodziców:

— Piękne zwichnięcie. Nic poważnego. Zupełny wypoczynek przez tydzień, a potem znowu będzie mogła biegać i skakać.

— Mam tydzień leżeć bez ruchu? Nie wytrzymam tego, panie doktorze.

— Nie martw się, szybko się przyzwyczaisz.

— Tak pan mówi, bo nie panu się to przytrafiło — powiedziała Léa z nadąsaną miną.

Aby ułatwić pracę służbie Isabelle Delmas postanowiła, że córka będzie leżała na parterze, na tapczanie w gabinecie ojca. To rozwiązanie przywróciło Léi uśmiech, bardzo bowiem lubiła ten pokój o ścianach zastawionych szafami na książki. Szerokie drzwi balkonowe wychodziły na najpiękniejszą część ogrodu i można było stąd podziwiać winnice i lasy.

Późnym popołudniem bracia Lefèvre przyszli się pożegnać.

Léa była wobec nich taka łagodna, taka czuła i zalotna, że każdy z młodzieńców odszedł przekonany, że jest wybrańcem jej serca.

— Mało ci uganiania się za Laurentem, kompromitacji z Françcois Tavernierem, flirtów z Claude'em i Mathiasem, musisz jeszcze zawracać w głowie tym głupim Lefèvre'om — powiedziała Françcoise, która była obecna przy spotkaniu. — Jesteś zwykłą…

— Dzieci, znowu się sprzeczacie? Françcoise, twoja siostra cierpi, potrzebny jej spokój. Nie dokuczaj jej — powiedziała surowo matka wchodząc do pokoju.

Usiadła na krześle przy Léi.

— Boli cię jeszcze?

— Trochę, od czasu do czasu mam takie kłujące bóle.

— To normalne, przypomnij mi, żebym dała ci wieczorem coś na uśmierzenie.

— Mamo, jak to dobrze chorować, kiedy ty jesteś przy mnie. — Léa przyciągnęła rękę matki i ucałowała ją. — Tak cię kocham, mamo.

Wzruszona Isabelle pogładziła dłoń córki. Przez długą chwilę matka i córka milczały, połączone wzajemną czułością.

— Czy to prawda, co powiedział ojciec? — spytała Isabelle.

Léa cofnęła rękę, twarz jej się skurczyła.

— Powiedz mi. Czy to prawda, że chcesz wyjść za mąż za Claude'a d'Argilat?

— Tak.

— Kochasz go?

— Tak.

— Ta miłość wydaje mi się trochę zaskakująca. Nie widziałaś go ponad rok. Czy zdarzyło się coś, o czym nie wiem?

Léę ogarnęła nagła chęć, by wyznać wszystko i żeby matka ją pocieszyła. Walczyła ze sobą: przede wszystkim nie martwić matki, nie zawieść, uspokoić ją.

— Nie — powiedziała stanowczo — jak go kocham.

5

Leżąc nadal na tapczanie, zarzuconym gazetami z biurka ojca, Léa słuchała przez otwarte drzwi salonu dobiegającego końca przemówienia radiowego Edouarda Daladiera „…Prowadzimy wojnę, gdyż nam ją narzucono. Każdy z nas stoi na swoim posterunku na ziemi francuskiej, na tej ziemi miłującej wolność, na której poszanowanie godności człowieka nigdy nie zaniknie. W głębokim poczuciu jedności i braterstwa złączcie wszystkie wasze siły dla ratowania ojczyzny. Niech żyje Francja!”

Przy tapczanie na niskim krzesełku siedział Claude d'Argilat z ręką w gipsie, zawieszoną na temblaku.

— Gdyby nie ta przeklęta ręka, pokazałbym tym obrzydliwym boszom, co potrafi francuski żołnierz.

— To twoja wina. Przecież nie musiałeś jak szalony gonić galopem tej nędznej stryjkowskiej kobyły.

— Masz rację — przyznał żałosnym głosem — taki byłem szczęśliwy, jak się dowiedziałem, że mnie kochasz i zgadzasz się wyjść za mnie, że poczułem potrzebę galopowania i wykrzyczenia w pędzie mojego szczęścia.

— Biedny Claude, tworzymy piękną parę połamańców.

— Pewnie źle to przyjmiesz, ale jestem zadowolony z tego głupiego wypadku, bo pozwala mi cieszyć się tobą, kiedy reszta twoich adoratorów już wyjechała. Czy rozmawiałaś z rodzicami o naszym ślubie? Camille, której o wszystkim opowiedziałem, jest bardzo szczęśliwa, że będziesz jej siostrą.

— Dlaczego wygadałeś się przed nią? Chciałam, żeby to pozostało między nami, póki tata nie da zgody! — rzekła ze złością Léa.

— Ależ, kochana, Camille jest moją siostrą, zawsze jej wszystko mówię…

— No to tym razem trzeba było milczeć.

— Jesteś taka zła… A przecież potrafisz być łagodna!

— Nie jestem łagodna. Nie lubię, jak wszyscy wiedzą o moich sprawach.

— Camille to nie wszyscy.

— Dość już tego, nudzisz mnie z tą swoją Camille! Idź sobie, chcę być sama.

— Léo…

— Idź, jestem zmęczona.

— To prawda, zapomniałem, gbur ze mnie, wybacz mi… Powiedz, wybaczasz mi?

— Tak, tak.

— Dziękuję, moja kochana, do jutra — powiedział Claude ujmując jej dłoń, którą mu niechętnie podała.

— Tak, do jutra.

Krótko po jego odejściu wszedł Pierre Delmas.

— Jak się miewa ranna?

— Bardzo dobrze, tato, chciałabym, żeby to się już skończyło, jestem jak zdrętwiała.

— Bądź cierpliwa, kotku, przypomnij sobie zdanie Kiplinga…

— „…zbytni pośpiech zgubił żółtego węża, który chciał połknąć słońce”.

— Widzę, że nie zapomniałaś rad swojego starego ojca. Stosuj je w praktyce, moja córko, a zobaczysz, jak są słuszne.

— Nie wątpię w to — rzekła z westchnieniem Léa.

Pierre Delmas zasiadł za biurkiem. Włożył okulary, przerzucał jakieś papiery, przekartkował gazety, otworzył szufladę, zamknął, popatrzył w sufit, podniósł się i podszedł do drzwi balkonowych.

— Dni są coraz krótsze — powiedział jak gdyby sam do siebie, nadal zwrócony w stronę ogrodu.

Léa przyglądała się uważnie wysokiej, masywnej sylwetce ojca. Odniosła wrażenie, że jego szerokie ramiona lekko się pochyliły, że włosy jakby bardziej posiwiały. Dziwne, ale wydał jej się kruchy. Uśmiechnęła się do tej myśli. Kruchy; Pierre Delmas potrafił podnieść sam jeden baryłkę wina, potrafił ścinać sosny na ich ziemiach w Landach równie szybko i dobrze jak najlepszy drwal.

— Tato! — zawołała w przypływie czułości.

— Co powiesz?

— Kocham cię.

— Kochasz mnie, a chcesz mnie opuścić — powiedział odwracając się i podchodząc do niej.

— To całkiem co innego.

Pierre Delmas westchnął i usiadł na krzesełku, które zaskrzypiało pod jego ciężarem.

— Jesteś pewna, że chcesz wyjść za tego gapę?

Nie odpowiedziała, tylko, nadąsana, spuściła głowę.

— Czy przypadkiem nie komuś na złość chcesz wyjść za mąż?

Zaczerwieniła się, potrząsając potarganymi włosami.

— Małżeństwo to poważna sprawa i wiąże na całe życie. Dobrze się zastanowiłaś?

Ojciec musiał koniecznie uwierzyć, że szczerze kocha Claude'a i że „sprawa Laurenta” to była po prostu dziecinada.

— Słabo znałam Claude'a. Kiedy go zobaczyłam na przyjęciu, uświadomiłam sobie, że tylko jego kocham, a do jego kuzyna żywię jedynie uczucie przyjaźni, które nieopatrznie brałam za miłość.

Pierre Delmas popatrzył na córkę z niedowierzaniem.

— Ale tamtego wieczoru przy kalwarii wyglądałaś inaczej.

Serce Léi ścisnął lęk, obawiała się, że nie starczy jej siły, żeby dalej odgrywać tę komedię.

— Wtedy wieczorem przy kalwarii byłam zmęczona, zdenerwowana, wściekła, że Laurent osobiście nie zawiadomił mnie o swoim ślubie, bo uważałam, że jest we mnie zakochany, a ja odgrywałam przed nim kokietkę. Zupełnie mi obojętne, że się żeni. Zresztą jest nudny, i zastanawiam się, jak Camille może z nim wytrzymać.

— Ja też tak uważam i myślę, że dla takiej dziewczyny jak ty któryś z braci Lefèvre byłby bardziej odpowiedni.

— Ależ, tato, to tylko koledzy!

— Koledzy? Moja biedna córeczko, zupełnie się nie znasz na mężczyznach. Ci dwaj szaleją za tobą i nie tylko oni. Ale pora spać. Dobranoc, mój kotku.

Zadowolona z siebie Léa szybko zasnęła. Zasypiając pomyślała jeszcze: jakie to miłe, kiedy ojciec, którego kochamy, nazywa nas kotkiem.

Niebawem Léa powróciła do zdrowia i mogła znowu spacerować po polach, najczęściej w towarzystwie Claude'a. Zbliżało się winobranie i jak co roku w Montillac wrzała praca. Tej jesieni, ponieważ młodzi mężczyźni wyjechali, ich miejsce zajęły kobiety. Przez kilka dni wojna została zepchnięta na dalszy plan: winogrona nie mogły czekać.

Nadciągała burza. Każdy spieszył się jak mógł, żeby skończyć, nim zacznie padać. Nikt nie robił zwykłej przerwy o czwartej, byleby zakończyć zbiór winogron przed burzą. Lecz o piątej pierwsze krople deszczu, które szybko zamieniły się w strugi wody, zmusiły robotników do zaprzestania pracy. Niebawem zaprzęgnięte w wały wózki, załadowane beczkami pełnymi winogron, znalazły schronienie w obszernych szopach.

W stodole rozstawiono długie stoły, przykryte płótnem o nieskazitelnej bieli, na których ustawiono w obfitości pasztety, mięso, drób, sery, dymiące wazy z zupą i dzbany z winem. Przed wejściem winogrodnicy myli ręce w wielkiej kadzi z wodą. Następnie siadali na ławach wokół stołów.

Pierre Delmas przewodniczył posiłkowi, a Isabelle w dużym, białym fartuchu osłaniającym letnią suknię, podawała do stołu: pomagały jej Françcoise, Laure i Ruth. Léa, której bąble na dłoniach świadczyły o gorliwej pracy, zasiadła obok ojca. Uwielbiała te bankiety w stodole wydawane z okazji winobrania. Co roku powtarzało się to wielodniowe święto. Spotykała się tu cała okoliczna młodzież, były śmiechy, śpiewy i tańce. Lecz tego roku nikt nie miał na to ochoty. Większość biesiadników stanowiły kobiety, nieliczni mężczyźni zaś — to byli głównie starcy. Zapewne każdy myślał o nieobecnych i o radości poprzednich winobrań, gdyż posiłek rozpoczął się w milczeniu. Pierre Delmas, rozumiejąc smutek gości, wstał, wzniósł w górę szklaneczkę i powiedział:

— Wypijmy za zdrowie naszych żołnierzy i w dobrym nastroju zakończmy pracę, której oni nie mogą wykonać.

— Za zdrowie żołnierzy! — wykrzyknęli biesiadnicy.

Léa położyła dłoń na kolanie ojca, który ponownie uniósł szklaneczką, tym razem wyłącznie na jej cześć.

— Piję za twoje szczęście, moja kochana — dodał cicho.

6

— Léo, tak się cieszę, że wychodzisz za mojego brata. Nim znajdziecie mieszkanie, zatrzymacie się u nas, przy ulicy de Rennes.

— Ale ja nie mam ochoty jechać do Paryża! — wykrzyknęła Léa.

— Będziesz musiała. Kiedy wojna się skończy, Claude podejmie przerwane studia.

— A co ja będę robiła przez ten czas?

Camille wybuchnęła śmiechem.

— Nauczę cię odkrywać Paryż. Jestem pewna, że go pokochasz. To najpiękniejsze miasto na świecie. Będziemy chodzić na wystawy, do muzeów, na koncerty, do Opery, do Komedii Francuskiej…

— To wszystko bardzo piękne, ale ja wolę Montillac.

— Masz słuszność, Montillac jest cudowne, jak i Roches-Blanches, lecz nic nie zastąpi Paryża.

— Nie sądziłam, że jesteś taka powierzchowna.

Camille zrobiła wielkie oczy.

— Jak możesz tak mówić? Czy jest się powierzchownym, skoro kocha się miasto, w którym każdy inteligentny człowiek znajduje dla siebie miejsce? Laurent, tak jak ja, uważa, że lepiej się pracuje w Paryżu, gdyż jest tam wszystko, czego potrzeba. Biblioteki…

— Nie lubię bibliotek, to takie cmentarzyska książek.

— Ojej!

Léa nieco przesadzała i zdawała sobie z tego sprawę, lecz Camille ze swoim Paryżem i głodem kultury działała jej na nerwy.

Kiedy Pierre Delmas wyczerpał już wszystkie argumenty, ustąpił córce. Dał zgodę na ślub. Claude d'Argilat podziękował mu z takim uniesieniem, że ojciec pomyślał sobie, iż jego malutka może w końcu będzie z nim szczęśliwa. Jeśli zaś idzie o Isabelle, poprzestała na serdecznym przytuleniu córki.

Françcoise szepnęła:

— Lepszy wróbel w garści niż kanarek na dachu.

Tylko Laure i Ruth otwarcie wyrażały radość z powodu tego małżeństwa. Laure dlatego, że lubiła śluby, a Ruth pomyślała, że to naleje trochę oleju do głowy tego postrzeleńca.

Niedługo po oficjalnym ogłoszeniu zaręczyn nadeszła wiadomość, która poruszyła obie rodziny i Léa o mało się nie zdradziła: porucznik Laurent d'Argilat został ranny spiesząc z pomocą jednemu ze swoich ludzi, który wszedł na pole minowe. Pierre Delmas i jego córka znajdowali się w Roches-Blanches, kiedy kurier przywiózł tę wiadomość. Widząc, jak pan d'Argilat blednie, Camille odgadła, że jej narzeczonemu coś się stało. Wstała i, drżąc, zbliżyła się do stryja.

— Laurent?…

Pierre Delmas wstał również.

— Stryju, odpowiedz — błagała Camille. — Coś się stało Laurentowi?

— Nic poważnego, moje dziecko, nic groźnego — wykrztusił pan D'Argilat. — Rana ramienia.

W tej samej chwili służący przyniósł telegram. Pan d'Argilat podał go przyjacielowi.

— Otwórz, Pierre, brak mi odwagi.

Pierre Delmas przeczytał. Uśmiech rozjaśnił mu twarz.

— To od Laurenta. Czuje się doskonale. Będzie tutaj jutro.

— Jutro!

— Tak, jutro. No, popatrz…

Camille wyrwała Pierre'owi Delmas kartkę, którą podał ojcu Laurenta.

— Stryju, to prawda. Laurent będzie tutaj jutro — powiedziała dziewczyna wybuchając płaczem.

Podczas całej tej sceny Léa stała z boku, z trudem opanowując się, żeby nie krzyczeć, a potem nie płakać ze szczęśca. Laurent żyje! Przyjedzie, znowu go zobaczy. Zamknęła oczy. Głos Camille wyrwał ją z błogiego rozmarzenia:

— Stryju, skorzystajmy z okazji, żeby przyspieszyć datę naszego ślubu, jestem pewna, że Laurent też tego pragnie. Léo, dlaczego nie chcesz wziąć ślubu w Saint-Macaire, jak ja. Byłoby świetnie, gdybyśmy wyszły za mąż tego samego dnia.

Idiotka! Léę nie obchodziło miejsce ślubu, bo to nie ona wychodziła za Laurenta. Za nic w świecie nie chciała słyszeć, jak mężczyzna, którego kocha, będzie przysięgał innej. Ucięła krótko:

— Chcę brać ślub w Verdelais. Tato, chodźmy już, mama na nas czeka.

W drodze powrotnej Léa z trudem powstrzymywała łzy. Czuła na sobie zaniepokojone spojrzenie Pierre'a Delmas. Ona, taka zazwyczaj rozmowna, odpowiadała teraz lakonicznie i od niechcenia na pytania ojca, który niebawem umilkł.

Gdy dotarli do Montillac, nie miała odwagi stawić czoła uwagom Françcoise. Uciekła do dziecinnego pokoju i pozostała tam aż do kolacji, zwinięta w kłębek w swoim łóżeczku z suchymi i piekącymi oczami.

Obudziwszy się o świcie, Léa nie mogła uleżeć w łóżku. Claude przyrzekł jej poprzedniego dnia, że zatelefonuje, jak tylko zjawi się Laurent. Snuła się potem bez przerwy po domu. Rozdrażniona tym Isabelle posłała ją do Bellevue, żeby się dowiedziała, jak się miewa Sidonie.

— Świeże powietrze dobrze ci zrobi — powiedziała.

Léa puściła się biegiem w stronę Bellevue, wykręcając sobie nogi na drodze rozmytej przez ostatnie deszcze i rozjeżdżonej przez wozy. Zdyszana odpoczęła chwilę na ławce przed domem. Stary pies Sidonie zgotował dziewczynie gorące przyjęcie, szczekając i skacząc wokół. Zwabiło to właścicielkę.

— To ty, maleńka? Dlaczego nie wchodzisz? Jesteś cała spocona. Wejdźże szybko, bo się zaziębisz.

Nie było mowy, żeby sprzeciwić się Sidonie. Léa posłusznie weszła do środka, ucałowawszy przedtem poczciwą kobietę.

— Czy coś się stało w pałacu, bo tak gnałaś?

— Nie, nie, tylko mama przysłała mnie, żebym się dowiedziała, czy czegoś nie potrzebujesz i jak się czujesz.

— Jaka to wspaniała kobieta ta twoja matka! Powiedz jej, że czuję się na tyle dobrze, na ile pozwala mi mój podeszły wiek. Ach, ślicznotko, starość to najgorsza rzecz, jaka może się przytrafić!

— Gdzież tam, Sidonie, gorsza od starości jest śmierć.

— Wcale nie jestem tego taka pewna. Tak się mówi, kiedy jest się młodym, kiedy czerwoniutka krew krąży w żyłach, kiedy można wspinać się po drabinie bez obawy, że się spadnie, kiedy jest się użytecznym. Popatrz na mnie. Do czego się nadaję? Do tego tylko, żeby być ciężarem dla twojego ojca, kłopotem dla twojej matki…

— Nie wolno tak mówić, Sidonie. W Montillac wszyscy cię kochają, dobrze o tym wiesz.

— Pewno, że wiem. Ale mimo to czuję się skrępowana, zwłaszcza teraz, kiedy mamy tę przeklętą wojnę. Nawet na drutach nie mogę robić, wszystko mi wypada z tych moich powykręcanych rąk. Bardzo bym chciała robić skarpety dla naszych żołnierzy. Tak marzli, nieszczęśni, w czasie poprzedniej wojny!

Łzy potoczyły się po jej pooranych zmarszczkami policzkach. Léa ze ściśniętym sercem patrzyła, jak łzy spływają i giną w bruzdach wokół ust. Przejęta litością pochyliła się do stóp staruszki. Klękała tak przed nią jako małe dziecko, kiedy miała wielkie zmartwienie, i chowała twarz w fartuch pachnący zbożem i praniem. Tak jak niegdyś ręka Sidonie, dziś już zniszczona od ciężkich robót na roli i służby we dworze, głaskała złociste włosy dziewczyny.

— Moja śliczna, nie trap się. Jestem stara wariatka, która plecie i zrzędzi bez ustanku. Nie zważaj na mnie, to na burzę odzywają się moje bóle i wszystko widzę w czarnych barwach. No, spójrz na mnie. Patrzcie no, do jakiego to stanu doprowadza się to dziecko! Czy to tak wygląda panienka, która niedługo wyjdzie za mąż? Ale miałby minę ten twój narzeczony, gdyby cię tak zobaczył z nosem i oczami czerwonymi jak u królika. A pamiętasz białe króliki? Co to się działo, kiedy trzeba było je zabić i zjeść. Nie pozwalałaś się do nich zbliżyć, stawałaś przed klatką z rozkrzyżowanymi ramionami krzycząc: „Nie, nie te, to księżniczki, które złe wróżki zamieniły w króliki”. Musieliśmy z twoim ojcem wykazać niezwykłą przebiegłość. Zaczekaliśmy do wieczora i włożyliśmy do klatki tyle wstążek, ile było królików, żebyś nazajutrz uwierzyła, że króliki znowu przemieniły się w księżniczki i odchodząc zapomniały zabrać wstążki…

Wspomnienie tej bajki z dzieciństwa przywołało uśmiech na twarz Léi.

— Byłam wtedy głupia, wierzyłam jeszcze we wróżki.

— Już w nie nie wierzysz? Niesłusznie. Kto cię stworzył taką piękną? Oczywiście, że Pan Bóg, ale i wróżki mają w tym swój udział.

Léa się śmiała.

— Przestań, Sidonie, nie jestem już dzieckiem.

— Dla mnie zawsze pozostaniesz dzieckiem, dzieckiem, którego nie miałam — powiedziała przyciskając Léę mocno do piersi i tym samym unosząc ją z klęczek.

Obie kobiety długo trwały w objęciach.

Sidonie pierwsza rozluźniła uścisk. Z kieszeni fartucha wyjęła kraciastą chustkę, głośno wytarła nos i osuszyła oczy.

— No, niedobrze się rozczulać. Powiedz matce, żeby się nie martwiła. Nic mi nie trzeba. Podziękuj pannie Ruth za wczorajsze odwiedziny… Gdzież ja mam głowę! Nie puszczę cię, dopóki nie wypijesz troszeńkę nalewki z czarnej porzeczki.

— Dziękuję, Sidonie, nie fatyguj się.

— Nie ma mowy! Nie ma mowy!…

7

— Laurencie, czy pragniesz pojąć za żonę obecną tu Camille?

— Tak.

To zdecydowanie wypowiedziane „tak” przetoczyło się pod gotyckim sklepieniem i ugodziło Léę prosto w serce. Poczuła, jak ciało jej kamienieje, krew w niej zastyga, serce zamiera i przejmuje ją śmiertelny chłód.

Witraże, niby szkiełka kalejdoskopu, przez które przebijało świąteczne słońce, zaczęły wirować. Swym tęczowym światłem obejmowały ołtarz, celebrującego uroczystość księdza i Camille w białych welonach, a mundur Laurenta zamieniały w strój arlekina. Można by pomyśleć, że to mój stary pajacyk Jonas, stwierdziła w duchu Léa. Kawałki magicznej zabawki zagarniały kościół, wchłaniając powoli całe zgromadzenie. Niebawem z tej ruchomej i kolorowej masy wyłonił się tylko szary i zimny posąg. Léa odczuwała wielką ulgę jako jedyna władczyni barw zamkniętych pod powiekami. Jakieś brzęczenie wystrzeliło podobną do fontanny krwi czerwienią ku sklepieniu, które znowu pojawiło się na chwilę; wyższy dźwięk rozpędził niebieskości, gdy tymczasem zieleń rozpościerała się ciemnym kobiercem, na który, niczym płatki, opadała żółć, róż i fiolet. Buczenie się nasilało, jak gdyby pod pałeczką niewidzialnego dyrygenta, barwy zaś połączyły się w budzący grozę kształt, obwiedziony grubą, czarną krechą, która potęgowała jego potworność. Jakaś czerwonawa i diaboliczna postać, jeszcze bardziej przerażająca, pojawiła się przed Léą. Przerażenie dziewczyny było tak wielkie, że usłyszała własny krzyk wyrywający jej się z gardła.

Skąd pochodzi to nieznośne ciepło? Kto przegonił potwory? Gdzie się podziały tańczące, żywe barwy? Dlaczego wszystko jest takie ponure? I ta muzyka, co miażdżyła serce i jak młotem waliła w skroniach…

— Panienko, czy zechce panienka przejść z tacą?

Czego od niej chce ten olbrzym odziany w czerwień? Dlaczego ten człowiek w groteskowym ubraniu i nakryciu głowy z pióropuszem zwrócił się do niej? Skąd ten nieznośny ucisk na ramieniu?

— Léa…

— Panienko…

Odwróciła się i ujrzała jakby we mgle zaniepokojoną twarz narzeczonego. A ucisk? To była jego ręka. Wyrwała się gwałtownie. Jakim prawem odważył się jej dotknąć? A ten drugi, ów człowieczek w czerwieni, czegóż chciał ze swoim koszyczkiem wyłożonym białą satyną? Żeby zebrała na tacę… Jeszcze czego. Czy nie rozumiał, że nie mogła znieść myśli o przejściu pomiędzy rzędami zgromadzonych, jedną ręką zbierając u dołu suknię z bladoróżowej organdyny, a z drugiej trzymając koszyczek?

Szwajcar nalegał:

— Panienko, czy zechce panienka zebrać na tacę?

— Nie, dziękuję — powiedziała oschle.

Mężczyzna popatrzył na nią zdziwiony. Zazwyczaj dziewczęta lubiły zbierać na tacę, dawało im to szansę pokazania sukni… Zawiedziony podszedł ku Françcoise, która, uśmiechając się ostentacyjnie, śpiesznie się zgodziła.

Wreszcie msza dobiegła końca. Przed ołtarzem, ustrojonym wysokimi bukietami białych kwiatów, nowożeńcy przyjęli życzenia od krewnych i przyjaciół.

Kiedy przyszła kolej na Léę, którą jedynie duma trzymała na nogach, Camille, zaróżowiona, prawie piękna, wyciągnęła ku niej ramiona i przycisnęła ją do piersi.

— Kochanie, niebawem ty staniesz przed ołtarzem, obyś była tak szczęśliwa jak ja w tej chwili.

Léa łaskawie pozwoliła się ucałować. W głowie jej kłębiły się słowa, których kurczowo się czepiała: „To nieprawda, to sen, to zły sen… to nieprawda, to sen, to zły sen… to nieprawda…”

Popchnięta przez Claude'a znalazła się przed Laurentem i stojąc nieruchomo popatrzyła na niego.

— Pocałuj go — powiedział Claude.

Głośna muzyka organów towarzyszyła orszakowi. Camille kroczyła szczęśliwa, zachwycająca pod welonem z lekko pożółkłych koronek, noszonych od pokoleń przez pary młode z rodu d'Argilat, jej długa suknia z kremowej satyny skrzyła się w słońcu. Dłoń młodej kobiety spoczywała na rękawie czarnego surduta męża, który, ujmująco szarmancki, dostosowywał do niej swój krok. Za nimi podążało osiem druhen. Wszystkie były w sukniach z różowej organdyny, ich świeże twarzyczki okalały kapelusze o szerokich rondach w dobranym do różu kolorze… Léa nie cierpiała ani różowego koloru, ani organdyny.

Na placu przed kościołem oczekiwał ich gęsty tłum i powitał nowożeńców okrzykami i oklaskami.

Długowłosy fotograf z szeroką, fantazyjną kokardą zamiast krawata ustawił orszak ślubny do tradycyjnego zdjęcia przed wysokim portalem kościoła. Na jednym zdjęciu Léa poruszyła się i jej twarz była tak niewyraźna, że ledwo ją rozpoznawano, na drugim pochyliła głowę i widać było tylko wierzch jej dużego kapelusza.

Kiedy wyjeżdżali z Saint-Macaire samochodem stryja Adriena w towarzystwie Claude'a, Luciena i Laure, Léi zrobiło się niedobrze i zgięta wpół pobiegła na pobocze drogi.

— Ależ to dziecko ma gorączkę! — wykrzyknął Adrien podtrzymując jej głowę. Kiedy nudności ustąpiły, Léa upadła na trawę, twarz miała bladą, całą w czerwonych plamach.

Adrien pomógł jej się podnieść, wziął dziewczynę na ręce i zaniósł do samochodu.

— Zimno mi — wykrztusiła.

Lucien wyjął z bagażnika podróżny pled i okrył nim Léę.

Doktor Blanchard stwierdził silną odrę, zalecił ścisłą dietę i całkowity wypoczynek.

Ślub, który miał się odbyć na początku listopada, odłożono i ku swojej rozpaczy Claude musiał odjechać do jednostki nie zobaczywszy się z narzeczoną nadal leżącą w gorączce.

Doglądana dniem i nocą przez ojca, matkę lub Ruth Léa wolno wracała do zdrowia. W swojej czterdziestoletniej praktyce doktor Blanchard nigdy nie zetknął się z takim ostrym przypadkiem odry; obawiał się nawet, czy nie zapowiada to epidemii. Na szczęście przypadek Léi pozostał odosobniony. Prawie codziennie przychodziły do Montillac długie listy od Claude'a d'Argilat, i nie otwierane, tworzyły powoli stertę na nocnym stoliku w sypialni Léi. Co tydzień Isabelle Delmas informowała nieszczęśliwego żołnierza o stanie zdrowia jego narzeczonej. Pod koniec trzeciego tygodnia Léa mogła dorzucić krótkie zdanie do listu matki.

Claude d'Argilat nigdy go nie przeczytał. Gdy list dotarł do jego kwatery już nie żył. Zginął podczas ćwiczeń od wybuchu granatu. Przez wiele dni ukrywano tę wiadomość przed rekonwalescentką, uważając, że jest jeszcze za słaba.

Pewnego pogodnego i ciepłego grudniowego popołudnia Léa, wsparta na ramieniu Ruth, przechadzała się po tarasie. Czuła, jak jej ciało się odradza, wdychała z lubością świeże powietrze.

— Trzeba już wracać. Wystarczy jak na pierwszy spacer.

— Jeszcze trochę, Ruth, tak mi dobrze.

— Nie, moja mała — powiedziała stanowczo guwernantka.

Léa wiedziała, że w niektórych okolicznościach nie należało sprzeciwiać się Ruth, więc nie upierała się. Co to za drobna, czarna sylwetka zbliża się ku nim? Dlaczego ten żałobny welon? Znieruchomiała z przerażenia Léa patrzyła na idącą w ich stronę kobietę w czerni.

— Laurent!

Znienawidzone i kochane imię wyrwało się z jej gardła z krzykiem, który spłoszył ptaki na drzewach. Ruth patrzyła na nią, nic nie rozumiejąc.

Kobieta w czerni, z twarzą zakrytą welonem, była teraz całkiem blisko.

— Laurent — jęknęła Léa otulając się ściślej wełnianą peleryną.

Kobieta podniosła woal i oczom Léi ukazała się wzruszona twarz Camille. Wyciągnęła ramiona do rekonwalescentki, która, całkiem sztywna, pozwoliła się ucałować.

— Moja droga — moje drogie biedactwo.

— Laurent?…

— Jakże jesteś szlachetna, że tak martwisz się o innych. Laurent ma się dobrze, prosił mnie, żebym cię bardzo mocno ucałowała i powiedziała ci, że nasz dom jest twoim domem.

Léa nie słuchała dalej. Po silnym napięciu ogarnęła ją szaleńcza radość. Z promiennym uśmiechem uściskała Camille.

— Tak mnie przestraszyłaś! Dlaczego ten strój? Po kim nosisz żałobę?

— Och, Léo, to ty nic nie wiesz?

— Cóż miałabym wiedzieć?

Camille osunęła się na ziemię z twarzą ukrytą w dłoniach.

— No, powiedz wreszcie, co się dzieje? Co ci jest? Ruth, dlaczego Camille nosi żałobę?

— Jej brat nie żyje.

— Jej brat? Jaki brat?… Ojej… Chcesz powiedzieć?…

Ruth skinęła głową.

— Claude?…

Wobec tego nie będę musiała mu mówić, że nie chcę więcej słyszeć o ślubie, bezwiednie pomyślała Léa i zaraz zaczerwieniła się zmieszana, że przyszła jej do głowy podobna myśl. Wstyd napełnił jej oczy łzami, które zmyliły Camille.

— Moje drogie biedactwo.

Léa błyskawicznie powracała do zdrowia. Pomimo silnego mrozu, który czerwienił jej policzki i nos, odbywała znowu wspólnie z ojcem długie przejażdżki konne przez winnice i łąki. Wojna zdawała się odległa. W czerni było jej bardzo do twarzy.

Chcąc ją rozerwać, Pierre Delmas zaproponował, żeby pojechała z nim do Paryża, dokąd wzywały go interesy. Zatrzymają się u ciotek Isabelle, Lisy i Albertine de Montpleynet. Léa z entuzjazmem przystała na tę propozycję. W Paryżu będzie mogła zobaczyć Laurenta, którego przeniesiono niedawno do Ministerstwa Wojny.

8

Ojciec i córka przybyli do Paryża wieczorem, na dworzec tak słabo oświetlony, że ledwo można było cokolwiek dostrzec. Na zewnątrz panowała ciemna noc. Palące się przyćmionym światłem tu i ówdzie latarnie nie zdołały rozproszyć mroku. Po pewnym czasie, który wydał im się niezwykle długi, doczekali się taksówki z przysłoniętymi reflektorami, która powiozła ich wolniutko wzdłuż nabrzeża.

Léa miała wrażenie, że jadą przez wymarłe miasto, tak rzadko napotykali samochody i przechodniów. Jakieś niebieskawe światła podkreślały nierealność otoczenia.

— Oto katedra Notre-Dame — powiedział Pierre Delmas.

Léa ledwie dojrzała masę nieco ciemniejszą niż niebo.

— A to plac Saint-Michel.

A więc to była ta sławna Dzielnica Łacińska, taka wesoła, taka ożywiona! Zaledwie kilka postaci jakby skurczonych z zimna i unikających się wzajemnie podążało śpiesznym krokiem. Odgadując myśli Léi, ojciec powiedział:

— Jakie to smutne, że tak się tu wszystko zmieniło. Dawniej o tej porze kawiarnie na placu i na bulwarze były jeszcze otwarte.

Pogrążeni w posępnych rozmyślaniach przyjechali na ulicę de l'université, nie zamieniwszy więcej ani słowa.

Powitanie, jakie zgotowały im Lisa i Albertine przywróciło im uśmiech. Pięknie nakryty stół czekał na nich w jadalni, która wydawała się obszerniejsza dzięki zdobiącej ściany, panoramicznej tapecie, przedstawiającej scenę odjazdu na wyspy. Léa, gdy jako dziecko przyjeżdżała do ciotek, za każdym razem zamieniała ten pokój w swoje królestwo. Zauważywszy uchylone drzwi, rzucała się do nich i wślizgiwała pod długi stół z opadającą nisko serwetą. Z tej kryjówki oglądała statki, ogromne kwiaty o jaskrawych barwach i intensywnie niebieskie morze. Ileż podróży odbyło to dziecko w owej magicznej karaweli, jaką stanowił stół przykryty serwetą z ciężkiej, ciemnozielonej materii z długimi frędzlami! Ściany opowiadały o długim, pełnym przygód i barwnym życiu. Przypominało to Léi legendy, jakie opowiadała Isabelle, ilekroć tylko córki chciały słuchać o jej dalekim kraju, którego nie znały.

— Ciociu Albertine, jakie to szczęście! Nic się tu nie zmieniło.

— Dlaczego miałoby się zmienić, moja ślicznotko? Czy nie dość, że myśmy się zmieniły?

— Ależ, ciociu Albertine, ciocia się nie zmienia. Ciocia jest taka, jak zawsze.

— Czy to znaczy, że zawsze byłam stara?

— Nie, ciociu Albertine! Ciocia Lisa i ty nigdy się nie zestarzejecie.

Albertine ucałowała bratanicę i posadziła ją przy stole. Pierre Delmas zajął miejsce naprzeciw córki.

— Musicie być głodni. Estelle przyrządziła cielęcinę ze smardzami, taką, jak lubisz, Pierre — powiedziała Albertine.

— Pamięta, jaki jesteś łakomy — dodała z uśmiechem Lisa.

— Czuję, że u was utyję znowu o parę kilo i że wasza bratanica będzie na mnie burczeć.

— Nic się nie zmienił, wciąż skory do żartów! — powiedziały ze śmiechem obie stare panny.

Léa raczyła się daniem, a Pierre widząc, jak pałaszuje z apetytem, nie mógł się opędzić od myśli o jej biednym narzeczonym, o którym tak szybko zapomniała.

W swoim pokoju, niegdyś sypialni matki, Léa zastała wspaniały bukiet herbacianych róż, w który dyskretnie zatknięto kartkę. Oczarowana pięknem kwiatów wzięła kartką i przeczytała: „Nowej paryżance z czułością od Camille i Laurenta”. Cała przyjemność została zepsuta: cóż jej po czułości Camille? Czułość Laurenta zaś w połączeniu z czułością jego żony — niech się nią wypcha. Podarła kartonik i położyła się spać w złym humorze.

Nazajutrz obudził ją przyjemny zapach czekolady i wspaniałe, oślepiające słońce, które na powrót zagnało ją pod kołdrę.

— Zaciągnijcie zasłony…

— Wstawaj, leniuchu, kto to słyszał, żeby gnić w łóżku przy takiej pogodzie? Wiesz, która godzina?

Léa odważyła się wysunąć czubek nosa.

— Nie.

— Dochodzi jedenasta. Ojciec dawno wyszedł, a Camille d'Argilat dzwoniła już dwa razy — powiedziała Albertine, stawiając tacę ze śniadaniem przy łóżku.

— Och, ta nudziara! — powiedziała Léa siadając, gdy tymczasem Albertine podała jej tacę.

— Dlaczego tak mówisz? To bardzo uprzejme ze strony Camille, że się dowiaduje o ciebie.

Léa wolała nie odpowiedzieć i usadowiła się wygodnie.

— Ciociu, jakie to miłe! Wszystko to, co lubię! — powiedziała wbijając zęby w drożdżową bułeczkę, ciepłą i złocistą.

— Korzystaj, moja droga, bo zapowiadają całą serię ograniczeń. Dzisiaj jest dzień ciastkowy, ale bezmięsny, jutro cukiernie będą zamknięte, a rzeźnik otwarty. Trzeba będzie się przyzwyczaić.

— No, wreszcie wstała? — rzekła Lisa wsadzając swój spiczasty nos przez uchylone drzwi. — Dobrze się spało?

— Dzień dobry, ciociu. Spałam jak kamień. Ten pokój jest tak przesiąknięty mamą, że odnoszę wrażenie, jakby wciąż tu była.

Ucałowawszy ją, obie siostry wyszły.

Léa pochłonęła jeszcze trzy drożdżowe bułeczki i dwie filiżanki czekolady. Zaspokoiwszy apetyt odsunęła tacę i wyciągnęła się na łóżku z rękoma pod głową.

Przez lekko uchylone okno wpadał powiew wiatru, który łagodnie poruszał tiulowymi firankami. Wiosenne słońce zdawało się ożywiać postacie na pokrywającej ściany sypialni drukowanej tkaninie z manufaktury z Jouy o wyblakłej, niebieskiej barwie.

Bez trudu wyobraziła sobie w tym pokoju matkę, łagodną, cichą, podobnie jak ona teraz. O czym marzyła młoda Isabelle w wiosenne poranki? Czy myślała o miłości, o małżeństwie? Czy miała ochotę pochwycić życie w ramiona, przyciskać do siebie ukochanego, być pieszczona, całowana? Nie, to niemożliwe. Wydawała się taka daleka od tych spraw.

Gdzieś w głębi mieszkania zadzwonił telefon. Kilka sekund później ktoś lekko zapukał do drzwi.

— Proszę.

Drzwi otwarły się i weszła korpulentna kobieta około pięćdziesiątki, ubrana w jasnoszarą suknię przepasaną wielkim, nieskazitelnie białym fartuchem.

— Estelle! Tak się cieszę, że cię widzę. Jak się miewasz?

— Dobrze, panienko.

— Estelle, tylko bez ceregieli, chodź mnie uściskać.

Kucharka, a zarazem pokojówka panien de Montpleynet nie dała się długo prosić. Ucałowała w oba policzki dziewczynę, którą nosiła na rękach, kiedy ta była jeszcze niemowlęciem.

— Moje biedne dziecko! Co za nieszczęście!… Narzeczony panienki…

— Nic nie mów, nie chcę, żeby mi o nim przypominano.

— Tak, oczywiście… Proszę mi wybaczyć, moja mała, gapa ze mnie.

— Daj spokój.

— Och, zapomniałam… proszę panienki… Pani d'Argilat prosi panienkę do telefonu. Już trzeci raz dzwoni.

— Wiem — powiedziała Léa znużonym tonem. — Czy aparat nadal stoi w saloniku? — ciągnęła wkładając szlafrok z ciemnoczerwonego aksamitu, gwiazdkowy prezent od matki.

— Tak, proszę panienki.

Pobiegła boso długim korytarzem i weszła do saloniku, ulubionego miejsca sióstr de Montpleynet.

— O, zmieniono obicia — zauważyła Léa. — I słusznie, ta tapeta jest weselsza.

Podeszła do konsoli, na której leżała odłożona słuchawka.

— Halo, Camille?

— Léa, to ty?

— Tak, przepraszam, że musiałaś czekać.

— Nic nie szkodzi, moja droga. Tak się cieszę, że jesteś w Paryżu. Jest ładna pogoda. Czy chcesz pójść ze mną po południu na spacer?

— Jeśli masz ochotę.

— Wstąpię do ciebie o drugiej. Odpowiada ci to?

— Owszem.

— To tymczasem. Żebyś wiedziała, jak się cieszę, że cię znowu zobaczę.

Léa bez słowa odłożyła słuchawkę.

Siedzące na ławce w ogrodzie Tuileries dwie młode kobiety w żałobie cieszyły się powrotem słońca po zimie, która przez długie tygodnie pokrywała Francję grubą warstwą śniegu. Wszystko zapowiadało wiosnę: łagodne powietrze, światło zaróżowiające powoli budynki przy ulicy de Rivoli i fasadę Luwru, ogrodnicy sadzący pierwsze tulipany na klombach obrzeżonych bukszpanem, spojrzenia spacerujących mężczyzn na nogi kobiet, pewna powolność ruchów, głośniejsze krzyki dzieci, biegających wokół basenu, a zwłaszcza ten nie dający się określić zapach, który unosi się nad Paryżem i porusza ludzi nawet najbardziej opanowanych.

Camille, jak i Léa, poddawała się temu błogiemu uczuciu zadowolenia, które zacierało w jej umyśle cierpienie wywołane śmiercią brata i obawą, że ta dziwna wojna rozpocznie się na nowo i oddali od niej męża. Tocząca się pod nogi piłka wyrwała ją z zamyślenia.

— Przepraszam, psze pani.

Camille uśmiechnęła się do stojącego przed nią jasnowłosego chłopca podniosła piłkę i podała mu ją.

— Dziękuję, psze pani.

Popatrzyła za odchodzącym dzieckiem i westchnęła z rozczuleniem.

— Jakiż on śliczny! Popatrz, Léo, ma identyczne włosy jak Laurent.

— Nie wydaje mi się — oschle odparła Léa.

— Bardzo bym chciała mieć takie dziecko.

— Cóż za dziwaczny pomysł, żeby urodzić teraz dziecko. Trzeba być szalonym albo nieodpowiedzialnym.

Szorstkość tonu podsunęła Camille myśl, że uraziła swoją przyjaciółkę wspominając o urokach macierzyństwa, kiedy ta biedna Léa straciła właśnie…

— Wybacz mi, okropna ze mnie egoistka. Można by sądzić, że już zapomniałam o moim biednym bracie… a tak mi go brakuje — powiedziała i zaczęła płakać, zakrywając twarz dłońmi.

Jakieś dwie kobiety zwolniły kroku i patrzyły ze współczuciem na wstrząsaną szlochem szczupłą postać w czerni. Spojrzenia te doprowadziły Léę do szczytu rozdrażnienia.

— Przestań robić z siebie widowisko.

Camille wzięła chusteczkę, którą podała jej przyjaciółka.

— Wybacz mi, nie mam twojej odwagi, twojej godności.

Léa powstrzymała się, żeby jej nie powiedzieć, że nie była to kwestia ani odwagi, ani godności. Po cóż robić sobie wroga z żony mężczyzny, którego kocha i którego miała zobaczyć jeszcze tego wieczora, ponieważ Camille zaprosiła ją na kolację?

— Chodź, wracajmy. A gdybyśmy tak wstąpiły na herbatę? Znasz jakiś lokal w pobliżu?

— Świetna myśl. Może byśmy poszły do „Ritza”, to bliziutko.

— Zgoda, niech będzie „Ritz”.

Wyszły z Tuileries i podążyły w stronę placu Vendôme.

— Mógłby pan trochę uważać! — wykrzyknęła Léa.

Mężczyzna, który wybiegał ze słynnego hotelu byłby ją przewrócił, gdyby w ostatniej chwili nie przytrzymały Léi jego silne dłonie.

— Przepraszam panią. Zaraz… Czyż to nie urocza panna Léa Delmas? Moja droga, pomimo tego przebrania rozpoznałbym panią wśród tysiąca kobiet. Zachowałem o pani niezatarte wspomnienie.

— Niechże mnie pan puści. To boli.

— Proszę mi wybaczyć, brutal ze mnie — powiedział mężczyzna uśmiechając się.

Françcois Tavernier zdjął kapelusz i skłonił się przed Camille.

— Dzień dobry pani, czy pani mnie sobie przypomina?

— Dzień dobry panu, panie Tavernier. Nie zapomniałam ani jednej osoby, którą mi przedstawiono w dniu moich zaręczyn.

— Wiem, że mąż pani jest w Paryżu. Czy nie będę niedyskretny, jeśli spytam, po kim nosi pani żałobę?

— Po moim bracie, proszę pana.

— Szczerze mi przykro.

— A mnie o nic pan nie zapyta? — powiedziała Léa wściekła, że ją pominął.

— Panią? — odparł żartobliwym tonem. — Przypuszczam, że przez kokieterię przywdziała pani czerń. Jeden z pani konkurentów musiał powiedzieć, że pani w niej do twarzy i że czarny kolor podkreśla urodę pani cery i włosów.

— Niechże pan zamilknie! — wykrzyknęła Camille. — Jak pan może tak mówić… Mój brat Claude był jej narzeczonym.

Gdyby Léa była bardziej spostrzegawcza i mniej rozzłoszczona, zauważyłaby, że na twarzy Françcois Taverniera odmalowały się kolejno różnorodne uczucia: zaskoczenie, współczucie, niedowierzanie i wreszcie ironia.

— Panno Delmas, na kolanach proszę o wybaczenie. Nie wiedziałem, że darzyła pani uczuciem pana d'Argilat i że miała pani za niego wyjść za mąż. Składam pani najszczersze kondolencje.

— Moje życie prywatne to nie pańska sprawa. Nic mi po pana kondolencjach.

Wtrąciła się Camille:

— Proszę nie brać jej tego za złe. Sama nie wie, co mówi. Śmierć mojego brata bardzo ją dotknęła. Tak się kochali.

— Jestem o tym przekonany — powiedział Françcois Tavernier robiąc oko do Léi.

A więc ten cham, ta kanalia, ten łobuz nie zapomniał sceny w Roches-Blanches i miał czelność dać jej to odczuć. Léa wzięła Camille pod rękę.

— Camille, jestem zmęczona, wracajmy do domu.

— Nie, jeszcze nie, pójdziemy na herbatę, to ci dobrze zrobi.

— Pani d'Argilat ma słuszność. Polecam pani herbatę u „Ritza”. Jeśli zaś idzie o ciastka, to doprawdy delicje — powiedział Françcois Tavernier tonem wyszukanej uprzejmości, który tak kontrastował z jego wyglądem, że pomimo wściekłości Léa o mało nie wybuchnęła śmiechem.

Nie mogła jednak powstrzymać przelotnego uśmieszku, który na chwilę rozświetlił jej naburmuszoną twarz.

— To już lepiej! — wykrzyknął. — Za jeden pani uśmiech, choćby przelotny — uściślił, widząc, jak jej piękna twarz pochmurnieje — oddałbym duszę diabłu.

Mężczyzna w szarym mundurze i z czapką w ręku, który od początku rozmowy trzymał się nieco z boku, stojąc przy wielkiej, czarnej limuzynie, postąpił kilka kroków do przodu.

— Proszę mi wybaczyć, lecz spóźni się pan, a minister pana oczekuje.

— Dziękuję, Germain. Cóż znaczy minister wobec pięknej kobiety! Niech czeka! Jednak, drogie panie, muszę was opuścić. Czy pozwoli pani — zwrócił się do Camille — że w tych dniach złożę pani moje uszanowanie?

— Z przyjemnością. Mąż i ja będziemy bardzo radzi.

— Panno Delmas, czy będę miał szczęście znowu panią ujrzeć?

— Wątpię. Przyjechałam do Paryża na krótko i jestem bardzo zajęta składaniem wizyt przyjaciołom.

— A więc zobaczymy się. Bo uważam się za pani przyjaciela.

Ukłonił się po raz ostatni i wsiadł do samochodu. Kierowca zatrzasnął drzwiczki, wsunął się za kierownicę i powoli ruszył.

— Pójdziemy wreszcie na tę herbatę czy nie?

— Sądziłam, że chcesz wracać do domu.

— Zmieniłam zdanie.

— Jak sobie życzysz, moja droga.

Przy bulwarze Raspaila, w swoim wspaniałym mieszkaniu, któremu piękne meble z epoki Ludwika XIV przemieszane z nowoczesnymi sprzętami, nadawały wygląd wyrafinowanego luksusu, Camille kończyła układać kwiaty na środku stołu. Całkowicie pochłonięta przygotowaniami, którym każda młoda mężatka oddaje się z dumą właścicielki, Camille nie usłyszała, kiedy wszedł Laurent. Jego pocałunek w kark, tuż nad czarnym, koronkowym kołnierzykiem sukni z krepy, wywołał jej cichy okrzyk.

— Przestraszyłeś mnie — powiedziała czule, odwracając się z bukietem różowych pierwiosnków w dłoni.

— Jak ci minął dzień z Léą?

— Dobrze. Biedaczka ciągle jeszcze jest wstrząśnięta śmiercią Claude'a. Jest na przemian to smutna, to wesoła, to przybita, to energiczna, to łagodna, to opryskliwa. Nie wiedziałam, co robić, żeby się jej przypodobać.

— Trzeba było zabrać ją gdzieś, gdzie jest dużo ludzi.

— Tak też uczyniłam, zaprowadziłam ją na herbatę do „Ritza”, gdzie spotkałyśmy Françcois Taverniera.

— Nic dziwnego, on tam mieszka.

— Był uroczy i współczujący wobec mnie i bardzo dziwny wobec Léi.

— Jak to: dziwny?

— Można powiedzieć, że bez przerwy z nią się droczy i stara się wyprowadzić ją z równowagi, co zresztą udaje mu się aż za dobrze. Znasz go trochę, wiesz, jaki to człowiek.

Laurent zastanowił się, nim odpowiedział:

— Trudno go określić. W ministerstwie niektórzy mają go za kanalię zdolną do wszystkiego, byle tylko zarobić trochę grosza: inni zaś, za jednego z ludzi najbardziej trzeźwo oceniających sytuację. Nikt nie podaje w wątpliwość jego odwagi, gdyż świadczą o tym rany odniesione w Hiszpanii, ani też jego inteligencji czy wiedzy… Uchodzi również za mężczyznę mającego wiele kochanek i kilku wiernych przyjaciół.

— Ten portret nie jest ani przekonywający, ani pociągający. Ale co ty o nim myślisz?

— Na dobrą sprawę nie mam zdania na ten temat. Jest mi zarazem miły i antypatyczny. Zgadzamy się w wielu sprawach, szczególnie co do słabości dowództwa wojskowego i bezsensu wyczekiwania, które niweczy morale oddziałów. Uznaję jego bezwzględną ocenę wojny rosyjsko-fińskiej, pomimo cynizmu, jaki przez nią przebija. Wywołuje we mnie mieszane uczucia: zachwyca mnie i chwilę później budzi we mnie sprzeciw. Zaryzykowałbym twierdzenie, że jest wyzbyty moralności, albo też starannie ją ukrywa. Cóż by ci jeszcze powiedzieć na jego temat? Jest to osobowość nazbyt złożona, żeby można ją było określić w kilku słowach…

— Pierwszy raz widzę w tobie takie wahanie.

— To rodzaj inteligencji, której nie pojmuję. Coś mi się w nim wymyka. Otrzymaliśmy takie samo wychowanie, wyszliśmy z tych samych szkół, z podobnego środowiska, nasza kultura, nasze upodobania literackie i muzyczne są bardzo zbliżone; podróżowaliśmy, studiowaliśmy, rozmyślaliśmy. Wszystko to zaowocowało u mnie wyrozumiałością wobec ludzi, pragnieniem walki w obronie naszych swobód, u niego zaś — twardością i obojętnością na przyszłość świata.

— Nie wierzę, żeby był twardy czy obojętny.

Laurent z czułością popatrzył na swoją młodą żonę.

— Jesteś tak dobra, że nie potrafisz nawet dostrzec zła u innych.

Rozległo się brzęczenie dzwonka.

— To nasi goście. Idź ich powitać, a ja pójdę do kuchni zobaczyć, czy wszystko gotowe.

Ale nudna ta kolacja. Nigdy w życiu Léa nie nudziła się tak bardzo. Czy można było znieść dłużej niż pięć minut paplaninę Camille i panien de Montpleynet wyłącznie o trudnościach w zaopatrzeniu, o obronie cywilnej i o służbie? Całe szczęście, że nie było dzieci, bo kobiety gotowe by jeszcze porównywać wartość mleka matki, koncentratów w proszku, czy też mówić o różnych sposobach przewijania bobasów. I nawet jej ojciec, który przecież niezbyt się znał na tych sprawach, uczestniczył w konwersacji!

Jeśli zaś idzie o Laurenta, małżeństwo wyraźnie mu nie służyło. Oczywiście przytył i zaczął łysieć; jego zęby wydawały się mniej białe, wzrok zaś przygaszony. Nic dziwnego: jak się ma za żonę takie ponuractwo! Pomimo owej przygnębiającej wizji Léa zamarła z wrażenia, gdy przekroczyła próg tego mieszkania. Jakiż on był piękny, smukły i niewymuszenie elegancki! Chłonął ją wzrokiem z nie skrywanym podziwem. A kiedy trzymał ją w ramionach, przyciskając do siebie dłużej, niż to wypadało — takie odniosła wrażenie — z ustami w jej włosach, na jej policzkach… Co on wówczas powiedział? „Że jest jego siostrą…” skąd się wzięła u niego ta dziwaczna myśl?… Jego siostrą!… I co jeszcze dodał? „Claude by sobie tego życzył.” Cóż on wiedział o życzeniach zmarłych? A ona? Czy ona nie miała nic do powiedzenia. „Ten dom jest twoim domem” — dodał. To bardzo uprzejme. Ale niech zbytnio nie nalega, bo ona potraktuje to poważnie. Jedyne, czego pragnęła, to poczuć jego wargi na swoich ustach. Odpowiedziała tylko:

— Dziękuję, Laurent.

Tak bardzo cieszyła się na to spotkanie, a oto wszystko obróciło się w taką nudę, przez którą stawała się niesprawiedliwa wobec ukochanego.

Minęły dwa tygodnie, podczas których Léa prawie codziennie widywała Laurenta. Niestety, nigdy samego. Dla tych kilku chwil spędzonych w jego towarzystwie znosiła obecność Camille, której uprzejmość stawała się dla niej coraz bardziej nie do zniesienia. W rzadkich przebłyskach zdrowego rozsądku i dobrego humoru przyznawała jednak, że Camille była mniej nudna niż większość kobiet, że umiała porozmawiać na różne tematy, że nie sprawiała wrażenia pedantki i zadawała sobie wiele trudu, żeby ją rozerwać. Czyż nie zgodziła się, ona, tak bardzo przestrzegająca konwenansów, chodzić z nią pomimo żałoby do kina, do teatru? Léa wciąż miała przed oczami obraz Camille zdejmującej ze swojego czarnego kapelusza długi welon z krepy, który składa potem tak powoli, że bardziej niż słowa wyraża to jej ból. Zrobiła to dla Léi, gdy ta oświadczyła, że dość już ma pokazywania się z kobietą w żałobie, że to ją przygnębia, jest od tego prawie chora…

Pewnego ranka Pierre Delmas wszedł do sypialni córki, która jadła właśnie w łóżku śniadanie.

— Dzień dobry, moja kochana, czy zadowolona jesteś z pobytu w Paryżu?

— Tak, tatusiu, choć nie mam za dużo rozrywek.

— Co znaczy „rozrywek”? Codziennie gdzieś chodzisz: zwiedzasz muzea, byłaś w wielkich domach towarowych, pływałaś łódką w Lasku Bulońskim. Czegóż chcesz więcej?

— Chciałabym pójść potańczyć, do kabaretu, do Folies-Bergere, po prostu zabawić się.

— Zdajesz sobie sprawę z tego, co wygadujesz? Twój narzeczony zginął ledwie cztery miesiące temu, a tobie tańce w głowie! Czy ty nie masz serca?

— To nie moja wina, że on zginął.

— Léa, tego już za wiele. Nigdy nie wierzyłem, że kochasz biednego Claude'a, ale teraz naprawdę przebrałaś miarkę, zawiodłem się na tobie.

Pogardliwy ton ojca Léa odebrała jak policzek. Poczuła się nagle tak nieszczęśliwa, niezrozumiana, a zarazem zdemaskowana, że się rozpłakała.

Pierre Delmas zniósłby wszystko, tylko nie płacz swojego ukochanego dziecka.

— Moje maleństwo, to nic, nieważne. Rozumiem, jak ciężko wyrzekać się przyjemności właściwych twojemu wiekowi. Wrócimy do domu, będziesz z matką, znowu będziemy chodzić na spacery…

— Nie chcę wracać do Montillac.

— Dlaczego? Przecież nudzisz się w Paryżu.

Léa milczała.

— Odpowiedz mi, kochanie.

Podniosła na ojca twarz ze śladami łez, doskonale wiedząc, że na taki widok zrobi, co ona zechce.

— Chciałabym wstąpić na Sorbonę i chodzić na wykłady z literatury — powiedziała cichym głosikiem.

Pierre Delmas popatrzył na nią ze zdziwieniem.

— Cóż za dziwny pomysł! W innych czasach nie miałbym nic przeciwko temu. Czy zapomniałaś, że jest wojna?

— To wcale nie jest dziwny pomysł. Chodzi tam Camille i wiele jej przyjaciółek. No i jeśli idzie o wojnę, tu jej jeszcze nie ma. Tatuśku mój, zgódź się, proszę.

— Muszę pomówić o tym z matką i spytać ciotek, czy zgodzą się, żebyś u nich mieszkała — powiedział Pierre Delmas próbując odsunąć Léę, która o mało nie zadusiła go swoimi pocałunkami.

— Zadzwoń do mamy, ja się zajmę ciotkami! — zawołała wyskakując z łóżka. — Zresztą — dodała — Camille zaproponowała mi, żebym przeniosła się do niej, gdyby powstał jakiś problem.

— Widzę, że to prawdziwy spisek. Dokąd dzisiaj idziesz?

— Jeszcze nie wiem, Camille ma do mnie zadzwonić. A ty, co ty robisz?

— Mam spotkanie i idę na obiad, żeby omówić interesy.

— Pamiętaj, że dziś wieczorem jesteśmy zaproszeni na kolację do Laurenta, który chce nam przedstawić kilku swoich przyjaciół.

— Będę pamiętał. Do zobaczenia wieczorem.

— Do wieczora. Nie zapomnij zatelefonować do mamy!

Ledwo drzwi się zamknęły, Léa zaczęła tańczyć w sypialni. Była przekonana, że uzyska zgodę ojca na to, o co go poprosiła. Dzisiaj przechodzi do ataku. Poprzedniego dnia powiedziała Camille, że ma sprawunki do załatwienia, ciotkom zaś, że ma zjeść obiad z Camille. Jak dobrze poczuć się wolną, mieć dzień dla siebie! Jakie szczęście, że jest piękna pogoda! Będzie mogła włożyć pierwszy raz ten ładny kostium, który nabyła po kryjomu w eleganckim sklepiku przy przedmieściu Saint-Honoré wraz z kapeluszem, torebką, pantoflami i rękawiczkami. Poszły na to wszystkie oszczędności. Podśpiewując, udała się do łazienki. Kiedy stamtąd wyszła, zawinięta w luźny peniuar, silnie zalatujący après l'ondée, Albertine, która akurat ją mijała, spytała, czy przewróciła flakon z perfumami.

Zbliżała się jedenasta. Jeśli chce być w południe w Ministerstwie Wojny, musi się pospieszyć. Szybko się ubrała. Zadrżała z rozkoszy wkładając bluzkę z bladoróżowego jedwabiu, który rozjaśniał jej twarz. Spódnica z ciężkiej, czarnej krepy leżała na niej jak ulał, żakiet zaś podkreślał smukłość jej talii. Na upięte wysoko włosy włożyła jeden z owych wykwintnych kapeluszy, jakie dostać można tylko w Paryżu: rodzaj tamburino z czarnej słomki, dyskretnie ozdobiony różowymi kwiatuszkami i woalką. Pantofle na wysokich obcasach, rękawiczki z najcieńszej skórki i miękka torebka dobrana do kapelusza, dopełniały tego nieco zbyt poważnego stroju, który nie był jednak w stanie dodać lat Léi, chociaż pragnęła wyglądać mniej dziewczęco. Ostatnie spojrzenie przed wyjściem, żeby sprawdzić szwy na pończochach i ogólny wygląd: obraz, jaki ujrzała w lustrze wysokiej szafy, tak jej się spodobał, że uśmiechnęła się uszczęśliwiona.

Teraz sęk w tym, żeby niepostrzeżenie wymknąć się ciotkom i Estelle, które na pewno zdziwiłyby się, że narzeczona w okresie żałoby ubiera się na różowo i ma kwiaty przy kapeluszu.

Kiedy Léa znalazła się na chodniku i zatrzasnęły się za nią drzwi bramy, odetchnęła z ulgą. Z lekkim drżeniem w nogach udała się w kierunku bulwaru Saint-Germain, żeby złapać taksówkę. Ale zimno! Słońce okazało się złudne, zima znowu wróciła. Na szczęście władze zezwoliły na ogrzewanie do 15 kwietnia!

W poszukiwaniu taksówki musiała dojść aż do Saint-Germain-des-Prés. Biegły za nią pełne podziwu spojrzenia mężczyzn i zawistne kobiet. Na postoju kierowcy oparci o swoje pojazdy wystawiali twarz do słońca, palili papierosy lub przytupywali dla rozgrzewki nogami. Léa wsiadła do pierwszego samochodu. Młody jeszcze mężczyzna w śmiesznej, kraciastej cyklistówce na głowie zasiadł za kierownicą.

— Dokąd mam panią zawieźć, piękna, czarna wiosenko?

— Do Ministerstwa Wojny proszę.

— Niech będzie Ministerstwo Wojny.

Léa podeszła do wartownika.

— Chciałabym się widzieć z porucznikiem d'Argilat.

— Czy jest pani umówiona?

— Tak — wybełkotała Léa, na której zrobiło wrażenie miejsce, gdzie jak w hali dworca kręcili się żołnierze i oficerowie wszelkich rodzajów wojsk.

— Léa, co ty tu robisz?

— Panienka mówi, że jest z panem umówiona.

Laurent uniósł brwi ze zdziwieniem, lecz na widok zbitej z tropu Léi powiedział odciągając ją na bok:

— Istotnie. Co się dzieje? Coś poważnego?

— Nie, miałam tylko ochotę cię zobaczyć — odpowiedziała posyłając mu wymowne spojrzenie. — I zjeść z tobą obiad — dorzuciła szybko.

— Wspaniały pomysł. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności mam teraz czas. Chodź do mojego gabinetu, zadzwonię do Camille, żeby przyjechała do nas.

— Och, nie! — wykrzyknęła.

Widząc zdziwione spojrzenie Laurenta, powiedziała już mniej pewnie:

— Camille nie ma dziś czasu, musi zrobić zakupy na wieczór.

— Prawda, zapomniałem o przyjęciu! Gdzie chcesz, żebyśmy poszli?

— Do jakiegoś eleganckiego lokalu.

— Zgoda — powiedział śmiejąc się. — Co powiesz na „Maxima”?

— Wspaniale!

Kierowca z ministerstwa zawiózł ich na ulicę Royale. Albert, maître d'hôtel, przywitał ich ze zwykłą sobie kurtuazją:

— Stolik dla pana d'Argilat.

Wiele głów się odwróciło, gdy weszła Léa, której serce mocno biło pod bluzką z różowego jedwabiu. Gdy już usiadła, rozejrzała się wokół, nie zadając sobie trudu, by ukryć ciekawość i zadowolenie, że znajduje się w najsławniejszej na świecie restauracji. Wszystko wydawało jej się nadzwyczajne: kwiaty w srebrnych wazonach, porcelana, kryształy, bezszelestna i szybka obsługa kelnerów, lustra powielające w nieskończoność różowe światło abażurów, biżuteria kobiet, ich kapelusze, koronkowe firanki, czerwień aksamitów na ciemnych boazeriach. Każda rzecz tutaj tchnęła luksusem; wojna była daleko.

— Można by pomyśleć, że to Maurice Chevalier — powiedziała na ucho Laurentowi.

— To on we własnej osobie. A tam, w głębi, to Sacha Guitry. Przy sąsiednim stoliku piękna Mary Marquet…

Maître d'hôtel podał im karty.

— Co byś zjadła?

— Obojętne, na pewno wszystko jest smaczne. Wybierz za mnie.

Kiedy złożyli zamówienie, zbliżył się kelner z kartą win.

— Czego się państwo napiją?

— Szampana! — wykrzyknęła Léa.

— Jak pan słyszał, pani życzy sobie szampana.

Za chwilę podano wino.

— Wypijmy za nas — powiedziała Léa wznosząc kieliszek.

— Za naszą pomyślność. I za tych, których kochamy — dodał Laurent.

Wypili w milczeniu, patrząc sobie w oczy.

Pod spojrzeniem ukochanego mężczyzny Léa wprost rozkwitała. Kropeczki na woalce podkreślały świeżość jej cery, dodawały tajemniczości twarzy, wilgotne usta zdawały się bardziej zmysłowe. Jak pieszczotę czuła na sobie spojrzenie Laurenta. Z widoczną kokieterią podniosła powoli woalkę, odsłaniając niejako nagość swego oblicza.

— Jaka jesteś piękna!

Na ten pełen wzruszenia okrzyk Léa odpowiedziała przytłumionym śmiechem. Laurent zacisnął ręce na białym obrusie. Ten odruch wywołał dreszcz u Léi, jak gdyby jego palce zacisnęły się na jej ciele. Zrobiła wówczas gest z dzieciństwa, który w tych okolicznościach stanowił prowokację wprost niezwykłą: kciukiem i palcem wskazującym wywinęła dolną wargę.

— Przestań!

Palce zawisły w powietrzu i Léa udała zdziwienie. Przed wyjaśnieniami uratowało Laurenta podanie potraw, na które łakoma i zgłodniała Léa po prostu się rzuciła. W kilku kęsach uporała się z porcją wędzonego łososia.

— Mmm! Jakie to dobre!

Następnie, zmieniając temat, bez żadnych wstępów rzuciła:

— Czy sądzisz, że wznowienie działań wojennych nastąpi niebawem?

Laurent nie spodziewał się takiego pytania i o mało nie rozlał wina.

— Tak. Muszę wrócić do mojego pułku.

Léa, której oczy nagle się zaokrągliły, a serce zamarło, spytała:

— Kiedy?

— Pojutrze.

— Dokąd?

— Niedaleko Sedanu.

— Od jak dawna wiesz o tym?

— Od trzech dni.

— Powiedziałeś o tym Camille?

— Nie miałem dotąd odwagi.

Ledwie tknęła następne danie, wypiła natomiast kilka kieliszków szampana. Wizja Laurenta poległego lub rannego powoli się zacierała. Podniecenie wywołane alkoholem zabarwiało jej myśli.

— Pomówmy o czymś innym — zaproponowała kładąc dłoń na jego ręce.

— Masz rację. Po co zatruwać ostatnie chwile szczęścia i pokoju. W najgorszych momentach zachowam twój obraz, obraz pięknej, różowo-czarnej damy.

Léa pochyliła się z brodą opartą na dłoni i na wpół przymkniętymi oczami.

— A jednak mnie kochasz.

Młodzieńczy rumieniec oblał twarz Laurenta.

— Nie zaprzeczaj, czuję to. Nie! Nic nie mów, pozwól mi mówić. Ty plótłbyś głupstwa. Kocham cię, Laurent, kocham cię jeszcze bardziej niż w dniu, w którym ci to wyznałam. Zaręczyłam się z Claude'em, żeby ci zrobić na złość, żeby cię dotknąć. Na szczęście on… nie, nie to chciałam powiedzieć. Chciałam powiedzieć, że nadal jestem wolna.

— Zapominasz, że ja nie jestem wolny.

— To prawda, ale kochasz mnie.

— Nie. A choćby nawet, czy sądzisz, że byłbym taki podły, żeby porzucić Camille? Tym bardziej, że…

— Że co?

— Patrzcie, przecież to nasz drogi d'Argilat.

— Tavernier! Jak się pan miewa?

Tavernier był nadzwyczaj elegancki. Prawdziwy parweniusz, pomyślała Léa z niechęcią na widok wysokiej sylwetki w nienagannie skrojonym, mysioszarym garniturze.

— Nie tak świetnie jak pan, niestety. Jestem zachwycony, że panią widzę, panno Delmas.

Léa skinęła głową w odruchu wściekłości, który wywołał uśmiech na twarzy natręta.

— Widzę, że nie podziela pani moich odczuć. Pozwoli pani, że się pożegnam, zobaczymy się jeszcze dziś wieczorem.

Skinąwszy dłonią, Françcois Tavernier oddalił się; nim opuścił salę, pozdrowił jeszcze dwie czy trzy osoby.

— Nie mogę na niego patrzeć. Musiałam się przesłyszeć: chyba nie zaprosiłeś go na dzisiejszy wieczór?

— Ależ tak, już wiele razy mi mówił, że pragnie złożyć uszanowanie Camille.

— No to wieczorem będzie jej wesoło.

— Jesteś niesprawiedliwa, on potrafi być bardzo dowcipny i czarujący.

— Trudno mi uwierzyć, to grubianin. Dość mam tego lokalu, chodźmy stąd.

Na dworze okazało się, że pogoda się popsuła: słońce się skryło, niebo było ponure.

— Wygląda na to, że będzie padał śnieg — powiedział Laurent kierując się do ministerialnego samochodu, który właśnie parkował przy chodniku.

— Tak, wracajmy, zimno mi.

— Nic dziwnego, jesteś za lekko ubrana. Wsiadał szybko do samochodu.

Kiedy Léa wsiadła, Laurent okrył ją swoim płaszczem i objął ramieniem.

Przez kilka chwil jechali w milczeniu.

— Proszę na ulicę de l'université.

— Przytul mnie, od tego robi mi się cieplej — powiedziała Léa opierając głowę na ramieniu swego towarzysza.

Zamknęła oczy i czuła, że niepokój ogarnia także młodego mężczyznę.

Po chwili nie wytrzymała: — Pocałuj mnie.

Laurent starał się nie zauważać jej ust gotowych do pocałunku, lecz powoli i zdecydowanie Léa przyciągnęła go do siebie. Nie opierał się dłużej. Zapomniał o Camille, o kierowcy, jego usta zagarnęły usta kusicielki i czas się zatrzymał. Kiedy się opamiętał, samochód jechał wolniutko ulicą de l'université.

— Przed którym numerem mam stanąć, panie poruczniku? — powiedział cicho kierowca zażenowanym głosem.

— To tutaj. Proszę się zatrzymać.

— Tak jest, panie poruczniku.

Léa patrzyła na niego w milczeniu z tryumfalną miną. Jak zwierzątko, pomyślał Laurent przygładzając włosy, próbując przybrać jakąś godną pozę. Samochód zatrzymał się. Nie czekając, aż kierowca otworzy jej drzwiczki, Léa wysiadła z kapeluszem w ręku. Laurent odprowadził ją do drzwi.

— Przepraszam, że się tak zachowałem.

— Dlaczego przepraszasz? To było przecież bardzo przyjemne, może nie?! Nie rób takiej miny, zakochać się to żadne nieszczęście. Do zobaczenia, mój kochany.

Porucznik d'Argilat stał chwilę nieruchomo przed drzwiami, które się właśnie przed nim zamknęły.

Mimo nalegań ojca, żeby przygotowała się na czas, Léa spóźniła się dwadzieścia minut na przyjęcie wydawane na ich cześć przez Laurenta i Camille. Tego wieczora włożyła długą suknię z czarnej satyny, którą kupiła zaraz po przyjeździe do Paryża. Gdy Pierre Delmas ujrzał córkę w sukni ściśle przylegającej do ciała, jak błyszcząca czarna skóra, podkreślająca jeszcze biel jej nagich ramion, wykrzyknął:

— Nie możesz iść w tym stroju!

— Ależ, tato! Taka jest moda, wszystkie kobiety noszą teraz takie suknie.

— Być może, lecz panience to nie wypada. Zmień suknię.

Oczy Léi pociemniały, zacisnęła usta.

— Nie mam innej. Pójdę w tej albo wcale.

Znając swoją córkę, Pierre Delmas wiedział, że nic nie zdoła jej skłonić do zmiany zdania.

— Zarzuć przynajmniej jakiś szal — powiedział ugodowo.

— Mam coś lepszego. Zobacz, co mi pożyczyła ciocia Albertine: swoją etolę z czarnych lisów.

Pożyczone od Lisy długie, wiszące kolczyki z diamentami uzupełniały strój. Przy nich kark Léi z upiętymi wysoko włosami zdawał się jeszcze bardziej smukły i delikatny.

Pokojówka zaprowadziła ich do garderoby zawieszonej okryciami. Pod rozsierdzonym spojrzeniem ojca Léa zostawiła tam etolę z lisów. Gdy swobodnym krokiem weszła do salonu, wsparta na ramieniu ojca, z małą torebką z białych i czarnych koralików w ręku, wszystkie spojrzenia zwróciły się ku niej.

— Léa, jakaś ty piękna! — wykrzyknęła Camille. Miała na sobie skromną, długą suknię z czarnej krepy, z przymarszczoną spódnicą, z grzecznym, białym kołnierzykiem spiętym kameą i z rękawami do łokci. — Mam dla ciebie niespodziankę, popatrz, kto tam jest.

— Raoul! Jean!

Stając się znowu dzieckiem, Léa rzuciła się w ramiona braci Lefèvre, obu w mundurach.

— Co za radość, co robicie w Paryżu?

— Jesteśmy na przepustce — powiedział Raoul.

— Wracamy na front — uściślił Jean.

— Nasz pociąg odchodzi dopiero jutro rano, odwiedziliśmy więc Camille i Laurenta, którzy zaprosili nas na dzisiejszy wieczór.

— Chcieliśmy odwiedzić także ciebie, ale Camille powiedziała nam, że przyjdziesz i że trzeba ci zrobić niespodziankę.

— Świetny pomysł! — powiedziała Léa uśmiechając się promiennie do Camille.

— Chodź, przedstawię ci naszych przyjaciół — rzekła pani domu.

Léa przywitała się z generałem, pułkownikiem, członkiem Akademii, sławnym pisarzem, znanym malarzem, z jakąś ładną kobietą, dwiema damami w dojrzałym wieku i z… Françcois Tavernierem.

— Znowu pan!

— Cóż za uprzejme powitanie, od razu widać pani uroczy charakter.

Léa wyniośle odkręciła się do niego plecami.

— Rewers równie ładny jak awers.

Odwróciła się gwałtownie.

— Niech pan wreszcie skończy z tymi grubiaństwami!

— Dziewczyno, kiedy kobieta wkłada pewien rodzaj sukni, to po to, żeby mężczyźni dostrzegali coś innego niż kolor materiału. Nie sądzi pani? Proszę spytać o to naszego drogiego Laurenta d'Argilat.

— O co? — Laurent zapytał się właśnie przy nich.

— Panna Léa jest ciekawa, jak wygląda w tej sukni i czy się panu podoba.

— Bardzo — wybełkotał Laurent. — Przepraszam, zdaje się, że Camille mnie potrzebuje — powiedział odchodząc.

— Cham! — rzekła Léa, adresując to do Françcois, który wybuchnął śmiechem, a tymczasem podszedł do nich generał.

— A więc, Tavernier, powiodło się panu?

— Jeszcze nie, panie generale.

Léa odeszła do bufetu, przy którym Raoul i Jean Lefèvre prowadzili ożywioną dyskusję z jej ojcem.

— Rozmawialiśmy o naszych stronach — powiedział Raoul. — Kiedy wracacie do domu?

— Chyba pobędę tu jeszcze trochę, chciałabym posłuchać wykładów na Sorbonie. Tato, czy dzwoniłeś do mamy?

— Tak.

— Zgadza się?

— Co do Sorbony, to mówi, że rok dawno się zaczął, ale możesz zostać jeszcze jakieś dwa tygodnie, jeśli ciotki się zgadzają.

— Oczywiście, że się zgadzają! Dziękuję, tato. Ty też zostaniesz?

— To niemożliwe, wyjeżdżam za dwa dni.

Raoul podał Léi kieliszek szampana i odciągnął ją na bok.

— Powinnaś wrócić do domu. Będą wznowione działania wojenne… W stolicy może być niebezpiecznie.

— Wyobrażasz sobie Niemców w Paryżu? Odeprzecie ich. Jest was przecież więcej.

— To nie ma znaczenia, oni są lepiej przygotowani, mają lepszą broń, a ich lotnictwo przewyższa nasze.

— Może, ale wy jesteście odważniejsi.

Raoul potrząsnął głową.

— Co znaczy nasza odwaga wobec ich czołgów…

— Słuchaj, jestem taka szczęśliwa, że cię widzę, nie psuj tego wieczoru.

— Masz rację. Wypijmy za zwycięstwo i za ciebie, za twoją urodę.

Léa, Raoul i Jean skierowali się do małego pomieszczenia, dokąd prowadziły otwarte teraz, dwuskrzydłowe drzwi, przez które widać było stojących w salonie gości. Ściany pokoju zastawione były książkami, ogień płonął na kominku z białego marmuru, a na gzymsie stała wspaniała rzeźba w brązie przedstawiająca jeźdźca na koniu osaczonego przez wilki. Léa usiadła w jednym z dwóch klubowych foteli stojących po obu stronach paleniska. Chłopcy zajęli miejsce u jej stóp.

Trójka młodych ludzi w milczeniu, niewidzącym wzrokiem wpatrywała się w jasne płomienie. Powoli poddawali się obezwładniającemu działaniu ciepła, ukołysani trzaskiem polan. Od dłuższej chwili Françcois Tavernier przyglądał się im, trzymając w ręku kieliszek szampana. Odczuwał instynktowną sympatię do obu braci, których zalety serca i odwaga były oczywiste. Śmieszyło go, że obaj byli pod takim urokiem swojej kokieteryjnej przyjaciółki i zastanawiał się, co by się stało, gdyby przypadkiem zarzuciła sieć na jednego z nich.

Léa poruszyła się i przeciągnęła pomrukując ze szczęścia. Jej ramiona, barki, twarz, pochylone ku płomieniom, oblewała złocista poświata. Czysta linia jej profilu odcinała się wyraźnie na świetlistym tle. Następnie opuściła głowę, odsłaniając kark, który aż się prosił o pocałunek.

Françcois Tavernier tak gwałtownie podniósł kieliszek do ust, że odrobina szampana prysnęła na nieskazitelny smoking. Musi mieć tę dziewczynę. Nie pamięta, żeby tak gwałtownie pożądał jakiejś kobiety. Czymże różniła się od innych? Była niezaprzeczalnie piękna, nawet bardzo piękna, ale jeszcze dziecko, prawdziwa panienka. Nie cierpiał prawdziwych panienek, zawsze tak idiotycznie sentymentalnych i niechybnie popłakujących nad utratą dziewictwa. Ta jednak wydawała mu się ulepiona z innej gliny. Brzmiał mu jeszcze w uszach ton, jakim wyznawała miłość temu głupcowi d'Argilat. Gdyby to tak jemu złożyła podobną deklarację, przewróciłby ją na kanapę albo zaciągnął do pobliskiej stodoły. Na pewno to by się jej spodobało: siano kłujące skórę rudowłosej. Jego członek nabrzmiał… Kiedyś będzie należała do niego.

Léa odwróciła się w stronę drzwi i pochwyciła płonący wzrok Taverniera: nie pomyliła się co do jego wymowy. Lubiła te męskie spojrzenia: uporczywe i natrętne, niedwuznaczne. Mimo że nienawidziła mężczyzny, który patrzył na nią z takim podziwem, przeszył ją nagły dreszcz rozkoszy, aż zacisnęła uda. Ten szybki odruch nie umknął uwagi Françcois Taverniera, który uśmiechnął się z satysfakcją samca. Jego uśmiech rozzłościł Léę, lecz nie wiedziała, że aż tyle się za nim kryło.

— Co pan tak tu sterczy, jakby pan wrósł w ziemię?

— Przyglądam się pani.

Bezpośredniość jego odpowiedzi jeszcze bardziej zirytowała Léę, która podniosła się z wystudiowaną powolnością.

— Chodźcie — powiedziała do braci Lefèvre — nawet tutaj nie można mieć spokoju.

Nie czekając na nich skierowała swe kroki do salonu. Kiedy mijała Françcois Taverniera, przytrzymał ją za ramię i powiedział pełnym napięcia głosem:

— Nie lubię, jak się mnie tak traktuje.

— A jednak będzie się pan musiał przyzwyczaić, gdybyśmy na nasze nieszczęście mieli się znowu spotkać. Niech mnie pan puści.

— Pozwoli pani, że przedtem dam jej pewną radą… Tak, wiem, nic pani po niej… Proszę nie zostawać w Paryżu, nie będzie tu bezpiecznie.

— Z całą pewnością myli się pan, tu nie może być niebezpiecznie, bo przecież pan jest tutaj zamiast iść na front ze wszystkimi mężczyznami godnymi tego miana.

Tavernier zbladł na te słowa obelgi, rysy mu stężały, a w oczach pojawił się błysk złości.

— Gdyby nie była pani smarkulą, dałbym pani w twarz.

— Kobiety są zapewne jedynymi przeciwnikami, jakich potrafi pan zwalczać. Proszę mnie puścić, to boli.

Bez wyraźnego powodu Tavernier wybuchnął donośnym śmiechem, który wybił się ponad gwar rozmów. Puścił ramię dziewczyny, na którym jego palce zostawiły czerwony ślad.

— Ma pani słuszność, jedynie kobiety są przeciwnikami na moją miarę i muszę przyznać, że nie zawsze wygrywam.

— Wydaje mi się mało prawdopodobne, żeby pan kiedykolwiek wygrywał.

— Jeszcze się pani przekona.

— Niejedno już widziano na tym świecie, proszę pana.

Léa podeszła do Camille, która gawędziła z jedną z zaproszonych pań.

— Odniosłam wrażenie, że nasza młoda przyjaciółka poróżniła się z Tavernierem — powiedziała piękna, młoda kobieta.

Léa popatrzyła na nią wyniośle: przybierała taki wyraz twarzy, gdy zadawano jej niedyskretne pytania. Matka daremnie starała się ją tego oduczyć.

— Nie wiem, o czym pani mówi.

— Pani Mulstein, która dobrze zna pana Taverniera, wyraża się o nim z całym uznaniem — powiedziała śpiesznie Camille.

Léa nie odpowiedziała, oczekując dalszego ciągu z uprzejmą obojętnością.

— Mój ojciec i mój mąż darzą go wielkim szacunkiem. To jedyny człowiek, który mi pomaga w uzyskaniu dla nich zezwolenia na opuszczenie Niemiec.

— Dlaczego chcą opuścić Niemcy? — spytała niemal bezwiednie zaintrygowana Léa.

— Bo są Żydami.

— No to co?

Sara Mulstein popatrzyła na tę piękną dziewczynę, prowokacyjną i dziecinną zarazem, w obcisłej sukni z czarnej satyny, i zobaczyła siebie sprzed kilku lat, jak pod ramię z ojcem i młodym mężem, ubrana również w nową, satynową suknię, tyle że białą, wchodzi do eleganckiego kabaretu w Berlinie. Dyrektor pośpieszył do nich, rozpoznając w jej ojcu Israëla Lazare'a, znanego na świecie dyrygenta, i wskazał im najlepszy stolik. Szli za nim, kiedy jakiś wysoki, jasnowłosy mężczyzna o przekrwionej twarzy, ubrany w mundur SS zagrodził im drogę i trzymając w dłoni kieliszek koniaku zagadnął jej ojca:

— Czy Israël Lazare?

Ojciec zatrzymał się, uśmiechnął i skłonił głowę, by go pozdrowić, podczas gdy tamten wykrzyknął:

— Ale to przecież żydowskie nazwisko…

W obszernej czerwono-czarnej sali rozmowy ucichły. Słychać było tylko pianino, którego dźwięki podkreślały złowieszcze milczenie. Dyrektor próbował się wtrącić, lecz oficer odepchnął go z taką siłą, że mężczyzna upadł potrącając kelnera. Kilka kobiet krzyknęło. Wówczas oficer chwycił Israëla Lazare'a za klapy smokinga, rzucając mu w twarz, że nie lubi Żydów. Wtrącił się mąż Sary, lecz uderzenie pięścią zwaliło go z nóg, pozbawiając przytomności.

— Nie wiecie, że w tym kraju nie lubi się Żydów? Że ma się ich za coś gorszego od psów? I że dobry Żyd to martwy Żyd?

Pianino zamilkło. Wszystko zaczęło wirować wokół Sary. Dziwiła się, że czuje raczej zaskoczenie niż strach i że zauważa szczegóły nie związane z tym, co się dzieje: twarzową suknię jakiejś wysokiej blondynki; piękny naszyjnik z pereł u tej siwowłosej pani, stłoczone przy czerwonej kurtynie tancerki o wyjątkowo ładnych nogach. Usłyszała własny krzyk.

— Tato…

Żołnierze, którzy towarzyszyli oficerowi, otoczyli ją mówiąc, że jak na Żydówkę jest całkiem niezła. Jeden z owych mężczyzn wyciągnął rękę w stronę jej białej sukni. Jak w koszmarnym śnie usłyszała trzask rozdzieranej tkaniny. Jej mąż, który odzyskał przytomność, rzucił się do ataku. Butelka rozprysła się na jego głowie. Osunął się wolno na ziemię z twarzą zalaną krwią.

Na jej białej sukni pojawiły się szkarłatne krople. Z niedowierzaniem spuściła głowę, nie próbując nawet zakryć nagich, poplamionych krwią piersi. Ze zdziwieniem, odruchowo, popatrzyła na swoje ręce. I wtedy krzyknęła.

— Zamknij gębę, ty parszywa Żydówo! — wrzasnął któryś.

Zawartość lampki koniaku zdusiła jej krzyk, paląc w oczy i nozdrza. Zapach alkoholu wywołał mdłości. Pochyliła się i wymiotowała. Cios spadł nieoczekiwanie. Czubek buciora ugodził ją prosto w brzuch i rzucił na filar.

— Dziwka! Obrzygała mnie!

W tej chwili wszystko zasnuło się mgłą: mąż leżący na podłodze w kałuży krwi, ojciec wleczony za długie, siwe włosy, które zabarwiały się na czerwono, krzyki, gwizdki, wycie syren, a potem te ostatnie słowa, jakie usłyszała, gdy zatrzasnęły się za nią drzwiczki ambulansu.

— Nic się nie stało, to tylko Żydzi…

— No to co? — powtórzyła Léa.

— To — powiedziała łagodnym głosem Sara Mulstein, że Żydów zamyka się w obozach, że się ich torturuje i zabija.

Léa popatrzyła na nią z niedowierzaniem, lecz ciemne oczy tamtej mówiły prawdę.

— Przepraszam, nie wiedziałam.

9

Nazajutrz obudził Léę telefon od Laurenta, który prosił, żeby zjadła z nim obiad w „Closerie de Lilas”… Léa nie wątpiła, że nim dzień dobiegnie końca, Laurent zostanie jej kochankiem. Ubrała się bardzo starannie, wybrała bieliznę z jedwabiu łososiowej barwy, ozdobioną kremową koronką, a ponieważ było zimno, włożyła szmizjerkę z czarnej wełenki, przybraną kołnierzykiem z białej piki, który nadawał jej wygląd pensjonarki. Wyszczotkowała włosy, które rozpuściła na ramiona, uznając, że ta złocista aureola stanowi korzystny kontrast z jej skromnym strojem. Włożyła uszyty przez krawcową z Langon płaszcz z czarnego flauszu, a po kilku przymiarkach zrezygnowała z kapelusza.

Do spotkania pozostawało jej sporo czasu, poszła więc na piechotę w górę bulwarem Saint-Michel. Przechadzka odświeżyła ją, i gdy Léa weszła do „Closerie de Lilas”, wyglądała olśniewająco.

Miejsce od razu przypadło jej do gustu: ciemne boazerie, kanapy obite aksamitem i barman, który z wirtuozerią potrząsał shakerem. Oddała płaszcz szatniarce. Laurent czekał przy barze z zatroskaną miną, czytając „Le Figaro”. Zauważył Léę dopiero wtedy, gdy usiadła naprzeciw niego.

— Niepomyślne wiadomości?

— Léa! Przepraszam — powiedział chcąc wstać.

— Siedź, nie przeszkadzaj sobie. Dzień dobry, tak się cieszę, że cię widzę.

— Dzień dobry. Co będziesz piła.

— To samo co ty.

— Kelner, poproszę jedno porto.

Léa przypatrywała mu się uporczywie, z góry gotowa ulec każdej jego zachciance.

Podszedł do nich maître d'hôtel.

— Proszę pana, pański stolik jest gotowy. Życzą sobie państwo przejść tam od razu?

— Tak, tam będzie spokojniej. Proszę tam podać kieliszek pani.

Ledwo zdążyli usiąść, kelner przyniósł porto, maître d'hôtel zaś podsunął im kartę.

— Dzisiaj, proszę pana, jest dzień bez mięsa i bez wyrobów cukierniczych — powiedział tonem tak pełnym smutku, że Léa o mało nie wybuchnęła śmiechem. — Lecz mamy doskonałe ryby.

— To wspaniale. Czy chcesz zacząć od ostryg? Sezon na nie już się kończy, a tutaj są zawsze wyśmienite.

— Bardzo dobrze — powiedziała podnosząc do ust kieliszek porto.

Za radą kelnera Laurent wybrał meursault z obojętnością rzadko spotykaną u człowieka wychowanego wśród winnic.

Ma taką zmęczoną i zatroskaną minę, pomyślała Léa.

— Co się stało?

Laurent popatrzył na nią, jak gdyby chciał zapamiętać każdy szczegół jej twarzy. Wprost rozkwitała pod spojrzeniem oczu, które wpatrywały się w nią tak wnikliwie.

— Jesteś bardzo piękna… a także bardzo silna.

Brwi Léi uniosły się ze zdziwieniem.

— Tak, jesteś silna — ciągnął Laurent. — Nie zastanawiając się zbytnio, idziesz śmiało tam, gdzie cię wiodą twoje pragnienia. Jesteś jak zwierzątko, kierujesz się instynktem, nie dbasz o konsekwencje.

Do czego zmierza? Lepiej by zrobił, gdyby jej powiedział, że ją kocha, zamiast plątać się w filozoficznych rozważaniach.

— Ale ja nie jestem taki jak ty, Léo. Chciałem się z tobą zobaczyć, żeby ci powiedzieć o trzech sprawach i prosić cię o pewną przysługę.

Podano wino, a następnie ostrygi. Miłość nie pozbawiła Léi apetytu, łakomie zabrała się do ostryg. Laurent zamilkł i przyglądał się jej z rozczuleniem, zapominając o jedzeniu.

— Miałeś słuszność, są znakomite. A ty nie jesz?

— Tak naprawdę to nie jestem głodny. Chcesz moje?

— Mogę? — zapytała, patrząc na nie tak zachłannie, że wywołało to uśmiech na napiętej twarzy Laurenta.

— Co chciałeś mi powiedzieć?

— Wyjeżdżam dziś wieczorem.

— Dziś wieczorem!…

— O północy. Muszę wracać do mojego pułku w Ardenach.

Odsunęła półmisek z ostrygami, jej oczy nagle wypełnił strach.

— Zanosi się na ofensywę Niemców.

— Żołnierze ją odeprą.

— Chciałbym mieć twoją pewność.

— Mówisz jak Françcois Tavernier.

— Tavernier jest zapewne człowiekiem najlepiej poinformowanym o tym, co się dzieje. Niestety sztab główny generała Gamelina nie słucha go.

— Wcale mnie to nie dziwi. Któż mógłby darzyć go zaufaniem? Co jeszcze chciałeś mi powiedzieć?

Nie patrząc na dziewczynę, Laurent wyrzucił z siebie jednym tchem:

— Camille spodziewa się dziecka.

Pod wpływem tego ciosu Léa zamknęła oczy. Przytrzymała się rękami stołu. Zrozpaczony na widok cierpienia, jakie sprawił, zaniepokojony jej bladością, Laurent położył rękę na lodowatych, zaciśniętych dłoniach dziewczyny.

— Léo, spójrz na mnie…

Nigdy nie zapomni tego zrozpaczonego spojrzenia. Niemy ból Léi przekraczał wszystko, co był w stanie znieść. I ta jedyna łza, która potoczyła się po jakże gładkim policzku, zginęła w kąciku ust, a potem spłynęła po brodzie i pozostawiła wilgotny ślad na szyi.

— Najdroższa moja, nie płacz. chciałem ci też powiedzieć, że cię kocham.

Co on powiedział? Że ją kocha!… No więc nie wszystko jeszcze stracone! Dlaczego zatem płacze? Camille spodziewa się dziecka. Wspaniale, ciąża zdeformuje ją na długie miesiące, a tymczasem ona!… To nie jest odpowiedni moment, żeby zalewać się łzami. On ją kocha. Przed chwilą to powiedział. Życie jest cudowne!

Wybuchnęła nagle gwałtownym śmiechem i otarła oczy serwetką.

— Skoro mnie kochasz, wszystko inne nie ma najmniejszego znaczenia. Nieważne, że Camille spodziewa się dziecka, bo ja przecież ciebie pragnę.

Popatrzył na nią ze zrezygnowanym uśmiechem. Nie widział sposobu, żeby jej wytłumaczyć, że ich miłość nie ma żadnych widoków na przyszłość. Wyrzucał sobie teraz, że sprzeniewierzył się żonie.

— Powtórz, że mnie kochasz.

— Fakt, że cię kocham, niczego nie zmieni między nami. Jestem mężem Camille.

— Nic mnie to nie obchodzi, wiem tylko, że cię kocham i że ty mnie kochasz. Jesteś żonaty, no to co? Czy to nam przeszkadza się kochać?

Jakaż była ponętna, kiedy wymawiała te prowokacyjne słowa, których znaczenia zapewne nie była świadoma. Lecz jej późniejsza propozycja uświadomiła mu, że to on był naiwny?

— Moglibyśmy pójść do hotelu. Pełno ich na Montparnasse.

Nie dowierzając własnym uszom, Laurent zaczerwienił się i odpowiedział dopiero po jakimś czasie:

— Nie ma mowy.

Oczy Léi zaokrągliły się.

— Ale dlaczego, skoro ja ci to proponuję?

— Chcę zapomnieć o tym, co usłyszałem.

— Sam nie wiesz, czego chcesz. Pragniesz mnie i nie masz odwagi przyznać się do tego. Żal mi ciebie.

Zgnębiony Laurent popatrzył na Léę ze smutkiem w oczach.

Przed nimi stygła ryba, której nie tknęli.

— Przepraszam, nie smakowało pani? Życzy sobie pani coś innego?

— Nie, było bardzo dobre — przerwał Laurent — proszę o rachunek.

— Dobrze, proszę pana.

— Nalej mi wina.

Na pozór odprężona, mimo głębokiego rozczarowania, Léa wolno piła trunek.

— O co chciałaś mnie prosić?

— Nieważne, i tak się nie zgodzisz.

— Sama to ocenię. O co chodzi?

Laurent odpowiedział z westchnieniem:

— Chciałem cię prosić, żebyś czuwała nad Camille. Lekarz obawia się komplikacji i zaleca leżenie aż do rozwiązania.

— To miło, że pomyślałeś o mnie — powiedziała Léa z ironią. — Czy Camille nie ma nikogo, kto by się nią opiekował?

— Nie, miała tylko brata, teraz ma już tylko mojego ojca i mnie.

— Czemu jej nie wyślesz do Roches-Blanches?

— Lekarz obawia się podróży.

— A ty nie boisz się zostawić swojej drogiej, brzemiennej małżonki w rękach rywalki, nie mówiąc już o Niemcach, którzy bardzo szybko znajdą się w Paryżu, jeśli wierzyć twoim słowom i opinii twojego przyjaciela Taverniera?

Laurent ukrył twarz w dłoniach. Ten gest rozpaczy ukochanego mężczyzny wzruszył Léę, nie mogła jednak powstrzymać uśmiechu, jaki ten widok wywołał na jej twarzy.

— Zgoda, zajmę się twoją rodziną.

Laurent z niedowierzaniem podniósł głowę, oczy miał wilgotne.

— Zgadzasz się?

— Przecież powiedziałam. Ale nie licz na to, że się w ten sposób wymigasz. Kocham cię i zrobię wszystko, żebyś zapomniał o Camille.

10

W tydzień po odjeździe Laurenta Léa nadal nie mogła zrozumieć, dlaczego się zgodziła. Kiedy po naglących telefonach złożyła Camille wizytę, młoda kobieta przyjęła ją z taką radością, że aż przepełniło to dziewczyną odrazą. Camille leżała w swojej sypialni. Kiedy Léa weszła, chciała się podnieść, lecz zabrakło jej sił. Wyciągnęła do gościa wychudzone ramiona.

— Moja kochana, taka jestem szczęśliwa, że cię widzę.

Léa przysiadła na brzegu łóżka i mimo niechęci odwzajemniła jej uściski. Ze złośliwą satysfakcją dostrzegła niekorzystny wygląd i podkrążone oczy młodej kobiety.

— Laurent powiedział ci o dziecku? — spytała Camille, gorączkowo ściskając dłoń dziewczyny, która poddawała się temu z wyraźną rezerwą.

Léa skinęła w milczeniu głową.

— Powiedział mi, że zgodziłaś się mną opiekować. Jaka jestem ci wdzięczna! Taka jesteś dobra! Od wyjazdu Laurenta czują się bardzo osamotniona . Kiedy przestaję o nim myśleć, myślę o moim biednym bracie. Tak bezsensownie zginął. Boję się o dziecko, które noszę… Wstyd mi to mówić, ale tobie mogę powiedzieć wszystko, prawda?… Boję się, okropnie się boję cierpienia i śmierci.

— Nie bądź głupia, nie umiera się z powodu urodzenia dziecka.

— Lekarz też tak mówi, ale jestem taka słaba. Ty nie możesz tego zrozumieć; ty, taka tryskająca zdrowiem i energią.

— Nie poczujesz się lepiej, jeśli będziesz tak lamentować — przerwała jej Léa w przypływie złego humoru.

— Masz rację, wybacz mi.

— Masz jakieś wiadomości od Laurenta?

— Tak. Ma się bardzo dobrze. Na froncie panuje spokój. Nie wie, czym zająć swoich ludzi, bo się nudzą i spędzają czas grając w karty i pijąc. Jedyną jego radością są odzyskane konie. W ostatnim liście opisuje mi szczegółowo Fauvette, Gamin, Wazidou i Mysterieux.

Zastukano do drzwi i weszła pokojówka zapowiadając wizytę lekarza. Léa skorzystała z tego, żeby się ulotnić, przyrzekając, że przyjdzie nazajutrz.

Następnego dnia, zgodnie z przyrzeczeniem, Léa poszła do Camille. Pogoda była wspaniała. Zdawało się, że wszyscy paryżanie wylegli na ulice, tak tłumnie było na chodnikach przedmieścia Saint-Germain, na tarasach kawiarń. Na skrzyżowaniu ulicy du Bac i bulwaru Saint-Germain zrobił się ogromny korek. Zniecierpliwieni oczekiwaniem kierowcy trąbili jak szaleni, widać sprawiało im to przyjemność. W ten piękny, majowy dzień, wszyscy wydawali się weseli i odprężeni. Gdyby nie dość liczna obecność żołnierzy i oficerów, nikt by nie uwierzył, że kraj prowadzi wojnę.

Przechodząc obok księgarni Gallimarda przy bulwarze Raspaila, Léa wstąpiła tam, żeby kupić jakąś książkę dla Camille. Nie znając literackich gustów młodej kobiety, niezdecydowana oglądała wystawione książki.

— Czy mogę pani pomóc?

Mężczyzna, który się do niej zwrócił, ubrany był w elegancki, jasny garnitur. Był raczej słusznego wzrostu, miał szeroką, nieco nalaną twarz i niesłychanie niebieskie oczy. Długie, gęste rzęsy nadawały jego spojrzeniu wyraz kobiecej łagodności. Czerwone usta były wyraźnie zarysowane. Odruchowo poprawił żółtą muszkę w zielone groszki. Sądząc, że jest księgarzem, Léa odpowiedziała:

— Bardzo proszę. Szukam czegoś lekkiego dla chorej przyjaciółki, lecz nie wiem, co ona lubi.

— Proszę jej podarować to, na pewno jej się spodoba.

— „Lécole des Cadavres” Louis-Ferdinand Céline. Tak pan sądzi! Zapowiada się raczej makabrycznie.

— Oczywiście — odrzekł ze źle skrywanym ironicznym uśmiechem. — Céline jest autorem w sam raz odpowiednim dla osoby chorej. Czyta się go łatwo, styl ma niezrównany, pod względem treści zaś jest jednocześnie zabawny i wzniosły, co stawia go w czołówce pisarzy naszej epoki.

— Dziękuję panu, wezmę tę książkę. Ile się należy?

— Nie wiem, kasjerka pani powie. Przepraszam, muszę już iść.

Wziął z lady szary, filcowy kapelusz, ukłonił się Léi nisko i wyszedł.

— Bierze pani tę książkę? — zapytała sprzedawczyni?

— Tak, ten pan, który właśnie wyszedł, polecił mi ją. Czy to dobre?

— Jeśli pan Raphael Mahl ją pani polecił, musi być dobra — odrzekła sprzedawczyni z uśmiechem.

— Czy to dyrektor księgarni?

— Och, nie! Pan Mahl jest jednym z naszych najwierniejszych klientów. To bardzo kulturalny człowiek, znający się jak mało kto na współczesnej literaturze.

— Czym się zajmuje?

— Tak naprawdę to nie wiadomo. Raz ma dużo pieniądzy, innym razem pożycza to tu, to tam. Zajmuje się obrazami, dziełami sztuki, myślę, że również starymi wydawnictwami. Jest też pisarzem. Wydał dwie prace, które miały pochlebne recenzje w „Nouvelle Revue Françcaise”.

Léa zapłaciła i wyszła z księgarni pod dziwnym wrażeniem tego spotkania. Poszła w górę bulwaru Raspaila, trzymając paczkę w ręku.

Kiedy dochodziła do bramy domu Camille, wyszedł z niej jakiś mężczyzna. Od razu rozpoznała Taverniera.

— Co pan tu robi?

— Złożyłem właśnie wizytę pani d'Argilat — powiedział uchylając kapelusza.

— Nie sądzę, żeby sprawiło jej to przyjemność.

— Muszę wyprowadzić panią z błędu, moja droga, ona ogromnie lubi moje towarzystwo. Uważa, że jestem zabawny.

— Należało się tego po niej spodziewać. Zawsze się myli w ocenie ludzi.

— Lecz nie wszystkich, tylko niektórych… Jak na przykład pani — odrzekł przyglądając się jej w zamyśleniu.

— Co ma pan na myśli?

— Bo skoro panią lubi, to nie wie, jaka pani jest naprawdę.

Léa wzruszyła ramionami, jakby chciała powiedzieć: „Nic mnie to nie obchodzi!”

— Ależ tak, ona lubi kobietę, która poprzysięgła odebrać jej męża. Bo przecież to właśnie pani sobie poprzysięgła w swojej ślicznej główce.

Léa zarumieniła się, jednak udało jej się opanować złość i odpowiedziała łagodnym głosem, z niewinnym uśmiechem:

— Jak pan może wygadywać takie głupstwa? Już dawno puściłam to w niepamięć. Laurent jest dla mnie wyłącznie przyjacielem, który wyjeżdżając powierzył żonę mojej opiece.

— Nie wygląda na to, żeby była tym pani zachwycona?

Léa wybuchnęła młodzieńczym i szczerym śmiechem.

— Pod tym względem nie myli się pan. Camille interesują wyłącznie nudziarstwa.

— A panią?

— Mam ochotę wszystko poznać, wszystko zobaczyć. Gdyby nie moje ciotki, które mnie pilnują, i gdyby nie wojna, która mobilizuje wszystkich młodych mężczyzn, chodziłabym co wieczór na kolację do wielkich restauracji, na tańce, przesiadywałabym godzinami w barach.

— A to mi piękny program. Co by pani powiedziała, gdybym wstąpił po panią około siódmej? Poszlibyśmy coś wypić, potem do music-hallu, następnie na kolację, a na koniec potańczyć w jakimś lokalu albo posłuchać rosyjskich romansów.

Przy takiej wyliczance przyjemności oczy Léi zaokrągliły się jak oczy dziecka na widok pierwszej w życiu choinki. Françcois Tavernier musiał dokonać nadludzkiego wysiłku, żeby jej nie porwać w ramiona, tak mu się podobała z tym swoim okropnym charakterem, żądzą życia i wielką zmysłowością.

— To by było wspaniałe, bo strasznie się nudzę.

Wyznanie to, wypowiedziane tak żałosnym tonem przez tak ładne usta, wzruszyło niemal Taverniera, który pokrył swoje uczucia gromkim śmiechem.

Zupełnie jak zły wilk z bajki, pomyślała Léa. Ale jest taki jak inni, zrobię z nim, co zechcę.

— A więc postanowione, wstąpię po panią około siódmej. Zadzwonię przedtem do pani ciotek, by uzyskać ich zgodę.

— A jak odmówią?

— Musi pani wiedzieć, moja piękna przyjaciółko, że żadna kobieta nigdy mi niczego nie odmówiła — powiedział z ironią, którą Léa wzięła za zarozumiałość.

— Zobaczymy, co powiedzą ciotki po moim powrocie. Do widzenia.

Zmiana nastroju Léi nie uszła uwagi Françcois Taverniera, który odszedł zastanawiając się: Czyżby była pozbawiona poczucia humoru?

Gdy Léa weszła do obszernego, białobeżowego pokoju, Camille stała przy oknie, czołem dotykając szyby. Jej domowa suknia z kremowej satyny stapiała się z barwą ścian i wykładziny dywanowej. Odwróciła się, gdy drzwi się zamknęły.

— Co ty robisz? Dlaczego wstałaś?! — krzyknęła Léa. — Powinnaś przecież leżeć.

— Nie gniewaj się, czuję się znacznie lepiej. Odwiedził mnie pan Tavernier, dobrze mi to zrobiło.

— Wiem, spotkałam go przed bramą.

— Niepokoi się o nas. Uważa, że powinnyśmy opuścić Paryż. Powiedziałam mu, że niepotrzebnie się martwi, bo na froncie jest spokojnie. Tak spokojnie, że generał Huntzinger zaprosił do swojego sztabu głównego całą śmietankę towarzyską Paryża na galowe przedstawienie teatralne.

— Skąd wiesz?

— Laurent pisze o tym w liście, który dzisiaj otrzymałam.

— Jak on się ma?

— Bardzo dobrze, kazał cię uściskać i powiedzieć, że jakiś liścik od ciebie sprawiłby mu przyjemność. Czy masz wiadomości od swoich rodziców?

— Tak, mama prosi, żebym wracała.

— Ojej! — jęknęła Camille opadając na fotel.

— Nie obawiaj się, odpowiedziałam, że nie mogę zostawić cię samej, że mnie potrzebujesz.

— To szczera prawda! Mówiłam dopiero co panu Tavernier: obecność Léi mnie uspokaja i dodaje mi siły i odwagi.

Léa bez słowa zadzwoniła na pokojówkę.

— Proszę pomóc pani położyć się do łóżka. Teraz, Camille, musisz odpocząć. Byłabym zapomniała, przyniosłam ci książkę.

— Dziękuję, moja droga, że pomyślałaś o tym. Co to za książka?

— Jakiegoś Céline'a. Zapewniono mnie, że to wielki pisarz.

— Céline!… Czytałaś już coś jego?

— Nie. A ty?

— Próbowałam, ale to, co pisze, jest ciężkie, przerażające…

— Coś ci się pomieszało: niejaki Raphaël Mahl zapewnił mnie, że to rozrywkowa lektura.

— Jakie nazwisko wymieniłaś?

— Raphaël Mahl.

— Teraz rozumiem, zakpił sobie z ciebie. To obrzydliwa istota, która zbruka wszystko, czego tknie. Największą przyjemność sprawia mu wyrządzanie krzywdy zwłaszcza przyjaciołom.

Zapalczywość Camille zaskoczyła Léę. Nigdy nie słyszała, żeby o kimkolwiek mówiła z taką surowością.

— Co on ci takiego zrobił?

— Mnie nic, lecz doprowadził do desperacji, zdradził i okradł pewną osobę, którą oboje z Laurentem bardzo lubiliśmy.

— Czy ją znam?

— Nie.

Gdy Léa dotarła na ulicę de l'université, goniec właśnie przyniósł trzy ogromne bukiety róż, które wywołały okrzyk zachwytu Lisy i Albertine:

— Jakie cudowne!

— Ten pan Tavernier to światowy mężczyzna, dziś już takich nie ma!

Léę rozczulały obie stare panny. Spędziły razem całe życie, nie rozstawały się ze sobą nawet na jeden dzień. Naturalnym biegiem rzeczy Albertine, starsza od swej siostry o pięć lat, sprawowała funkcję głowy rodziny. Zarządzała dobrami pozostawionymi w spadku przez rodziców, silną ręką dowodziła służbą, decydowała zarówno o podróżach, jak też o remontach, które należało przeprowadzić. Typowa przedsiębiorcza kobieta.

W przeciwieństwie do swej energicznej siostry Lisa od początku wojny żyła w ciągłym strachu, źle spała, budziła się przy najmniejszym hałasie i ani na chwilę nie rozstawała się z maską przeciwgazową.

Nigdy nie wyszłaby z domu bez maski przewieszonej przez ramię; zabierała ją nawet na niedzielną mszę do kościoła Świętego Tomasza z Akwinu lub gdy udawała się z wizytą do przyjaciółki, która mieszkała po drugiej stronie ulicy. Czytała wszystkie gazety, słuchała wszystkich rozgłośni radiowych, zarówno Radio-Paris jak i Radio-37, stacji paryskiej i Radio-Ile-de-France. Jej bagaże stały spakowane od chwili inwazji na Polskę. Po jej długich naleganiach siostra sprzedała wreszcie ich stare, wspaniałe renault z karoserią wykonaną przez samego Arthura Boulogne. Nabyły dużą, sportową vivastellę znacznie szybszą i bardzo pojemną. Po kilku przejażdżkach w okolicach Paryża, po to tylko, by Albertine — która jako jedyna w rodzinie miała prawo jazdy — oswoiła się z nowym samochodem, zaprowadzono pojazd do warsztatu przy przedmieściu Saint-Germain, gdzie polecono mechanikowi, by czuwał nad nienagannym stanem auta. Gdyby zapomniał, przypominałaby mu o tym cotygodniowa wizyta Lisy, która zjawiała się z nieodłączną maską przeciwgazową, by się upewnić, że wszystko jest w porządku.

— Léa, moje dziecko, ten przemiły pan Tavernier uprzejmie zaofiarował się, że cię zaprosi na koncert organizowany na rzecz sierot wojennych.

— I zgodziłyście się? — zapytała Léa, nieudolnie powstrzymując uśmiech na myśl o kłamstwie Taverniera.

— Naturalnie. Pomimo żałoby możesz pokazać się wśród ludzi. Chodzi przecież o cel dobroczynny — oświadczyła Albertine.

— Ale czy to wypada? — ciągnęŁa Léa obłudnie; coraz trudniej przychodziło jej powstrzymywanie szaleńczego śmiechu.

— Oczywiście, to człowiek dobrze wychowany, przyjaciel ministrów i prezydenta Republiki. Co więcej, twoja przyjaciółka Camille go przyjmuje, a to mówi samo za siebie — stwierdziła Lisa.

— A więc skoro Camille go przyjmuje, mogę śmiało z nim wyjść.

— Popatrz na tę subtelną różowość! — wykrzyknęła Lisa pokazując Léi swój bukiet.

— Nie obejrzysz swoich? — zapytała Albertine, starannie składając papier, w który były zawinięte jej ciemnożółte róże.

Léa rozdarła opakowanie, spod którego wyłoniły się wspaniałe, białe róże, obramowane czerwienią. Między łodygi wsunięta była koperta. Szybko ją schwyciła i schowała do kieszeni kostiumu.

— Uważam, że kwiaty panny Léi są najpiękniejsze — powiedziała Estelle, która weszła do saloniku niosąc ciężki, kryształowy wazon napełniony wodą.

— Ciociu, czy możesz mi pożyczyć swoje lisy?

— Oczywiście, moja kochana, Estelle zaniesie ci je do sypialni.

Léa kończyła się ubierać, gdy dźwięk dzwonka u drzwi wejściowych poderwał ją na równe nogi. Już, pomyślała. Wysokie lustro szafy odbijało jej postać, na ten widok uśmiechnęła się zadowolona.

Tavernier miał rację: bardzo dobrze było jej w tej sukni, podkreślała jej cerę i smukłą sylwetkę. Jednakże czyniła sobie wyrzuty, że uległa życzeniu wyrażonemu w bileciku znalezionym w różach: „Proszę włożyć suknię, którą miała Pani na sobie tamtego wieczoru, była w niej Pani taka piękna”. Ale przecież nie miała wyboru, była to jej jedyna długa suknia.

Nim opuściła swój pokój, włożyła futro z czarnych lisów, żeby zasłonić przed ciotkami nagie ramiona. Gdy przyłączyła się do towarzystwa w saloniku, panny śmiały się do rozpuku, zabawiane przez Françcois Taverniera, który, w czarnym smokingu, stał wsparty łokciem o kominek.

— Dobry wieczór, Léo, pośpieszmy się, nie możemy przybyć po prezydencie.

— W rzeczy samej pośpieszcie się — powiedziała z przejęciem Albertine.

Françcois Tavernier otworzył drzwiczki wspaniałego, czerwono-czarnego bugatti, stojącego przed domem. Zapach skóry luksusowego automobilu był bardzo przyjemny. Samochód ruszył z głuchym pomrukiwaniem.

— Jaki piękny wóz!

— Wiedziałem, że się pani spodoba. Trzeba korzystać z okazji, bo takich rumaków czystej krwi nie będzie się już produkować.

— Dlaczego? Coraz więcej ludzi jeździ samochodami.

— Ma pani słuszność. Lecz te modele reprezentują ową sztukę życia, która zaginie w tej wojnie…

— O nie! Ani słowa o wojnie dzisiejszego wieczoru albo zaraz wysiadam.

— Proszę mi wybaczyć — powiedział Tavernier ujmując jej dłoń i podnosząc do ust.

— Dokąd mnie pan zabiera?

— Proszę się nie obawiać, nie wiozę pani na koncert dobroczynny, jak powiedziałem pani ciotkom. Lecz zapewniam panią, że jutro będzie pani czytać w „Le Temps” i w „Le Figaro”, że: „Pan Françcois Tavernier, doradca ministra spraw wewnętrznych, był obecny na galowym koncercie dobroczynnym w Operze w towarzystwie zachwycającej i eleganckiej panny Léi Delmas”.

— Jak to?

— Mam w tych gazetach przyjaciół, którzy zgodzili się oddać mi tę drobną przysługę. Co by pani powiedziała, gdybyśmy coś wypili przy barze w „La Coupole”, zanim pójdziemy posłuchać Joséphine Baker i Maurice'a Chevaliera w „Casino de Paris”? Tamtejszy barman przyrządza wyśmienite koktajle.

Léa uznała, że Joséphine Baker jest znakomita, ale Maurice Chevalier wcale jej się nie podobał.

— Nie ma pani racji — powiedział Françcois Tavernier — jest on uosobieniem ducha francuskiego.

— Cóż, nie lubię tego ducha skleconego ze sprytu, zadowolenia z siebie, przypochlebnej rubaszności i wulgarności bez dna.

— Dziwna z pani dziewczyna: kokieteryjna i głęboka zarazem. Jaką kobietą pani się stanie? Ciekaw jestem, co z pani wyrośnie.

W wielkim hallu „Casino de Paris” tłum cisnął się do wyjścia, komentując spektakl, który najwidoczniej się podobał.

— Chce mi się jeść — powiedziała Léa wsparta na ramieniu swego towarzysza.

— Już jedziemy. Chciałem zabrać panią do „Monseigneur”, ale nie było ani jednego wolnego stolika, nawet dla mnie. Zarezerwowałem więc stolik w „Sheherezade”, gdzie występuje Léo Marjane. Ta rosyjska orkiestra uchodzi za jedną z najlepszych w Paryżu. Na pewno się pani spodoba.

Czy sprawił to kawior, wódka, szampan czy też skrzypce, w każdym razie Léę rozpierała radość życia, śmiała się głośno i kładła głowę na ramieniu Taverniera. Ten przyglądał się z rozbawieniem, jak dziewczyna rozkwita. Poprosiła orkiestrę o wolnego walca i bez ceregieli zaciągnęła do tańca swojego towarzysza. Była w niej taka giętkość, taka zmysłowa gracja, że niebawem cała sala patrzyła tylko na tę parę, wolno sunącą po parkiecie.

Françcois Tavernier czuł, jak Léa drży w jego ramionach. Przycisnął ją do siebie i niebawem tworzyli jedno wirujące ciało.

Gdy muzyka ucichła, tańczyli dalej, zapomniawszy o całym świecie. Dopiero śmiechy i oklaski z sali przywołały ich do rzeczywistości.

Nie zważając na widzów, Tavernier przytulił mocno Léę.

— Dobrze pan tańczy — powiedziała z przekonaniem.

— Pani też — odrzekł pełen podziwu prowadząc ją do stolika.

— Jakie piękne jest życie! Chciałabym je spędzać w taki właśnie sposób: pijąc i tańcząc! — wykrzyknęła Léa wyciągając swój pusty kieliszek.

— Dziewczynka dość już wypiła.

— Nie, chcę jeszcze.

Françcois Tavernier skinął na kelnera. Prawie natychmiast pojawiła się nowa butelka szampana. Pili w milczeniu, kołysani rytmem melodii „Oczy czarne”.

— Proszę mnie pocałować, chcę, żeby mnie całowano.

— Nawet ja? — zapytał pochylając się.

— Nawet pan.

Wymowne chrząknięcie tuż obok przeszkodziło w pocałunku. Jakiś blady młodzieniec z kapeluszem w ręku stał przy ich stoliku.

— Loriot? Czego chcesz, stary?

— Czy mogę z panem pomówić, proszę pana, to bardzo ważna sprawa.

— Przepraszam, zajmie mi to tylko chwilkę.

Udał się za Loriotem; zatrzymali się przy barze. Po krótkiej i ożywionej dyskusji wrócił do Léi z kamiennym obliczem.

— Wracamy.

— Już! Która godzina?

— Czwarta. Pani ciotki będą się niepokoiły.

— Nie, przecież wiedzą, że jestem z panem. Uważają pana za człowieka tak przyzwoitego… — powiedziała parskając śmiechem.

— Niestety, musimy wracać.

— Ale dlaczego?

Tavernier bez słowa rzucił na stół kilka banknotów, schwycił Léę za ramię, zmuszając ją do wstania.

— Szatnia, płaszcz pani.

— Proszę mnie puścić! Wytłumaczy mi pan wreszcie, co się stało?

— Stało się to, droga przyjaciółko, powiedział głucho — że w tej chwili Niemcy bombardują Calais, Boulogne i Dunkierkę i atakują z powietrza Holandię i Belgię.

— Ojej… Mój Boże! Laurent!…

Na napiętej twarzy Françcois Taverniera pojawił się błysk złośliwości. Przez chwilę mierzyli się wzrokiem. Szatniarka przerwała ten milczący pojedynek, pomagając Léi włożyć futro.

W drodze powrotnej nie zamienili już ani słowa. Kiedy zajechali przed kamienicę przy ulicy de l'université, Françcois Tavernier odprowadził Léę aż do drzwi. Gdy wkładała klucz do zamka, zmusił ją, żeby się odwróciła, ujął jej głowę w swoje dłonie i zaczął namiętnie całować. Dziewczyna biernie poddała się jego pocałunkom.

— Wolałem panią taką jak przedtem.

Nic nie odpowiedziała, spokojnie przekręciła klucz w zamku, weszła do środka i wolno zamknęła za sobą drzwi.

W ciszy owej majowej nocy słyszała tylko bicie własnego serca i oddalający się warkot silnika.

Kiedy dotarła do sypialni, rozebrała się, rozrzucając ubranie wokół siebie, włożyła nocną koszulę leżącą na rozesłanym łóżku, wsunęła się pod prześcieradło i naciągnęła koc na głowę. Oczywiście, nie mogło się nawet równać z jej łóżeczkiem w dziecinnym pokoju w Montillac, lecz zawsze było to jakieś schronienie.

Zasnęła wzywając Laurenta.

11

— Albertine… Estelle… Léa… Bosze nadchodzą, Bosze nadchodzą…

Pierwsza wyjrzała z kuchni Estelle z palcami powalanymi mąką, potem pojawiła się, trzymając pióro w dłoni, Albertine w swojej skromnej, domowej sukni z białej wełny, wreszcie Léa ze zmierzwionymi włosami, w futrze z czarnych lisów narzuconym na koszulę nocną.

— Co tak krzyczysz? — spytała ostro Albertine.

— Bosze — zaszlochała Lisa, pożałowania godna w swoim różowym peniuarze — zajęły Belgię, tak podało radio.

— Mój Boże! — powiedziała Estelle kreśląc znak krzyża. Jej powalane mąką palce zostawiły na czole biały ślad.

— A więc mi się nie śniło — wyszeptała Léa.

Albertine w milczeniu uniosła rękę do gardła.

Przeciągle zadzwonił telefon. Wreszcie Estelle podniosła słuchawkę.

— Halo… Zechce pani poczekać… Panienko, to do panienki.

— Tak, to ja… Proszę wezwać lekarza… Nie ma go w domu… Dobrze, zgoda, proszę się uspokoić, już idę, zaraz tam będę.

Léa wyjaśniła:

— Camille zemdlała słuchając radia, pokojówka straciła głowę, a lekarza nie ma. Idę do nich.

— Chcesz, żebym poszła z tobą? — spytała Albertine.

— Nie trzeba, dziękuję. Estelle, czy możesz mi podać filiżankę kawy? Bardzo proszę.

Kiedy Léa przybyła do mieszkania Camille, młoda kobieta odzyskała już przytomność.

— Panno Léo, tak się bałam, myślałam, że pani umarła.

— Daj spokój, Josette przestań gadać, zostawiłaś wiadomość dla lekarza?

— Tak, przyjdzie, jak tylko wróci ze szpitala.

W sypialni Camille panował mrok; tylko mała lampka słabo oświetlała brzeg łóżka. Uważając, żeby nie potrącić jakiegoś sprzętu, Léa podeszła bliżej. Na twarzy Camille malowało się tak wielkie cierpienie, że Léę zdjęła litość. Pochyliła się i łagodnie położyła dłoń na lodowatym czole. Camille otworzyła oczy, lecz jakby jej nie poznała.

— Nic nie mów, zaraz przyjdzie doktor. Jestem przy tobie. Śpij.

Młoda kobieta słabo się uśmiechnęła i przymknęła powieki.

Léa nie poruszyła się aż do przybycia lekarza, który zjawił się wczesnym popołudniem. Wyszedł z sypialni z zatroskaną miną.

— Czy jest pani jedyną krewną pani d'Argilat w Paryżu? — spytał.

Niewiele brakowało, a Léa wyprowadziłaby go z błędu co do więzów pokrewieństwa łączących ją z Camille, lecz zrezygnowała ze szczegółowych wyjaśnień. Na samą myśl o nich poczuła się zmęczona.

— Tak.

— Nie będę przed panią ukrywał, że bardzo się niepokoję o panią d'Argilat. Tej kobiecie potrzebny jest zupełny spokój. Liczę na panią, jeśli idzie o ochronę chorej przed wszelkimi przykrościami.

— To nieco trudne w obecnych czasach — odparła z ironią Léa.

— Dobrze o tym wiem — lekarz westchnął, wypisując receptę — ale o ile to możliwe, trzeba zapewnić jej jak największy spokój.

— Spróbuję, panie doktorze.

— Chciałbym, żeby nieustannie ktoś przy niej czuwał. Oto adres osoby o wysokich kwalifikacjach. Proszę zadzwonić do niej, powołując się na mnie. Mam nadzieję, że jest wolna. Przyjdę znowu jutro. Tymczasem proszę skrupulatnie stosować się do wskazówek zapisanych na recepcie.

Pielęgniarka, pani Lebreton, która owdowiała podczas wojny 1914 roku, przyszła około szóstej wieczorem i w sposób bardzo autorytatywny przejęła ster w swoje ręce. Nie spodobało się to Léi, choć sprawiło jej ulgę. Myśl o spędzeniu nocy w mieszkaniu Laurenta wydawała się jej równie nieznośna, jak utulanie płaczu Camille. Pani Lebreton zapisała numer telefonu Léi, po czym kazała jej wracać do domu i nie martwić się.

W domu panien de Montpleynet panował niesłychany rozgardiasz. Lisa chciała niezwłocznie jechać do Montillac, gdy tymczasem jej siostra zamierzała tu czekać na dalszy rozwój wydarzeń.

Léa wybuchnęła śmiechem na widok ciotki Lisy w stroju podróżnym, w przekrzywionym kapeluszu na głowie. Siedziała na jednej z waliz tarasujących wejście i przyciskała do piersi swoją maskę przeciwgazową.

— Nie ruszę się stąd przez całą noc — powiedziała w uniesieniu.

Albertine zaciągnęła Léę do saloniku.

— Chyba nie zdołamy przemówić jej do rozsądku i będziemy musiały wyjechać. Zresztą dzwonili twoi rodzice, prosili, żebyś wracała jak najszybciej.

— Nie mogę. Camille jest chora i nie ma kto się nią opiekować.

— Zabierzmy ją ze sobą.

— Ona musi leżeć, nie wolno jej wstawać.

— Ależ nie mogę zostawić cię samej w Paryżu, tak jak nie mogę pozwolić wyjechać tej makolągwie Lisie!

— Ciociu, to wszystko absurd. Niemcy są daleko, a nasza armia nie pozwoli im posuwać się do przodu.

— Masz zapewne rację, niepotrzebnie się martwimy. Spróbuję przemówić Lisie do rozsądku. Pomógł jej w tym Françcois Tavernier, który przyszedł dowiedzieć się u Léi, jak zdrowie Camille, gdyż pielęgniarka nie wpuściła go do mieszkania.

Powiedział roztrzęsionej Lisie, że jak długo on przebywa w Paryżu, tak długo nie ma się czego obawiać. Zgodziła się zostać do poniedziałku Zielonych Świątek, nie wątpiąc, że Duch Święty natchnie dowódców wojsk.

— A poza tym, proszę drogich pań, czyż nie znajdujemy się pod opieką świętej Genowefy, patronki Paryża? Tłumnie było dziś po południu w kościele Saint-Etienne-du-Mont, jak też w katedrze Notre-Dame, gdzie pan Paul Reynaud w otoczeniu radykalnych ministrów i biskupów modlił się do Najświętszej Dziewicy o wstawiennictwo za Francją. W Sacré-Coeur na głównych organach grano „Marsyliankę”. Niebiosa są z nami, proszę w to nie wątpić.

Françcois Tavernier wypowiedział te słowa z taką powagą, że Léa by się na to nabrała, gdyby nie mrugnął do niej porozumiewawczo, co określiło charakter jego wystąpienia.

— Ma pan rację — powiedziała uspokojona Lisa. — Bóg jest z nami.

Nazajutrz Camille poczuła się lepiej, jej policzki zaś nabrały lekkich kolorów. Na jej prośbę Léa kupiła mapę Francji, gdyż Camille chciała wiedzieć dokładnie, gdzie się znajduje Laurent, zamierzała też śledzić ruchy oddziałów francuskich w Belgii. Wielki obraz Maxa Ernsta zdjęto ze ściany, a jego miejsce zajęła mapa. Posługując się wielobarwnymi chorągiewkami, Léa zaznaczyła pozycje armii francuskiej i niemieckiej.

— Na szczęście — powiedziała Camille — Laurent nie jest w armii Girauda, lecz w Ardenach, niezbyt daleko od linii Maginota.

— Jednak Françcois Tavernier twierdzi, że to jest najsłabszy punkt obrony francuskiej.

— Nieprawda. Gdyby tak było nie wydawano by ostatnimi czasy aż tylu przepustek! — powiedziała Camille porywczo.

— Proszę pani, pora na zastrzyk — powiedziała pielęgniarka wchodząc bez pukania. — MUsi się pani uspokoić. Przyjdzie doktor i nie będzie zadowolony, jak zobaczy panią taką zdenerwowaną.

Niczym dziecko przyłapane na psocie Camille zarumieniła się i wymamrotała:

— Ma pani rację.

— Muszę iść i zobaczyć, czy ciocia Lisa swoim zwyczajem znowu nie narobiła jakichś głupstw. Jest tak przerażona, że na wszystko ją stać — powiedziała Léa podnosząc się z miejsca.

— Kiedy sobie pomyślę, że to z mojego powodu nie wyjeżdżacie!

— Nie wolno ci tak myśleć. Nie mam najmniejszej ochoty teraz wyjeżdżać. O wiele zabawniej być tutaj niż w Langon czy nawet w Bordeaux.

— Zabawniej, zabawniej — zamruczała pod nosem pielęgniarka.

Léa i Camille zdusiły w zarodku wybuch śmiechu.

— Nie zapomnij przynieść jutro gazety.

— Jutro nie będzie gazet, są Zielone Świątki — powiedziała Léa poprawiając na głowie czarny, filcowy kapelusz.

— Prawda, zapomniałam. Będę się modlić, żeby odparto tych przeklętych boszów. Nie przychodź zbyt późno.

— Zgoda, do jutra. Bądź spokojna.

Kiedy Léa, zatopiona w myślach, przechodziła przez ulicę de Grenelle, potrąciła jakiegoś przechodnia. Przeprosiła go i wtedy rozpoznała w nim mężczyznę, który doradził jej książkę Céline'a. On również ją poznał. Uchylił kapelusza.

— Czy książka spodobała się pani przyjaciółce?

— Nie wiem, ale odnoszę wrażenie, że polecając ją, zakpił pan sobie ze mnie.

— Tak pani sądzi?

— Tak, zresztą nie ma to najmniejszego znaczenia.

— Istotnie. Proszę mi wybaczyć, nie przedstawiłem się: jestem Raphaël Mahl.

— Wiem.

Popatrzył na nią ze zdziwieniem zmieszanym z niepokojem.

— Czyżbyśmy mieli wspólnych znajomych?

— Nie przypuszczam. Muszę już iść. Do widzenia panu.

— Proszę tak nie odchodzić, chciałbym panią znowu zobaczyć. Jak pani godność?

Dziewczyna usłyszała własną odpowiedź, której nie wiadomo, po co udzieliła:

— Léa Delmas.

— Codziennie koło pierwszej jestem na tarasie w „Deux-Magots” i będę bardzo szczęśliwy, gdy pozwoli mi pani się zaprosić.

Pożegnała go skinieniem głowy i oddaliła się bez słowa.

Przy ulicy de l'université panowała zupełna cisza: Mieszkanie było puste. Zaniepokojona Léa zastanawiała się, czy szał wyjazdu nie opętał znowu Lisy i czy strach nie udzielił się również Albertine i Estelle. Nie musiała się jednak długo zastanawiać, gdyż nadeszły obie siostry, a za nimi służąca.

— Gdybyś widziała ten tłum, te żarliwe modły! Pan Bóg nie może nas opuścić! — wykrzyknęła zdyszana Lisa zdejmując z głowy swój śmieszny, różowy kapelusz, przybrany pokaźnym bukiecikiem fiołków.

— To było bardzo wzruszające — powiedziała spokojnie Albertine, ściągając szary żakiet od kostiumu.

— Nie ulega wątpliwości, że po wszystkich tych modłach i procesjach bosze nie mają żadnej szansy — dodała Estelle udając się do kuchni.

— Gdzie byłyście?

— Poszłyśmy do katedry Notre-Dame, gdzie paryżanie zbierają się na modły — rzekła Lisa oprawiając włosy przed jednym z weneckich luster w przedpokoju.

Léa weszła do saloniku, w którym niepodzielnie królował nowiutki, ogromny odbiornik radiowy.

— Świeży nabytek twojej ciotki Lisy — powiedziała Albertine na pytające spojrzenie bratanicy.

— Tamten nie działa?

— Działa, działa, ale Lisie zależało, żeby mieć radio w sypialni tuż przy łóżku, ciągle włączone. Chce mieć informacje o każdej porze dnia i nocy… Słucha nawet Londynu.

Léa przekręciła gałkę aparatu. Po chwili ciszy nastąpiło kilka trzasków i zaraz głos:

„Pojutrze na Dworzec Północny przybędą pierwsze transporty uchodźców z Belgii i Holandii. Prosimy, by wszystkie osoby, pragnące okazać sympatię tym nieszczęśnikom, wyszły ich przywitać, i aby składały dary we Francuskim Czerwonym Krzyżu.”

— Pójdziemy tam — powiedziała zdecydowanym głosem Albertine. — Léa, zadzwoń do warsztatu, żeby mechanik podstawił samochód jutro z samego rana. Idę z Estelle sprawdzić, co mamy z żywności i ubrań.

Kiedy Léa przyszła do Camille, zastała ją klęczącą przed radioodbiornikiem, zapłakaną, głuchą na błagania Sary Mulstein, która przyszła ją odwiedzić, a także na zrzędzenia pani Lebreton.

— Dajcie mi spokój, cicho bądźcie, chcę posłuchać wiadomości! — krzyczała bliska załamania nerwowego. — A, to ty, Léo, powiedz im, żeby zostawiły mnie w spokoju.

— Zaraz wracam — powiedziała Sara wychodząc.

Po jej wyjściu Léa bezceremonialnie wypchnęła pielęgniarką z pokoju.

— Posłuchaj, znowu nadają komunikat francuskiego Sztabu Generalnego:

„Od Namur do Mézières wróg zdołał utworzyć dwa przyczółki, jeden w Houx, na północ od Dinant, drugi w Monthermé, trzeci, najważniejszy, zajęto w lesie Marfée pod Sedanem…”

— Las Marfée, spójrz na mapę, to tuż obok Laurenta…

Léa stanęła przed mapą, przyłożyła palec do Sedanu, potem do Moiry, gdzie stał pułk Laurenta d'Argilat.

— Nie, dzieli ich jakieś dwadzieścia kilometrów.

— Dwadzieścia kilometrów, cóż to znaczy dla wojska, czołgów i bombardujących wszędzie samolotów. Zapomniałaś, co się działo w Polsce, kiedy kawaleria szarżowała na niemieckie czołgi? Zmasakrowani, wszyscy zostali zmasakrowani… Nie chcę, żeby tak samo stało się z Laurentem! — krzyczała Camille padając na dywan, a ciałem jej wstrząsał szloch.

Léa milczała. Uważnie przyglądała się mapie. Czerwona chorągiewka w miejscu postoju osiemnastego pułku strzelców konnych wydawała się krwawą plamą na zieleni oznaczającej las.

Camille miała rację. Dwadzieścia, trzydzieści czy nawet pięćdziesiąt kilometrów to niedużo dla czołgów. Jaką drogą pojadą, żeby zabić mężczyznę, którego obie kochały? Przez Mouzon? przez Carignan? Nic więcej nie istniało poza miasteczkiem Moiry, które stało się dla Léi pępkiem świata i punktem zwrotnym w tej wojnie. Musiała dokładnie wiedzieć, co tam się dzieje. Kto mógłby ją o tym poinformować? Françcois Tavernier? On na pewno wie.

— Jak można się skontaktować z Françcois Tavernierem?

Camille podniosła zalaną łzami twarz.

— Françcois Tavernier?… To dobry pomysł! Przyszedł wczoraj i naopowiadał mi mnóstwo uspokajających rzeczy. Jest w wydziale informacji w hotelu „Continental”. Zapisał numer telefonu w moim notesie. Leży obok wazonu z kwiatami.

Notes od razu otworzył się we właściwym miejscu, całą stronę zajmowało nazwisko z numerem telefonu, napisane ładnym, szerokim pismem. Léa nakręciła numer. Odezwał się głos kobiety, której dziewczyna podała swoje nazwisko, wreszcie usłyszała męski głos.

— Pan Tavernier?…

— Nie, mówi Loriot. Spotkaliśmy się kilka dni teu.

— Przepraszam, ale nie przypominam sobie.

— W rosyjskiej restauracji.

— Aha.

— Co mogę dla pani zrobić, panno Delmas? Pan Tavernier jest nieobecny.

— Kiedy wróci?

— Nie wiem, pojechał na front na polecenie ministra.

— Dokąd?

— Żałuję, proszę pana, lecz tego nie mogę powiedzieć. To tajemnica wojskowa. Jak tylko wróci, zawiadomię go o pani telefonie. Może pani na mnie polegać.

— Dziękuję panu, do widzenia.

Z wyrazem bezsilności Léa odwróciła się do Camille. Jak ona go kocha, pomyślała widząc zapuchniętą twarz młodej kobiety siedzącej w kucki na podłodze.

— Podnieś się — powiedziała do niej twardo.

Słaby rumieniec powrócił na blade policzki Camille.

— Wybacz mi, zachowuję się w sposób godny pożałowania. Laurent wstydziłby się za mnie, gdyby mnie teraz zobaczył. Camille podniosła się z trudem, przytrzymując się fotela. Kiedy już stała, zachwiała się, zdołała chwycić równowagę i pod zimnym i wzgardliwym spojrzeniem Léi doszła do łóżka. Zaciskając usta, jak gdyby chciała zdusić jęk bólu, zmusiła się, by usiąść z godnością. Zsiniałe palce rąk uniosła do serca, a usta otwarły się w bezgłośnym krzyku. W tej właśnie chwili wszedł lekarz.

— Dobry Boże!

Podbiegł do chorej i ostrożnie ją ułożył.

— Proszę zawołać pielęgniarkę — powiedział do Léi otwierając swoją torbę.

Gdy Léa wróciła, a za nią pani Lebreton, lekarz zrobił Camille zastrzyk w przedramię.

— Mówiłem pani, żeby jej nie odstępować. Pani d'Argilat o mało nie umarła, a ta tutaj — powiedział pokazując na Léę — przyglądała jej się i ani drgnęła!

Léa miała już coś odpowiedzieć ze złością, ale weszła Josette mówiąc, że pani Mulstein pyta o stan zdrowia pani d'Argilat.

— Ja do niej pójdę.

Kiedy Léa weszła do salonu, zastała Sarę Mulstein półleżącą na niskiej otomanie. Kobieta uniosła się i na widok Léi przyjęła znowu pozycję osoby wycieńczonej.

— Wybacz mi, Léo, że nie wstaję, ale nie mam już siły. Jak się ma Camille?

— Źle.

— Co możemy dla niej zrobić?

— Nic — powiedział lekarz wchodząc. — Potrzebuje zupełnego spokoju. Panno Delmas, czy mogłaby pani skontaktować się z jej mężem?

— Ależ, panie doktorze, on jest na froncie! — wykrzyknęła Léa.

— To prawda, to prawda, tracę głowę przez tę wojnę. Nie przestaję myśleć o okropnościach poprzedniej wojny, o tych niepotrzebnie poległych ludziach, a wszystko znowu zaczyna się powtarzać! Na razie śpi — podjął, pomiętą chusteczką przecierając zapotniałe szkła okularów — kryzys minął. Musi koniecznie zdać sobie sprawę, że nie panując nad sobą, wystawia na niebezpieczeństwo życie swojego dziecka. Zakazałem jej czytania gazet i słuchania radia. Lecz wątpię, by mnie posłuchała. Muszę już iść. Zostawiłem instrukcję pani Lebreton. Przyjdę znowu jutro. Do widzenia paniom.

Sara i Léa milczały przez kilka chwil.

— Biedna Camille, nie najlepszy czas wybrała na urodzenie dziecka — powiedziała z westchnieniem Léa.

— Tak pani myśli? — powiedziała Sara wstając. — Co pani robi dziś wieczorem? Czy nie zjadłaby pani ze mną kolacji?

— Z przyjemnością, ale muszę wrócić do domu, żeby się przebrać i uprzedzić ciotki.

— Dobrze pani wygląda tak jak teraz, a wykąpie się pani u mnie. Proszę zadzwonić do ciotek i powiedzieć im, że wróci pani przed dziesiątą.

Léa posłuchała rady Sary. Estelle była sama w domu, panny de Montpleynet jeszcze nie wróciły. Estelle nalegała, żeby Léa była w domu przed ustaloną godziną.

W „l’Ami Louis” mała salka wypełniona była po brzegi. Ponieważ obie kobiety były znajomymi pana Taverniera, właściciel kazał ustawić mały stolik z marmurowym blatem przy drzwiach wejściowych, z których wymontował klamkę, a młody kelner umieścił wywieszkę, „miejsc brak” i zaciągnął brudną zasłonę z aksamitu, oddzielając w w ten sposób wnętrze restauracji od spojrzeń przechodniów.

Léa rozglądała się wokół z zaciekawieniem. Po raz pierwszy znalazła się w tego rodzaju miejscu, które w niczym nie odpowiadało wymogom eleganckiej restauracji.

— Zaprowadzę panią do modnego bistra — powiedziała wcześniej Sara.

Odbite od żółtawych ścian światło, nadawało biesiadnikom wygląd chorych na wątrobę. Trociny, którymi posypano popękaną terakotę, tworzyły pod stopami wilgotne i brudne kopczyki, drewniane krzesła były twarde i niewygodne, a hałas i dym bardzo przeszkadzały.

Z zadziwiającą zręcznością kelner zasłał stół obrusem i ustawił nakrycia. Nieskazitelna biel, lśniące kieliszki i blask sreber uspokoiły nieco Léę, która nachyliła się do swojej towarzyszki pytając:

— Często tu pani przychodzi?

— Dość często. Jak już pani mówiłam, to Françcois Tavernier pokazał mi tę restaurację; pasztet z gęsich wątróbek, mięso, dziczyzna i wina są tu wyśmienite. Wystrój sali nie jest zbyt zachęcający, lecz szybko się o tym zapomina przy znakomitej kuchni i uprzejmej obsłudze.

— Jakie wino pani sobie życzy?

— Zapomniałam nazwę wina, które zwykle zamawia pan Tavernier, bardzo mi ono smakuje.

— Istotnie, jest bardzo dobre. To château la lagune.

Léa ze znawstwem spróbowała trunku.

Sara, odkąd przebywała w Paryżu, mieszkała w hotelu „Lutétia”, żeby nie zajmować się — jak mawiała — drobiazgami życia codziennego. Kiedy dwie godziny wcześniej przyszła z Léą do pokoju hotelowego, zdjęła pantofle, kopnęła je w kąt, lekki płaszcz rzuciła na podwójne łóżko pokryte kwiecistą narzutą.

— Proszę się rozgościć, napuszczę wody do wanny.

Kiedy wyszła z łazienki, miała na sobie długi, niebieski szlafrok frotté.

— Wanna napełnia się szybko. Sole są na półce. Napije się pani czegoś? Ja zamówię sobie aleksandrę, hotelowy barman bardzo dobrze to przyrządza.

— Niech będzie aleksandra — powiedziała Léa, onieśmielona nieco swobodą kobiety, którą ledwie znała.

Kwadrans później również ona wyszła z łazienki z zaróżowioną twarzą, włosami podpiętymi do góry, zawinięta w fioletowy szlafrok.

— Jaka pani jest młoda! — wykrzyknęła Sara. — Nigdy nie widziałam takiej cery jak u pani, ani podobnego spojrzenia i równie pięknych ust. Rozumiem, że można się w pani zakochać.

Pod tą lawiną komplementów Léa zarumieniła się i poczuła nieswojo.

— Niech pani wypije swój kieliszek. Zamówiłam stolik w restauracji, którą lubię. Mam nadzieję, że się pani spodoba.

Rozmawiając z Léą Sara grzebała w jednej z licznych waliz, stojących pośrodku pokoju, po czym wyciągnęła z niej jasnoniebieską bieliznę i ciemnoszare pończochy. Z innej walizki wyjęła nieco pomiętą suknię z czerwonej wełenki.

— To nie potrwa długo — powiedziała znikając na powrót w łazience.

Ale tu nieporządek — pomyślała Léa, a moja mama uważa, że ja jestem bałaganiara! Co by powiedziała, gdyby miała taką córkę jak Sara. Ze zdziwieniem uświadomiła sobie, że od wielu dni nie pomyślała o matce. Przyrzekła sobie, że napisze do niej długi list.

— Niech pani włączy radio! — zawołała Sara zza przepierzenia.

Léa rozejrzała się dookoła, przełożyła z miejsca na miejsce suknie, płaszcze, gazety; nie znalazła żadnego aparatu przypominającego radioodbiornik. Sara pojawiła się w krótkiej koszulce, wycierając ręcznikiem mokre włosy.

— Dlaczego pani nie włączyła? Pora na komunikaty.

— Nie mogę go znaleźć.

— Ach, prawda, zapomniałam, że zabrali go do naprawy. Pani jeszcze nie ubrana?

Ruchem ręki Léa wskazała, że jej ubranie znajduje się w łazience.

— Gdzie ja mam dzisiaj głowę? Naprawdę jestem zmęczona.

Kiedy Léa wróciła do pokoju, zastała Sarę do połowy wsuniętą pod łóżko i szukającą pantofli, które w końcu znalazły się w koszu na papiery!…

Kelner przyniósł kamionkę z pasztetem z gęsich wątróbek i grube plastry szynki z Bayonne. Nalał wino.

— Następnie mamy żeberka cielęce, duszoną wołowiną po prowansalsku, łopatkę jagnięcą i młode gołąbki z zielonym groszkiem.

— Niech pani weźmie młode gołąbki, są wyśmienite — doradziła Sara.

Léa skinęła głową uśmiechając się.

— A teraz wypijmy za zdrowie naszego przyjaciela Françcois — powiedziała Sara podnosząc kieliszek.

— To mi się podoba. Świetny pomysł! — odezwał się za nimi wesoły głos Taverniera. Zdawał się młodszy z lekko zwichrzonymi włosami, w swetrze z golfem i w tweedowej marynarce.

— Françcois! — wykrzyknęła Sara. Jaka miła niespodzianka! Już myślałam, że pogrzebały pana niemieckie bomby!

— Niewiele brakowało — powiedział schylając się, by ucałować podaną mu dłoń, na której lśnił piękny diament. — Dobry wieczór, Léo, czy pani ciotka ochłonęła już ze strachu?

— Dobry wieczór. Na razie wszystko w porządku.

— Powiedziano mi, że pani dzwoniła. Nic poważnego, mam nadzieję?

— To Camille chciała się z panem skontaktować. Sądziłam, że jest pan na froncie?

— Byłem, wróciłem późnym popołudniem, jak na to wskazuje mój strój. Nie miałem czasu się przebrać. Czy panie mi to wybaczą? Wprawdzie stolik jest mały, ale pozwolą panie, że się do nich przysiądę?

— Co za pytanie! Ścieśnimy się trochę — rzekła Sara.

— Kelner, proszę przynieść jeszcze jedno krzesło.

— Nie będzie panu wygodnie, panie Tavernier.

— To nie ma znaczenia.

— Co życzy pan sobie zjeść?

— Bardzo krwisty befsztyk.

Kelner nalał wina. Zamyślony Françcois wypił w milczeniu. Léa umierała z ciekawości, co widział na froncie, lecz nie śmiała go o to zapytać.

— Niech pan nie każe nam czekać — powiedziała Sara. — Co tam się dzieje?

Błysk niezadowolenia zalśnił w ciemnych oczach Taverniera. Popatrzył kolejno na dwie młode kobiety o tak odmiennej urodzie: brunetka o ogromnych, czarnych oczach, matowobiałej cerze, z wydatnim, orlim nosem i szerokimi ustami, które odsłaniały zachwycające zęby; i dzikuska o niesfornych, płomiennych włosach, upartym czole, zmysłowych ustach, dziwnym spojrzeniu, w którym człowiek miałby ochotę się zagubić. I ten jej ruch głowy, kiedy słuchała z uwagą.

— Mówmy o czym innym, nie chcę zmącić wam miłego nastroju. O tamtym porozmawiamy jutro.

— Nie, nie jutro, teraz — powiedziała porywczo Sara Mulstein, ujmując ramię Taverniera. — Mam prawo wiedzieć — ciągnęła przytłumionym głosem. — Jeżeli faszyści wygrają tę wojnę, nigdy już nie zobaczę męża i ojca.

— Wiem, Saro, wiem.

— Nie, nie wie pan. Nie wiecie, do czego oni są zdolni…

— Niech się pani uspokoi, Saro, znam to wszystko równie dobrze jak pani. Pomimo szybkiego rozwoju wypadków nie utraciłem kontaktów w Niemczech i nowiny, jakie do mnie dochodzą, nie są złe. Jednakże…

— Jednakże?

— …zastanawiam się, czy we Francji będą bardziej bezpieczni.

— Jak pan może w to wątpić, Francja jest krajem wolnym, ziemią gościnną, ojczyzną deklaracji praw człowieka. Francja nigdy nie uwięziłaby Żydów tylko dlatego, że są Żydami.

— Podziwiam pani ufność w sprawiedliwość mojego kraju. Życzę pani, by się pani nie myliła.

— Ale chyba wygramy wojnę? — zapytała Léa, która jeszcze dotąd nie zabrała głosu.

Françcois Tavernier poczuł się zwolniony od odpowiedzi: podawano potrawy.

Wszyscy troje byli smakoszami, z początku jedli w milczeniu, potem dzięki winu i wspaniałemu jedzeniu starali się rozmawiać o wszystkim i o niczym. Kolacja zakończyła się w wesołej atmosferze, co głównie było zasługą pań, zwłaszcza Léi, która dość dużo wypiła.

— Ojej, już wpół do jedenastej. Ciotki będą się niepokoiły — powiedziała wstając.

— Chodźmy, odwiozę panie. Proszę dopisać do mojego rachunku — rzucił Françcois zostawiając napiwek na stole.

W domu ciotki były nazbyt zmęczone, żeby zrobić Léi najdrobniejszą nawet uwagę na temat spóźnienia. Zdawkowo przywitały Sarę Mulstein i Françcois, myśląc tylko o jednym: żeby wrócić do łóżek.

— Czekam na wiadomości o Camille — powiedziała Sara wychodząc i całując Léę w oba policzki.

— Zadzwonię do pani jutro — powiedział Françcois przepuszczając Sarę przodem.

12

Zdaniem Léi wszystko toczyło się zbyt szybko, począwszy od owego pamiętnego 14 maja, kiedy to Françcois Tavernier oznajmił jej, że Francja przegrała wojnę.

Młode kobiety śledziły na swojej mapie błyskawiczną inwazję niemiecką, nie wierząc, że to możliwe. Obie drżały z obawy o Laurenta, od którego Camille nie miała wieści od momentu ofensywy 10 maja, a który znajdował się naprzeciw dywizji pancernych Guderiana. Pomimo cenzury informacji w gazetach i w radiu domyślały się z wściekłością w sercu, że tysiące żołnierzy francuskich ginęły na próżno na drogach w rejonie Mozy i Sommy. Krążyły najbardziej alarmujące wieści, kolportowane przez tłumy uciekinierów: grabieże miast i wsi, nieustające bombardowania, rozgromienie 9 armii dowodzonej przez Corapa, a następnie przez Girauda, który daremnie usiłował zebrać niedobitków, załamanie się 2 armii, właśnie armii Laurenta, dowodzonej przez generała Huntzingera, szpiedzy, których widziano wszędzie, zaginione dzieci, opuszczeni starcy i chorzy…

Françcois Tavernier gorąco radził Léi i Sarze, by opuściły Paryż. Sara odmawiała mówiąc, że gdyby jej ojciec i mąż zdołali wydostać się z Niemiec, szukaliby jej w Paryżu. Jeśli zaś chodzi o Léę, nie mogła już wyjechać, gdyż po nieznacznej poprawie stan zdrowia Camille znowu się pogorszył.

Sprawę rozstrzygnęła Lisa. Na krótko uspokoiła ją dymisja generała Gamelina, a zwłaszcza dojście do władzy marszałka Pétaina jako wiceprzewodniczącego Rady. Panika jednak wzięła górę: dwa dni później panny de Montpleynet opuszczały w towarzystwie Estelle ulicę de l'université, powierzając Léę opiece Sary Mulstein i Françcois Taverniera. Do ostatniej chwili miały nadzieję, że bratanica pojedzie z nimi, obawiały się, że będą musiały stawić czoło wyrzutom Isabelle i Pierre'a Delmas.

Pierre Delmas niechętnie się zgodził, by Léa pozostała w Paryżu u Camille. Przystał na to, żeby uspokoić swojego starego przyjaciela, pana d'Argilat, który był chory i do rozpaczy doprowadzała go myśl, że synowa jest sama.

Wreszcie trzydziestego maja przyszły dwa listy od Laurenta. Josette wniosła je triumfalnie do salonu, gdzie Camille i Léa rozmawiały, siedząc przy oknie.

— Proszę pani, proszę pani, listy od pana!

Obie młode kobiety zerwały się na równe nogi. Serce biło im mocno. Niezdolne były wykrztusić z siebie ani słowa. Pokojówka przyglądała im się, podając dwa grube listy, pokryte wojskowymi stemplami, zaskoczona, że jej dobra nowina przyjęta została tak spokojnie. Camille usiadła powoli.

— Léa, nie mam odwagi. Ty otwórz.

W milczeniu Léa wyrwała raczej, niż wzięła oba listy, wskazującym palcem nerwowo rozdarła koperty i niezręcznie rozłożyła arkusiki lichego papieru w linię, pokrytego gęstym pismem. Jeden list nosił datę 17, drugi 28 maja.

— Proszę cię, czytaj — rzekła Camille zduszonym głosem.

„Moja Ukochana Żono…” — zaczęła Léa.

Słowa wirowały jej przed oczami. „Moja ukochana żono”, lecz nie do niej były skierowane. Żeby ukryć wzburzenie, podeszła do okna.

— Czytaj dalej, błagam cię.

Z ogromnym wysiłkiem, którego Camille nawet się nie domyślała, Léa znów zaczęła czytać monotonnym głosem:

„Moja UKochana Żono, tyle o Tobie myślałem w ciągu ostatnich dni. Osamotniona w Twoim stanie, bez wieści ode mnie. W Paryżu musisz być lepiej poinformowana o rozwoju wypadków niż my tutaj. Trudno w to uwierzyć! Na darmo staram się zrozumieć, co się dzieje, odkąd Niemcy zajęli Belgię, a także Luksemburg. Wyjechałem, żeby spełnić swój obowiązek: bronić ojczyzny. Zamiast tego przyszło się cofać. My, żołnierze, staliśmy się uciekinierami wśród kolumn uchodźców. Wszędzie jak okiem sięgnąć, rowery, motocykle, samochody załadowane po brzegi walizami i torbami ułożonymi w stosy. Mężczyźni, zapłakane kobiety, wrzeszczące dzieci wloką się noga za nogą po drogach, błądzą w okropnym upale.

Z dnia na dzień nasilają się bombardowania. Wyludnione wsie są plądrowane. Zostało jedynie bydło: świnie, błąkające się cielęta, oszalałe źrebaki, ryczące krowy, które szły za nami czekając, byśmy je wydoili.

Moja Ukochana, jedynie myśl, że jesteś bezpieczna, podtrzymuje mnie na duchu. Nie wyobrażam sobie, jak byś zniosła widok masy uciekinierów, leżących pokotem w przydrożnych rowach, na polach, wrzeszczących z przerażenia pod ostrzałem z samolotów.

Nienawidzę wojny, doskonale o tym wiesz; lecz wstyd mi za nasze rozproszone oddziały, wstyd za ucieczkę naszych dowódców. Przez wszystkie te dni myślałem o Tobie, o naszym dziecku, o moim ojcu, o Roches-Blanches, o tym wszystkim, co stanowi sens mojego życia. I o honorze… Niekiedy wściekam się, że nie jesteśmy na linii, że nie odpieramy nieprzyjaciela z bronią w ręku. Mdliło mnie i chciało mi się płakać na widok stosów rannych koni. Przez wszystkie te dni spałem w lasach, w stodołach, jadłem co popadło. Jestem wyczerpany, zmordowany, upokorzony. Cóż robić?”

Léa podała Camille kartki, pozostawiając jej odczytanie kończących list czułych formułek, które Léi sprawiały ból.

— Proszę cię, moja droga, przeczytaj mi drugi list. Obie kochamy Laurenta i chciałabym, abyśmy razem dowiedziały się, co on robi, co się z nim dzieje.

Léa drgnęła. Zastanawiała się, co miała na myśli Camille mówiąc „obie kochamy Laurenta”. Czy odgadła uczucia, jakie Léa żywi do jej męża? Albo też była taka naiwnie ufna?

Drugi list nosił datę 28 maja 1940 roku:

„Moja Słodka Przyjaciółko! Szmat drogi przemierzyłem od mojego ostatniego listu, czy wiesz, że znajduję się zaledwie o pięćdziesiąt kilometrów od Paryża, i że do wściekłości doprowadza mnie świadomość, że jestem tak blisko, a nie mogę Cię zobaczyć. Twoje listy przyszły wszystkie jednocześnie. Jestem bardzo szczęśliwy, że Léa zamieszka z Tobą. Przekaż jej wyrazy wdzięczności i zapewnij o moim przywiązaniu.

Otrzymałem również wiadomości od mojego ojca, niestety, niezbyt dobre. Martwię się, że ta wojna, której tak się obawiał dla Francji, a w której doznajemy porażki, pogorszy jego stan. Nastroje wśród nas wszystkich są raczej ponure, niczego nie poprawiła lektura gazet, których teraz już nawet nie dostajemy: bombardowania Holandii i Belgii, zajęcie Amiens, Abbeville, Boulogne, Calais, alianckie dywizje praktycznie otoczone we Flandrii, dymisja Gamelina i zastąpienie go przez „młodego” Weyganda… Być może nadzieje i honor Francji uratuje marszałek Pétain mianowany wiceprzewodniczącym Rady…

Przesyłam ci mój dziennik wojenny. Jeśli masz odwagę, przeczytaj. Może lepiej się w tym wszystkim rozeznasz. Wybacz mi, że zanudzam Cię opowieściami o kłopotach z zaopatrzeniem w żywność i o ucieczkach przez lasy. To żałosne perypetie, lecz składają się na mój dzień powszedni do 10 maja. Jak wspomniałem, cieszę się teraz, że nie walczę, nie z tchórzostwa, błagam, uwierz mi, lecz z odrazy do przelewu krwi. Jednak niemieckie zwycięstwa, nasza słabość, przynajmniej w moim rejonie, stanowią dla mnie powód nieustannego wstydu i bólu.

Moja Droga Camille, muszę już kończyć, pułkownik mnie wzywa. Uważaj na siebie, kocham Cię”.

Léa podała Camille kartki dziennika. Camille rozłożyła je na kolanach, próbując skupić uwagę na pierwszych stronach i powtarzając, jak gdyby mówiła sama do siebie:

— Ma się dobrze, żyje.

— Oczywiście, że żyje, inaczej by nie pisał — rzekła zirytowana Léa.

Camille nie odpowiedziała, przebiegała wzrokiem stronice dziennika datowane od 10 do 27 maja 1940 roku. Z twarzą zastygłą w osłupieniu odczytywała dzień po dniu opowieść o odwrocie. Niektóre zdania czytała na głos:

„La Ferté-sur-Chiers, Beaufort… Ruszam na zwiady… Pułkownik jest nieobecny i wielu uważa, że zginął… Zdobyć żywność, zdobyć paszę dla koni… Jeden z moich ludzi trafił na minę… Jakiś brygadier został zabity przez pijanego żołnierza… Moją jedyną troską — i troską Wiazemskiego — jest zorganizowanie żywności. Udaje nam się doić błąkające się krowy, mleko dajemy dzieciom… Wieczorem nadleciały znowu samoloty, towarzyszył im przeraźliwy gwizd, a potem nastąpiły wybuchy. Leżąc plackiem na ziemi przeżywamy pierwsze spotkanie z gwiżdżącymi torpedami… Na brzegu rowu zapłakany samotny adiutant… Nocujemy w stodole…”

— Biedny Lauarent — wyszeptała Camille — przecież on może zasnąć tylko w łóżku!

Léa posłała jej spojrzenie pełne nienawiści.

— Posłuchaj, Léo — powiedziała z emocją w głosie Camille — dwudziestego czwartego maja zatrzymał się w Châlons:

„Niezapomniane wrażenie: znowu znaleźć się w dużym mieście, z cywilami, sklepami, kawiarniami. Dobra kolacja, wyborna wódka i cygaro: i na wojnie trafiają się niekiedy przyjemne chwile. Cudowne uczucie, kiedy po kąpieli kładzie się człowiek w świeżej, czystej pościeli”.

Léa rozzłoszczona, patrzyła na Camille, która kończyła czytanie dziennika.

— Zazdroszczę mu, przynajmniej nie kisi się w zamknięciu.

— Jak możesz wygadywać podobne rzeczy? — wykrzyknęła Camille. — Laurent naraża życie tak jak jego towarzysze!

— Być może, lecz nie ma się kiedy nudzić.

Camille spojrzała ze smutkiem na swoją przyjaciółkę.

— Więc aż tak się przy mnie nudzisz? Wiem, że pielęgnowanie chorych jest mało zabawne. Gdyby nie ja, wróciłabyś do rodziców. Wyobrażam sobie, jak bardzo masz mi to za złe — rzekła Camille wybuchając płaczem.

— Przestań, jeszcze zasłabniesz i pani Lebreton znowu powie, że to przeze mnie.

— Wybacz mi, masz rację. Ale dlaczego nigdzie nie wychodzisz. Sara Mulstein i Françcois często cię zapraszają. Dlaczego odmawiasz?

— Wystarczy mi z powodzeniem, że popołudniami widuję ich tutaj.

— Ależ oni wcale nie przychodzą każdego popołudnia!…

— Możliwe, ale to i tak aż nadto.

Camille, zrezygnowana, spuściła głowę.

— LuBię ich. Françcois jest taki dobry, taki wesoły…

— Zastanawiam się, co też ty widzisz w tym dekowniku…

— Léa! Dobrze wiesz, że to nieprawda, że wypełnia tutaj odpowiedzialne zadania, rząd często się z nim konsultuje.

— To on ci to opowiada, jesteś zbyt łatwowierna, moja droga. Tak samo Sara, nie zdziwiłabym się, gdyby była szpiegiem.

— Tutaj już przesadzasz, czytasz za dużo złych powieści i oglądasz za dużo marnych filmów…

— Zabijam czas, jak tylko potrafię.

— Léo, kochanie, proszę cię, nie kłóćmy się. Cieszmy się, że Laurent jest zdrowy.

— Na razie twoje zdrowie jest najważniejsze. Sądzisz, że lekarz pozwoli ci wyjechać?

— Sama nie wiem. — Camille westchnęła. — Tak bym chciała znaleźć się w Roches-Blanches przy ojcu Laurenta. Tak się boję o moje dziecko!

Rozległo się pukanie. Weszła Jossette.

— Pani Mulstein i pan Tavernier.

— Proszę ich wprowadzić — powiedziała Camille, a jej blada twarz zaróżowiła się z radości.

— Znowu oni! — wykrzyknęła ze złością Léa.

Z bukietem róż w dłoni Sara Mulstein przeszła przez pokój i ucałowała Camille. Uśmiechnęła się, zauważywszy kartki listów od Laurenta, rozrzucone na kapie z kremowej satyny.

— Widzę, że otrzymała pani wiadomości od naszego żołnierza. Muszą być pomyślne, sądząc po pani pogodnej minie i prawie wesołym spojrzeniu.

— Tak, odczuwam wielką ulgę. Jakie piękne róże! Taka pani dla mnie dobra. Dziękuję, Saro.

— Dzień dobry, Léo. Co pani taka ponura? Co się stało?

— Nic, nudzę się — powiedziała Léa pozwalając się Sarze ucałować.

— Niech mi wolno będzie podziwiać tę minę — rzekł Françcois Tavernier schylając się, by ucałować dłoń, którą podała mu Camille. — Słowo daję, jest pani prawie tak różowa jak te kwiaty.

— Trochę pan chyba przesadza — powiedziała ze śmiechem młoda kobieta. — A pani, Saro, czy ma pani jakieś wieści o swoim mężu?

Sara Mulstein nie odpowiedziała od razu. Zdjęła swój ekstrawagancki kapelusz z czarnego filcu, z długim, czerwonym piórem, i usiadła w niskim fotelu blisko łóżka, obciągając odruchowo plisowaną spódnicę.

— Tak, wczoraj dostałam…

— Naprawdę, tak się cieszę!

— Wysłali go do obozu w Polsce — dokończyła Sara.

— O, Boże! — krzyknęła Camille.

Léa, która stała z boku, podeszła do Françcois Taverniera i powiedziała pogardliwym tonem:

— Wydawało mi się, że miał go pan wydostać z Niemiec?

— Nie udało się.

— Françcois zrobił wszystko, co tylko było możliwe, powiedziała znużonym głosem Sara.

— Na pani miejscu nie byłabym tego taka pewna — rzuciła Léa gwałtownie.

— Léa!…

— Niech pani da spokój, Camille, dobrze pani wie, że nasza piękna przyjaciółka ma mnie za szpiega, łajdaka, nie mówiąc o reszcie — rzekł Tavernier z pozorną swobodą.

— Pozwoli pan, Françcois, że jej odpowiem. Mój ojciec zadzwonił do mnie z Lyonu. To od niego dowiedziałam się o okolicznościach aresztowania męża. Faszyści zemścili się na nim za to, że nie mogli zatrzymać ojca, artysty dobrze znanego na całym świecie. Gdyby nie liczne interwencje Françcois, nie tylko mojego męża by deportowano… Tata będzie jutro w Paryżu.

Zapadło przykre milczenie. Przerwała je Léa:

— Przepraszam pana, Françcois, i panią, Saro.

— Już pani mówiłam, Léo: jest pani taka młoda! Mówi pani bez zastanowienia, nie znając prawdy. Musi pani zachowywać większą ostrożność. Wszędzie pani widzi szpiegów, proszę mieć więc się na baczności przed piątą kolumną — powiedziała Sara.

Léa odwróciła się, żeby ukryć rozdrażnienie, po czym spojrzała na zegarek.

— Zupełnie zapomniałam, jestem umówiona. Do wieczora zatem, Camille, zostawiam cię z dobrym towarzystwie.

Françcois Tavernier wyszedł za Léą do przedpokoju i stanął obok wysokiego lustra, przed którym wkładała kapelusz.

— Nie do twarzy pani w tym kapeluszu — postarza panią. Gdyby nie kolor, byłby odpowiedni dla pani ciotki Lisy…

Léa odwróciła się ze złością.

— Nic a nic pan się na tym nie zna. To kapelusz od „Agnès”, najelegantszy, jaki tylko może być.

— Moja biedna przyjaciółko, niech pani nie odgrywa paryżanki. O ile bardziej jest pani ponętna jako dzikuska z Montillac, zwłaszcza kiedy się pani czerwieni, jak w tej chwili.

— Wcale się nie czerwienię, a pana zdanie jest mi obojętne. Niech mi pan da święty spokój.

— Nie, muszę z panią pomówić. Chodźmy do pani pokoju.

— Ani mi się śni!

— Niech pani przestanie udawać pretensjonalną pannicę! Z tym też pani nie do twarzy. Niech pani idzie ze mną.

Ujmując Léę za ramię, pociągnął ją w stronę drzwi jej sypialni.

— Puści mnie pan albo będę krzyczeć.

— Niech pani krzyczy, jak się pani podoba. Nie chce pani iść? No to panią zaniosę.

I nie zwlekając uniósł Léę, która wbrew groźbie nie krzyczała, próbowała tylko wyswobodzić się z uścisku, okładając Françcois pięściami.

— To tutaj jest kryjówka dziewicy, prawda? — zapytał, popychając ramieniem uchylone drzwi.

— Niech mnie pan puści! Proszę mnie puścić!

— Jak pani każe, droga przyjaciółko.

Niedbałym ruchem rzucił Léę na łóżko, aż się odbiła. Zerwała się z pomrukiem bezsilnej wściekłości. Rozczochrana, z włosami opadającymi na oczy, przyczaiła się jak gotowy do skoku drapieżnik. Françcois był szybszy. Rzucił się na łóżko i schwycił dziewczynę za nadgarstki.

— Brutal, łajdak…

— Jak już pani mówiłem wielekroć, pani słownictwo, jeśli idzie o obelgi, jest dość ubogie. Brak pani oczytania. No, dość tej zabawy, muszę z panią porozmawiać. Wysłucha mnie pani?

— Niech się pan…

— Bo powie pani za dużo. Jeśli się pani nie uspokoi, pocałują panią.

Léa w jednej chwili przestała się wyrywać.

— Chciał pan ze mną porozmawiać? O co chodzi? — spytała poważnie.

— O panią i o Camille. Powinnyście wyjechać. W Paryżu nie jesteście bezpieczne.

— Dobrze o tym wiem — rzekła Léa rozcierając nadgarstki. — Czy to moja wina, że lekarz nie pozwala jej przewieźć?

— Porozmawiam z nim o tym. Za kilka dni Niemcy będą w Paryżu, ja zaś jadę na front…

— Patrzcie no! co za pomysł! Sądziłam, że nie lubi pan przegranych spraw.

— Istotnie nie lubię. Ale tutaj idzie o coś innego.

— O honor może — powiedziała Léa tonem najbardziej ironicznym na jaki mogła się zdobyć.

Pod jego spojrzeniem skuliła się na łóżku, jakby spodziewając się ciosu. Ponieważ nie nastąpił, podniosła na Taverniera wzrok i poczuła, że oblewa się rumieńcem wstydu na widok jego zmienionej twarzy. Ogarnęło ją pragnienie, żeby rzucić mu się w ramiona, prosić o wybaczenie… Być może zrobiłaby to, gdyby akurat wtedy nie wybuchnął śmiechem.

— Honor!… Być może… lecz jest to uczucie, któregom niegodzien. Musiałbym się nazywać Laurent d'Argilat, żeby wiedzieć, o co tu chodzi.

— Niech pan zostawi w spokoju Laurenta i jego honor. Wróćmy do naszego ewentualnego wyjazdu.

— Czy potrafi pani prowadzić samochód?

— Tak, egzamin na prawo jazdy zdałam w Bordeaux tuż przed przyjazdem do Paryża.

— Spróbuję zarekwirować, wynająć, kupić albo ukraść ambulans lub jakiś wygodny samochód, którym Camille mogłaby podróżować na leżąco. Zabierzecie ze sobą panią Lebreton i Josette.

— Co? Puści nas pan same?

— A widzi pani inny sposób? Wszyscy zdolni do noszenia broni mężczyźni są na froncie. A zresztą poradzi sobie pani.

Léa w milczeniu spuściła głowę. Françcois Tavernier był wzruszony tą oznaką bezsilności. Zgarnął ciężkie loki dziewczyny, odsłaniając tym samym jej ładną twarz. Rzęsiste łzy spływały po dziecinnych jeszcze policzkach. Delikatnie pocałował powieki, a potem usta, które biernie przyjęły pocałunek. Usiadł na łóżku i przyciągnął Léę do siebie.

— Moje maleństwo, niech pani płacze, jeśli przynosi to pani ulgę.

Na dźwięk tego poważnego, a zarazem łagodnego głosu, który przypominał jej głos ojca, Léa wybuchnęła łkaniem i przytuliła się do Françcois.

— Chciałabym wrócić do domu… Tak się boję, że Camille straci swoje dziecko… co by powiedział Laurent?… Dlaczego tata nie przyjeżdża po mnie?… Czy to prawda, że Niemcy gwałcą kobiety?…

— Wrócisz do domu, moja kochana, nie bój się, zajmę się wszystkim…

— …ale pan powiedział, że wyjeżdża…

— Załatwię wszystko przed wyjazdem.

Françcois miał sobie trochę za złe, że wykorzystuje sytuację, jego usta stawały się coraz bardziej natrętne, ręce bardziej zuchwałe, lecz jego zamiarem było uspokojenie Léi, która powoli zaczęła odwzajemniać pocałunki.

Dźwięk głosów w przedpokoju przerwał im tę krótką chwilę przyjemności.

Léa łagodnie odsunęła Françcois Taverniera, wstała i doprowadziła do porządku pomięte ubranie.

— Niech pan tak nie sterczy i nie gapi się na mnie. Proszę wytrzeć usta, ma pan ślad szminki, i niech się pan uczesze — powiedziała wskazując szczotki na toaletce.

Z uśmiechem wykonał jej polecenia.

— Wygląda na to, że doktor i pani Lebreton się kłócą — powiedziała Léa nadstawiając uszu.

Zastukano do drzwi.

— Panienko, to ja, Josette. Pan doktor chciałby z panią mówić.

— Doskonale, proszę mu powiedzieć, że już idę. Czegóż on może chcieć ode mnie? — spytała zwracając się do Françcois.

Mężczyzna bezradnie rozłożył ramiona.

— Opuszczam panią. Muszę przygotować naradę, która odbędzie się jutro w Paryżu z Churchillem i trzema jego najbliższymi współpracownikami.

— Czego spodziewacie się po tym zebraniu?

— Niewiele. Reynaud liczy, że otrzyma nowe samoloty od RAF-u. Ale ich nie dostanie. Podobnie jak nie uzyska zgody na to, aby oddziały francuskie, zablokowane w Dunkierce, ewakuowano równocześnie z oddziałami brytyjskimi.

— No to po co to spotkanie?

— Dla podtrzymania kontaktu, żeby spróbować poznać opinię naszych sprzymierzeńców, dowiedzieć się, jakie będzie ich stanowisko w wypadku separatystycznego rozejmu.

— Separatystycznego rozejmu?

— Przebąkuje się o tym. Ale niech pani o tym nie myśli. To nie jest temat, którym powinna zaprzątać sobie głowę ładna kobieta. To męska sprawa — powiedział patetycznie, przyciągając ją ku sobie.

Léa nie stawiała oporu i patrzyła na niego tak, jak nigdy dotąd.

— Nie chciałbym, żeby ci się coś przydarzyło, maleńka.

Wyglądała na zawiedzioną, że nie dostała całusa. Jej nadąsana mina rozśmieszyła go.

— Wystarczy na dzisiaj. Zajmę się wyszukaniem dla was jakiegoś pojazdu. Za dwa dni dam wam znać. Proszę się dowiedzieć, czego chce od pani doktor Dubois.

Léa bez słowa opuściła pokój.

— Co tak długo?! Czy sądzi pani, panno Delmas, że nie mam nic lepszego do roboty, tylko czekać na panią? — wykrzyknął lekarz, kiedy Léa weszła do salonu.

— Przepraszam, panie doktorze, sądziłam, że jest pan przy pani d'Argilat.

— Pani d'Argilat czuje się bardzo dobrze. Nie o nią tu chodzi…

— A więc możemy wyjechać! — wykrzyknęła Léa z radością.

— Byłoby to możliwe, gdyby pani Lebreton nie złożyła wymówienia uciekając się do błahych pretekstów.

— Błahe preteksty — powiedziała pielęgniarka, której obecności Léa dotąd nie zauważyła. — Właśnie się dowiedziałam, że mój zięć, poważnie ranny, znajduje się w Bretanii i że córka z dwojgiem dzieci koniecznie chce do niego pojechać. Pan nazywa to błahostkami.

— Pani córka jest na tyle dorosła, żeby podróżować bez matki — powiedział lekarz ze złością.

— Z dwójką małych dzieci. Od razu widać, panie doktorze, że nigdy nie miał pan dzieci.

— I w obecnych czasach mogę sobie tego pogratulować.

— Pani Lebreton, nie może mnie pani tak zostawić z Camille, nie potrafię jej doglądać, robić zastrzyków.

— Przykro mi, ale muszę myśleć o własnej rodzinie. Oddajcie ją do szpitala.

— Doskonale pani wie, że nie ma już miejsc w szpitalach i że niektóre są ewakuowane — powiedział lekarz.

— Nic na to nie poradzę — odparła oschle pielęgniarka. — Dziś wieczorem wyjeżdżam pociągiem do Rennes. Panno Delmas, jest pora zastrzyku. Jeśli pani chce, pokażę pani, jak to się robi. To nie jest takie skomplikowane.

Sara Mulstein była jeszcze w sypialni Camille, kiedy weszły tam obie kobiety, a za nimi doktor Dubois. Lekarz silił się na wesoły ton, kiedy oznajmiał Camille:

— Pani Lebreton musi nas opuścić z powodów rodzinnych. Pokaże pannie Delmas, jak się robi zastrzyki.

Camille zbladła i z żałosnym uśmiechem powiedziała:

— Mam nadzieję, proszę pani, że to nic poważnego. Dziękuję za troskliwą opiekę. Moja biedna Léo, przysparzam ci tyle zmartwień.

— Proszę się odwrócić — mruknęła pielęgniarka, gdy już przygotowała strzykawkę.

Sara i lekarz odeszli na bok, a pani Lebreton mówiła:

— Niech pani popatrzy, to nie jest takie trudne: wbija pani zdecydowanym ruchem… naciska pani wolno…

13

Paryż pustoszał, mieszkańcy opuszczali stolicę.

W poniedziałek trzeciego czerwca w wyniku bombardowania lotnisk w Orly, le Bourget i Villacoublay, zakładów Citroëna i kamienic w XV i XVI arrondissements zginęło prawie trzysta osób. Wczesnym rankiem pierwsze samochody wyjechały na południe kraju, a tłumy paryżan ruszyły na Dworzec Lyoński i Austerlitz, mieszając się z falami uchodźców z północy i ze wschodu Francji.

Odrętwienie i cisza, jakie zwykle panują w Paryżu, podczas wakacji w sierpniu, ogarnęły również plac Saint-Sulpice, przez który przechodziła Léa w drodze do merostwa, żeby odebrać kartki żywnościowe dla trzech mieszkanek bulwaru Raspaila. Bez żółtych kuponów, wklejonych wewnątrz karty, nie byłoby cukru. Coraz rzadziej można było dostać mleko, kawę i masło. Ciekawe, co się będzie niedługo jadło na śniadanie?

Kiedy po dwugodzinnym oczekiwaniu Léa wyszła z merostwa, była w bardzo złym nastroju. Zmęczona długim staniem w korytarzu, gdzie śmierdziało chlorkiem, starymi papierzyskami i potem, usiadła na ławce naprzeciw fontanny, otulając się szczelnie beżowym płaszczem pożyczonym od Camille. Było dość chłodno, groźne chmury przeciągały po niebie, z którego w każdej chwili mogła spaść śmierć. Z rozdrażnieniem wspominała opanowanie Camille, kiedy rozległ się ryk syren, a potem ogłuszające buczenie samolotów nadlatujących nad Paryż, a wreszcie wybuchy bomb. Léa nalegała na zejście do piwnicy przerobionej na schron. Uparta Camille nie chciała o tym słyszeć. Twierdziła, że woli widzieć, jak nadchodzi śmierć, niż zostać pogrzebana żywcem. Z wściekłością w sercu i strachem ściskającym żołądek Léa została przy niej, chowając głowę w jedwabnych poduszkach.

Tymczasem Françcois Tavernier nie dawał znaku życia! Niemożliwe, żeby wyjechał na front nie zobaczywszy się z nią, zwłaszcza że nie załatwił jeszcze obiecanego środka lokomocji, aby kobiety mogły opuścić Paryż. Był już szósty czerwca.

— To ściągnięcie brwi nie wróży nic dobrego — powiedział jakiś mężczyzna siadając obok niej.

Léa już miała go ofuknąć, kiedy poznała Raphaëla Mahla.

— O, dzień dobry, nie wyjechał pan?

— A dokąd?

— Choćby i do diabła.

— Tam, moja droga, zdążamy wszyscy i nie mogę powiedzieć, żeby mi się to nie podobało. Zawsze lubiłem jasnowłose diabły szczególnie w mundurach. A pani nie? Będziemy mieli trochę odmiany po tych wszystkich okrąglutkich Francuzach w stylu Frontu Ludowego, po tych wszystkich metekach z zakrzywionymi, haczykowatymi nosami.

— Niechże pan zamilknie, to podłe, co pan wygaduje.

— W czymże dostrzega tu pani podłość? Czy to nie przez nich przegrywamy wojnę, przez takich Blumów i spółkę? Dobrze ich znam. Widzi pani, ja jestem pół-Żydem.

— Mam przyjaciółkę Żydówkę, której mąż został aresztowany tylko dlatego, że jest Żydem.

— No to co, a zdaniem pani to nie jest wystarczający powód?

— Cóż za okropność! — wykrzyknęła Léa zrywając się na równe nogi.

— Coś podobnego, niech się pani uspokoi, żartowałem — powiedział wstając również i ujmując dziewczynę za ramię.

Wyrwała się zniecierpliwiona.

— Pan wybaczy, muszę wracać.

— Proszę zaczekać, ja też mam przyjaciółkę. Zleciła mi sprzedaż jednego ze swoich futer, wspaniałe, srebrzyste lisy. Oddałbym je pani po dobrej cenie, zrobiłaby pani świetny interes.

— Nie wiedziałam, że zajmuje się pan futrami.

— W tym wypadku chodzi jedynie o oddanie przysługi przyjaciółce, która potrzebuje pieniędzy, żeby opuścić Paryż. Cóż pani chce, też jest Żydówką i boi się faszystów. Ja zaś boję się raczej nudy. Jeśli nie interesują panią lisy, mam też dywany, zachwycające, stare chodniki wielkiej piękności.

— A więc jest pan handlarzem dywanów. Sądziłam, że jest pan pisarzem.

W okamgnieniu twarz Raphaëla Mahla o szerokim, łysiejącym czole straciła wyraz dobrodusznej kpiny. Zmęczony i smutny uśmiech nadał jego obliczu, odzwierciedlającym słabość charakteru, wyraz melancholijnego piękna. Podkreślało je spojrzenie świadczące o nieprzeciętnej inteligencji.

— Tak, jestem pisarzem. Przede wszystkim pisarzem. Jest pani tylko kobietą, cóż pani może zrozumieć z życia pisarza, z jego codziennych zmagań, z walki woli życia z wolą pisania? Te dwie sprawy nie dadzą się ze sobą pogodzić. Jestem jak Oscar Wilde, pragnąłbym tchnąć genialnego ducha i w moje dzieło, i w moje życie. A tego nie sposób dokonać. Wściekam się, ale trzeba wybierać: albo żyć, albo pisać. Noszę w sobie wielką książkę, jestem tego pewny, lecz pragnienie uczestniczenia w wydarzeniach tego świata, w jego pasjach, tak mnie dręczy, że cierpi na tym moja praca. Potrzeba mi, jak pisali w swoim „Dzienniku” bracia Goncourt: „dni uregulowanych, cichych, spokojnych, owego mieszczańskiego bytowania… nabożnego skupienia w cieplarnianych warunkach, by móc wydać na światło dzienne coś wielkiego, niepokojącego, dramatycznego. Ludzie, których pożerają namiętności lub którzy toną w nerwowej szarpaninie dnia codziennego, nie stworzą żadnego dzieła, zużyją swoje życie na to, by żyć”. Zużywać życie na to by żyć… To właśnie jest moim udziałem. Was, kobiety, chroni brak wyobraźni, a waszą jedyną twórczością jest rodzenie dzieci. Zapewne istnieją pośród was potwory, wzniosłe, nadzwyczajne potwory, jak pani de Noailles czy Colette. Cóż za podziwu godny rzemieślnik literatury z tej kobiety, lecz niewiele w niej prawdziwej inteligencji, która z natury swojej przynależna jest mężczyznom.

— Inteligencja przynależna mężczyznom? Jak pan śmie tak mówić, kiedy nasz kraj, kierowany przez jedyne, pana zdaniem, istoty chlubiące się prawdziwą inteligencją, rozsypuje się właśnie w pożałowania godny sposób?

— Pokonała nas inteligencja i siła wyższa, przed którymi trzeba się ugiąć.

— Ugiąć się przed tymi barbarzyńcami?

— Moje maleństwo, ma pani główkę ładną, ale pustą. Powtarza pani tylko gadki dozorczyń. Ta wojna, która wydaje się pani taka barbarzyńska okaże się zbawienna dla Francji. Już w tysiąc osiemset pięćdziesiątym siódmym roku ci sami bracia Goncourt pisali: „Co czterysta lub pięćset lat potrzebna jest barbaria, żeby odnowić ludzkość. Świat zginąłby przez cywilizację. Niegdyś w Europie, kiedy w jakimś małym kraju stary naród słabł, spadały mu na kark wysokie na sześć stóp chwaty z północy i uszlachetniały rasę”. Tymi chwatami będą Niemcy, oni dadzą naszej osłabionej rasie zastrzyk świeżej krwi, krwi zmartwychwstania. Zaufaj, moje maleństwo, pederaście-szalbiercy, który długo obserwował dla potrzeb literatury — a niekiedy i dla swoich własnych — to myślące zwierzę, co zwie się człowiekiem. Człowiekiem, którego pewnego dnia Bóg wypędził, czego ten nieborak nigdy nie przebolał. Proszę sobie przypomnieć ten piękny wiersz Lamartine'a: „Człowiek jest upadłym aniołem, który pamięta niebiosa”.

— Mam wrażenie, że słucham mojego stryja Adriena, który jest dominikaninem — powiedziała z drwiną Léa.

— Dokonał właściwego wyboru. „Takiemu jak on mężczyźnie pozostawał już tylko mnisi kaptur”. Kiedyś chciałem zostać księdzem. Ja, Żyd, przechrzciłem się. Znajomi, żarliwi katolicy, podtrzymywali mnie w tym pragnieniu. W przeddzień wyświęcenia uciekłem z seminarium i spędziłem trzy dni w burdelu z chłopcami. Ach, to było boskie. Po zapachu duchownego potu, po widoku krostowatych twarzy moich towarzyszy z dormitorium, śladów ich obsesyjnej rui na bieliźnie i pościeli, po oglądaniu od świtu wybrzuszonych przez sterczące członki sutann, cóż to za rozkosz pieścić i kochać delikatne, uperfumowane ciała młodych męskich dziwek. Cóż może pani rozumieć, dzieweczko zapewne jeszcze cnotliwa, która nie zna chyba nawet mdłych saficznych uścisków?

— Istotnie, nie rozumiem. Brzydzę się panem.

— To prawda, jestem okropnym obrzydliwcem! — wykrzyknął wybuchając śmiechem. — Hej, paniusiu, pewniście, że nie chcecie kupić dywanu ani piękności futra? Opuszczę wam, boście urodziwa — ciągnął idąc za nią i strojąc pocieszne miny.

Przybrał tak przebiegły i prostacki wyraz twarzy, że Léa zaczęła się śmiać.

— Głupi pan jest, nieszczęsny Raphaëlu. Nie wiem sama, dlaczego pozwalam, aby się pan do mnie odzywał.

— Dlatego, że panią bawię, moja droga, i że moja gadanina bez ładu i składu wyrywa panią z młodzieńczego otępienia. Trzeba wydorośleć, ślicznotko, czasy, w jakich żyjemy, nie nadają się dla dzieci.

Przez kilka chwil szli w milczeniu. Na rogu ulic de Grenelle i des Saints-Pères Raphaël Mahl przystanął:

— Nie zechciałaby pani wstąpić do mnie na herbatę? Znajomy pożyczył mi swoje wspaniałe mieszkanie przy ulicy de Rivoli. Widok na ogród Tuileries jest stamtąd urzekający.

— Dziękuję, ale to niemożliwe. Przyjaciółka, u której mieszkam jest chora. Na pewno już się niepokoi, bo wyszłam ponad trzy godziny temu.

— No to jutro? Proszę mi przyrzec, że pani przyjdzie, chciałbym dać pani kilka książek, które szczególnie lubię. To bardzo ważne, żeby polubić te same książki, jeśli się chce zostać przyjaciółmi.

Léa popatrzyła na niego z sympatią, przed którą nie potrafiła się obronić i której nie bardzo rozumiała.

— Przyjdę, jeśli tylko będę mogła, obiecuję.

Na kopercie ze znakiem NRF (Nouvelle Revue Françcaise — miesięcznik literacki) Raphaël Mahl nabazgrał swój adres i numer telefonu.

— Będę na panią czekał począwszy od czwartej. Gdyby nie mogła pani przyjść, proszę zadzwonić. Liczę na panią. Do jutra.

— Do jutra — powiedziała wsuwając kopertę do kieszeni. Pobiegła opustoszałą ulicą de Grenelle aż do bulwaru Raspaila.

Nie zdążyła jeszcze włożyć klucza do zamka, a drzwi mieszkania otworzyły się i stanęła w nich Camille ubrana w granatowy kostium, który podkreślał okrągłość jej brzucha i wydobywał bladość wychudzonej twarzy.

— Nareszcie jesteś! — wykrzyknęła opierając się o ścianę, żeby nie upaść.

— Chyba zwariowałaś, dlaczego wstałaś?

— Miałam iść cię szukać — wyszeptała Camille osuwając się po ścianie na podłogę.

— Josette, Josette, szybko!

Młoda pokojówka zjawiła się w drzwiach i krzyknęła widząc nieprzytomną Camille leżącą na podłodze.

— Pomóż mi zamiast sterczeć jak idiotka. Z zaczerwienioną twarzą, z rozwianym włosem Josette pomogła Léi zanieść chorą do jej sypialni i położyć do łóżka.

— Rozbierz ją, a ja zrobię zastrzyk.

Kiedy Léa wróciła, trzymając w ręku strzykawkę, Josette nakrywała Camille, która miała już na sobie tylko cienką halkę z różowego jedwabiu.

Léa zrobiła zastrzyk. Badawczo i z niepokojem przyglądała się bladej twarzy o ściągniętych nozdrzach. Camille nigdy jeszcze tak długo nie była nieprzytomna.

— Dlaczego pozwoliłaś jej wstać?

Josette pochlipywała, przycupnąwszy w nogach łóżka.

— To nie moja wina, proszę panienki, parzyłam herbatę w kuchni. Zostawiłam panią spokojną, słuchała radia. Nagle tak mnie przestraszyła, że o mało nie stłukłam imbryka. Zobaczyłam, że stoi za mną boso, z błędnym wzrokiem i powtarza bez ustanku: „Trzeba iść po Léę, trzeba iść po Léę…” Próbowałam zaprowadzić ją do sypialni, ale odepchnęła mnie mówiąc: „Spakuj walizki, Niemcy nadchodzą”. No to się przestraszyłam, pomyślałam, że usłyszała taką wiadomość w radiu. Pognałam pakować bagaże, gdy tymczasem pani się ubierała. Właśnie wtedy panienka przyszła… Proszę powiedzieć, panienko, czy to prawda, że bosze nadchodzą?

— Nic o tym nie wiem. Zadzwoń do doktora Dubois, niech przyjdzie natychmiast.

— Dobrze, proszę panienki.

Pochylając się nad Camille, Léa próbowała zmusić ją do wąchania soli. A jeśli rzeczywiście Niemcy nadchodzą, pomyślała, czując, że wpada w panikę.

— Panienko, doktora nie ma w domu i nie wiadomo, kiedy wróci.

— Léa…

Camille wolno otworzyła oczy.

— Léa… jesteś tutaj… przestraszyłam się, że wyjechałaś… W radiu… mówią, że rząd opuści Paryż… — powiedziała chwytając się kurczowo ramienia dziewczyny.

— Co też ty, uspokój się. Dopiero co przyszłam, na ulicach nie ma Niemców. Wszędzie panuje spokój, tylko ty się niepotrzebnie miotasz. Laurent nie byłby zadowolony, widząc, jak nierozsądnie się zachowujesz. Spróbuj zasnąć. Przyjdzie doktor Dubois — skłamała.

— Przepraszam, ale tak się boję, kiedy nie ma ciebie w domu.

Camille zasnęła, zapadła już prawie noc, a lekarz jeszcze się nie zjawił.

Léa poczuła głód i poszła do kuchni, aby przynieść coś do jedzenia. Ale nie znalazła nic oprócz kilku suchych ciasteczek. Wściekła rozglądała się za Josette, żeby ją skarcić za ten brak zapasów. Zastała ją siedzącą w ciemnym salonie, ubraną i gotową do wyjazdu, z walizką tuż przy nodze.

— Co tutaj robisz po ciemku? Dlaczego siedzisz w płaszczu i w kapeluszu?

— Proszę panienki, ja chcę wyjechać. Chcę wrócić do Normandii, do moich rodziców.

Léa popatrzyła na nią przerażonymi oczami.

— Chcesz mnie zostawić samą z chorą?!

— Boję się, panienko, bardzo się boję… Chcę do domu.

— Przestań beczeć. Niemcy już u was są. A jak nie dziś, to jutro tam będą. Lepiej zrobisz, jak pójdziesz spać.

— Panien…

— Nic nie mów, a jutro pomyśl, żeby kupić coś do jedzenia. Dobranoc.

Wyszła, pozostawiając nieszczęśliwą dziewczynę łkającą i całkiem zbitą z tropu.

Nazajutrz około szóstej rano dzwonek w przedpokoju wyrwał Léę z niespokojnego snu. Pomyślała, że to doktor Dubois. Zgarnęła swoje kimono i wstała z kanapy w sypialni Camille, gdzie spędziła noc. Ziewając, poszła otworzyć drzwi.

Stał przed nią mężczyzna w ubłoconym mundurze, o brudnej twarzy pokrytej kilkudniowym zarostem.

— Laurent…

— Nie, nie Laurent, to tylko ja. Zdaje się, że jeszcze się pani dobrze nie obudziła, droga przyjaciółko. Czy mogę wejść?

Léa cofnęła się, żeby wpuścić Françcois Taverniera.

— Niech pani nie robi takiej miny. Bierze mnie pani za zmartwychwstałego?

— Prawie. Gdzie się pan podziewał przez te wszystkie dni? Dzwoniłam do pana wielokrotnie, ale nigdy nie mogłam zastać.

— Jak wskazuje mój strój, nie byłem u „Maxima”.

— Niech pan przestanie kpić. Miał pan do mnie zadzwonić i czekałam.

— Jak to miło. Niechże panią uściskam za tyle ciepła.

— Proszę się odsunąć, taki pan brudny, że aż strach.

— Cóż pani chce, moja droga, wojna nie jest czysta. Ale żołnierzowi należą się całusy od pięknych dziewcząt.

Françcois Tavernier przyciągnął Léę do siebie i mimo jej oporu pocałował. Czując jednak, że opór dziewczyny nie słabnie, puścił ją.

— Co z panią d'Argilat? Jak się czuje?

— Źle.

— A co na to lekarz?

— Czekamy na niego od wczoraj. Czy znalazł pan jakiś wygodny samochód?

— Tak, nie tylko wojowałem przez te wszystkie dni. Wyszukałem vivastellę w doskonałym stanie i na chodzie. Potrafi ją pani poprowadzić?

— Trzeba będzie.

— Posłałem po nią zaufanego człowieka. Będzie tutaj za dwa dni.

— Za dwa dni!?

— Samochód jest w Marsylii.

— Powinnam była posłuchać taty i jechać pociągiem.

— Myślałem o tym. Ale ze względu na Camille, która musi podróżować na leżąco, było to niemożliwe.

Znowu rozbrzmiał dzwonek u wejścia.

— O, pan doktor! — wykrzyknęła Léa, gdy tylko otwarły się drzwi.

Doktor Dubois prezentował się niewiele lepiej niż Françcois Tavernier. Jego zmięte ubranie, niedokładnie ogolony podbródek i zaczerwienione oczy wskazywały na zmęczenie i brak snu.

— Nie mogłem przyjść wcześniej. Zechciałaby pani poczęstować mnie kawą?

— Ja też chętnie bym się napił kawy — powiedział Françcois.

— Zobaczę, czy jeszcze jest. Josette tak się boi, że nie wychodzi nawet po zakupy.

Istotnie, w kuchni nie było ani kawy, ani mleka ani chleba.

— Ja to załatwię — powiedział Françcois, który poszedł za Léą do kuchni.

— Niedaleko stąd jest bistro. Znam właściciela, na pewno mnie poratuje. Nim woda się zagotuje, będę z powrotem. Tymczasem proszę napełnić wannę. Nie miałem czasu zajrzeć do domu.

Wrócił z wielką, papierową torbą, w której była świeżo zmielona kawa, butelka mleka, pudełko czekolady, kilogram cukru i — coś nadzwyczajnego! — ze dwadzieścia maślanych rogalików, jeszcze ciepłych.

Françcois Tavernier postawił na swoim i osobiście zaniósł tacę ze śniadaniem Camille, która zmusiła się do przełknięcia jednego rogalika, żeby mu zrobić przyjemność. On zaś zjadł ich pięć, Léa tyle samo, a doktor trzy. Po posiłku milczeli wszyscy dłuższą chwilę. Ciszę przerwała Léa, zwracając się do Françcois:

— Jeśli chce pan jeszcze wziąć ciepłą kąpiel, niech się pan pośpieszy.

— Nie mam już na to czasu. Muszę złożyć raport generałowi Weygandowi i odbyć rozmowę z marszałkiem Pétainem.

— W takim stroju? — wymknęło się doktorowi Dubois, który nie posiadał się ze zdumienia.

— Czemu nie? Wszak to strój ludzi, którzy dają się masakrować w wyniku niedbalstwa sztabu generalnego, strój cofających się żołnierzy. Usiłuje się odsunąć wszystkie oddziały jak najdalej od Paryża, a wojacy błąkają się w poszukiwaniu dowództwa.

— A co robi pan później?

— Później, proszę pani, będę umierał za Francję — powiedział teatralnym tonem.

— Françcois, niech pan nie żartuje. Zmartwiłabym się, gdyby coś się panu stało.

— Droga pani d'Argilat, dzięki za dobre słowo. Przyrzekam pani, że próbuję pozostać przy życiu. Doktorze — powiedział odwracając się do lekarza — czy sądzi pan, że będziemy mogli przewieźć naszą przyjaciółkę?

— To dość ryzykowne, zarówno ze względu na jej serce, jak i na dziecko, ale jeśli bombardowania mają być wznowione, wola boska. Zapiszę jej inne, mocniejsze leki. Postaram się przyjść jutro.

— Proszę pani, panienko… Niemcy zajęli Dieppe, Compiègnee i Rouen, są nawet w Forges-les-Eaux, gdzie mieszka moja chrzestna! — wołała Josette, wpadając jak burza do sypialni z kawałkiem rogalika w dłoni.

Françcois Tavernier schwycił ją za ramię i wyprowadził z pokoju szybciej, niż weszła.

— Ty, idiotko, chcesz zabić panią?

— Nigdy w życiu, proszę pana — wyjąkała wśród szlochów nieszczęsna dziewczyna — ale pomyślałam o moim ojcu, matce o młodszych braciach…

— Wiem, moja mała. Za dwa dni będziesz mogła opuścić Paryż z panią d'Argilat i z panną Delmas. Pojedziecie do Gironde, na wieś, tam będziecie bezpieczne — mówił teraz łagodnie, głaszcząc jej włosy.

— Tak, proszę pana, ale kiedy zobaczę moją rodzinę?

— Nie wiem, może niedługo. Josette, proszę mi przyrzec, że będziesz czuwała nad panią d'Argilat.

— Tak, proszę pana.

— Dziękuję, Josette, dzielna z ciebie dziewczyna. Masz dwa dni na zakup prowiantu na drogę. Tu są pieniądze, a przy okazji kup sobie jakąś ładną sukienkę.

— O, bardzo panu dziękuję — powiedziała prawie pocieszona Josette, chowając banknoty.

Léa i lekarz wyszli z sypialni Camille.

— Jeśli chce się pan widzieć z marszałkiem Pétainem i z rządem, niech się pan pośpieszy. W radiu podano właśnie wiadomość o ich rychłym wyjeździe do Turaine — powiedział doktor Dubois cichym głosem, przecierając zaparowane szkła okularów. — Do jutra.

Drzwi się zamknęły za zgarbioną sylwetką lekarza.

— Dlaczego pozwalacie Camille słuchać wiadomości? — spytał Françcois Tavernier.

— Nic na to nie poradzę. — Léa westchnęła otulając się szlafrokiem, jakby jej było zimno.

— Niech pani będzie dzielna, najtrudniejsze dopiero przed nami. Proszę mnie pocałować.

W spontanicznym odruchu Léa zarzuciła ramiona na szyję pochylającego się nad nią mężczyzny.

Ich usta złączyły się z gwałtownością, która obojgu sprawiła ból. Łzy płynące z oczu Léi nadały ich pocałunkowi smak bryzy morskiej. Tavernier zdjął ze swojej szyi splecione dłonie Léi i odsunął ją od siebie. Taka była piękna, kołysząc się przed nim w rytm swego smutku.

— Czyżby mnie pani choć trochę kochała? — wyszeptał nie mogąc się opanować.

Zaprzeczyła, potrząsając głową.

Nagłe cierpienie ściągnęło nie ogoloną twarz Françcois. Cóż za różnica, w końcu wystarczą mu pocałunki. Znów przyciągnął ją do siebie. Jego dłonie zapędziły się na chwilę pod kimono.

Kiedy się odsunął, oczy Léi były już suche.

— Muszę panią opuścić, droga przyjaciółko — powiedział z szerokim uśmiechem. — Dziękuję za miłe przyjęcie. Do zobaczenia niebawem. Proszę dbać o siebie i o Camille. Do widzenia.

Bez słowa patrzyła, jak odchodzi. Wskazującym palcem wodziła bezmyślnie po wilgotnych wargach.

Léa i Josette zupełnie zapomniały, że to niedziela. Większość sklepów spożywczych była zamknięta. Poszły aż na targ Saint-Germain, gdzie po długim czekaniu w kolejce dostały tuzin jaj, kurczaka, królika, grubą kiełbasę, ser, dwa kilogramy jabłek. Wytargowały też ogromną szynkę.

Zmęczone, lecz dumne z zakupów, z pustym portfelem (wszystko tak podrożało), ruszyły ulicą du Four, trzymając każda za jedno ucho ciężką, wypchaną po brzegi torbę.

Dzień był pogodny, a na ulicach mało ludzi: kilka staruszek, niosących siatki z zakupami częściowo tylko wypełnione, kloszardzi, dozorczynie z przyzwyczajenia zamiatające chodniki przed kamienicami; dwóch stróży porządku przejechało na skrzypiących rowerach, potem samochód wyładowany materacem, szafą z lustrem i czeredą niesfornych dzieciaków, aż dziw brał, że w ogóle jechał. Ulica de Rennes przypominała długą, ołowianą rzekę o wyludnionych brzegach. Nagle u zbiegu z bulwarem Saint-Germain pojawiły się ciężarówki. Pod nie dopiętą plandeką Léa dostrzegła stosy dokumentów pospiesznie związanych sznurkiem.

Nałożyła pokrowce na meble i wzięła się do pakowania walizek. Składając płaszcz Camille, znalazła w kieszeni skrawek papieru, na którym Raphaël Mahl zapisał swój adres. Z rozdrażnieniem przypomniała sobie o danej mu obietnicy, że go odwiedzi albo zadzwoni, jeśli nie będzie mogła przyjść.

Przez otwarte okno, wychodzące na drzewa bulwarów, wpadało słońce, które zachęcało do spaceru. Wszystko zdawało się takie spokojne, panował nastrój letnich wakacji i słychać było tylko wrzask wróbli i gruchanie gołębi.

Nieoczekiwanie dla samej siebie Léa opuściła wieko walizki, wzięła lekką, wełnianą pelerynę, którą zarzuciła na krótką sukienkę z czarnego jedwabiu w czerwone groszki. Przed weneckim lustrem w przedpokoju włożyła kapelusz z czarnej słomki. Wolno uchyliła drzwi do sypialni Camille, która — dzięki Bogu — spała. W kuchni Josette szykowała koszyki z prowiantem na drogę.

— Wychodzę z wizytą. Nie zabawię długo.

— Niebezpiecznie, panienko, wychodzić samej.

Léa wolała pominąć milczeniem uwagę służącej.

Prócz kilku samochodów i furgonetek, wyładowanych po brzegi różnymi dziwnymi pakunkami, na ulicach było pusto. Przechodząc przez Pont-Royal, spostrzegła gdzieś koło Grand-Palais jakby ciężkie, czarne chmury, które wzbijały się ku niebu. Zaintrygowana przyspieszyła kroku. Ogród Tuileries wydawał się równie pusty jak ulice.

Na tle pociemniałego nieba odcinał się, jakże biały w słońcu, wspaniały krzyż, jaki tworzył Obelisk i szczyt Łuku Triumfalnego na placu de l'Etoile. Z bijącym sercem Léa zatrzymała się i oczyma wyobraźni zobaczyła kapliczkę z Verdelais. Ogarnęło ją nagłe pragnienie, żeby znaleźć się u stóp tego krzyża, który był niemym świadkiem jej modlitw i łez, kiedy jeszcze była małą dziewczynką, pragnienie tak silne, że aż się zachwiała.

— Mój Boże — wyszeptała.

Zaczęła się modlić do Boga swojego dzieciństwa, będąc pod urokiem obrazu, jaki się przed nią roztaczał. Z żalem odwróciła wzrok od tego cudownego widoku. Nie napotkawszy nikogo, doszła do ulicy de Rivoli i stanęła przed domem, w którym mieszkał Raphaël Mahl.

Otworzył jej odziany w burnus z cienkiej, białej wełny. Popatrzył na nią ze zdziwieniem.

— Obiecałam panu, że dziś przyjdę. Czyżby pan zapomniał? — spytała.

— Gdzież ja mam głowę? Proszę mi wybaczyć, droga przyjaciółko, ale właśnie przygotowuję się do wyjazdu.

— Pan wyjeżdża?

— Jutro lub pojutrze. Straciłem pracę wskutek zbliżania się Niemców… Właściciel Radio-Mondial spodziewa się na dniach, a raczej z godziny na godzinę, rozkazu ewakuacji.

— Dokąd?

— Zapewne do Tours, bo tam jest rząd. Zabiorę panią ze sobą, jeśli pani zechce.

— Chyba pan żartuje? Ja sama wyjeżdżam za dwa dni.

— Gdzież będziemy za dwa dni? Proszę usiąść i nie zwracać uwagi na nieporządek. Napije się pani herbaty?

— Wolałabym coś orzeźwiającego.

— Nie sądzę, żebym miał coś takiego w domu, chyba że pije pani whisky. Właściciel mieszkania zostawił tego dwie skrzynki. Wypiłem tylko jedną.

— Zgoda, nigdy nie piłam whisky.

— Proszę się rozgościć.

Léa rozejrzała się dokoła. Salon, w którym siedziała, zastawiony był chińszczyzną wszelkiego rodzaju, niektóre przedmioty były bardzo ładne, jak na przykład podłużna szkatułka z laki barwy skrzydeł skarabeusza, inne zaś przeraźliwie brzydkie, jak te figurki o krzykliwych kolorach. Léa podeszła do otwartych drzwi na balkon, skąd roztaczał się widok na Tuileries. Przyłączył się do niej Raphaël z dwiema szklaneczkami napełnionymi bursztynowym płynem.

— Piję za pani urodę.

Skłoniła głowę z uśmiechem i podniosła szklankę. Upiła trunku i skrzywiła się.

— Nie smakuje pani?

— Dziwny ma smak.

— Niech pani jeszcze wypije, a zobaczy pani, można się do tego szybko przyzwyczaić.

Oparci o balustradę balkonu wolniutko sączyli płyn. Mdlący zapach tłustego dymu zmusił ich do wstrzymania oddechu.

— Co to takiego? — spytała Léa.

— Pali się od rana gdzieś koło Boulogne. Chodźmy lepiej do środka.

Usadowili się na niskiej kanapie zarzuconej poduszkami.

— Czy ma pani jeszcze miejsce w walizkach? — spytał.

— Zależy na co.

— Wczoraj obiecałem pożyczyć pani kilka książek, które uważam za najlepsze.

Wziął do ręki trzy tomy leżące na kanapie, i podając je Léi jak gdyby się zawahał.

— Nie, nie pożyczam, daję je pani. Być może widzimy się po raz ostatni. Zachowa je pani na pamiątkę po mnie. Oto „Le Crépuscule des dieux” Elemira Bourges'a, za którego oddałbym całego Flauberta. „La Vie de Rancé”; może jest pani trochę za młoda na taką lekturę. To dzieło wieku dojrzałego, które winno towarzyszyć każdej starości! Ba! Przeczyta je pani później, gdy nadejdzie po temu pora. „Chéri” wielkiej Colette. Bohaterka, zdumiewająca kobieta, jest pani imienniczką. W tej powieści zawarta jest cała wielkość i marność kobiety… Gdybyż pani była do niej podobna! Czy lubi pani poezję?

— Tak, trochę.

— „Trochę” to za mało. Niech pani przeczyta zrozpaczonego do głębi Nervala.

W jak niewielkim stopniu Raphaël Mahl przypominał obecnie tego powierzchownego mężczyznę, okazyjnego sprzedawcę futer lub dywanów, kronikarza z „Marianne” czy paryskiego pederastę! Léa zrozumiała, że ofiarowując jej te książki, oddawał jakąś intymną część samego siebie.

— Dziękuję — powiedziała po prostu, całując go w policzek.

Wstał, żeby ukryć wzruszenie.

— Mój skarbie, gdybym miał kiedykolwiek kochać kobietę, chciałbym, żeby była taka jak pani — powiedział kłaniając się nisko.

Spojrzała na zegarek.

— Muszę iść, już po szóstej.

— Odprowadzę panią. To wielka nieostrożność, żeby młoda i ładna kobieta chodziła sama w takich czasach.

— Nikogo przecież nie ma.

— Właśnie to jest niebezpieczne. Proszę wierzyć amatorowi ciemnych zaułków. Przestępcy kryją się w spokojnych zakątkach. Takich spotkań lepiej unikać, jeśli nie jest się ich amatorem. Proszę mi dać książki, zawinę je.

Z wysokiej komódki z czarnej laki, inkrustowanej kością słoniową, ściągnął cenną chustę z czerwonego jedwabiu, haftowanego w różnokolorowe kwiaty i ptaki, i owinął nim trzy tomy.

— Proszę popatrzeć, jaki piękny pakunek. Ponadto doskonale harmonizuje z pani strojem — powiedział podając jej jedwabistą paczkę i otwierając drzwi.

— Tak pan wychodzi? Nie przebierze się pan? — zdziwiła się Léa.

— Czyż nie mówiła pani przed chwilą, że Paryż jest pusty? A gdyby nawet były tłumy? Czy nie jest mi w tym ładnie? Czy nie jestem elegancki? Szaty Afrykanów wydawały mi się zawsze szczytem szyku. Brakuje mi tylko kwefu. Cóż, trudno.

Na ulicy świeżość powietrza psuł swąd dymu. Raphaël wziął Léę za rękę.

— Chodźmy nabrzeżem, jeśli pani pozwoli. Być może ostatni raz pani i ja przechadzamy się tędy.

Naprzeciwko Instytutu otwarte były dwie skrzynki bukinistów. Jedną prowadziła tęga kobieta w nieokreślonym wieku, drugą staruszek o zmęczonych oczach. Pozdrowili Raphaëla jak stałego klienta, nie zwracając nawet uwagi na jego strój.

— Otworzyliście dzisiaj? Na pewno nie mieliście wielu klientów.

— Niestety, panie Mahl, nawet najodważniejsi uciekli. Czy to nie nieszczęście? Żeby tak zostawić to piękne miasto.

— Powinniście zrobić to samo!

— Ja, proszę pana? Nigdy. Ja tutaj wyrosłem. Urodziłem się na jednym z podwórek przy ulicy des Grands-Augustins, do szkoły chodziłem na nabrzeżu Saint-Michel, cnotę straciłem w cieniu Saint-Julien-le-Pauvre, a ślub brałem w Saint Séverin. Moja nieboszczka żona, co była córką handlarza starzyzną z Belleville, leży na Père Lachaise, córka prowadzi bistro na Montmartrze, najstarszy syn ma skrzynkę w dobrym miejscu, bo naprzeciwko Notre-Dame, a najmłodszy, kiedy wróci z tej kurewskiej wojny, obejmie interes po mnie. My poza Paryżem zmarniejemy, na ciele i na umyśle. To i zostajemy. No nie, Germaine?

Tęga kobieta o twarzy ogorzałej jak u marynarza odrzekła hałaśliwie:

— Dobrze gadasz.

Po tych zdecydowanych oświadczeniach Raphaël i Léa pożegnali się z bukinistami i poszli dalej.

Ukośnie padające promienie słońca zabarwiały na różowo maszkarony na Pont-Neuf. Przeciążone pojazdy wolno jechały w kierunku bulwaru Saint-Michel. Na ulicy Guénégaud przez otwarte okno usłyszeli siedem uderzeń zegara.

— Pośpieszmy się, jestem spóźniona.

Do bulwaru Raspaila dotarli, zamieniwszy zaledwie kilka słów. Jak dwoje dobrych przyjaciół ucałowali się przed drzwiami i życzyli sobie nawzajem powodzenia.

Nazajutrz Camille dostała list od Laurenta. Znajdował się pod Beuvais, które opisywał jako bardzo ładne miasto z imponującą, wspaniałą katedrą.

— Z którego jest ten list?! — wykrzyknęła Léa.

— Z drugiego czerwca. Dlaczego pytasz? Och, mój Boże! Przecież Beuvais zostało zniszczone — wykrztusiła Camille osuwając się na podłogę.

Nazbyt poruszona tym odkryciem Léa nie myślała o tym, by pośpieszyć z pomocą nieszczęsnej kobiecie.

— Léa! — zawołała błagalnie Camille.

A Léa była tak zaszokowana, że nic nie słyszała. Wreszcie otrząsnęła się z odrętwienia i mogła wykonać zabiegi, jakich wymagał stan Camille. Kiedy atak minął, obie kobiety padły sobie w ramiona i długo płakały. W tej pozycji zastał je doktor Dubois. Zdawało się, że od poprzedniego dnia postarzał się o dziesięć lat. Pomimo zmęczenia znalazł właściwe słowa, żeby nieco rozproszyć ich obawy.

We wtorek 11 czerwca mieszkanki domu przy bulwarze Raspaila gotowe były do wyjazdu. Brakowało tylko samochodu. Zaczęła się długa noc oczekiwania.

Środowy ranek upływał w takim napięciu, że Léa wolała wyjść. Powiedziała, że pójdzie zobaczyć, czy z Dworca Austerlitz odchodzą jakieś pociągi. W wygodnych sandałach maszerowała raźnym krokiem przez bulwar Saint-Germain, wyprzedzając żałosne grupy ludzi, którzy pchali wózki dziecinne, wózki ręczne, a nawet taczki załadowane skromnym dobytkiem, takim jak stojący zegar, odkurzacz, maszyna do szycia, barometr, słój z czerwonymi rybkami, zwinięty materac, portret przodka lub fotografia ślubna, klatka, w której podskakiwał przerażony, chudy kanarek bądź para turkawek, lalka z porcelanową głową, spłowiały dywan… Dużo pobladłych dzieci, kobiety o zmęczonych twarzach, wyczerpani starcy. Skąd szli? Z przedmieścia, z północy kraju, z Belgii?… na bulwarze Saint-Michel duża ich część przyłączyła się do wzbierającej fali ludzi podążających w stronę Ogrodu Luksemburskiego, inni, a z nimi Léa, szli nadal w kierunku dworca Austerlitz. Zbity, ogromny tłum bronił dostępu do dworca. Najbardziej nieprawdopodobne wieści krążyły wśród unieruchomionych tam uciekinierów.

— Bosze są w Enghien…

— Nie, w Antwerpii…

— Wysadzili składy ropy naftowej dokoła Paryża…

— Zbombardowali Wersal…

— Zamknięto wejście na dworzec…

To ostatnie było prawdą.

Jakiś kolejarz, stojący na dachu wagonu za ogrodzeniem podjazdu, chciał powiedzieć coś do tłumu przez megafon. Po niezliczonych wezwaniach uzyskał jako taką ciszę.

— Ze względu na bezpieczeństwo dworzec będzie zamknięty do piątej po południu…

Zewsząd podniosły się okrzyki protestu.

— Cisza… Dajcie mi mówić… Cisza…

Krzyki przycichły.

— …a chodzi o to, by podróżni, znajdujący się już na dworcu, mogli wsiąść do pociągu…

— A co z nami?

— Wszyscy odjadą… Przewidziano dwieście trzydzieści osiem pociągów specjalnych odchodzących z dworców Austerlitz i Montparnasse… W tej chwili co pięć minut opuszcza Paryż jeden pociąg… Wszyscy odjadą… Bądźcie cierpliwi…

Léa z trudem wydostała się z tłumu, musiała przeciskać się między tymi, którzy będąc u kresu sił usiedli na jezdni, rozrzuciwszy dokoła bagaże. Dochodząc do Jardin des Plantes zauważyła, że na trawnikach odbywają się zaimprowizowane pikniki… Przeszła przez ogród, żeby dostać się na ulicę de Linné w nadziei, że ludzi tam będzie mniej. Przyczepił się do niej jakiś mężczyzna. Plotąc brednie, które niebawem przekształciły się w sprośności doszedł za nią aż do ulicy des Ecoles. Tam z niewiadomych powodów zaniechał pościgu.

Kiedy przechodziła koło „Dupont-Latin”, zapach frytek przypomniał jej, że nie jadła jeszcze obiadu. W wielkiej piwiarni było tłoczno. Léa zjadła z przyjemnością porcję frytek, wypiła piwo, a potem kawę. Zaspokoiwszy głód, ruszyła dalej w stronę Odéonu, z trudem przeciskając się przez tłum, który dążył w górę Bulwaru Saint-Michel.

Była już czwarta po południu.

14

Samochód przyprowadził o piątej rano jakiś zupełnie wykończony młodzieniec. Z głową opartą na rękach zasnął na kuchennym stole przed filiżanką kawy, której nie miał siły wypić.

Léa przy pomocy Josette zniosła w tym czasie bagaże i ułożyła Camille, która twierdziła, że czuje się całkiem dobrze. Zostawiając samochód pod opieką Josette, Léa wróciła na górę, by obudzić kierowcę, który — zupełnie nieprzytomny — zbudził się po godzinnym odpoczynku. Podgrzana kawa przywróciła mu nieco jasność umysłu. Zgodnie ze wskazówkami Camille Léa wyłączyła licznik gazu i elektryczności, przekręciła klucz w zamku, zastanawiając się, czy jeszcze kiedyś tu powróci.

Na ulicy kierowca kończył mocowanie walizki i potężnego kufra na dachu pojazdu.

— Zapomniałem się przedstawić. Nazywam się Antoine Durand. Zawiozę panie do Etampes, gdzie muszę odnaleźć moich towarzyszy. Dzięki panu Tavernierowi mamy pięćdziesiąt litrów benzyny i przepustkę, która pozwala nam wyjechać z Paryża przez Porte d'OrLéans.

— Dlaczego potrzebna aż przepustka, żeby tamtędy przejechać? — spytała Léa.

— Nie wiem, proszę pani. Cywile, którzy chcą opuścić Paryż, są kierowani do Porte d'Itaile.

Trzy godziny zajął im dojazd do Porte d'OrLéans, strzeżonej przez żołnierzy, którzy kierowali tłum ku Porte d'Itaile. Po obejrzeniu przedstawionych dokumentów oficer ich przepuścił. Aż do szosy państwowej numer 20 jechali między przegrodami i musieli poddać się nowej kontroli, po której wreszcie wydostali się na szosę do Orleanu. Poza pojazdami wojskowymi szosa była pusta. Pod Montlhéry minęli pierwszych piechurów, kobiety w bamboszach lub w pantoflach na wysokich obcasach ciągnęły naprędce ubrane dzieci lub pchały wózki, na których pośród pakunków dostrzec można było tu i ówdzie główkę niemowlęcia. Dorastająca młodzież ciągnęła szczelnie załadowane ręczne wózki. Na niektórych siedział starzec lub kaleka. Pośród uchodźców przemykali się rozproszeni żołnierze, bez hełmów, z błędnym wzrokiem. Nieliczni nieśli walizkę, inni karabin. Ze spuszczoną głową uciekali przed kontrolą żandarmerii.

Samochód z coraz większym trudem manewrował w narastającej bez ustanku ludzkiej fali, która unosiła rowery, motocykle, bryczki, wozy ciągnione przez woły, furgonetki, trójkołowe wózki bagażowe, samochody strażackie, automobile tak stare, że aż dziw brał, iż jeszcze jadą, a nawet karawany. Wlokąc się w ślimaczym tempie, minęli Arpajon. Jakiś żołnierz kierujący ruchem podszedł, by im przypomnieć o zakazie wyprzedzania. Léa pokazała przepustkę, wojskowy rozłożył ręce, jakby chciał powiedzieć: „No, skoro tak!” Na skrzyżowaniach, to marynarz, to znowu lotnik lub piechur próbowali przez samą swoją obecność nadać tej żałosnej emigracji choćby pozór zorganizowanego działania. Jadąc poboczem szosy kierowca zdołał wyprzedzić ze dwadzieścia autobusów wiozących więźniów i ich strażników. Z jakiego byli więzienia? Niebawem Antoine musiał jednak wjechać na szosę. Kolumna posuwała się powoli, a słońce mocno przygrzewało, opalało twarze i zlewało potem tak rowerzystów, jak i pieszych.

Przy szosie stał przed swoim ogródkiem mężczyzna, trzymał w ręku kwaterkę z pokrzywionego aluminium, uderzał w stojące przed nim wiadra wody i wołał do uchodźców:

— Chodźcie, wyciągajcie drobne! Dziesięć sous szklanka, dwa franki butelka.

Tymczasem jego żona podawała spragnionym ludziom szklankę lub butelkę i zbierała pieniądze.

— Toż to hańba! — wykrzyknęła Camille.

— Zobaczy pani jeszcze dużo takich przykładów, nim podróż dobiegnie końca — powiedział z determinacją kierowca.

Dotarli wreszcie do Etampes. Zajęło im to sześć godzin, a przejechali zaledwie czterdzieści sześć kilometrów.

Mieszkańcy miasteczka przyłączali się do fali uciekinierów. Otwarty pozostał tylko hotel, gdzie sprzedawano kawę, chleb i ser, produkty te uchodźcy wyrywali sobie wprost z rąk. Trwało ponad dwie godziny, nim przejechali przez tę miejscowość. Młodzieniec był już ledwo żywy ze zmęczenia, prowadził jak automat, głowa często opadała mu na piersi. nagle zdał sobie sprawę, że opuścili Etampes, i to go otrzeźwiło. Zatrzymał samochód.

— Nie mogę jechać dalej. Radzę paniom przedostawać się bocznymi drogami.

— Nie zostawi nas pan! — wykrzyknęła Josette.

— Mam rozkaz, nie mogę jechać dalej.

W tej samej chwili usłyszeli złowrogi warkot zagłuszający pracę silnika, krzyki dzieci, tupot tysięcy ludzi.

— Szybko, wysiadajcie! — krzyknął Antoine wyskakując z samochodu. — Kładźcie się w rowie.

Z pomocą Léi Camille wysiadła z samochodu. Rękami przyciskała brzuch w śmiesznym geście obrony. Pobiegła do rowu i położyła się w zakurzonej trawie obok Josette, która trzęsła się cała ze strachu. Nie opodal leżała para przytulonych do siebie staruszków.

Samoloty leciały tak nisko, że wyraźnie rozróżniało się pilotów. Następnie wzbiły się ku bezchmurnemu niebu. Zelżał ucisk strachu i kilka głów uniosło się, gdy w nieoczekiwanej wolcie niemieccy lotnicy ostrzelali z karabinów maszynowych długą i nieruchomą kolumnę uciekinierów leżących plackiem na ziemi.

Léa leżała przysypana kurzem, który wzbijały pociski padające z chrzęstem na drogę. Samoloty przeleciały dwa czy trzy razy. Gdy ucichł śmiercionośny hałas, nastała długotrwała cisza, a potem dały się słyszeć pierwsze jęki, pierwsze krzyki i wrzaski. Tymczasem czarny i mdły dym z palących się ludzkich ciał, gumy i benzyny spowijał całe to pobojowisko. Pierwsza podniosła się Josette, oszołomiona i zakrwawiona. Wrzasnęła i zaczęła kręcić się w kółko. Camille, cała i zdrowa, dźwignęła się powoli. Dwoje staruszków obok niej leżało nieruchomo. Młoda kobieta potrząsnęła mężczyznę za ramię. Przetoczył się na bok i okazało się wówczas, że ta sama kula zabiła jego i żonę. Zaciskając pięści, Camille zdusiła w sobie krzyk. Przezwyciężając własny opór, pochyliła się nad ciałami i zamknęła staruszkom powieki. Antoine'owi nic się nie stało. Gdy Léa podniosła się, świat zawirował wokół niej. Byłaby upadła, gdyby Camille jej nie podtrzymała.

— Kochanie, jesteś ranna!… Léa dotknęła czoła, a kiedy odjęła dłoń, ręka była we krwi. Zrobiło to na niej dziwne wrażenie, lecz wcale jej nie zaniepokoiło.

— Pozwoli pani, że obejrzę — rzekł jakiś mężczyzna koło sześćdziesiątki, o bujnej, siwej czuprynie. — Jestem lekarzem. Z torby wyjął opatrunki i bandaże.

— To tylko łuk brwiowy, nic poważnego. Założę pani opaskę i mocno ścisnę, zatamuję krwawienie.

Léa była nieco oszołomiona i całkiem bezwolna.

Siedziała na poboczu. Z opatrunkiem na głowie przypominała żołnierza z pierwszej wojny światowej, któremu trepanowano czaszkę. chłodnym wzrokiem patrzyła na to, co ją otaczało: płonęły liczne samochody, ich pojazd cudem był nietknięty. tu i ówdzie leżały trupy. Wielu rannych jęczało wzywając pomocy. Trzeba było kilku godzin, żeby to wszystko usunąć z szosy. Nikt nie myślał o jedzeniu. Była ósma wieczorem, gdy Léa zasiadła za kierownicą. Ich kierowca zniknął, jakby się zapadł pod ziemię. Ulegając Camille, Léa zgodziła się zabrać starą kobietę, która zgubiła swoją rodzinę.

Przez długie kilometry towarzyszył im widok śmierci i zniszczenia. Gdy zapadł wieczór, zmęczona Léa, po której policzku spływała krew z rany, wjechał w Angerville z drogi numer 20 w nadziei, że znajdzie jakąś otwartą kawiarnię lub restaurację, lecz wszystko było pozamykane. Nieco za miasteczkiem, zapełnionym uchodźcami, którzy spali w bramach, w kościele, w szkole, na placu, a nawet na cmentarzu, zatrzymała samochód na skraju pola. Kobiety wysiadły. Noc była ciepła, rozgwieżdżona, powietrze upojnie pachniało sianem. Josette, nie zwlekając, otworzyła kosz z żywnością, na którą, zgłodniałe, od razu się rzuciły.

Obudziwszy się wraz z nastaniem dnia, spostrzegły, że jedna z opon jest przebita. Léa nie potrafiła zdjąć koła, udała się więc na poszukiwanie mechanika. Warsztat samochodowy podobnie jak inne zakłady usługowe i sklepy w miasteczku, był zamknięty. Na placu przed kościołem zakonnice wydawały dzieciom ciepłe mleko. Léa spytała je, gdzie mogłaby znaleźć pomoc.

— Moje ty biedactwo, nie ma tu nikogo. Wszyscy mężczyźni zdolni do noszenia broni są na wojnie albo uciekli: mer, notariusz, lekarz, strażacy, nauczyciel, piekarze, wszyscy wyjechali. Został tylko ksiądz, ale jest bardzo stary. Nawet pan Bóg, moje dziecko, nas opuścił.

— Siostro Jeanne, niech siostra zamilknie. Jak siostra śmie wątpić w dobroć Pana Boga! — wykrzyknęła zakonnica o zmęczonej, subtelnej twarzy.

— Proszę mi wybaczyć, matko przełożona, lecz widząc tyle nędzy, coraz bardziej wątpię w tę dobroć.

— Siostro Jeanne, ze zmęczenia siostra bluźni, niech siostra idzie odpocząć.

Następnie, odwracając się do Léi, rzekła:

— Chodź, moje dziecko, zmienię ci opatrunek.

Sprawnymi dłońmi zdjęła przesiąknięty krwią bandaż i oczyściła ranę, która biegła wzdłuż linii brwi. Plastrem przytwierdziła gruby opatrunek. Wprawdzie rana nie wygląda groźnie, ale przydałoby się założyć jeden albo i ze dwa szwy.

— Czy nie będę zeszpecona?

— Możesz być spokojna — powiedziała z młodzieńczym śmiechem zakonnica. — Nie przeszkodzi ci to w znalezieniu męża.

Léa podziękowała jej i udała się z powrotem w kierunku samochodu. Trzykrotnie zwracała się o pomoc do mężczyzn niosących ciężkie pakunki. Nie odpowiadali nawet na jej prośby i potrącając ją, przechodzili obok. Gdy doszła do skraju miasteczka, usiadła zniechęcona na przydrożnym słupku.

— Léa!

Nazbyt znużona, żeby się dziwić, że ktoś ją woła w zakątku wczoraj jeszcze nie znanym, podniosła głowę. Naprzeciwko niej stał brudny żołnierz z twarzą niewidoczną pod zarostem, z gołą głową i za długimi włosami. Jego szynel, a także kamasze i owijacze pokrywał szary kurz. Hełm zawiesił przy plecaku, chlebak zaś niósł na ramieniu. Trzymając karabin w dłoni, przyglądał się Léi.

Podniosła się. Kim był ten mężczyzna? Skąd znał jej imię? Chociaż… to spojrzenie… te niebieskie oczy…

— Mathias…

Z krzykiem rzuciła się ku niemu. Karabin wypadł z rąk żołnierza obejmującego żołnierza.

— Mathias… Mathias!

— Ty… to ty… — bełkotał młodzieniec obsypując Léę pośpiesznymi pocałunkami.

— Jakie to szczęście, że cię znowu widzę! Co tu robisz?

Nim odpowiedział, podniósł z ziemi karabin.

— Szukam swojego oddziału. Powiedziano mi, że znajduje się gdzieś pod Orleanem. A ty, co robisz na tej drodze? Myślałem, że siedzisz bezpiecznie w Montillac.

— Jestem z Camille d'Argilat, spodziewa się dziecka, jest chora. Nie mogłyśmy wyjechać wcześniej. Jakie szczęście, że cię spotkałam: zepsuł nam się samochód.

Z wielką ulgą Camille, Josette i starsza pani patrzyły na zbliżającą się parę.

— Léa, tak się bałam, że coś ci się stało — powiedziała Camille.

— W miasteczku nie znalazłam nikogo do pomocy. Na szczęście spotkałam Mathiasa. Pamiętasz Mathiasa Fayarda, syna zarządcy naszych winnic?

— Oczywiście. Jak się pan miewa, Mathias?

— Dobrze, o ile to możliwe, proszą pani. — Westchnął.

Wypiwszy ciepławą jeszcze kawę z termosu, Mathias zmienił koło.

Na wieży kościoła wybiła dziewiąta.

Mathias prowadził samochód. Wąskimi drogami starał się zbliżyć do Orleanu. Jego obecność działała na kobiety uspokajająco. Camille, Josette i starsza pani spały. Ufna dłoń Léi spoczywała na udzie młodzieńca.

Na wąskiej, białej drodze rozciągnięta kolumna pieszych i pojazdów posuwała się w dostojnym, pogrzebowym marszu. Porzucone samochody na poboczach, niektóre zwęglone, padłe konie i psy, świeżo usypane groby na polach, różne meble, sprzęty kuchenne, wózki spacerowe, wybebeszone walizki świadczyły o niedawnych bombardowaniach. Jadący przed nimi stary, przeładowany samochód, wiozący na dachu dwa zrolowane materace, zepsuł się. Mathias wysiadł i pomógł zepchnąć pojazd z drogi. Kobieta trzymająca w ramionach niemowlę, z dwojgiem małych dzieci uczepionych spódnicy, przyglądała się z płaczem tej scenie. Mathias wsiadł z powrotem do samochodu i ruszyli.

Kiedy koło pierwszej zatrzymali się na obiad, mieli za sobą blisko trzydzieści kilometrów.

W jakiejś małej wiosce przy zbiorniku do prania trochę się obmyli i ogarnęli, co przywróciło im nieco energii. Camille wyglądała źle i miała ściągniętą twarz. Ale ani jedna skarga nie wyrwała się jej z ust, mimo że od czasu do czasu czoło pokrywało się potem. Starsza pani, której nazwiska nie znali, kiwała głową przykrytą wdowim kapelusikiem, powtarzając jak w transie:

— Michele, pilnuj dzieci: Georges, Loïc, wracajcie…

— Uciszcie ją — wybuchnęła Léa — uciszcie ją.

Camille objęła zgarbione plecy bezimiennej kobiety.

— Niech się pani nie martwi. Georges'owi i Loïcowi nic nie grozi, są z matką.

— Michèle, pilnuj dzieci…

Znużona Camille zasłoniła sobie oczy dłonią wychudzoną do tego stopnia, że musiała zdjąć obrączkę, aby jej nie zgubić.

— Nie potrafi pani postępować z chorymi na umyśle — powiedziała Josette stukając się palcem w czoło. Chwyciła staruszkę za ramię i potrząsnęła nią bez pardonu. — Matko, przestańcie gadać, bo jak nie, to zostawimy cię przy drodze. Twojego Georges'a i Loïca znajdziesz w piekle.

— Josette, jak ci nie wstyd, żeby w ten sposób mówić do biednej kobiety. Proszę ją puścić! — krzyknęła Camille.

Czerwona, rozczochrana i rozmamłana dziewczyna usłuchała niechętnie. Przez chwilę każdy spożywał w milczeniu swoje jajko na twardo lub plasterek kiełbasy, a tymczasem na drodze trwała nadal żałosna defilada pod niebem białym od spiekoty. Nawet staruszka nic już nie mówiła; zdrzemnęła się.

— Trzeba ruszać dalej — powiedział Mathias.

Było ciemno, gdy dotarli do przedmieść Orleanu. Ani jednego otwartego sklepiku, domy pozamykane; orleańczycy też rzucili się do ucieczki. Zbombardowany został bulwar Chateaudun i przedmieście Bannier. Nagle rozpętała się gwałtowna burza, hamując jeszcze bardziej tempo marszu w nieznane wszystkich tych ludzi, których wygnał na drogi strach nie do opanowania. Każdy schronił się gdzie popadło, a niektórzy nie zawahali się nawet przed wyważeniem drzwi i okiennic opuszczonych domostw. Burza przeszła równie niespodziewanie, jak nadciągnęła. Z uszkodzonych przez bomby domów wychodziły, nie kryjąc się nawet, cienie wynoszące zegary ścienne, obrazy, wazony, szkatułki. Szabrownicy rozpoczynali swoją niszczycielską działalność.

— Obawiam się, że będziemy musieli spędzić noc w samochodzie — powiedział Mathias, który od godziny nie posunął się nawet o cal do przodu.

— Panienko, panienko, pani zemdlała.

— Co ja na to poradzę? Spróbuj wlać w nią krople.

Josette wzięła flakonik, który podała jej Léa, i wlała lek do nakrętki termosu. Camille powoli przyszła do siebie.

Znowu mogli przejechać kilka metrów. Podobni do otępiałych zwierząt ludzie płynęli wolno po obu stronach samochodu przez przedmieście Bannier, ze zwieszoną głową wlekli się przed siebie, uginając się pod ciężarem pakunków i zmęczenia. Gdyby nie warkot silników, turkot wózków i odgłosy powolnego dreptania tłumu, mogłoby się zdawać, że wśród ciemnej już teraz nocy, przecinanej niekiedy białymi błyskawicami, odbywa się niemy przemarsz jakiegoś widmowego oddziału, zdążającego ku smutnemu przeznaczeniu.

Z prawej strony dostrzegli prawie pustą ulicę. Otępienie ludzi pod wpływem strachu i cierpień powodowało, że trzymali się razem, zbici jak stado owiec. Kierowcy samochodów i pojazdów konnych jakby drzemali.

Na skrzyżowaniu Mathias skręcił. Posuwał się ostrożnie w ciemnościach, jechał bowiem ze zgaszonymi światłami w obawie przed lotnictwem. Dotarli do dzielnicy zniszczonej przez niedawne naloty. Nad zgliszczami unosił się zapach mokrej sadzy i wilgotnych piwnic. Mimo że powietrze było ciepłe i duszne, Léą wstrząsały dreszcze. Zatrzymali się na wysadzanym lipami placyku, którego nie tknęły bomby. Wysiedli z samochodu, żeby po godzinach bezruchu rozprostować zdrętwiałe kończyny. Każdy poszedł załatwić swoją potrzebę, chowając się za drzewa.

Josette pomogła Camille ułożyć się na skraju trawnika.

— Zimno mi — wyszeptała Camille.

Służąca wróciła do samochodu po pled podróżny i okryła nim chorą. Ta podziękowała jej smutnym uśmiechem, zaciskając kurczowo ręce na brzuchu.

— Nic więcej pani nie potrzeba?

Camille zaprzeczyła ruchem głowy i zamknęła oczy.

Bezimienna staruszka oddaliła się zasypaną gruzem ulicą.

— Michèle, pilnuj dzieci…

Mathias i Léa obchodzili plac mocno do siebie przytuleni, obejmując się wpół…

W pobliżu jakiegoś ogródka poczuli oszałamiający zapach róż. Mathias pchnął drewnianą furtkę.

Para młodych ludzi weszła do ogrodowej altany, porośniętej białymi, jak przypuszczali, różami. Wdychając z lubością balsamiczne powietrze, usiedli na szerokiej ławie, na której leżały zapomniane poduszki.

Jakże odległa zdawała się wojna w tej chwili! Zamknęli oczy, aby znowu znaleźć się w Montillac na rozgrzanej popołudniowym słońcem, kamiennej ławce. Twarze mieli zwrócone ku winnicy, opierali się o ścianę, po której piął się stary, różany krzew, uginający się od białych, wonnych kwiatów. Był to ich obowiązkowy postój podczas spacerów w długie, letnie wieczory, kiedy zachód słońca spryskiwał złotem stare kamienie, dachówki składów wina i brunatne deski szopy. Była to chwila, gdy od ziemi bił spokój, który tak miłowali mieszkańcy Montillac.

Mathias przytulił ją mocniej. Po raz pierwszy od dawna Léa czuła się bezpieczna w ramionach przyjaciela z dzieciństwa. Przypomniały jej się zabawy na sianie, gonitwy po wysokiej trawie, pijaństwa podczas winobrania, konne przejażdżki wśród winnic, wyścigi na rowerach na stoku Saint-Maixant, spotkania przy blasku księżyca, kiedy penetrowali groty w Saint-Macaire albo szukali „zapadni lochów” zamku książąt d'Epernon w Cadillac. Te wspomnienia przyprawiły Léę o drżenie.

Ich usta przywarły do siebie gwałtownie, oddechy się zmieszały. W ten pocałunek włożyli oboje całą żądzę życia. Zniszczone, silne dłonie Mathiasa szarpnęły cienką bluzkę Léi. Pomięta, jedwabna koszulka przylgnęła jej do skóry. Ramiączka zsunęły się odsłaniając piersi, sutki otarły o przesiąkniętą potem koszulę w kolorze khaki. Mathias chwytał je wargami. Léa odepchnęła łagodnie jego głowę.

— Przestań, Mathias. Proszę cię.

— Dlaczego?

— Za mocno — odpowiedziała.

— Nie chcesz już?

— Chcę, ale poczekaj trochę.

Leżąc na drewnianej ławce, w pomiętych ubraniach upojeni zapachem róż, oboje byli pewni, że mają przed sobą całe długie życie.

Wybiła druga.

— Léa, powinnaś trochę się przespać.

Nie zadając sobie trudu, żeby włożyć koszulę, dziewczyna wyciągnęła się na ławce i oparła głowę na udach swojego towarzysza. Zasnęła natychmiast. Mathias długo na nią patrzył. Wokół było zupełnie ciemno. Widać było jedynie białe piersi. Chcąc uniknąć pokusy, by je chwycić garściami, ustami, Mathias podciągnął ramiączka i zapiął bluzkę. Następnie zapalił papierosa.

Camille przebudziła się nagle z ciężkiego snu i przez krótką chwilę zastanawiała się, gdzie się znajduje.

Było ciemno, nawet spokojne lipy wznosiły się nad nią czarne i groźne. Dziecko się poruszało, przysparzając jej zarazem bólu i radości. Wstała, wspierając się o pień drzewa. Coś jest za spokojnie, pomyślała, trzymając dłonie na brzuchu.

Wychwyciła najpierw jak gdyby odległy pomruk: to chyba burza. Posłuchała jeszcze… Burza się przybliżała… Grzmiało… Jakaś postać rzuciła się na ziemię obok niej.

— Proszę pani, proszę pani, samoloty…

Ledwo Josette dokończyła zdania, a już zaczęły się dziać straszne rzeczy: seria bomb spadła tak blisko placyku, że ziemia zadrżała i posypał się gruz. Wybuchy następowały jeden po drugim i zaraz buchnęły płomienie, w jednej chwili oświetlając lipy.

Mathias kazał kobietom odsunąć się od samochodu, do którego rzuciły się w popłochu. Odciągnął je na najbardziej pustą część placu.

— Benzyna — szepnął na ucho wyrywającej się Léi.

— Wygląda na to, że bomby spadły na drogę, na której dopiero co byłyśmy — wydusiła z siebie Josette. Bombardowanie trwało nadal. Słychać było chrzęst karabinów maszynowych.

— Dobry Boże, co robi, gdzie się podziewa obrona przeciwlotnicza? — zamruczał ze złością Mathias.

Nie mógł wiedzieć, że w Orleanie nie było już baterii DCA (DCA — Défense contre avions — obrona przeciwlotnicza). Warkot samolotów to cichł, to się wzmagał. Eskadra znowu przeleciała nisko nad miastem. Potężna torpeda uderzyła z przeraźliwym hukiem, burząc ostatnie, stojące jeszcze domy, garaż i pałac Saint-Aignan. Grad kamieni, żelaza i ognia spadł na długą kolumnę uciekinierów.

Przez cichy dotychczas placyk biegli ludzie z twarzami wykrzywionymi przerażeniem, w poszarpanych ubraniach, kobiety z błędnym wzrokiem, niosące na rękach strzępy małych ciałek. Jakiś koszmarny stwór, którego eksplozja pozbawiła odzienia, z zadziwiającą szybkością podskakiwał na jednej nodze w półbucie, a krwawy kikut drugiej broczył krwią, zostawiając na ziemi ciemny ślad. Léa i jej towarzysze, stojąc bez ruchu z wytrzeszczonymi oczami, patrzyli, jak uciekają ci nieszczęśnicy. Przejechał samochód strażacki z włączonymi syrenami i omiótł ich snopem światła. Kamionetka zatrzymała się i wysiadł z niej starszy mężczyzna w hełmie z czasów pierwszej wojny światowej.

— Są ranni?

— Nie, wszystko w porządku, dziękujemy — powiedział Mathias.

— Ale tyś przecież żołnierz… jesteś młody, chodź z nami, my już starzy i nie tacy silni — rzekł mężczyzna wskazując na swoich towarzyszy.

— Zostań, Mathias! — krzyknęła Léa czepiając się jego ramienia.

— Oj, nieładnie, paniusiu, nieładnie — beształ ją staruszek. — Setki biednych, Bogu ducha winnych ludzi zasypało tam, pod tymi domami. Trzeba ich ratować.

— Pan ma rację, Léo, puść go — rzekła Camille.

— A my, co będzie z nami? Jak sobie poradzimy same?

— Jesteście młode, wy też powinniście stanąć do pomocy.

— To niemożliwe, moja przyjaciółka jest chora.

— No, dobrze, ruszajmy w drogę. My tu sobie gadu-gadu, a tam ludzie umierają.

Mathias odciągnął Léę na bok.

— To żołnierze z obrony cywilnej, muszę im się podporządkować. Wsiadajcie do samochodu i spróbujcie dostać się do mostów.

— Przecież nie zostawimy ciebie tutaj.

— Muszę spełnić obowiązek, wszystko jedno, tutaj czy na froncie.

— Ale wojna jest przegrana! — wrzasnęła Léa.

— No i co z tego? Czy to powód, żeby nic nie robić? Nie płacz, jeszcze się zobaczymy. Weź mój karabin, nigdy nie wiadomo, może się przydać. Uważaj na siebie. Kocham cię.

Odprowadzany żałosnymi spojrzeniami trzech młodych kobiet Mathias zabrał z samochodu swój ekwipunek i wsiadł do furgonetki, która pojechała do pożaru.

Z twarzą ukrytą w dłoniach, oparta o dach samochodu, Léa szlochała.

— Panienko, trzeba jechać — odezwała się Josette, podtrzymując Camille, której twarz jakby się bardziej zapadła.

— Masz rację, beczenie na nic się nie zda — powiedziała Léa zrywając z czoła opatrunek, który odklejał się w panującym upale.

Ułożyły Camille na tylnym siedzeniu.

— Dziękuję — wyszeptała chora. — A gdzie jest starsza pani?

— Już dawno sobie poszła — odparła Josette, wyciągając rękę w kierunku pożaru.

Półprzytomna Camille pojękiwała. Wychylając się z okna, Josette pilotowała Léę między szczątkami wszelkiego pochodzenia, strumieniami wody tryskającej z popękanych rur kanalizacyjnych i spadającymi z domów, płonącymi kawałkami drewna.

— Uwaga, z prawej wielka dziura!

Léa wyminęła ją samym brzeżkiem, lecz zaraz nastąpił wstrząs, Camille krzyknęła, a Josette zaczęła miotać przekleństwa. Za nimi zawalił się budynek, gruz posypał się na maskę, pokrytą teraz grubą warstwą pyłu.

— Nic już nie widzę! — krzyczała Léa. Wydawało jej się, że syczące płomienie otaczają zewsząd samochód. Spróbowała uruchomić wycieraczki. Daremnie.

— Wysiądź, Josette — rozkazała Léa — i wytrzyj szybę.

— Nie, proszę pani, boję się — odparła dziewczyna uderzając w płacz.

Léa podniosła rękę i schwyciła służącą za włosy.

— Wysiadaj, natychmiast!

Ciosy posypały się na Josette, która nie próbowała nawet osłaniać się przed nimi.

— Przestań, Léa, błagam cię, przestań. — Swoimi wychudzonymi rękoma Camille usiłowała powstrzymać przyjaciółkę. — Ja pójdę, daj mi szmatę.

— Chyba oszalałaś, ledwo się trzymasz na nogach. Jeśli chcesz pomóc, to podaj mi pled.

Na zewnątrz owionął Léę podmuch pożogi. Za pomocą pledu zdołała z grubsza zgarnąć pył z maski. Nagle usłyszała za plecami krzyk, a następnie, mimo hałasu, odgłos padającego tuż obok ciała. Odwróciła się gwałtownie, zamierzając się pledem na przeciwnika. I tak zamarła w bezruchu z uniesionymi do góry ramionami…

W blasku płomieni stała Camille. Kurczowo ściskając w dłoniach lufę karabinu, wpatrywała się uporczywie w ziemię. U jej stóp leżał mężczyzna z twarzą zalaną krwią. Obok niej błyszczało długie ostrze rzeźnickiego noża. Oniemiała ze zdumienia Léa pochyliła się i potrząsnęła mężczyzną, który nadal się nie poruszał. Powoli wyprostowała się, popatrzyła na kobietę, która uratowała jej życie, jak gdyby widziała ją po raz pierwszy. Ta delikatna Camille nie zawahała się zabić! Skąd znalazła w sobie tyle siły mimo choroby? Léa wyjęła ostrożnie karabin z jej rąk. Wówczas Camille, jakby tylko na to czekała, padła na kolana tuż obok ciała mężczyzny.

— Mój Boże, czy on nie żyje?… Nie mogłam inaczej postąpić… rozumiesz? Widziałam, jak się do ciebie zbliża z tym wielkim nożem gotowym do ciosu… Zabiłby cię. A potem nic już nie pamiętam…

— Dziękuję — powiedziała Léa z tkliwością, która ją samą zastanowiła. — Chodź, siadaj do samochodu, nie zostaniemy tu ani chwili dłużej.

— Ale przecież zabiłam człowieka! — krzyczała Camille gryząc zaciśnięte pięści.

— Nie miałaś wyboru, chodźże wreszcie.

W niezwykłym odruchu czułości Léa podniosła Camille z klęczek.

Josette, która była świadkiem całej tej sceny, siedziała w samochodzie jak skamieniała, jakby przyrosła do siedzenia. Z rozdziawionymi ustami. Nawet nie drgnęła.

— Chodź mi pomóc albo i ty padniesz trupem! — wyrzuciła z siebie Léa jednym tchem.

Dziewczyna wysiadła powoli, jak automat.

— Pośpieszże się.

Gdy tylko ułożyły Camille w samochodzie, chora straciła przytomność.

— Zajmij się panią. No, co tam? Co ci jest? Siadaj.

Wytrzeszczonymi oczyma Josette wpatrywała się w ziemię.

— Panienko… on żyje — wyszeptała.

Istotnie, mężczyzna podnosił się z ziemi, wywijając swoim nożem, i mamrotał:

— Ścierwa… zrobić mi coś takiego… dziwki… podziurawię was jak rzeszoto.

— Szybko, wsiadaj.

Podczas gdy Josette pośpiesznie ładowała się do samochodu, Léa z zimną krwią cofnęła się, zarepetowała broń, jak ją nauczył Mathias, kiedy zatrzymali się na obiad, i wciąż się cofając złożyła się do strzału i wypaliła. Odrzut broni silnie stłukł jej ramię. Kilka kroków przed nią mężczyzna z raną pośrodku twarzy stał przez chwilę jakby w osłupieniu, ciągle trzymając ramię uniesione do góry. Wreszcie zwalił się na plecy jak kłoda.

Znieruchomiała Léa, przyciskając do piersi karabin, patrzyła przed siebie niewidzącym wzrokiem.

Czyjaś rozpalona dłoń spoczęła na jej ręce. Camille… cóż ona tu robi? Czy nie może spokojnie leżeć w samochodzie? I bez tego ona, Léa, ma wystarczająco dużo kłopotów. Czy musi w końcu zajmować się żoną Laurenta d'Argilat? Laurent… pewnie już nie żyje; na froncie chyba jest gorzej niż tutaj. Tak, lecz on jest mężczyzną, żołnierzem, ma karabin. Karabin… Ale ona również ma karabin! Czyż nie zabiła przed chwilą człowieka? Paf!… jednym strzałem. Ojciec byłby dumny z jej umiejętności strzeleckich. To przecież on nauczył ją celować na polowaniach i świątecznych jarmarkach po wsiach. Na pewno byłby dumny ze swej córki.

— Léo…

Bo córka Pierre'a Delmas nie da sobie w kaszę dmuchać, przekonał się o tym ten nikczemnik z rozkwaszoną gębą. Cha! cha! cha! Ale ma teraz głupią minę.

— Chodź, Léo, chodź, uspokój się, to już przeszło, minęło, trzeba jechać.

Do licha, ależ ta Camille nudna, nigdy nie można z nią pożartować. Jechać? Dobrze wiedziała, że trzeba jechać, tylko dokąd? Wszystko wokół płonęło, było tak dziwnie ciepło. Pokrytą kurzem dłonią otarła z czoła pot, który zalewał jej oczy. Zapiekła ją rana na czole. Nagle chwyciły ją mdłości. Podtrzymywana przez Camille, wsparta na karabinie Léa wymiotowała.

— Już ci lepiej?

Mruknęła coś pod nosem. Tak, czuła się lepiej, ale nie wolno było dłużej tu stać.

— Tym razem zabity na dobre — powiedziała Josette, kiedy już dwie młode kobiety usadowiły się w samochodzie.

Była to cała mowa pogrzebowa nad zwłokami nędznika.

Świt zastał kobiety na placu Dunois. Domy wokół nie ucierpiały podczas bombardowań. Zainstalowano tam punkt sanitarny. Na gołej ziemi leżały dziesiątki rannych, większość z poważnymi poparzeniami. Pośród nich zakonnice w zakrwawionych habitach krzątały się gorączkowo. Léa wyskoczyła z samochodu.

— Siostrzyczko, gdzie mogę znaleźć jakiegoś lekarza?

Zakonnica, z kosmykiem siwych włosów wymykającym się spod kornetu, z trudem się podniosła.

— Nie ma tu ani jednego lekarza, moje dziecko. Jesteśmy same z naszą matką przełożoną. Czekamy na ambulanse, żeby przewieźć rannych do szpitala Sonis albo do Hôtel-Dieu.

— Gdzie to jest?

— Nie wiem, jesteśmy z Etampes.

Léa rozglądała się bezradnie dookoła. Na szczęście Camille, która znowu zemdlała, nie mogła niczego widzieć ani słyszeć. Dziewczyna zatrzymała jakiegoś młodego strażaka, dziecko jeszcze, który właśnie tędy przebiegał.

— Przepraszam, jak dojechać do mostów?

— Do mostów? Mosty będą wysadzone. Ale i tak tam się nie dostaniecie. Trzeba wielu godzin, żeby przejechać od Martroi do alei Dauphine po tamtej stronie mostu Royal. Stąd najlepiej przez most Marszałka Joffre'a.

— Którędy trzeba jechać?

— Normalnie to ulicą de Coulmiers albo Marszałka Focha. Potem do bulwaru Rocheplatte, przeciąć go i dalej uliczkami biegnącymi w dół.

To powiedziawszy, chłopak pobiegł w swoją stronę.

Ileż godzin to trwało, gdy przemierzały wzdłuż i wszerz tę dzielnicę Orleanu, posuwając się do przodu, cofając się, szukając objazdów, kiedy drogę zagradzały ruiny, zgliszcza czy zasieki z drutu kolczastego ustawione przez wojsko. Przez cały ten czas Camille nie odzyskała przytomności. Léę bolał zdrętwiały kark i ręce, dokuczała jej rana na czole, a do tego jeszcze ten upał!…

Zabójstwo nożownika podziałało uspokajająco na Josette, od czasu do czasu spoglądała z podziwem i zarazem lękiem na prowadzącą samochód Léę, pomagała jej jak tylko mogła; nie wahała się już wysiąść z wozu, żeby usunąć belkę czy inny przedmiot tarasujący drogę. Zbrodniczy czyn Léi dodał służącej odwagi.

— Jeść mi się chce, panienko.

To prawda, od wielu godzin nic nie jadły, lecz jak można było odczuwać głód w takich okolicznościach?

Dotarły do ulicy de la Porte Saint-Jean, zatłoczonej nieprzytomnymi, wypłoszonymi ludźmi. Gdy tylko przejechały bulwar Rocheplatte, spotkały znowu uchodźców w nieprawdopodobnej plątaninie koni, wózków dziecinnych, ambulansów, rozmamłanych wojskowych, pijanych mężczyzn o podejrzanym wyglądzie, starców niesionych na dobroczynnych ramionach, potrącanych, zagubionych i nawołujących swe matki dzieci. Léa mogłaby wyłączyć silnik, a samochód i tak jechałby dalej, popychany przez tłum. Camille otwarła wreszcie oczy, lecz zaraz je zamknęła.

— O, nie. Dosyć tego! — krzyknęła Léa obawiając się kolejnego omdlenia.

Z ogromnym wysiłkiem Camille znowu uniosła powieki.

— Josette, podaj mi krople i trochę wody.

Woda z termosu, chociaż letnia, wydała się Camille cudowna.

— Jeszcze — powiedziała zmienionym głosem.

W chwili gdy podnosiła kubek do ust, uchwyciła spojrzenie małego chłopczyka, który szedł obok samochodu: blady, ze ściągniętą twarzą, przesuwał bezustannie językiem po spierzchniętych wargach.

— Masz — powiedziała wyciągając do niego przez okno kubek.

Schwycił kubek nie podziękowawszy jej nawet, upił trochę zachłannie, a potem podał go młodej kobiecie w czarnym kostiumie, który niegdyś musiał być elegancki. Nie napiła się, lecz napoiła ładną, cztero-, a może pięcioletnią dziewczynkę.

— Dziękuję pani — powiedziała matka.

Camille otworzyła drzwiczki.

— Proszę wsiąść.

Po krótkim wahaniu kobieta skierowała do wozu dzieci i starszą panią, bardzo dostojnie wyglądającą w kapeluszu z czarnej słomki na pięknych, siwych włosach.

— To moja matka…

Następnie sama wsiadła do samochodu.

— Camille, tyś oszalała, każ tym ludziom wysiadać!

— Błagam cię, moja droga, nic nie mów. Zastanów się tylko: samochód jest prawie pusty, to cud, że jeszcze go nam nie zarekwirowali. Teraz nie ma już wolnego miejsca i same dobrałyśmy sobie towarzyszki podróży.

Widząc słuszność tego rozumowania Léa nic nie odpowiedziała.

— Bardzo paniom dziękuję. Nazywam się Le Ménestrel. Nasz samochód zepsuł się w Pithiviers. Jacyś dobrzy ludzie ulitowali się nad moją starą matką i dali jej miejsce w swoim, i tak już przeładowanym wozie. Ja z dziećmi szłam obok. Lecz niestety ich pojazd też się zepsuł.

— Jak dotarliście z Pithiviers do tego zakątka Orleanu? — spytała Josette z podejrzliwością w głosie, patrząc na mapę samochodową rozłożoną na kolanach.

— Nie wiem. Żołnierze francuscy skierowali nas do Les Aubrais, a dalej już nie wiem. Potem był ten straszliwy nocny nalot, kiedy straciłyśmy naszych nowych znajomych.

Camille poleciła rozdzielić prowiant. Z apetytem rodzina pochłonęła kromki czerstwego chleba. Dzieci natomiast podzieliły się kilkoma jabłkami, które im się jeszcze zachowały. Starsza pani i dziewczynka zasnęły.

Obok zatrzymała się duża furgonetka wypchana po brzegi aktami, na której dach wdrapało się paru urwisów. Dymiąc ze wszystkich stron, odmówiła posłuszeństwa. Podniosły się krzyki, przekleństwa. Na szczęście otwarły się wysokie podwoje jakiejś bramy i wepchnięto tam pojazd. W tej samej chwili pojawiły się znowu samoloty, lecąc na niedużej wysokości. Wyjący tłum usiłował wydostać się z wąskiej uliczki, która stała się pułapką.

— Uciekajcie… Posuńcie się… Dajcie mi przejść… Złaź mi z drogi, świnio… Ty, szmato… uważajcie na dzieci… Tato… mamo…

W górze zaś lotnicy używali sobie ile wlezie. Wzbijali się w górę, nurkowali, odlatywali, zawracali, za każdym razem zrzucając śmiercionośny ładunek, który sypał się gęsto na ulice Royale, de Bourgogne, na plac Sainte-Croix, do Loary. Dwa kroki dalej, na ulicy de Cheval-Rouge, bomby unicestwiły oddział artylerii. Mordercy z nieba skrupulatnie wykonywali swoją robotę.

Jakiś wyrostek, któremu pocisk urwał ramię, odbił się od maski samochodu Léi, opryskując krwią przednią szybę, zerwał się na równe nogi i popędził na oślep przed siebie przyzywając na pomoc matkę. Padło kilka osób ściętych serią z karabinu maszynowego. Jedna z ofiar z otwartą jamą brzuszną patrzyła z niedowierzaniem na wnętrzności wypływające jej na uda. Pani Le Ménestrel przyciskała do piersi głowy swoich dzieci, by ukryć przed nimi sceny grozy, gdy tymczasem jej matka modliła się z zamkniętymi oczami.

Pomimo strachu Camille i Léa doznawały jednakowego uczucia wściekłości na widok tej potwornej masakry. Nie opodal jakiś samochód stanął nagle w ogniu. Jego pasażerowie w płonących ubraniach i z włosami w płomieniach wyskoczyli, krzycząc przeraźliwie. Jednego z nich potrącił oszalały koń, który ciągnął wózek miażdżący wszystko, co było na drodze. Nieszczęśnik wył z bólu, gdyż koło złamało mu obie nogi. Spróbował się podnieść, lecz w okamgnieniu pochłonęły go płomienie i po krótkim czasie jego krzyk ucichł. Niebawem stał się już tylko bezkształtną masą.

— Nie chcę tak umrzeć! — wrzasnęła Josette otwierając drzwiczki samochodu.

— Stój! — krzyknęły równocześnie Léa i Camille.

Josette była jednakże głucha na wszystko. Jak oszalała biegła między zwłokami, brodząc we krwi, potykała się, padała, wstawała szukając jakiegoś wyjścia z tego kłębowiska ludzi i pojazdów.

Ulica schodziła stromo ku rzece, Léa odnosiła wrażenie, jakby samolot wspinał się pod górę, poprzedzany chrzęstem kul odbijających się rykoszetem od bruku. Josette, samotnie stojąca pośród tej rzezi, podczas gdy wszystko, co żyło, przywarło do ziemi, patrzyła, jak zbliża się do niej śmiercionośny grad.

Niemy krzyk wykrzywił usta Camille, która osunęła się na ramię pani Le Ménestrel.

Impet pocisków rzucił Josette na ziemię. Upadła na wznak z rozkrzyżowanymi ramionami, z wysoko podwiniętą spódnicą. Léa wyskoczyła z samochodu i pobiegła do leżącej. Josette miała szeroko otwarte oczy i uśmiechała się, jak gdyby w chwili śmierci opuścił ją strach. Z jej zranionego gardła przerywanym strumieniem tryskała krew. Léa poszukała w kieszeniach chusteczki do nosa, żeby zatamować krwotok. Nie mogąc jej znaleźć ściągnęła bluzkę i przyłożyła ją do straszliwej rany. Na nic się to już nie zdało, Josette nie żyła. To moja wina. Gdybym jej pozwoliła wrócić do rodziców, żyłaby. Biedna dziewczyna, przecież moja rówieśnica. Léa z czułością pogładziła jasne włosy, które zlepiała krew. Jak niegdyś jej matka pocieszała strapione dziecko, teraz ona łagodnym głosem przemawiała do zabitej:

— Nie bój się… już przeszło, minęło… tak… śpij…

Ostrożnie zamknęła powieki Josette. Następnie odciągnęła zwłoki na bok, by je uchronić przed ponownym zranieniem lub przejechaniem. Posadziła je, opierając o bramę.

Syreny nie odwołały alarmu, bo nie miał ich kto uruchomić. Ci, co ocaleli, stopniowo podnosili się i w otępieniu patrzyli na okropny widok, jaki się przed nimi roztaczał: pozostały jedynie szkielety samochodów i wózków dziecinnych, poskręcane lub zwęglone rowery, okaleczone czy też spalone ciała, błąkające się, oniemiałe z przerażenia dzieci, wrzeszczące matki wyrywające sobie z rozpaczy włosy, mężczyźni obejmujący martwą żonę czy matkę, kręcące się w kółko kobiety w porwanych ubraniach i z rękoma zbroczonymi krwią, ranni wołający o pomoc…

— Szybko, trzeba odgruzować drogę, żeby dostać się do mostu! — zarządził tęgi mężczyzna z rozetką Legii Honorowej w klapie kurtki.

Zapominając, że jest bez bluzki, Léa zaczęła pomagać w uprzątaniu ulicy. Przyłączyła się do niej pani Le Ménestrel.

— Proszę wracać do naszych, niech pani weźmie karabin i pilnuje, żeby nam nie ukradli samochodu.

— Może pani na mnie polegać — odparła kobieta z zaciekłością.

Przez wiele godzin brudna i umazana krwią Léa nosiła, ciągnęła trupy i różne szczątki ludzkie. Żołnierze, niedobitki 7 armii, pośpieszyli ludności cywilnej z pomocą.

— Coś takiego… Ja chyba śnię. Czy to nie panna Delmas we własnej osobie?

Jedną tylko osobę na świecie stać by było na żartobliwy ton w podobnej sytuacji.

— Françcois! — wykrzyknęła rzucając się w ramiona brudnego i zarośniętego Taverniera. — Françcois! To pan… Niech mnie pan stąd zabierze… gdyby pan wiedział…

— Wiem, moje maleństwo, wiem. A gdzie jest pani d'Argilat?

— Tam, w samochodzie.

— Jak się czuje?

— Niedobrze! Josette nie żyje.

Kiedy podeszli do samochodu, pani Le Ménestrel, nie rozpoznawszy Léi od razu, skierowała broń w ich stronę.

— Nie zbliżać się.

— To ja, proszę pani, z przyjacielem, który nam pomoże.

— Przepraszam, ale przed chwilą dwaj okropni mężczyźni chcieli nam zabrać samochód. Odeszli dopiero, jak zrozumieli, że będę strzelać. Ale powiedzieli, że wrócą z innymi. To straszne, co oni robią: okradają zabitych z biżuterii i pieniędzy.

Noc już zapadła, gdy Françcois zdołał otworzyć ciężkie skrzydła jakiejś bramy. Siedząca za kierownicą Léa wprowadziła pojazd na obszerny dziedziniec, na którym wznosił się gigantyczny platan. Posługując się żelazną sztabą, Françcois zamknął potem bramę. Dom ocalał w stanie nie naruszonym, jeśli nie liczyć potłuczonych szyb.

— Pójdę zobaczyć, czy można tam wejść — powiedziała pani Le Ménestrel, kiedy już pomogła swojej matce wysiąść z samochodu. — Dzieci, zostańcie z babcią.

Françcois i Léa wynieśli Camille, która nadal była nieprzytomna. Oddech miała słaby, urywany.

— Udało mi się otworzyć drzwi. Będziemy mogli położyć do łóżka pani przyjaciółkę. Dzieci, rozejrzyjcie się, czy nie znajdą się gdzieś świece!

Brat i siostra biegiem wspięli się po kamiennych schodach, Camille ulokowano w pokoju na parterze.

— Ja się nią zajmę — rzekła pani Le Ménestrel do Léi. — Znajdźcie mi tylko trochę wody.

Ani w kuchni, ani w łazience nie było wody. W kącie podwórza Françcois Tavernier zauważył studnię. Dźwięk pustego wiadra obijającego się o kamienne ocembrowanie przypomniał Léi studnię na podwórzu w Montillac. Jak bardzo odległe wydały jej się tamte czasy! Czy kiedykolwiek jeszcze zobaczy swój dom rodzinny? Jak gdyby w odpowiedzi na to jej pytanie znowu rozległy się wybuchy bomb, na szczęście w innej dzielnicy.

Françcois zaniósł kilka wiader wody do budynku. Léa przyglądała mu się, siedząc na schodkach przed wejściem, z brodą wspartą na dłoniach.

— Ufff, w porządku, teraz panie będą mogły się umyć. Kolej na nas.

Zaczerpnąwszy znowu wody, postawił wiadro na brzegu studni i zaczął się rozbierać. Niebawem był nagi. Léa nie spuszczała z niego wzroku. Podobał jej się jego szeroki tors, lśniący od potu w poświacie nocy, wąskie biodra, smukłe, owłosione uda i członek na tle ciemnego runa podbrzusza.

— Na co czekasz, ściągaj z siebie te łachy. Brudna jesteś, że aż strach.

Léa posłusznie zdjęła poplamioną spódnicę, podartą halkę i majtki.

— Z początku wyda ci się trochę zimna, ale potem będzie dobrze, zobaczysz. Znalazłem kawałek mydła lawendowego i ręczniki.

Wylał jej trochę wody na głowę i ramiona. Nie mogła powstrzymać krzyku, tak lodowaty zdał się jej ten prysznic. Françcois namydlił ją od stóp do głów. Szorował ją mocno, jak gdyby chciał usunąć z jej skóry nawet wspomnienie krwi, która ją skalała. Léa poddawała się tym zabiegom, wzruszały ją dłonie, które tak brutalnie obchodziły się z jej piersiami, delikatnie przesuwały się po jej sromie i udach. Zostawiając ją namydloną, wylał na siebie pozostałą w wiadrze wodę i podał dziewczynie mydło.

— Teraz ty.

Nigdy nie przypuszczała, że powierzchnia ciała mężczyzny jest tak wielka ani że mięśnie mogą być tak twarde. Pomrukiwał z rozkoszy pod dotykiem jej drobnych, niezręcznych dłoni. W ciemności dziewczyna poczuła, że się czerwieni, kiedy natknęła się na wzwiedziony członek. Przykucnęła, żeby namydlić mu nogi.

— Zawsze marzyłem, żeby cię zobaczyć w takiej właśnie pozycji.

Léa nie odcięła się, nadal nacierała mu uda, a potem łydki. Ujął ją pod ręce i uniósł do góry.

— Daj spokój, to nieprawda, nie lubię, jak klęczysz u moich stóp. Lubię, kiedy jesteś dumna i uparta.

Przyciągnął ją do siebie, ich ciała pokryte mydlaną pianą były śliskie. Ciało Léi naprężyło się, członek Françcois nabrzmiał.

Bombardowania, które chwilowo ustały, rozpoczęły się znowu. Oni zaś, jak gdyby chroniło ich wzajemne pożądanie, nie drgnęli nawet, kiedy nie opodal ich domu upadła bomba, wzniecając pożar, którego odblask oświetlił ich ciała.

— Weź mnie — wyszeptała — nie chcę umrzeć, zanim poznam, jaki smak ma miłość.

Françcois zawinął Léę w prześcieradło kąpielowe, wziął na ręce i zaniósł do domu. Wdrapał się po schodach na piętro, wszedł do sypialni i ułożył ją na wielkim łożu, nad którym wisiał krucyfiks.

— Błogosławię tę wojnę, która daje mi ciebie — powiedział wchodząc w nią delikatnie. Pożądanie Léi było tak silne, że nie poczuła wcale bólu, lecz coraz większe pragnienie, by się bardziej otworzyć, by mężczyzna mógł głębiej w nią wniknąć. Rozkosz zaskoczyła ją samą swą intensywnością i wydarła jej z piersi okrzyk. Françcois patrzył, jak się pod nim wije, tłumiąc dłonią pojękiwania. Krzyknęła przeciągle, kiedy z niej wyszedł i wypłynął na jej brzuch. Drżąc jeszcze z rozkoszy, natychmiast zapadła w sen.

Françcois Tavernier nie mógł dalej ukrywać przed samym sobą, że kocha tę dziewczynę. Lecz czy ona go kocha? Wiedział, że nie powinien brać pod uwagę tego, co się przed chwilą zdarzyło. Odgadywał w Léi podatne ciało. Kochałaby się z każdym mężczyzną w obecnej sytuacji, byle tylko nie był odpychający. Françcois wystarczająco dobrze znał kobiety, by nie mieć co do tego wątpliwości. To tylko ostatnie przejścia i żądza życia pchnęły ją w jego ramiona. Stwierdzenie to pogrążyło go w smutku. Léa poruszyła się we śnie i przytuliła do niego. Znowu jej zapragnął. Wziął ją łagodnie wślizgując się w jej wilgotny brzuch, który go wsysał jak usta. Obudziła się z pojękiwaniem. A rozkosz w niej wzbierała, zagarniając każdą komórkę jej ciała.

Słońce było już wysoko, gdy Léę obudził dźwięk łyżeczki w filiżance. Françcois, gładko wygolony, z mokrymi jeszcze włosami, ubrany tylko w brudne spodnie od munduru, pochylał się nad nią.

— Późno już, leniu, trzeba wstawać. Znalazłem herbatę i biszkopty, przygotowałem ci prawdziwe śniadanie.

Co robi w tym łóżku, zupełnie naga, z mężczyzną, który nie jest Laurentem? Nagle wróciła jej pamięć i Léa stanęła w pąsach.

— Nie wstydź się, było cudownie. Przyniosłem ci na górę walizkę, przypuszczam, że to twoja. Zostawiam cię samą, żebyś mogła się ubrać i zjeść śniadanie.

Co ona najlepszego zrobiła? Zdradziła Laurenta i zachowała się jak zwierzę w okresie rui. Gdyby jeszcze nie odczuła takiej rozkoszy. Na to wspomnienie przebiegł ją przyjemny dreszcz. A więc to była miłość, owo zauroczenie każdej cząsteczki ciała, ów cud, który każe zapomnieć o wszystkim, nawet o wojnie? Przed oczami przesuwały jej się koszmarne obrazy poprzedniego dnia, zabita Josette. A Camille? Camille, którą Laurent powierzył jej opiece.

Zerwała się z łóżka na równe nogi i poczuła, że znowu się czerwieni, widząc pomiętą i plamioną krwią narzutę. Zerwała ją i wrzuciła do przepastnej szafy. Skurcz żołądka przypomniał jej, że od wielu godzin nic nie jadła. Nie tracąc czasu na ubieranie się, zabrała się do herbaty i suchych ciasteczek, które przygotował dla niej kochanek. Wyjrzała przez okno. Na podwórzu Françcois Tavernier nalewał do zbiornika samochodu benzynę z kanistrów, schowaną w bagażniku przez zapobiegliwego kierowcę. Roześmiane dzieci bawiły się w berka pod czułym spojrzeniem starannie uczesanej w koczek babci, która z godnością zasiadała w wiklinowym fotelu. Siedząca obok niej Camille również przyglądała im się z uśmiechem. Pani Le Ménestrel wyszła z domu niosąc pakunki do samochodu. Była piękna, słoneczna pogoda. Owej niedzieli 16 czerwca 1940 roku na podwórku tego orleańskiego domu panowała atmosfera jak w dniu wyjazdu na wakacje.

W oddali, zapewne po drugiej stronie Loary, rozbrzmiał ryk syreny alarmowej. Wkrótce potem dał się słyszeć warkot samolotów.

— Pospiesz się, bombardują mosty. Jeśli trafią, nie przedostaniemy się na drugą stronę rzeki — powiedział Françcois wchodząc do sypialni.

Nie krępując się swej nagości, Léa otworzyła walizkę, wyjęła z niej bieliznę, szmizjerkę z błękitnego płótna, i białe, skórzane sandały.

— Proszę, można już ją znieść na dół — powiedziała opuszczając wieko walizki.

I nie zwracając już na niego uwagi, ubrała się. Całkiem osłupiały, blady z wściekłości, Françcois przyglądał się jej ruchom. Nagle chwycił ją gwałtownie za ramiona i przyciągnął do siebie.

— Nie lubię, jak się do mnie mówi takim tonem.

— Niech mnie pan puści.

— Dobrze, ale najpierw ci coś powiem, ty uparta oślico. Jeszcze mnie będziesz błagała, żebym cię kochał…

— Nigdy.

Czy w ogóle posunęli się do przodu? Wszyscy wokół byli straszliwie przerażeni.

— Śpieszmy się, Niemcy nadchodzą, mosty zaraz wylecą w powietrze.

Podobnie jak poprzedniego dnia panowała straszliwa spiekota. Nareszcie wydostali się na nabrzeże Barentin. Pilnujący mostu Joffre'a, żołnierze z oddziałów inżynieryjnych usiłowali kierować w jakiś sposób tą ciżbą ludzką. Mieli zamknąć wjazd na zaminowany most, gdyby wydano rozkaz odpalenia ładunków. Lecz była ich śmieszna garstka. Nie pozostawiało to cienia nadziei na powstrzymanie tego ludzkiego morza. A przebycie mostu w tych warunkach zajmowało pół godziny.

Znowu powróciły samoloty. Jedni rzucili się na ziemię, inni zaś, wbrew zdrowemu rozsądkowi, potrącali, popychali, przewracali osoby idące przed nimi, żeby tylko posunąć się kilka metrów do przodu. Bomby spadły do wody obryzgując błotem dwanaście przęseł mostu i ludzi, którzy się na nim tłoczyli. Jeden pocisk spadł na nabrzeże. Część jezdni osunęła się do Loary. W powodzi kamieni i piachu wpadały do wody samochody, rowery i piechurzy. Było to istne zstąpienie do piekieł. Po trzykroć samoloty powracały, lecz nie trafiły w mosty Royal i Joffre'a, niemniej Niemcy ostrzeliwali z działek pokładowych ludzi, którzy się na tych mostach znajdowali. By uciec przed kulami, jakaś kobieta wspięła się na balustradę mostu i skoczyła do rzeki. W tym miejscu było bardzo płytko… Samochód, którego kierowca został zabity, zatrzymał się nieoczekiwanie. Kilkunastu szaleńców, wykrzykując gromkie „hej-ho!”, uniosło pojazd i nie troszcząc się o siedzących w nim pasażerów, zepchnęło go do Loary. Ranni umierali tratowani setkami stóp. Dreptano w ohydnej mazi. Nareszcie samoloty odleciały.

— Proszę jechać dalej — powiedział Françcois do Léi. — Spróbuję dotrzeć do dowódcy.

— Niech pan nas nie zostawia samych!

Bez słowa Françcois wysiadł z samochodu i zaczął się przeciskać w stronę trzymających wartę żołnierzy.

— Marchand!

— Tavernier! Co robisz w tym piekle?

— To zbyt długa i przygnębiająca historia. Czy to prawda, że mosty będą wysadzone?

— Dawno powinni to zrobić. Wczoraj Niemcy byli już w Pithiviers i w Etampes, dzisiaj muszą już być niedaleko Orleanu. Nie otrzymałem nawet niezbędnej ilości materiałów wybuchowych, a musiałem obdzielić nimi dwa mosty. Gdybym to przewidział, nie władowałbym siedmiuset pięćdziesięciu kilogramów pod most kolejowy.

— Panie poruczniku, panie poruczniku! — krzyczał młody żołnierz stojący na samochodzie pancernym z lornetką w ręku. — Wydaje mi się, że widziałem niemiecki wóz pancerny na nabrzeżu du Châtelet.

— O Boże! — krzyknął Marchand wskakując na maskę samochodu i wyrywając lornetką z rąk żołnierza.

— Psiakrew, walą prosto na most Georges'a Piątego! Dać sygnał do odpalenia. Szybciej, do cholery, szybciej! Bosze są już na moście.

Ze spoconym czołem Albert Marchand śledził przez lornetkę posuwanie się trzech samochodów pancernych, których jazdę hamowali uciekinierzy. Niemcy otworzyli ogień do tuzina ludzi pełniących straż. Dotarli do połowy mostu, gdy rozległa się seria wybuchów i zaraz potężny trzask: jedno z przęseł północnej części runęło do rzeki, pociągając za sobą wszystkich znajdujących się tam ludzi. Przez kilka chwil nie było nic widać. Była godzina 15.30.

Gdy tylko dym się rozpłynął, Marchand wykrzyknął z okiem przyklejonym do lornetki:

— Dobry Boże, przeszli, kierują się w stronę Sully!

Z błędnym wzrokiem zsunął się po masce pojazdu.

— Nie pozwólcie ludziom się zbliżać, trzeba wysadzić most Joffre'a.

— Panie poruczniku, przecież ci, co są na nim, nie zdążą przejechać.

— Wiem, stary, ale nie mamy wyboru. Zajmijcie stanowiska i w razie czego otwierajcie ogień!

Szesnastu żołnierzy ruszyło do przodu, popychając pieszych.

— Cofnąć się, cofnąć się, wysadzamy most!

Tłum, który był już świadkiem zawalenia się części mostu Royal, zatrzymał się.

— Tym bardziej trzeba się spieszyć! — wrzasnął jakiś szaleniec, rzucając się na mur żołnierzy. Rozległ się strzał: mężczyzna upadł.

Ludzie zaniemówili, nie mogli ochłonąć ze zdumienia: francuscy żołnierze strzelali do swoich rodaków. Lecz tłum napierał z tyłu coraz bardziej gorączkowo. Niebawem załamały się pierwsze szeregi. Nieduży samochód wyrwał się do przodu, potrącając dwóch staruszków, którzy upadli na pas ziemi niczyjej pomiędzy żołnierzami a mostem. Kierowca dodał gazu i przejechał jednego z leżących. Był to jak gdyby sygnał. Tłum ruszył do przodu, rozległ się jeden strzał, potem drugi i trzeci, lecz nie raniły nikogo, a żołnierze zniknęli wchłonięci przez tę falującą masę ludzką.

Natychmiast po wysadzeniu mostu Royal Françcois Tavernier rzucił się na poszukiwanie samochodu, który zawierał jego największy skarb. Nie było po nim śladu na nabrzeżu Barentin. Pomagając sobie łokciami i pięściami, dostał się na most. Dostrzegł na nim samochód: posuwał się w tempie człowieka, któremu się nigdzie nie śpieszy. Kiedy Léa zauważyła wreszcie Taverniera, radość jej nie miała granic.

— Jest pan, Bogu niech będą dzięki! Myślałam, że nas pan zostawił.

Françcois zastąpił Léę za kierownicą.

— Wysadzą most — powiedział cicho.

— Ojej!

— Cicho sza! Nie należy straszyć reszty, spróbujemy się wymknąć.

Obok samochodu szedł żołnierz.

— Proszę powiedzieć osobom, które budzą zaufanie — odezwał się do niego Tavernier — że most zostanie wysadzony. Niech przyspieszą tempo, ale bez paniki.

Żołnierz popatrzył na niego, jakby nie rozumiał. Jego brudna, ściągnięta ze zmęczenia twarz, pozbawiona była jakiegokolwiek wyrazu. Otępiały szedł przed siebie, jak juczne zwierzę. Nagle, roztrącając idących przed nim ludzi, wrzasnął na całe gardło:

— Wysadzają most! Wysadzają most!

Jak pod smagnięciem bicza tłum rzucił się do przodu. Od lewego brzegu Loary dzieliło ich zaledwie dziesięć metrów. Niczym zwierzęta przeczuwające trzęsienie ziemi, zapominając o wszelkiej godności ludzkiej, uchodźcy szamotali się i odpychali najsłabszych. Biada temu, kto się przewróci: zginął stratowany.

Nastąpiło jeszcze kilka eksplozji. Po czym rozległ się straszliwy łoskot: zwalił się drugi most.

Ledwie pół godziny minęło od wysadzenia mostu Royal. Stojący przy samochodzie Léa i Françcois patrzyli na ogrom katastrofy. Nie byli w stanie oderwać oczu od tego okropnego widoku. Ile ich było na tym moście? Trzysta, pięćset, osiemset osób, a może więcej? Tam, w dole, w korycie rzeki, nieliczni ocalali próbowali wdrapać się na górę po plątaninie trupów, żelastwa i kamieni. Ranni, których wybuch rzucił na filary mostu, wołali o pomoc, gdy tymczasem inni tonęli w nurtach Loary. Na masce płonącego samochodu, dopalało się ze skwierczeniem ciało niemowlęcia.

— Chodźmy stąd — powiedział Françcois Tavernier popychając Léę do samochodu.

Nad Loarą wzbijał się czarny dym.

Samochód wjechał w doszczętnie zrujnowaną aleję de Candalle. Ustawione w Saint-Marceau francuskie karabiny maszynowe ostrzeliwały nabrzeża de Prague i des Grands-Augustins. W pobliżu Notre Dame-du-Val Camille poprosiła, żeby się zatrzymali. Musiała wysiąść.

— Nie pora na to — burknęła Léa.

— Bardzo was proszę, niedobrze mi.

Françcois Tavernier zatrzymał samochód. MŁoda kobieta wysiadła i szła chwiejnym krokiem.

— Pozwólcie, że jej pomogę — rzekła pani Le Ménestrel i również wysiadła z samochodu.

— Dziękuję — wyszeptała Camille ocierając usta podaną jej brudną chusteczką do nosa.

Trzymając się pod rękę, obie kobiety wróciły do samochodu. Camille wsiadła.

— Mamo, nam się chce siusiu! — powiedział chłopczyk.

— Dobrze, moi kochani, tylko szybko.

Oddalili się o kilka kroków. Dziewczynka przykucnęła, a jej braciszek rozpinał spodenki. Nagle jakieś dziesięć metrów od nich upadł ze świstem pocisk artyleryjski. Siedzący w samochodzie zobaczyli, jak w zwolnionym tempie, właściwym dla chwil ostatecznych, matka i jej dwoje dzieci wzbijają się w powietrze, a odłamki dziurawią ich ciała jak sito. Powoli opadli w kurz.

Z okrzykiem zgrozy starsza pani zerwała się ze swojego miejsca i pobiegła do córki, potem przypadła do wnuczki, a wreszcie do najmilszego jej sercu wnuka. Rozkładając szeroko ręce z rozcapierzonymi palcami, biegała od jednego ciała do drugiego.

Françcois Tavernier pochylił się nad panią Le Ménestrel i uniósł jej głowę. Zbladł, czując pod palcami śmiertelną ranę. Nawet martwa zachowała swój nieopisany urok. W poprzek jej podwiniętych nóg leżała córeczka trzymając w dłoni lalkę. Dziewczynka zdawała się spać, a na jej sukience z różowego płócienka wykwitał czerwony kwiat. Nieco dalej leżał chłopczyk z głową prawie całkowicie oddzieloną od tułowia i członkiem wystającym ze spodenek.

Camille chodziła od jednych zwłok do drugich, bez ustanku powtarzając:

— To moja wina… moja wina…

W przystępie ataku nerwowego upadła na ziemię.

Léa ujęła Camille za ramiona, potrząsała nią, uspokajała, aż w końcu wymierzyła jej parę policzków i dopiero wówczas kobieta ucichła.

— Nie, to nie twoja wina, nic nie zawiniłaś. Chodź do samochodu.

— Chodźmy, nie powinniśmy tu stać — powiedział Françcois Tavernier do starszej pani.

— Jedźcie beze mnie, nie mogę zostawić ich tutaj samych. Muszę ich pogrzebać.

— To niebezpieczne, naraża się pani na pewną śmierć.

— Byłaby to łaska, o jaką błagam Boga, proszę pana. Zabierając ich, Bóg zabrał mi wszystko.

— Nie mogę zostawić tu pani samej.

— Tak będzie najlepiej. Niechże pan pomyśli o tych dwu młodych kobietach, o dziecku, które jedna z nich nosi w swym łonie. One pana potrzebują, nie ja.

— Zaklinam panią, droga pani.

— Proszę nie nalegać.

Françcois odszedł od niej niechętnie i skierował się ku Léi i Camille, którą wziął na ręce. Jaka ona lekka, pomyślał. Ułożył ją delikatnie na tylnym siedzeniu i zasiadł za kierownicą.

— Jedziesz? — spytał stojącą nieruchomo Léę, która nie mogła oderwać oczu od trzech ciał.

Przeleciały samoloty, lecz nie zrzuciły bomb.

Żołnierze francuscy w Saint-Marceau już nie strzelali. Niemcy, którzy wjechali do Orleanu przez przedmieście de Bourgogne, nie napotkali żadnego oporu. W la Motte-Sanguin przejechali przez most kolejowy, który nie wyleciał w powietrze. Około czwartej po południu niemieckie czołgi przekroczyły Loarę, posuwając się po torach kolejowych i przyłączyły się do tych, które przejechały przez jeszcze wtedy nie zburzony most Georges'a V. Stało się to pomimo bohaterskiej postawy rezerwistów z Orleanu, którzy do obrony mostu mieli jedynie stare działo kalibru 90 ustawione na cegłach. Niemcy przewyższali ich liczebnie i byli lepiej uzbrojeni. Obrońcy wycofali się w aleję Dauphine, zostawiając wielu poległych. Nieprzyjaciel ustawił trzy nieduże działka na przyczółku mostu.

Około piątej pierwsze oddziały wroga dotarły do la Croix-Saint-Marceau i ustawiły karabiny maszynowe na każdym skrzyżowaniu. Nieliczni pozostali w dzielnicy mieszkańcy wychodzili z piwnic i z niedowierzaniem przyglądali się żołnierzom zwycięskiej armii, o których przez długie miesiące mówiono Francuzom, że są wygłodzeni, źle ubrani i bosi. Jakaś kobieta w średnim wieku nie mogła się powstrzymać, by nie podejść i nie pomacać munduru młodego oficera, który powiedział do niej z uprzejmym uśmiechem:

— Dzień dobry pani.

Zaskoczona kobieta wybuchnęła płaczem i uciekła, mówiąc:

— Okłamali nas.

W tym samym czasie żołnierze francuscy wjeżdżali do Orleanu od strony przedmieścia Bannier.

— Strzeżcie się, tam są Niemcy.

— To niemożliwe! — wykrzyknął porucznik. — Niemcy są za nami.

Ledwie wydał rozkaz zajęcia pozycji obronnych, gdy bulwarem Saint-Euverte nadjechały niemieckie jednostki zmotoryzowane. Po krótkiej wymianie strzałów żołnierze francuscy musieli się poddać. Poległ porucznik i dwóch jego ludzi. Niemcy zamknęli Niemców w obozie przejściowym w la Motte-Sanguin, otoczonym karabinami maszynowymi. Wieczorem dołączyli do nich następni francuscy żołnierze.

Zewsząd słychać było krzyki rannych, nawoływania sanitariuszy. Grzmiały działa, pożar czynił spustoszenie, ucichł grzechot ostatnich francuskich karabinów maszynowych. Obłąkani, wypuszczeni z zakładu we Fleury, przemykali wśród ruin, co chwila wybuchając śmiechem, od którego ciarki przechodziły po plecach. Zbiegli z więzień przestępcy plądrowali nieliczne, ocalałe z płomieni sklepy. Nie było wody, elektryczności ani chleba. Nie było mera, rady miejskiej, pozostało tylko opuszczone i zniszczone miasto.

Rozpoczynała się pierwsza noc długiej okupacji Orleanu.

15

Bocznymi drogami późno w nocy trójka uciekinierów dotarła do miasteczka La Trimouille w departamencie Vienne. W głębi samochodu, z twarzą pokrytą zimnym potem, Camille majaczyła w gorączce. Na placu nad rzeką spali pokotem na gołej ziemi uchodźcy. Na jednej z ulic otwarły się drzwi kafejki, przepuszczając słabe, żółtawe światło. Lokal był pełen po brzegi. Françcois Tavernier zatrzymał samochód i wysiadł. Odór piwa, dymu tytoniowego i brudu zatamował mu dech w piersi.

— Małe piwo — powiedział do wąsatego właściciela, opierając się o mokry bar.

— Nie ma już.

— No to jeden koniak.

— Też nie ma, wszystko sprzedałem.

— A rum?

— Nic z tego, nie mam już nawet lemoniady: wszystko wypili.

— A co pan ma?

— Mogę panu dać anyżówki.

— Niech będzie anyżówka.

Nigdy Françcois nie pił anyżówki z równie wielką przyjemnością. Zamówił jeszcze kieliszek i zaniósł go Léi, która siedziała na schodku przed kafejką, oparta plecami o otwarte drzwi. Nie dziękując wzięła kieliszek i wypiła łapczywie.

— Spytał pan, gdzie tu może być jakiś lekarz?

— Jeszcze nie. Jak ona się czuje?

Léa wzruszyła tylko ramionami.

Françcois wszedł do knajpki.

— Czy mógłby mi pan wskazać jakiegoś lekarza?

— Nie ma tu żadnego. Ojciec Vignaud umarł, a jego następca złamał nogę. Trzeba jechać do Montmorillon, albo do le Blanc, tam są szpitale.

— Jak się nazywa najbliższe miasto?

— Montmorillon, dwanaście kilometrów stąd.

— Jest tam hotel?

Mężczyzna wybuchnął śmiechem.

— Hotel!… On się pyta o hotel. Jest kilka, ale nie znajdziecie nawet wolnego dywanika, żeby się przespać. Pełno ludzi, ani szpilki wetknąć, tym bardziej, że nie wiadomo, skąd przyszedł rozkaz, który zabrania cywilom jechać dalej niż do Montmorillon. Z pięćdziesiąt tysięcy uciekinierów kręci się w kółko po ulicach.

— A w le Blanc?

— Dokładnie tak samo, a w dodatku były tam bombardowania i miejscowy komendant kazał zaminować most.

— Szybko, Françcois, bo Camille umrze!

Wejście Léi i jej krzyk przerwały rozmowę.

— Macie chorą?

— Tak, młodą kobietę w ciąży.

Właścicielka, otyła osoba o nieprzyjemnym wyrazie twarzy, zbliżyła się do nich, nie przerywając wycierania kieliszka.

— Może będę mogła wam pomóc. Jak już dotrzecie do Montmorillon, przejedźcie stary most i zaraz po prawej ręce znajdziecie ulicę du Puits-Cornet. Czwarty dom po lewej, to dom mojej ciotecznej siostry, pani Trillaud. Powiedzcie jej, że przysyła was Lucienne. Jeśli będzie mogła, to wam pomoże.

Françcois Tavernier mocno uścisnął dłoń kobiety.

— Bardzo pani dziękuję, bardzo dziękuję.

— Nie ma za co, nie ma za co — zamruczała pod nosem.

Przejazd przez Montmorillon długo będą pamiętać. Wszelkiego rodzaju pojazdy zajmowały ulice i place. Kościoły, podobnie jak szkoły i sale zabaw, przemieniono na sypialnie.

Dłuższy czas błądzili, nie mogli spotkać nikogo, kto by im udzielił informacji, wreszcie znaleźli stary most i wąską ulicę du Puits Cornet.

Zniechęcona uporczywym pukaniem Léa chciała już odejść, gdy w końcu drzwi się uchyliły.

— Co tam? Nie pora teraz na wizyty.

— Czy pani Trillaud? Przysyła nas pani kuzynka, Lucienne.

Drzwi natychmiast się otworzyły.

— Lucienne? Czego ona chce?

— Nic, powiedziała, że może będzie nam pani mogła pomóc. Nasza przyjaciółka jest chora.

— Co się stało?

— Jest w ciąży, ale już od wielu godzin leży nieprzytomna.

— Biedactwo. Wejdźcie do środka.

Z nieprzytomną Camille na rękach Françcois Tavernier wszedł do domu.

— Trochę tu ciasno u mnie, tym bardziej że wczoraj przyjechali kuzyni z Paryża. Zostaje tylko moja sypialnia.

— Nie chcielibyśmy…

— Tylko bez ceregieli. Niczego innego nie znajdziecie. My, kobiety, musimy sobie pomagać. Chodźcie, pomożecie mi zmienić pościel.

Niebawem Camille leżała w łóżku pani Trillaud, ubrana w jej nocną koszulę, podobną do tej, jaką ta poczciwa kobieta miała na sobie.

— To jeszcze nie wszystko, trzeba znaleźć lekarza. Tylko że ci biedacy harują teraz bez wytchnienia. Pójdę najpierw do doktora Soularda. Jeśli jeszcze nie wrócił do domu, poszukam doktora Roulanda. Jest ostry, ale to dobry lekarz.

Narzuciła na ramiona stary płaszcz.

— Nie potrwa to długo. W kuchni na płycie stoi kawa. Chleb jest w koszyczku. Ale masła, niestety, ani krztyny. Na kredensie mam jeszcze parę słoików konfitur, weźcie sobie jeden.

Siedząc przy wielkim, kuchennym stole, nakrytym ceratą w niebieską kratę, Françcois Tavernier patrzył, jak Léa zanurza w filiżance kawy trzecią już kromkę chleba z konfiturami truskawkowymi. Pod oczyma miała głębokie sińce, była blada i zmęczona.

— Pan nie je? — spytała z pełnymi ustami, zerkając na jego kromkę.

Z uśmiechem podsunął jej swój kawałek chleba.

— Dziękuję — powiedziała Léa, szybko go chwytając, jak gdyby obawiała się, że Françcois zmieni zdanie.

Przełknąwszy ostatni łyk kawy, Léa, syta, oparła się wygodnie na krześle.

— Ale byłam głodna!

— Zauważyłem to; istny smok z pani.

Wybiła druga. Léa siedziała zamyślona, podpierając brodę rękami. Co ona robi w tym obcym domu, w tej zabitej deskami dziurze, przy łożu umierającej, z daleka od kochanych osób? Rodzice na pewno szaleją z niepokoju.

— Niech pan przestanie tak się na mnie gapić.

— Może byśmy choć na chwilę zawarli pokój?

Léa podniosła się zmęczonym ruchem, zebrała filiżanki i postawiła je w kamiennym zlewie. Kiedy przechodziła obok Françcois, przytrzymał ją.

— Ty mały uparciuchu, dlaczego się opierasz? Nie kochasz mnie, zgoda, ale lubisz się kochać. No, nie wierzgaj. Czy wiesz, że to najlepsze lekarstwo na strach? Wczoraj, dziewczyno, miałaś dużo szczęścia: wiele kobiet czeka niekiedy latami, nim zazna rozkoszy. Ty, Léo, jesteś stworzona do miłości, nie odrzucaj jej.

Gdy tak do niej przemawiał, jego ręce zabłądziły pod spódnicę dziewczyny, a palce odnalazły jej wilgotne płatki, które delikatnie rozchylił.

Oddychając pośpiesznie Léa poddawała się jego pieszczotom, całkowicie pochłonięta doznawaną przyjemnością, która napływała falami. Françcois ułożył ją na stole, uniósł gołe nogi dziewczyny i wniknął w nią. Jak poprzedniego dnia przedłużał rozkosz. Przez chwilę trwali tak bez ruchu, jakby poza czasem, czując, jak mocno biją im serca. Kiedy się uniósł, oboje jednocześnie doznali ostatniego dreszczu rozkoszy. Françcois doprowadził ubranie do porządku, pomógł Léi wstać i długo tulił ją w ramionach, szepcząc czułe słowa ustami zanurzonymi w jej włosach:

— Moje śliczne kochanie… moje maleństwo…

Zaspokojone ciało Léi dawało się kołysać łagodnemu głosowi kochanka.

Kiedy pani Trillaud wróciła w towarzystwie lekarza, Léa obciągała sukienkę.

— Oto i doktor Rouland.

— Gdzie chora?

Pani Trillaud zaprowadziła go do sypialni. Léa podążyła za nimi.

Gdy tylko lekarz zobaczył chorą, zmęczenie, które malowało się na jego twarzy i przyginało sylwetkę, zniknęło w okamgnieniu. Odrzucił kołdrę i uważnie zbadał Camille.

— Od dawna jest w takim stanie? — zapytał zdejmując stetoskop.

— Dokładnie trudno mi powiedzieć — odparła Léa. — Mniej więcej od szóstej wieczór.

— Czy już się wcześniej zdarzało, że tak długo nie odzyskiwała przytomności?

— Tak długo po raz pierwszy. Ale często zdarzają się jej omdlenia, krótsze lub dłuższe. Lekarz, który się nią opiekował w Paryżu, twierdził, że powinna leżeć, zarówno ze względu na dziecko, jak i na chore serce.

— Proszę mi pokazać lekarstwa, jakie przyjmuje.

Léa przyniosła z samochodu torbę Camille. Podała lekarzowi receptę i buteleczki z lekami.

— Tak, dobre, ale nie dość silne. Zrobię jej zastrzyk, żeby podtrzymać pracę serca, ale za nic nie ręczę. Trzeba by umieścić ją w szpitalu, tylko że nie ma tam ani skrawka miejsca.

Kilka minut po zastrzyku Camille otworzyła oczy, lecz była tak słaba, że nawet nie rozejrzała się dokoła. Françcois usiadł na brzegu łóżka i ujął, jakże wiotkie w jego rękach, dłonie chorej.

— Wszystko w porządku, Camille, teraz trzeba leżeć spokojnie.

— Dzieci, mój Boże, dzieci…— jęknęła.

Doktor Rouland odciągnął Léę na bok.

— Pani jest krewną?

— Tak — skłamała Léa.

— Bardzo się obawiam, praca serca może ustać w każdej chwili. Trzeba uprzedzić jej męża, rodziców… Co ja plotę? Mąż pewno na froncie, a rodzice… Bóg raczy wiedzieć gdzie.

— Wiozłam ją do teścia do Gironde.

— Mowy nie ma o przewożeniu. Jeśli przetrzyma ten atak, będzie musiała leżeć bez ruchu aż do rozwiązania.

— Chce pan powiedzieć, że mamy tutaj zostać?

Lekarz milczał. Wyjął z torby przybory do nowego zastrzyku. Niebawem oczy Camille znowu się zamknęły. Jej puls, mimo że szybki, stał się prawie regularny. Lekarz, którego twarz znów zszarzała ze zmęczenia, spakował swoje narzędzia.

— Ktoś musi bez ustanku przy niej czuwać. Jak tylko się obudzi, proszę jej dać trzy krople tego lekarstwa na szklankę wody. W razie ataku zwiększyć dozę do dziesięciu kropli. Zajrzę do niej w ciągu dnia.

— Niech pan będzie spokojny, doktorze — powiedziała pani Trillaud. — Ja się nią zajmę, a umiem się obchodzić z chorymi.

— Do widzenia, pani Trillaud. Dzielna z pani kobieta. Niech pani idzie odpocząć — dodał zwracając się do Léi. — Niezbyt dobrze pani wygląda.

Françcois Tavernier odprowadził lekarza aż do starego mostu. Gdy wrócił, zastał Léę śpiącą na tylnym siedzeniu samochodu. Długą chwilę przyglądał się jej ze wzruszeniem. We śnie wyglądała jak mała, nadąsana dziewczynka. Ostrożnie ułożył się na przednim siedzeniu, wysuwając swoje długie nogi przez otwarte okno.

Léę wyrwały ze snu odgłosy uderzeń kijanek i krzyki kobiet piorących bieliznę w rzece. Było ich z dziesięć. Klęczały w skrzyniach wypełnionych słomą. Nie opodal, na wywróconej do góry dnem barce, siedział Françcois Tavernier i patrzył, jak płynie Gartempe, która w tym miejscu kłębiła się na kamieniach. Nieco dalej długie, kwitnące algi kołysały się w rwącym nurcie. Pani Trillaud wyszła na próg domu i klaszcząc w dłonie zawołała:

— Śniadanie gotowe! W zalanej słońcem kuchni, na ceracie w niebieską kratę, w dużych fajansowych filiżankach z czerwonym brzeżkiem dymiła kawa, której aromat, zmieszany ze smakowitym zapachem opiekanego chleba, podrażniał nozdrza Léi.

— Chodźcie jeść, bo wystygnie. Nie ma masła tak jak wczoraj, za to galaretka z pigwy na pewno będzie wam smakować.

— Jak spała nasza przyjaciółka?

— Bardzo dobrze. Gdy tylko się obudziła, dałam jej krople. Uśmiechnęła się do mnie uprzejmie i znowu zasnęła.

— Jak mamy pani dziękować za wszystko, co pani dla nas robi?

— Nie ma o czym mówić, to przecież drobiazg. Tyle że jeśli macie zostać kilka dni, chciałabym, żebyście uczestniczyli w kosztach, bo niestety nie jestem bogata.

— To się rozumie samo przez się, proszę pani — odrzekła Léa pochłaniając swoją kromkę chleba.

— Słuchała pani wiadomości? — zapytał Françcois Tavernier wskazując brzuchaty odbiornik radiowy, który królował na kredensie między fotografiami rodzinnymi, bukietem róż w niebieskim wazonie i dużymi łuskami po pociskach z poprzedniej wojny.

— Nie, bałam się obudzić domowników, trudno zresztą na nim coś złapać.

— Zobaczę, może uda mi się go zreperować.

— Zna się pan na radiu?

— Trochę.

— Gdzie mogłabym się umyć? — spytała Léa.

— Na górze, przy moim pokoju. Nie jest tam szczególnie wygodnie, po prostu umywalka. Położyłam czyste ręczniki. Niech pani weźmie czajnik z ciepłą wodą, nie mam wodociągu. Mąż zaniósł pani bagaże na górę.

— To nie jest mój mąż! — krzyknęła Léa tak gwałtownie, że pani Trillaud aż się przestraszyła.

— Przepraszam, myślałam, że mąż.

Około jedenastej przyszedł doktor Rouland. Stan zdrowia chorej mile go zaskoczył. Camille, którą Léa umyła i uczesała, leżała wsparta na poduszkach. Nie miała już zapadniętej twarzy jak poprzedniego dnia. Jedynie podkrążone oczy i znużone spojrzenie wskazywały, że cierpi.

— Jestem bardzo z pani zadowolony — powiedział lekarz, gdy ją zbadał. — To mniej poważne, niż się obawiałem. Lecz pod żadnym pozorem nie wolno wstawać: trzeba leżeć: przyślę pani pielęgniarkę; będzie pani robiła zastrzyki, które przepiszę. Proszę przestrzegać moich zaleceń, a niebawem pani wyzdrowieje.

— Kiedy będziemy mogli dalej jechać?

— Na razie proszę o tym nie myśleć.

— Ale przecież, panie doktorze…

— Żadnych ale, tu chodzi o życie pani dziecka, a także pani. I tak cud, że go pani nie straciła. Niech pani będzie cierpliwa, zostały już tylko dwa miesiące oczekiwania.

Doktor Rouland zszedł do kuchni, żeby wypisać receptę. Obszerna izba pełna była kuzynów z Paryża, którzy pomagali gospodyni w przygotowaniu obiadu, po raz setny opowiadali o swojej burzliwej podróży albo przyglądali się, jak Françcois Tavernier naprawia aparat radiowy.

— Myślę, że teraz będzie działał.

Po kilku zgrzytach i trzaskach dał się słyszeć głos:

„A teraz przemówi marszałek Pétain.”

Zrobiło się cicho jak makiem zasiał. Była godzina dwunasta trzydzieści 17 czerwca 1940 roku.

„Francuzi! Odpowiadając na wezwanie pana prezydenta Republiki, z dniem dzisiejszym przejmuję kierowanie rządem Francji. Pewny przywiązania naszej zasługującej na podziw armii, która walczy, przejawiając bohaterstwo godne jej wielowiekowych tradycji, z przewyższającym ją liczebnie i zbrojnie wrogiem; pewny, że stawiając tak wspaniale opór wywiązuje się z zobowiązań wobec naszych sojuszników, pewny poparcia byłych kombatantów, którymi z dumą dowodziłem, pewny zaufania całego narodu składam swą osobę w ofierze Francji, by złagodzić skutki nieszczęścia, jakie ją spotkało.

W tych bolesnych godzinach myślę o nieszczęsnych uchodźcach, którzy w skrajnej poniewierce przemierzają drogi naszego kraju. Pragnę im wyrazić współczucie i zapewnić o mojej trosce. Ze ściśniętym sercem mówię wam dzisiaj, że trzeba przerwać walkę. Dzisiejszej nocy zwróciłem się do przeciwnika z pytaniem, czy jest gotów — jak żołnierz z żołnierzem, po walce i honorowo — rozważyć środki wiodące do położenia kresu działaniom wojennym. Niech wszyscy Francuzi skupią się wokół rządu, na którego czele stoję poddany ciężkim próbom, niech się pozbędą niepokoju i uwierzą wyłącznie w przeznaczenie ojczyzny”.

Kiedy zamilkł drżący i piskliwy głos, wszyscy obecni siedzieli ze spuszczonymi głowami. Po twarzach wielu osób płynęły łzy, najczęściej łzy wstydu, a jednak stopniowo ogarniało zebranych uczucie ulgi.

Françcois, blady, z suchymi oczyma i twardym spojrzeniem, wyłączył radio i bez słowa opuścił dom.

Z przemówienia Léa wyłowiła tylko jedno: „…trzeba przerwać walkę”. Wojna się skończy i Laurent wróci do domu. Przeskakując po cztery stopnie pobiegła podzielić się nowiną z Camille, która przyjęła ją wybuchem szlochu.

— Ale dlaczego płaczesz? Wojna się skończyła, tak powiedział marszałek. Laurent wróci do domu.

— Tak, może, ale przegraliśmy wojnę.

— Już dawno była przegrana.

— Prawdopodobnie, a tak się modliłam…

— I uwierzyłaś, że Bóg cię wysłucha. Modlitwy, modlitwy, modlitwami wojen się nie wygrywa. Potrzeba samolotów, czołgów, dowódców. Widziałaś nasze samoloty w powietrzu? I nasze czołgi na drogach? A dowódców na czele swoich oddziałów? Ci, których widziałyśmy, uciekali. Już zapomniałaś o tym zielonym ze strachu pułkowniku, który siedział w limuzynie załadowanej walizkami i wołał: „Z drogi, z drogi, muszę się dostać na nasze pozycje!” Pozycje, tak, ale chyba w Hiszpanii! A nasi żołnierze, widziałaś tych wspaniałych żołnierzy? W zdekompletowanych mundurach z przestarzałą bronią, brudni, z nogami otartymi do krwi, myślący już tylko o jednym: o ucieczce…

— Przesadzasz, jestem pewna, że większość dzielnie walczyła. Przypomnij sobie tych, którzy bronili mostu w Orleanie. Wszędzie we Francji, wszędzie mężczyźni walczyli i to dzielnie. I wielu z nich poległo.

— Za nic.

— Nie za nic, za honor.

— Za honor! Koń by się uśmiał! Honor to arystokratyczny wymysł. Nie wszystkich stać na honor. Robotnik, chłop, sklepikarz, który brodzi po kostki w błocie, któremu bomby spadają na głowę, a kule ranią mu ciało, kpi sobie z honoru. Chce tylko jednego; żeby nie zdychać jak pies i żeby to się skończyło. Wszystko jedno jak, niech się skończy, za wszelką cenę. On nie chciał tej wojny, nie rozumie jej.

— Nie chciał wojny, to prawda, ale nie jest prawdą, że chce jej końca za wszelką cenę.

— Biedna Camille, masz jeszcze dużo złudzeń co do natury ludzkiej. Zobaczysz, że wszyscy przyklasną temu końcowi wojny!

— Nie mogę w w to uwierzyć. Zostaw mnie samą, proszę cię, jestem zmęczona.

Léa wzruszyła ramionami i zeszła na dół.

— …z nim jesteśmy uratowani…

— …patrzaj no go, składa swą osobę w ofierze Francji…

— …to prawdziwy patriota…

— …jak mamy marszałka w rządzie, to nie musimy się niczego obawiać…

— …będziemy mogli wrócić do domu…

— …najwyższy czas, pora już rozkręcić interesy…

— Obawiam się, że Niemcy ostro się za nas wezmą.

Na tę uwagę doktora Roulanda wszyscy zamilkli zdziwieni.

— Dlaczego pan tak mówi, doktorze?

— Dlatego że wszędzie odnoszą zwycięstwa i że na pewno nie zapomnieli ciężkich warunków traktatu pokojowego z tysiąc dziewięćset osiemnastego roku.

— To normalne, przecież przegrali wtedy wojnę!

— Tak jak my teraz.

Późnym wieczorem Françcois Tavernier wrócił do domu pani Trillaud pod niezłą datą. Gospodyni czekała na niego w kuchni, robiąc na drutach.

— Chyba za mocno oblewałem naszą klęskę. Nie co dzień ma się szczęście widzieć takie lanie jak to… Niemcy, proszę pani, chce pani, żebym pani powiedział?… Niemcy to wielki kraj, a Hitler to wielki człowiek. Niech żyją Niemcy, niech żyje Hitler…

— Niech pan będzie cicho, postawi pan na nogi całą dzielnicę — powiedziała kobieta, zmuszając go, by usiadł. — Głowę dam, że nic pan nie jadł. Zje pan talerz kapuśniaku. Najlepsze lekarstwo, znowu zrobi z pana człowieka.

— Dzielna z pani kobieta, pani Trillaud, ale Niemcy, niech mi pani wierzy…

— Tak, wiem, to wielki kraj. Niech pan zjada zupę, bo wystygnie.

Gdy tylko przełknął ostatnią łyżkę, zwalił się na stół twarzą prosto w talerz. Gospodyni ostrożnie sprzątnęła nakrycie.

— Biedny człowiek — wyszeptała gasząc światło w izbie.

Nazajutrz rano, kiedy pani Trillaud zeszła na dół, zastała w kuchni świeżo ogolonego i uczesanego Françcois, który przyrządzał kawę.

— Dzień dobry. Przyszła pani za wcześnie. Chciałem zrobić pani niespodziankę i przygotować śniadanie. Dziś rano dostałem mleko, masło i świeży chleb.

— Dzień dobry panu. Jak pan tego dokonał?

— Wczoraj podczas mojej rundki po knajpach Montmorillon nawiązałem pewne znajomości. Bardzo mi przykro z powodu wczorajszego wieczoru. Zechce mi pani wybaczyć?

— Nie mówmy o tym, dawno już zapomniałam. Jestem zupełnie pewna, że mój mąż nieboszczyk, też by się spił.

— Dziękuję pani. Jak się ma chora?

— Dużo lepiej. Tej kobiecie trzeba tylko spokoju.

— Jedzmy, kawa już gotowa. Dzisiaj pójdę do merostwa i spróbuję się dowiedzieć, gdzie jest mój oddział. Jeśli mi się nie uda, wracam do Paryża.

— Zostawi pan obie panie?

— Panna Delmas znakomicie poradzi sobie beze mnie. Wczoraj łączność telefoniczna była zerwana, lecz dzisiaj może ją przywrócą. Zadzwonię więc do jej rodziców, żeby ich poinformować, co się dzieje z córką. Czy zechciałaby mi pani wskazać jakiś sklep, w którym mógłbym kupić sobie bieliznę, koszulę i garnitur?

— Niewielki jest u nas wybór. Niech pan zajrzy do Rochona albo do Guyoneau. Pierwszy ma sklep przy rynku, a drugi na rogu głównej ulicy i bulwaru.

— I jeszcze jedno. Nie wie pani o jakimś mieszkaniu lub domu do wynajęcia, w którym ulokowałbym nasze znajome?

— Na razie nie ma nic wolnego. Pierwsi uchodźcy zatrzymali się w nielicznych u nas domkach letniskowych. Ale za kilka dni łatwiej będzie coś znaleźć. Ludzie przebąkują już o powrocie do domu. Tymczasem panie mogą zostać u mnie.

— To bardzo miłe z pani strony, ale nie ma pani nawet własnej sypialni.

— Ba! W moim wieku nie potrzeba już dużo snu. Zwykły siennik w kącie mi wystarczy.

— Podtrzymuje mnie na duchu, kiedy spotykam takich ludzi jak pani.

— Dzień dobry — powiedziała Léa wchodząc do kuchni w swoim kimonie, z rozczochranymi włosami i zaspaną jeszcze twarzą.

— Dzień dobry, moja droga, dobrze pani spała?

— Nie najlepiej, Camille kręciła się przez całą noc.

— Jak ona się dzisiaj czuje? — spytał Françcois.

— Przypuszczam, że dobrze, bo jest głodna.

— To bardzo dobry znak, zaniosę jej tacę na górę — rzekła pani Trillaud wstając.

— Proszę zostawić, ja się tym zajmę — powiedział Françcois, również się podnosząc.

Zręcznie ustawił na drewnianej tacy ładną filiżankę z porcelany, koszyczek wypełniony pokrajanym cienko chlebem, kawałek masła, cukier i konfitury. By uzupełnić ten apetyczny posiłek, dorzucił miseczkę czereśni i różę wyjętą z niebieskiego wazonu. Zadowolony z siebie zaprezentował tacę obu kobietom.

— Nieźle, prawda?

— Prześlicznie — potwierdziła pani Trillaud.

— Chyba jest pan w błędzie sądząc, że ona zje to wszystko — zauważyła ironicznie Léa.

— Zapomniał pan o mleku i kawie — rzekła gospodyni ustawiając na tacy dzbanuszek z mlekiem i duży dzban kawy.

— Jako pokojówka nie jestem jeszcze doskonały.

Léa siedziała w kuchni i z nonszalancją łuskała zielony groszek pod ironicznym spojrzeniem gospodyni i zachwyconym wzrokiem jej pryszczatego kuzyna.

— Proszę nie czekać na mnie z obiadem, jakoś sobie poradzę — powiedział Françcois wchodząc.

— Dokąd pan idzie? — zapytała Léa.

— Poszukać warsztatu samochodowego, do merostwa, kupić ubranie, zadzwonić do pani rodziców i do pana d'Argilat.

— Idę z panem! — krzyknęła Léa porzucając łuskanie groszku.

— Jeszcze pani nie gotowa. Jeśli pani chce, to proszę przyjść na pocztę.

— Ale…

Już go nie było. Léa usiadła i z wściekłością zabrała się na powrót do łuskania.

Kiedy wrócił około piątej po południu, miał na sobie granatowy garnitur o niedoskonałym kroju. Léa prasowała sukienkę słuchając radia.

— Gdzie się pan podziewał? Wszędzie pana szukałam.

— To znaczy, że źLe pani szukała. Miasto przecież nie jest duże. Spędziłem trzy godziny na poczcie usiłując uzyskać połączenie z Paryżem, a później z pani rodzicami. Udało mi się, ale bardzo szybko rozmowę przerwano.

— Jak oni się czują? — krzyknęła Léa.

— Mam wrażenie, że dobrze. Martwili się o panią. Uspokoiłem ich.

— Tak bym chciała porozmawiać z mamą!

— Spróbujemy jutro od doktora Roulanda. Spotkałem go wychodząc z poczty i zaproponował, żeby zadzwonić od niego. Nie uważa pani, że coś dziwnie pachnie?

— Cholera, moja sukienka… To przez pana…

Françcois skwitował śmiechem ten dowód jej nieprzychylności.

— Co mówią w radiu? — spytał kręcąc gałkami odbiornika.

— Nic, straszne nudy, nie nadają nawet dobrej muzyki. Niech pan popatrzy na moją sukienkę! Co ja teraz zrobię?

— Tam, gdzie ją pani przypaliła, można naszyć kieszeń.

— Świetny pomysł — radośnie zawołała Léa. — Ale nie mam takiego samego materiału — dodała zaraz zniechęcona.

— Sukienka jest biała, niech pani przyszyje barwne kieszenie i dobierze guziki. Będzie bardzo dobrze.

Léa patrzyła na niego zdziwiona.

— To całkiem niegłupie. Nie wiedziałam, że interesuje się pan i modą.

— Wszystkim się interesuję. Nie tak jak pani.

— Co pan chce przez to powiedzieć?

— To, że nawet pani nie zauważyła, iż jestem ubrany wedle wskazówek najnowszej mody z Montmorillon.

— W czym jest panu nawet do twarzy — odparła obrzuciwszy go krótkim, obojętnym spojrzeniem.

— Bardzo dziękuję. Ten komplement w pani ustach po prostu mnie wzrusza.

— Niech pan wreszcie przestanie kręcić tymi gałkami!

— Szukam Londynu, żeby się dowiedzieć, co słychać na wojnie. Anglicy są może lepiej poinformowani od nas.

„Tu mówi Londyn… Mówi generał de Gaulle…”

— Kto to taki ten generał de Gaulle? — spytała Léa.

— Cicho, później pani powiem.

„Dowódcy, od wielu lat stojący na czele armii francuskiej utworzyli rząd.

Powołując się na klęskę naszych armii, rząd ten wszczął rokowania z przeciwnikiem w celu zaprzestania walki.

Niewątpliwie kraj nasz został i nadal jest zalany zmechanizowanymi siłami przeciwnika, lądowymi i powietrznymi.

W nieporównanie większym stopniu niż przewaga liczebna przeciwnika zmusiły nas do odwrotu niemieckie czołgi i samoloty oraz niemiecka taktyka. To właśnie czołgi, samoloty i taktyka Niemców tak dalece zaskoczyły naszych dowódców, że wtrąciły ich w sytuację, w której się dzisiaj znajdują.

Ale czy ostatnie słowo zostało już powiedziane? Czyż nie ma już żadnej nadziei? Czyż klęska jest ostateczna?

Nie!

Wierzajcie mi, gdyż wiem, co mówię. A mówię wam: dla Francji nic nie jest stracone. Te same środki, które nas pokonały, mogą pewnego dnia zapewnić nam zwycięstwo.

Francja bowiem nie jest osamotniona! Nie jest sama! Nie jest sama! Za nią stoi rozległe Imperium. Może połączyć się z Imperium brytyjskim, które panuje na morzu i kontynuuje walkę. Może tak jak Anglia korzystać z nieograniczonej pomocy ogromnego przemysłu Stanów Zjednoczonych.

Ta wojna nie ogranicza się do terytorium naszego nieszczęsnego kraju. Ta wojna nie została rozstrzygnięta bitwą o Francję. Ta wojna jest wojną światową. Mimo wszystkich błędów, wszystkich zaniedbań, wszystkich cierpień dosyć jest środków na świecie, aby pewnego dnia zmiażdżyć naszych wrogów. Pokonani przez siły zmechanizowane możemy w przyszłości odnieść zwycięstwo za pomocą jeszcze większych sił zmechanizowanych. Od tego zależeć będą losy świata.

Ja, generał de Gaulle, znajdując się obecnie w Londynie, wzywam francuskich oficerów i żołnierzy, którzy przebywają lub przybędą na terytorium brytyjskie z bronią lub bez broni, oraz inżynierów i robotników, specjalistów w dziedzinie przemysłu zbrojeniowego, którzy znajdują się lub w przyszłości znajdą się na terytorium brytyjskim do nawiązania kontaktu ze mną.

Cokolwiek się stanie, płomień francuskiego oporu nie powinien zagasnąć i nie zagaśnie.

Jutro tak jak dzisiaj będę przemawiał przez radio londyńskie.” (Charles de Gaulle, „Pamiętniki wojenne” t. I Wyd. MON 1962 tłum. Jerzy Nowacki.)

W zamyśleniu Françcois Tavernier wyłączył odbiornik i zaczął chodzić po kuchni tam i z powrotem. Siedząca w kącie na krześle pani Trillaud, która weszła niepostrzeżenie na początku przemówienia, ocierała oczy rąbkiem fartucha.

— Co pani jest? — spytała Léa.

— Nic… to z radości.

— Z radości?

— Tak, ten generał… jak on się nazywa?

— De Gaulle.

— Ano tak, de Gaulle… on powiedział, że płomień francuskiego oporu nie zagaśnie.

— I co z tego? Przecież on jest w Londynie, a nie we Francji. A w Anglii nie ma Niemców, za to są tutaj. Jeśli trzeba walczyć, to niech tutaj wraca zamiast porzucać swoją placówką jak zwykły tchórz.

— Głupstwa pleciesz, Léo — powiedział Françcois. — Sama nie wiesz, co mówisz. De Gaulle jest człowiekiem szczerym i odważnym, zetknąłem się z nim, gdy był podsekretarzem stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej. Musiał wszystko dobrze przemyśleć, nim rzucił ten apel, przez co automatycznie postawił się poza prawem. I to on, już choćby przez swoją wojskową przeszłość nawykły do posłuszeństwa.

— Przyłączy się pan do niego? — zapytała pani Trillaud.

— Nie wiem. To będzie zależało od rozwoju wydarzeń. Najpierw muszę odnaleźć mój oddział. Dziś wieczorem nie będę jadł w domu, jestem zaproszony na kolację do mera.

— A co ja będę robić?

— Pani? Jak przystoi oddanej przyjaciółce, zajmie się pani Camille — odrzekł z ironicznym ukłonem.

Nazajutrz Léa rozmawiała przez telefon z rodzicami, rozpłakała się, słysząc łagodny głos Isabelle i pełen wzruszenia głos ojca. Co za radość znowu usłyszeć akcent Ruth! Nawet kilka słów, jakie zamieniła z siostrami Françcoise i Laure, sprawiły jej przyjemność. Bez końca dopytywała się o nowiny w majątku, o stryjów, ciotki i kuzynów. Nieoczekiwanie dla samej siebie odkryła, że ich wszystkich kocha. Tak bardzo by chciała opowiedzieć matce o okropnościach, jakie przeżyła, o bombardowaniach, o śmierci Josette, o zabójstwie mężczyzny, który zamierzał je okraść, o babci nad zwłokami córki i wnuków, o chorobie Camille, o swojej przygodzie z Françcois. Lecz powtarzała tylko bez końca:

— Mamo, mamo, gdybyś wiedziała…

— Moja kochana, jak tylko będzie można, przyjadę do ciebie z ojcem.

— O tak, mamo, tak. Przyjedź, tak bardzo mi ciebie brakuje, tyle mam ci do powiedzenia, tak się bałam. Często o tobie myślałam, zastanawiałam się: jak by postąpiła mama. Często robiłam inaczej, niż ty byś zrobiła, kierowałam się egoizmem, jak rozpieszczone dziecko. Ale niedługo znowu będę z tobą. Będę spała w moim łóżeczku w dziecinnym pokoju, a ty jak dawniej przyjdziesz porozmawiać ze mną przed snem. Przytulisz mnie jak wtedy, gdy byłam małym dzieckiem, a ja, z twarzą przy twojej twarzy, będę czuła twój zapach, będę głaskała twoje piękne włosy. Och, mamo, jak ja ciebie kocham! Tak bardzo się bałam, że już cię nigdy więcej nie zobaczę, gdy wszystko płonęło wokół nas. Naloty to coś okropnego, giną dzieci, Bogu ducha winni ludzie… Mamo…

Szloch nie pozwolił Léi mówić dalej. Françcois łagodnie wyjął słuchawkę z rąk dziewczyny i podał Pierre'owi Delmas adres córki i numer telefonu doktora Roulanda.

Podziękowawszy lekarzowi, wyprowadził Léę z jego gabinetu.

Było już prawie ciemno, na ulicach zastawionych samochodami nie paliła się ani jedna latarnia. Powietrze było bardzo łagodne. Kiedy szli przez stary most, Léa zauważyła:

— Woda pachnie.

Lubiła ten zapach rzeki, mieszaninę woni wodorostów, ryb i szlamu. Doszli do domu pani Trillaud.

— Nie mam jeszcze ochoty wracać do domu, może byśmy przeszli się za miasto, to niedaleko, na końcu tej drogi.

— Jak pani chce.

Léa wzięła Françcois pod rękę.

Szli wolno pomiędzy kamiennymi murkami, za którymi znajdowały się ogródki warzywne. Na skraju drogi minęli mocno zniszczone domy, dokoła leżały najprzeróżniejsze odpadki. Silny odór chlewni zmusił ich do przyspieszenia kroku.

Kamienne ogrodzenia ustąpiły miejsca krzewom. Niektóre kwitły i roztaczały upojną woń. Czas jakiś szli dróżką, która coraz bardziej się zwężała. Léa zaprowadziła Françcois na łączkę, na której pod wielkim dębem stała szopa. Kiedy pchnęła jej drzwi, owionął ich silny zapach siana.

— To moje schronienie, odkryłam je wczoraj. Tak się tu dobrze czułam, było tak cicho i tak ładnie pachniało. Zupełnie jak w Montillac. Wróciłam tu dzisiaj z książkami — wyjaśniła Léa rzucając się na pachnące siano.

Françcois stał nadal bez ruchu, starając się odgadnąć, czego oczekuje od niego ta rozkapryszona dziewczyna. Obawiał się, że popełni jakąś niezręczność i Léa znowu stanie się oschła i daleka. Tak mile zaskoczyło go zachowanie Léi po wyjściu z gabinetu doktora Roulanda. Pragnął tylko jednego: wziąć ją w ramiona. Nie po to, by się z nią kochać, lecz aby czuć przy sobie jej ciało, tulić ją, nie zapominając ani na chwilę, że Léa myśli o innym.

— Niech pan tak nie stoi, niech się pan położy przy mnie. Można by sądzić, że pan się mnie boi.

Coś w tym jest, pomyślał wyciągając się obok niej.

Milczeli przez chwilę.

— Dlaczego mnie pan nie pocałuje?

— Myślałem, że pani tego nie lubi.

— Nic o tym nie wiem. Niech mnie pan obejmie.

Początkowo jego pocałunki były delikatne, czułe.

— Mocniej, całuj mnie mocniej.

Przez całą noc kochali się znowu i znowu, aż do bólu. Wreszcie zasnęli spleceni w uścisku. Ich nagie ciała nosiły znaki ugryzień i zadrapań, a sucha trawa poprzyklejała się do spoconej skóry.

Obudził ich szum deszczu. Było chłodno. Françcois okrył Léę swoją marynarką. Do domu pani Trillaud dotarli przemoczeni do suchej nitki.

— Martwiłam się o was. Gdzieżeście się podziewali? Nie wolno narażać mnie na taki niepokój. Jesteście całkiem przemoczeni, rozchorujecie się jak amen w pacierzu. Panie Tavernier, nie ma pan za grosz rozsądku. Ta mała dzwoni z zimna zębami. Jakby mało było jednej chorej w tym domu — gderała poczciwa kobieta.

Z przepastnej szafy wyciągnęła koc, zawinęła w niego szczękającą zębami Léę. Przyrządziła im grzane wino. Przy gorącej kuchni parowała zawieszona na poręczy krzesła mokra marynarka.

— Proszę, ma pan tutaj spodnie i koszulę po moim nieboszczyku mężu. Niech pan się przebierze.

Françcois zgodził się bez protestu.

Późnym popołudniem Françcois oznajmił Camille i Léi, że zamierza wyjechać.

— Dokąd?

— Do Paryża.

— Zostawi nas pan same?

— Jesteście tutaj bezpieczne. Pani Trillaud przyrzekła mi, że się wami zajmie i że znajdzie wam odpowiednie mieszkanie, dopóki doktor Rouland nie uzna, że Camille może podróżować. Czy macie pieniądze?

— Tak, z tym nie ma kłopotu. Dziękuję, że pan o tym pomyślał, Françcois.

— Panie Tavernier! Panie Tavernier!… Niech pan idzie szybko, generał de Gaulle będzie przemawiał! — krzyczała z dołu pani Trillaud.

— Chciałabym go usłyszeć. — Camille westchnęła.

Françcois pochylił się nad łóżkiem, wziął Camille na ręce i ostrożnie zniósł po schodach. W kuchni posadził ją w wiklinowym fotelu gospodyni. W izbie dobre dziesięć osób wsłuchiwało się z uwagą w ten płynący z wolnego kraju głos, który niósł im nadzieję.

„W obecnej chwili wszyscy Francuzi rozumieją, że dotychczasowe formy władzy przestały istnieć. Zdając sobie sprawę z mieszanych uczuć, jakie targają duszami rodaków wobec tchórzostwa rządu, który przeszedł na służbę wroga, a także z możliwości manipulowania naszymi instytucjami, ja, generał de Gaulle, żołnierz i dowódca francuski, mam świadomość, że przemawiam w imieniu Francji.

W imieniu Francji oświadczam, co następuje: każdy Francuz noszący jeszcze broń ma absolutny obowiązek kontynuowania walki. Złożenie broni, opuszczenie stanowisk wojskowych, zgoda na oddanie najmniejszego choćby skrawka ziemi francuskiej pod kontrolę wroga, oznacza zbrodnię wobec ojczyzny.

W tej chwili zwracam się przede wszystkim do francuskiej Afryki Północnej, do nie naruszonej Afryki Północnej.

Zawieszenie broni we Włoszech nie jest niczym innym, jak tylko grubymi nićmi szytym podstępem. W Afryce Clauzela, Bugeauda, Lyauteya, Nogues'a wszyscy ci, którzy cenią sobie honor, mają formalny obowiązek odrzucenia warunków przeciwnika. Byłoby rzeczą niedopuszczalną, gdyby panika w Bordeaux przedostała się za morze. Żołnierze Francji, gdziekolwiek byście byli, baczność!”

W nocy Françcois Tavernier opuścił miasteczko.

16

Na wieść o zawieszeniu broni wieczorem 24 czerwca 1940 roku Camille i Léa padły sobie w ramiona. Obydwie pomyślały najpierw: wojna się skończyła, Laurent wróci do domu. Później wątpliwości, strach i wstyd zakradły się do ich serc. Prawdę powiedziawszy, to głównie Camille odczuwała wstyd, dla Léi bowiem zawieszenie broni łączyło się jedynie z powrotem do normalnego życia. Nie pokusiła się o najbardziej choćby powierzchowną analizę sytuacji. Wojna się skończyła, koniec, kropka. Wszystko będzie znowu jak dawniej. Jak dawniej?… Wiedziała doskonale, że oszukuje sama siebie, że nic nie będzie już takie jak dawniej, nigdy nie będzie tak, jak gdyby nie zginęło niepotrzebnie i tak okropną śmiercią tyle ludzi, między innymi człowiek, którego zabiła, a na którego wspomnienie zrywała się z krzykiem ze snu. Żeby ją uspokoić, trzeba było macierzyńskiej czułości Camille, która, nie zdając sobie z tego sprawy, używała tych samych słów, co Isabelle Delmas:

— Nic, nic się nie stało, moje kochanie, jestem przy tobie. Nie bój się, to już minęło, śpij.

I Léa zapadała na powrót w sen, a przytulając się do Camille szeptała:

— Mamusiu!

Nie, nic już nie będzie jak dawniej. Pośród tych okropności stała się kobietą. I tego nie mogła sobie wybaczyć.

Po 19 czerwca nie udało jej się uzyskać połączenia z Montillac. Wreszcie 30 czerwca usłyszała głos ojca. Zapewne odległość czy też zła łączność sprawiły, że głos Pierre'a Delmas wydał jej się głosem starca. Ojciec mówił z wahaniem, dość cicho. Bez przerwy powtarzał:

— Wszystko w porządku, wszystko w porządku…

Kiedy Léa powiedziała, że chce porozmawiać z matką, po drugiej stronie zapadło długie milczenie.

— Halo… Halo… Proszę nie przerywać…

— Halo, Léa?.

— Ruth, tak się cieszę, że cię słyszę. Jak się masz?… Daj mi mamę do telefonu, boję się, żeby nie przerwali połączenia. Halo… Słyszysz mnie?…

— Tak.

— Daj mamę.

— Mamy nie ma w domu, jest w Bordeaux.

— Ojej, jaka szkoda. Tak bardzo chciałam ją usłyszeć, dobrze by mi to zrobiło. Ucałuj ją mocno ode mnie. Nie zapomnij jej powiedzieć, że dużo o niej myślę, że bardzo ją kocham. Postaram się zadzwonić w tygodniu… Halo… Halo… Cholera, przerwali.

Odkładając słuchawkę, Léa poczuła tak silny niepokój, że pot wystąpił jej na skronie i czoło, powodując swędzenie blizny nad okiem.

— Trzeba wracać do domu — wyszeptała wstając z fotela w gabinecie doktora Roulanda.

W tej właśnie chwili wszedł lekarz.

— Udało się pani porozmawiać z rodzicami?

— Tak, dziękuję. Kiedy Camille będzie mogła podróżować?

— Na pewno nie przed rozwiązaniem, to by było niebezpieczne.

— Muszę wracać do domu, to ważna sprawa.

— Zdrowie pani przyjaciółki i jej dziecka jest na pewno ważniejsze.

— Cóż pan może o tym wiedzieć? Jestem przekonana, że mnie tam potrzebują. Muszę jechać.

— Czy ktoś jest chory?

— Nie wiem. Czuję tylko, że muszę jechać do domu. Czuję to, czy pan rozumie?

— Rozumiem, proszę się uspokoić. Ale doskonale pani wie, że nie możecie jechać.

— Przecież pan tu jest, doktorze, jest pani Trillaud. A zresztą Camille ma się lepiej, pozwolił jej pan wstawać.

— To nie wszystko. Sama pani obecność trzyma ją w karbach. Kocha panią tak bardzo, że ukrywa przed panią swoje obawy i złe samopoczucie. A to, że pozwalam jej zrobić kilka kroków, nie znaczy wcale, że jej stan nie jest krytyczny… Ponadto istnieje ryzyko, że urodzi wcześniaka. Bardzo panią proszę o cierpliwość.

— Od tygodni ćwiczę się w cierpliwości. Ja już nie mogę, chcę zobaczyć mamę.

Opadła w fotel i ukrywszy twarz w dłoniach kwiliła jak dziecko.

— Chcę jechać! Błagam pana, niech mi pan pozwoli.

Zwykle taki zręczny w obchodzeniu się z chorymi doktor Rouland tracił głowę na widok łez, a zwłaszcza łez ładnej dziewczyny. Krzątając się nieporadnie, przygotował wreszcie jakiś specyfik na uspokojenie i zdołał go wmusić w płaczącą Léę. A że sam poczuł się wyczerpany nerwowo, wypił też łyczek.

— Ejże, proszę nie płakać… To nic nie pomoże… Rozchoruje się pani tylko…

Kiedy Léa wróciła do domu pani Trillaud, poczciwa kobieta, widząc jej nieprzytomne spojrzenie i rozpalone dłonie, zmusiła dziewczynę, żeby położyła się do łóżka. W nocy temperatura skoczyła do czterdziestu stopni. Gospodyni pobiegła po lekarza, który nie potrafił postawić diagnozy.

Przez trzy dni Léa bredziła wzywając matkę, Laurenta i Françcois. Później gorączka, jak nagle się pojawiła, tak ustąpiła, Léa schudła tylko i czuła się osłabiona. Przez całe te trzy dni, pomimo napomnień i przestróg lekarza oraz pani Trillaud, Camille ani na chwilę nie odstępowała chorej.

Tydzień później zupełnie zdrowa Léa kąpała się już w Gartempe, blisko Ilettes. Wieczorem tego samego dnia Camille powiedziała:

— Doktor Rouland sądzi, że mogę bez obaw wracać do Roches-Blanches.

— Naprawdę?! — wykrzyknęła Léa.

— Tak, jeśli będziemy jechać powoli. Kuzyn pani Trillaud zajął się przeglądem samochodu i zdobyciem dla nas benzyny. Możemy jechać, kiedy zechcesz.

— Wspaniale, wreszcie zobaczę mamę.

Camille zatrzymała na Léi przepojony dobrocią wzrok.

Wygląda na to, że ona mnie naprawdę kocha, pomyślała Léa, a to idiotka!

— Pani Trillaud, możemy jechać, Camille może podróżować! — krzyczała Léa pędząc do gospodyni, która weszła do kuchni z ogromnym koszem pełnym jarzyn.

Poczciwa kobieta zwróciła się do Camille z wyrazem zaskoczenia na twarzy.

— Ale, moje dziecko…

Przerwała spostrzegając znaki, które dawała jej Camille.

— Proszę pani, jutro wyjeżdżamy, doktor się zgadza — dodała Léa pośpiesznie, widząc ściągnięte brwi kobiety, która przez trzy dni choroby pielęgnowała ją jak matka.

— Dlaczego nic mi o tym nie powiedział przed wyjazdem? — spytała podejrzliwie pani Trillaud.

— Pewnie zapomniał, tyle ma zajęć.

— Nie wiedziałam, że wyjechał. Dokąd? — spytała Léa.

— Do Bretanii, po matkę. Została sama po śmierci najmłodszego syna, który poległ pod Dunkierką.

— Nie wiedziałam, że stracił brata na wojnie — rzekła Camille.

— Nie lubi o tym mówić, lecz wiem, że bardzo się tym trapi. Ten chłopak był dla niego jak syn.

— Powie mu pani, jak bardzo mu współczujemy, Léa i ja?

— Lepiej zaczekałybyście i same mu to powiedziały.

— Nie, musimy wracać. Chcę, żeby moje dziecko urodziło się w domu swoich przodków.

— Na drogach nie jest bezpiecznie.

— Pani Trillaud, niech się pani nie obawia, wszystko będzie dobrze — powiedziała Camille ujmując jej dłonie. — Proszę mi przyrzec, że przyjedzie pani do mnie na kilka dni. Zawsze będzie pani mile widziana.

— Będzie mi pani brakowało, pani Camille. Znalazłam dla was ładne mieszkanie z ogrodem, nad Gartempe. Widzi pani ten dom z czerwono-białymi okiennicami po drugiej stronie rzeki. Należy do handlarza zbożem, który przyjeżdża tu raz w miesiącu. Połowę domu wynajmuje. Zajmowali ją bankierzy z Paryża, ale wrócili już do siebie.

— Jak wszyscy uchodźcy. Teraz miasto jest puste. To przygnębiające. Ani żywego ducha na ulicach — powiedziała Léa. — Pójdę spakować walizki.

Nazajutrz, wśród łez pani Trillaud, Camille i Léa ruszyły w drogę, zabierając ze sobą koszyki pełne przeróżnych wiktuałów. Nawet Léa czuła, jak coś ściska ją za gardło, kiedy opuszczały kobietę, która tak szeroko otwarła przed nimi swoje serce i swój dom.

— Po wojnie wrócę tutaj z Laurentem i z naszym dzieckiem — powiedziała Camille leżąc wygodnie na tylnym siedzeniu.

— Mam nadzieję, że nigdy więcej nie zobaczę tej wiochy — odparła Léa przejeżdżając przez stary most.

Wczesnym popołudniem dotarły bez przeszkód do Nontron, małej podprefektury w Limousin. Na szosach ruch był znikomy, lecz tu i ówdzie, w przydrożnych rowach czy też na poboczach, porzucone lub częściowo zniszczone pojazdy świadczyły o tym, że przeszła tędy fala uciekinierów.

Léa pomogła Camille wysiąść z samochodu i posadziła ją na tarasie kawiarni.

— Zamów dla mnie zimną lemoniadę, a ja pójdę do hotelu naprzeciwko dowiedzieć się, czy mają wolne pokoje.

— A po co?

— Żebyś odpoczęła, jesteś na pewno zmęczona.

— Nie, nie, nie warto, jedźmy dalej, zatrzymamy się później.

— Pewna jesteś, że wszystko w porządku?

Pojawienie się kelnerki uwolniło Camille od odpowiedzi.

— Poproszę dwie dobrze schłodzone lemoniady. Chcesz coś zjeść? — zapytała Léa.

— Nie, dziękuję, nie jestem głodna.

— Ja też nie, niedobrze mi od tego upału.

Odświeżywszy sobie twarz i ręce pod pompą na podwórzu kawiarni, pojechały dalej.

W Périgueux zatrzymali samochód dwaj francuscy żandarmi. Zaniepokoiły ich dwie młode kobiety podróżujące samotnie wielkim samochodem z tak małą ilością bagaży. Jak gdyby każdy pojazd bez materaca na dachu stawał się z miejsca podejrzany! Dopiero stwierdziwszy słaby stan zdrowia Camille, pozwolili podróżniczkom ruszyć w dalszą drogę, radząc przy okazji:

— Najmądrzej będzie, jak pani pojedzie do najbliższego szpitala, jeśli nie chce pani rodzić w drodze.

Camille podziękowała im i zaciskając zęby wróciła do samochodu.

Przez kilka chwil jechały w milczeniu. Samochód podskoczył na wybojach i Camille jęknęła. Léa odwróciła się i spojrzała na przyjaciółkę.

— Źle się czujesz?

Camille przecząco pokręciła głową, uśmiechając się żałośnie. Léa zjechała na pobocze.

— Gdzie cię boli? — spytała siadając obok chorej.

— Wszędzie — jednym tchem wyszeptała Camille.

— No nie! Co ja takiego zrobiłam panu Bogu, że mnie tak pokarał!

Spokojnie, spokojnie, powtarzała sobie w duchu. Pojedziemy do najbliższego miasteczka i znajdę jakiegoś lekarza.

W nielicznych miasteczkach, przez które przejeżdżały, od Périgueux do Bergerac, nie znalazły żadnego lekarza. W tym ostatnim mieście mieszkało trzech lekarzy, niestety, żadnego nie było w domu. Pozostawał szpital, gdzie Léi powiedziano, że jest już po godzinach przyjęć, żeby przyszła nazajutrz albo przyniosła skierowanie do szpitala, wystawione przez lekarza prowadzącego. Ani prośby, ani groźby nie złamały dyżurnego cerbera.

Gdy Léa wróciła do samochodu, Camille nadal czuła się źle. Na szczęście szybko znalazły pokój w hotelu. Nie bardzo wygodny, lecz jak na jedną noc, do zniesienia. Léa zamówiła kolację do pokoju i zmusiła Camille do przełknięcia kilku łyżek bulionu.

Gdy tylko Léa ułożyła się w niewygodnym łóżku z zapadniętym materacem, natychmiast zasnęła. Camille natomiast nie zmrużyła oka przez całą noc. Nad ranem zapadła w niespokojny sen. Léa się budziła przez to i wstała potem w złym humorze. Była szósta, a na dworze pochmurno.

Ogarnąwszy się pośpiesznie, Léa zeszła na dół i udała się na spacer po mieście w oczekiwaniu na otwarcie hotelowej kawiarni, w której będzie można zjeść śniadanie. Przechodząc koło poczty, pomyślała sobie, że powinna spróbować zadzwonić do rodziców, żeby ich uprzedzić o swoim przyjeździe. Nie mogła tego uczynić przed wyruszeniem w drogę, ponieważ linie znów były zerwane. Pomimo wczesnej godziny wiele osób czekało na poczcie na połączenie telefoniczne. Wreszcie przyszła kolej na Léę. Po wielokrotnie powtarzanych próbach telefonistki dziewczyna usłyszała:

— Nie mogę uzyskać połączenia, proszę przyjść później.

Dochodziła jedenasta, gdy zniechęcona Léa opuściła pocztę. Przechodząc przed wystawą ujrzała swoje odbicie i zawahała się na chwilę, nim siebie rozpoznała. Co powiedziałaby mama i Ruth, gdyby ją widziały ze zmierzwionymi włosami i w pomiętej sukience? Na wspomnienie nagan tych dwu kobiet poczuła przypływ radości. Już niedługo je zobaczy. Z jaką przyjemnością wysłuchiwać będzie lekcji dobrego wychowania od Ruth i napomnień matki! Niebawem, za kilka godzin, najdalej za dzień, padnie im w ramiona.

Camille, już ubrana, leżała na łóżku. By ukryć bladość, nałożyła róż na policzki. Ponieważ nie zwykła się malować, użyła go w nadmiarze, co sprawiało, że wyglądała jak lalka o źle wykonanej buzi. Lecz ten rumieniec zdrowia zwiódł Léę.

— Widzę, że lepiej dziś wyglądasz. Czujesz się na siłach, żeby jechać?

— Tak, czuję się bardzo dobrze — odparła Camille wstając z zaciśniętymi ustami.

Przytrzymując się kurczowo poręczy schodów i ramienia Léi, zeszła z piętra i zdobywając się na wysiłek, od którego pot wystąpił jej na czoło, zdołała przejść przez hall hotelu i wsiąść do samochodu zaparkowanego przed wejściem. Ułożyła się na siedzeniu, a Léa wróciła na górę po bagaże, a przy okazji przebrała się i wyszczotkowała włosy.

Teraz Léa była już w swoich rodzinnych stronach, nazwy miast i miasteczek jak muzyka brzmiały jej w uszach: Sainte-Foy-La-Grande, Castillon-la-Bataille, Sauveterre-en-Guyenne, La Réole. Zawahała się. Czy powinna zawieźć Camille do jej teścia, czy też zabrać ją do Montillac? Odwróciła się, żeby ją spytać o zdanie. Siedzenie było puste.

— Camille! Camille?! — zawołała Léa zatrzymując samochód.

Otwarła drzwiczki i cofnęła się, widząc kobietę z wytrzeszczonymi oczami leżącą pomiędzy siedzeniami samochodu i gryzącą z bólu pled.

— Mój Boże!… Camille!…

Co jej się znowu stało?

— Dziecko…

Co dziecko? Dziecko… Co chciała przez to powiedzieć?

— Dziecko… — powtórzyła jednym tchem Camille unosząc głowę.

O nie! Nie teraz. Czy to dziecko nie mogło troszeczkę poczekać? Przerażona Léa rozglądała się bezradnie dokoła. Stały w szczerym polu, zanosiło się na burzę. Coś podobnego! Tylko spokojnie. Jak długo może trwać poród? Léa musiała przyznać w duchu, że nie miała o tym najmniejszego pojęcia. Nigdy Isabelle nie mówiła córkom o tych sprawach.

— Dawno się zaczęło?

— Wczoraj, ale ustało dziś rano… Niedawno poczułam, jak coś pęka mi w brzuchu. Wtedy spadłam. Cała byłam mokra.

Przy kolejnym skurczu jej zdeformowane, szczupłe ciało wygięło się w łuk. Camille nie mogła powstrzymać krzyku. Ból wykrzywił jej biedną twarz, po której makijaż spływał razem z potem.

Kiedy bóle ustąpiły, Léa spróbowała unieść Camille, by ją ułożyć z powrotem na siedzeniu. Nie udało jej się to.

— Nie mogę… przepraszam…

— Cicho bądź, pozwól mi się zastanowić. Następna mieścina to Pellegure, poprosimy o pomoc.

— Nie, nie, chcę jechać do domu Laurenta albo do twoich rodziców.

— Myślisz, że wytrzymasz pięćdziesiąt kilometrów? — spytała Léa z nadzieją.

— Tak… jedźmy już…

Do końca życia Léa miała zapamiętać te pięćdziesiąt kilometrów. W Saint-Maixant zobaczyła pierwsze niemieckie mundury. Ze zdumienia o mało nie wjechała do przydrożnego rowu. U stóp zbocza Verdelais na drodze ustawiono zaporę. Jakiś żołnierz dał znak, by się zatrzymały.

— Es ist verboten weiter zu gehen. (Nie wolno jechać dalej.)

Léa z wrażenia zapomniała niemieckiego, którego z takim trudem uczyła ją Ruth.

— Nie rozumiem.

Podszedł do nich oficer i w nieporadnej francuszczyźnie powiedział:

— Jest zakaz przejazdu. Ma pani ausweis?

— Ausweis?

— Tak, przepustkę.

— Nie, wracam do domu, to tam na szczycie wzgórza — powiedziała pokazując palcem w kierunku Montillac.

— Nie, nie ma ausweis, nie pojechać.

— Błagam pana, niech pan patrzy, moja przyjaciółka rodzi… dziecko — powiedziała wskazując tylne siedzenie.

Oficer pochylił się.

— Mein Gott! Wie heissen Sie? (Na Boga! Jak się pani nazywa?)

— Léa Delmas.

— Gehören Sie zur Familie der Montillac? (Czy należy pani do rodziny właściciela Montillac?)

Skinął na żołnierza, by odsunął zaporę, i wskoczył na stojący pod drzewem motocykl.

— Pojadę z wami.

Inaczej Léa wyobrażała sobie swój powrót: wszyscy wyjdą przed dom, żeby ją powitać, zgotują jej gorące przyjęcie, będą dogadzać. Lecz dzisiaj nic takiego jej nie czekało, zewsząd zionęło pustką. Żywego ducha na farmie, w składach win, w domu, w stodołach, wydawało się nawet, że i zwierzęta zniknęły. Wszędzie było cicho, za cicho.

— Mamo! Tato! Ruth! — krzyknęła wchodząc do domu przez obszerną kuchnię. Pobiegła, otworzyła drzwi i przy schodach prowadzących do sypialń znowu zawołała:

— Mamo, tato, to ja!

W jadalni, w salonie, w gabinecie ojca zasłony były zaciągnięte, jak gdyby na zewnątrz świeciło oślepiające słońce. Léa musiała ustąpić wobec oczywistej prawdy: w domu nie było nikogo. Na dworze ściemniało się coraz bardziej. W kuchni czekał niemiecki oficer, podtrzymując Camille.

— Wo soll ich sie hinlegen? (Gdzie mam ją położyć?)

— W mojej sypialni.

Léa weszła przed nim po schodach. W pokoju panował zaduch. Z bieliźniarki dziewczyna wyjęła prześcieradła. Z pomocą Niemca posłała łóżko. Camille cicho pojękiwała w fotelu, w którym ją usadzono. Ostrożnie położyli ją w świeżej pościeli, od której bił zapach lawendy.

— Ist denn niemand da? (Czy tu nie ma nikogo?)

— Wezwę lekarza.

Przeskakując po dwa stopnie, Léa zbiegła po schodach. W biurku ojca panował wielki nieporządek. Z trudem odnalazła jego notes z adresami. Numer doktora Blancharda nie odpowiadał, podobnie sprawa się miała z lekarzami z Saint-Macaire, z Cadillac i z Langon, którzy byli przyjaciółmi rodziny. Krzyk wstrząsnął murami starego domostwa. Gdzież się wszyscy podzieli? Na kolejny krzyk wybiegła śpiesznie z gabinetu. W przelocie dostrzegła kopertę z czarną obwódką i zastanowiła się, kto to też umarł.

W kuchni krzątał się oficer. Rozpalił ogień pod płytą i nastawił garnki z wodą, żeby się zagotowała.

— Kommt der Arzt? (Czy lekarz przyjedzie?)

Léa zaprzeczyła ruchem głowy i poszła na górę do Camille. Zdołała ją rozebrać do halki, po czym usiadła przy niej. Trzymała ją za ręce i ocierała jej pot z czoła. W przerwach między skurczami Camille dziękowała Léi, powstrzymując się, na ile to było możliwe, od krzyku.

Wszedł Niemiec niosąc miskę z gorącą wodą. Zdjął czapkę i kurtkę mundurową, zawinął rękawy koszuli. Dopiero teraz Léa zauważyła, że był młody i przystojny. Długi kosmyk jasnych włosów opadał mu na czoło, jeszcze bardziej podkreślając jego młody wiek.

— Beruhigen Sie sich: es wird schon gut gehen (Niech się pani uspokoi, wszystko będzie dobrze) — powiedział pochylając się nad Camille.

Cofnął się na widok przerażenia malującego się na twarzy młodej kobiety, która się uniosła, wskazując palcem faszystowskie naszywki na koszuli młodzieńca.

— Nic się nie bój — rzekła Léa układając Camille na łóżku. — Pomógł nam się tu dostać.

— Ale to przecież Niemiec… nie chcę, żeby jakiś Niemiec mnie dotykał, żeby dotykał mojego dziecka, wolę raczej umrzeć.

— Tak też się stanie, jeżeli nie będziesz spokojnie leżała. Nie wiem, co się dzieje, w domu nie ma nikogo.

Skurcz silniejszy od poprzedniego nie pozwolił Camille odpowiedzieć. A zaraz następny i znów następny.

— Holen Sie mal Wasche. (Proszę przynieść bieliznę.)

Léa usłuchała.

— Potrafi pan? — wybełkotała, wracając ze stosem ręczników i dwoma wielkimi fartuchami.

— Mein Vater ist Arzt, ich habe ein paar Bücher aus seiner Bibliothek gelesen. (Mój ojciec jest lekarzem, przeczytałem kilka książek z jego biblioteki.)

Kiedy przypasywał fartuch, Léa umyła ręce. Oby tylko mama teraz nadeszła, pomyślała, bo czuję, że zemdleję.

— Na, wie sagen Sie es auf französich: (No, jak to się mówi po francusku:) odwagi!

Następnie, zwracając się do Camille, powiedział:

— Proszę pani, odwagi, dziecko zaraz przyjdzie na świat.

Kiedy Ruth, cała w czerni, pchnęła drzwi sypialni, musiała oprzeć się o futrynę, żeby nie upaść: jakiś Niemiec — poznała to po wysokich butach i kroju spodni od munduru, trzymał na ręku zawinięte w ręcznik malusieńkie dziecko, które przejmująco krzyczało.

— Das ist ein Junge (To chłopak) — oznajmił z dumą.

Léa padła w ramiona guwernantki.

— Och, Ruth, dopiero teraz się zjawiasz! A gdzie mama? Tak bardzo was potrzebuję.

— Dzień dobry pani — rzekł oficer schylając się w ukłonie. Twarz miał czerwoną, pokrytą potem, lecz rozpromienioną w uśmiechu. — Wszystko w porządku. Dziecko jest małe, ale bardzo silne.

Ruth bez słowa pochyliła się nad Camille. Z zatroskaną miną wyprostowała się i wyszła z sypialni.

W kilka chwil później przyszedł doktor Blanchard w czarnym garniturze, a za nim Bernadette Bouchardeau w żałobie.

— Doktorze, doktorze, szybko.

— Co się dzieje?

Lekarz natychmiast zorientował się w sytuacji.

— Bernadette, proszę zająć się dzieckiem. Ruth, proszę przynieść moją torbę. Jest w samochodzie.

— Doktorze, sądzi pan, że ona umrze?

— Nic nie wiem, serce bardzo słabe. Co robi tutaj ten Niemiec?

— To on mi pomógł przywieźć Camille, on odebrał poród.

Od chwili gdy Bernadette Bouchardeau zabrała noworodka, młody człowiek stał pośrodku pokoju i z zakłopotaną miną wycierał dłonie o fartuch. Ruth wróciła z torbą i powiedziała do żołnierza w jego ojczystym języku:

— Wir bedanken uns, Herr… (Dziękujemy panu, panie…)

— Leutnant Frederic Hanke.

— Léa, odprowadź pana porucznika. Auf Wiedersehen, mein Herr. (Do widzenia panu.)

Frederic Hanke odwiązał fartuch, sztywno się ukłonił i podążył za dziewczyną wkładając po drodze kurtkę od munduru. W korytarzu zderzyli się z Françcoise i Laure. Obie siostry Léi ubrane były na czarno. Dziewczęta padły sobie w ramiona.

— Laure, moja maleńka Laure, Laurette, jakże się cieszę, że cię znowu widzę… i ciebie też, ty paskudna Françcoise!

— Oj, Léa, to straszne!

— Co straszne? Znowu jesteśmy razem, dziecko Camille czuje się dobrze, wojna się skończyła, no, prawie… — dodała patrząc na Niemca.

— Co on tu robi? — spytała szeptem Laure.

— Później ci wytłumaczę. Gdzie mama i tata?

— Mama?…

W kuchni Raymond d'Argilat, zarządca piwnic z winem Jules Fayard, Amélie Lefèvre i jej rządca Auguste Martin, Albertine i Lisa de Montpleynet, Luc i Pierre Delmas, a także sąsiedzi pili z grubych szklanek żółte, słodkie wino z tutejszej winnicy. Wszyscy zebrani wyraźnie czuli się nieswojo w ciemnych ubraniach, kobiety podniosły welony z krepy.

Na ich widok Léa, która biegła ku ojcu, stanęła jak skamieniała. Dlaczego nagle owionął ją taki chłód? Za jej plecami płakały Françcoise i Laure, Niemiec kończył zapinanie kurtki munduru. Wreszcie zapiął pas, do którego przyczepiona była czarna kabura pistoletu, włożył czapkę, postąpił do przodu, stuknął obcasami przed Pierre'em Delmas i wyszedł bez słowa.

Na podwórku uruchomił silnik, którego warkot wydał się przepotężny. Dopóki było go słychać, nikt nie drgnął.

W kuchni, gdzie wśliznął się teraz promień słońca, na tle białych ścian czerń ubrań uwydatniała się jeszcze bardziej. Na wielkim stole, nakrytym gdzieniegdzie zniszczoną, niebieską ceratą, muchy spijały wino ściekające po butelkach. Duży zegar wybił piątą. Przyszła Ruth z lekarzem, lecz nikt się nie poruszył. Léa nadstawiła ucha. Dlaczego ona tak się ociąga? Czy nie wie, jak bardzo córka na nią czeka?

— Mamo — usłyszała, jak wymawia to słowo. Mama?… Mama… słowo to zadudniło w jej głowie. Nie… tylko nie to… nie ona… niech wszyscy umrą, ale nie ona. — Tato?… powiedz mi… gdzie jest mama?… to nieprawda, powiedz… to ktoś inny.

Léa rozglądała się wokół, sprawdzając, kogo brakuje. Brakowało wiele osób: stryja Adriena, kuzynów…

Siostry zaszlochały głośniej. Wszyscy opuścili głowy. Po policzkach ojca — jak on się postarzał! — toczyły się łzy. Ruth przytuliła Léę do siebie.

17

Ponad tydzień Léa znajdowała się w stanie całkowitego otępienia. Nie płakała, nie odzywała się, jadła to, co jej podano, i spała zwinięta w kłębek na łóżeczku w dziecinnym pokoju. Zażywała lekarstwa przepisane przez doktora Blancharda. Godzinami przesiadywała na tarasie, patrząc przed siebie niewidzącym wzrokiem. Ani ojciec, ani Ruth, ani siostry, nikt nie mógł przerwać jej milczenia. Serce guwernantki ściskało się na widok nieruchomej, szczupłej sylwetki w czerni, zwróconej ku drodze do Verdelais, jakby na kogoś czekała.

Odkrycie w jednym z kufrów, stojących w dziecinnym pokoju, starej bluzki z różowej krepy, która należała do matki, otworzyło tamę wyzwolicielskim łzom. Słysząc, że Léa płacze, Camille w białej koszuli nocnej, słaniając się jeszcze na nogach, wyszła ze swojego pokoju i przemawiając tym samym tonem co Isabelle, znalazła odpowiednie słowa, które uśmierzyły nieco ból dziewczyny.

Zalana łzami i wyczerpana szlochem Léa zasnęła w objęciach Camille.

Kiedy po dłuższym czasie obudziła się, umyła twarz, spięła włosy i poszła do sypialni matki. Zapach Isabelle unosił się jeszcze w pokoju z zamkniętymi okiennicami. Przy starannie zasłanym łóżku stał bukiet róż, z których opadały płatki. Léa uklękła przy matczynym posłaniu i przyłożyła policzek do kapy z białej piki. Łzy łagodnie popłynęły jej z oczu.

— Mamo… Mamusiu.

Wszedł ojciec i ukląkł obok córki.

— Jutro rano pójdziemy razem na cmentarz — powiedziała. — A teraz opowiedz mi, jak to się stało.

— Naprawdę tego chcesz?

— Tak.

— No to przejdźmy do mojego gabinetu, tutaj nie miałbym odwagi opowiadać.

W gabinecie Pierre Delmas wypił dwie szklaneczki porto. Léa czekała, siedząc na starej, skórzanej, coraz bardziej zapadającej się kanapie.

— To się stało w nocy z dziewiętnastego na dwudziesty czerwca. Matka pojechała do Bordeaux do siedziby Ligi Kobiet Akcji Katolickiej, do której należała, by pomóc przy kwaterowaniu i żywieniu uchodźców. Noc spędziła u stryja Luca. Nieco po północy ogłoszono alarm. Bomby spadały w różnych miejscach miasta, w pobliżu doków, w dzielnicy la Bastide, na cours de Luze, w dzielnicy Saint-Seurin z dziesięć spadło między ulicą David-Johnston i ulicą Camille-Godard, na ulicę des Remparts, przy Dworcu Południowym, na cours Alsace-Lorraine, na schron przeciwlotniczy, w alejach Damours, gdzie wiele osób poniosło śmierć. Jedna z bomb spadła nawet blisko pałacu komendanta okręgu, gdzie zainstalowano biura marszałka Pétaina i generała Weyganda.

Léa z trudem ukrywała zniecierpliwienie. Co ją obchodziło, gdzie spadły bomby? Chciała wiedzieć tylko, jak zginęła jej matka.

Pierre Delmas znowu napełnił sobie szklaneczkę.

— Mama wyszła wraz z innymi paniami z budynku Akcji Katolickiej, żeby się udać do najbliższego schronu. Zapewne zbyt długo z tym zwlekała. Na ulicę Sègalier spadła bomba, raniąc matkę w głowę i nogi. Jedną z pierwszych osób, które znalazły się na miejscu wypadku, był jakiś dziennikarz z Paryża, który umieścił ją w szpitalu i powiadomił mnie. Kiedy przyjechałem, była nieprzytomna. Odzyskała świadomość na dzień przed śmiercią, dziesiątego lipca.

— Czy kazała mi coś powtórzyć?

Pierre Delmas wychylił do dna swoją szklaneczkę, nim odpowiedział głosem nieco bezbarwnym:

— Ostatnie słowo, jakie wymówiła, to było twoje imię.

Léę przeniknął dreszcz szczęścia. A więc o niej pomyślała matka przed śmiercią.

— Dzięki ci, Boże — wyszeptała rzucając się ojcu w ramiona.

— Nie powinniśmy płakać, moja kochana; w nocy mama wraca i rozmawia ze mną.

Léa popatrzyła na niego ze zdziwieniem.

— Tak, tato, wydaje mi się, że zawsze jest blisko nas.

Léa wyszła, nie zauważywszy na twarzy ojca uśmiechu absolutnej pewności.

Nazajutrz, gdy Léa z ojcem wrócili z cmentarza, zastali Frederica Hanke w towarzystwie innego oficera, rozmawiających z Ruth. Sądząc po wściekłej minie guwernantki rozmowa musiała być gwałtowna.

— Dzień dobry panom — powiedział oschle Pierre Delmas. — Co się dzieje, Ruth?

— Ci panowie mają zamiar tutaj zamieszkać. Mają podobno nakaz zajęcia.

— Ale to przecież niemożliwe! — wykrzyknęła Léa.

Niestety było to możliwe, co zdawał się wyrażać gest Frederica Hanke wskazującego dokument, który Ruth trzymała w dłoni.

— Nie mamy miejsca, mieszka u nas rodzina z Paryża i z Bordeaux.

— Przykro mi, proszę pani, lecz rozkaz jest rozkazem. nazywam się porucznik Otto Kramer. Potrzebuję dwóch odpowiednich pokoi i jakiegoś pomieszczenia dla trzech moich ludzi. Będziemy się starali nie przeszkadzać państwu, o ile to tylko będzie możliwe — powiedział oficer doskonałą francuszczyzną.

— To będzie trudne — burknęła Léa.

— Nie możecie tutaj zostać, mamy żałobę — rzekła Ruth, z trudem opanowując złość.

— Proszę przyjąć najszczersze wyrazy współczucia. Czy można obejrzeć dom?

Pierre Delmas odstąpił oficerowi swój pokój, a sam przeniósł się do sypialni żony.

— Niech pan weźmie mój pokój, już go pan zna — rzekła Léa do Frederica Hanke.

— Nie chcę pani przeganiać, Fräulein.

— Es ist schon gemacht (Już to się stało.) — odcięła się opróżniając szuflady komody.

— Zapewniam panią, że nic na to nie mogłem poradzić, rozkaz przyszedł z Bordeaux.

Zaczęło się trudne, wspólne życie pod jednym dachem. Wczesnym rankiem Niemcy schodzili do kuchni, gdzie ordynans porucznika Kramera przygotowywał im śniadanie. Françcoise, która pracowała jako pielęgniarka w szpitalu w Langon, musiała wstawać wcześnie, z konieczności więc często ich spotykała przy kuchennej płycie, na której gotowała wodę. Od czasu do czasu zamieniali ze sobą kilka słów, a raz dziewczyna zgodziła się nawet zjeść z nimi śniadanie, bardziej obfite, to prawda, niż jej. Przez pozostałą część dnia nie pokazywali się w domu: przebywali w Langon albo w Bordeaux. Wieczorem starali się wracać późno. Albertine i Lisa de Montpleynet doceniały tę kurtuazję. Najtrudniej znosiła ich obecność Camille, która bardzo powoli wracała do siebie po porodzie. Świadomość, że mieszka pod jednym dachem z Niemcami, doprowadzała ją do wściekłości osłabiającej organizm. Doktor Blanchard, który się nią opiekował, sprzeciwił się jej powrotowi do Roches-Blanches, bo było to, jak mówił, zbyt daleko jak na jego codzienne wizyty. Dziecko, uroczy chłopczyk, któremu Camille dała na imię Charles, mimo że czuło się dobrze i rozwijało prawidłowo, ze względu na niedowagę wymagało stałej opieki lekarskiej. Camille musiała ustąpić. Co tydzień Raymond d'Argilat przyjeżdżał na dwa dni do synowej i wnuka, którego widok pomagał mu znosić nieobecność syna i brak wieści o nim.

Dzięki porucznikowi Kramerowi cała rodzina z łatwością uzyskała przepustki do strefy nie okupowanej. Śmierć Isabelle zdezorganizowała życie domu. W krótkim czasie Ruth spostrzegła, że spiżarnia pustoszeje: zabrakło oliwy, mydła, czekolady, kawy, zostało niewiele cukru i konfitur, kilka konserw. Razem z Léą i Françcoise pojechały na rowerach po zakupy do Langon. Miasteczko zalane było słońcem, ulice prawie puste, kawiarnie wyludnione lub okupowane przez niemieckich żołnierzy, popijających piwo ze znudzonymi minami. Wszystkie sklepiki wyglądały jak po grabieży: ani śladu towaru w sklepach spożywczych, obuwniczych, konfekcyjnych. Puste wystawy w cukierni, w sklepie masarskim. Kilka zakurzonych butelek u handlarza win; tędy też przeszli Niemcy, kupowali dla siebie albo dla rodzin w Niemczech.

— Nawet właściciele sklepu żelaznego zrobili złoty interes — opowiadała pani Vollard ze sklepu spożywczego, w którym od lat zaopatrywała się rodzina Delmas. — A księgarz, co to się uskarżał, że mieszkańcy Langon nie czytają, nie ma już ani jednej książki, ani jednego ołówka. Co tu dużo gadać, handel szedł wspaniale przez dwa dni. A teraz ograniczenia dla wszystkich.

— Ale co my zrobimy, nie mamy już na górze żadnych zapasów! — wykrzyknęła Léa.

— To by się nigdy nie przydarzyło za życia waszej biednej matki. Pomyśleć, że widziałam ją dzień przed bombardowaniem. Mimo kartek zdołałam napełnić jej koszyki. Ale dzisiaj…

— Nic nie może nam pani sprzedać?

— Niewiele. Czego wam potrzeba?

— Kawy, mydła, oliwy, cukru…

— Kawy już nie mam. Zostało mi trochę cykorii, jest bardzo smaczna z mlekiem. Dziś rano dostałam masło. Mogę wam dać dwa litry oliwy i trzy kilo cukru. Mam jeszcze trochę czekolady, makaron i sardynki.

— Proszę nam dać, co pani może. A mydło…

— W porządku. Macie kartki?

Gdy Françcoise i Léa wróciły do Montillac, zwołały całą rodzinę do salonu.

— Należy poczynić niezbędne przygotowania, jeśli nie chcemy umrzeć z głodu — powiedziała Léa. — Trzeba zaorać łączkę koło pralni i założyć tam warzywnik, kupić kurczęta, króliki, świnie…

— O, nie! — przerwała jej Laure. — To za bardzo cuchnie.

— Z szynki i świeżo peklowanej wieprzowiny na pewno będziesz zadowolona.

— …i krowę, żeby dawała mleko.

— I żeby dotrzymywała towarzystwa Caoubetowi i Laouretowi! — wykrzyknęła Laure.

— To bardzo piękne projekty — powiedziała Françcoise, ale co zrobimy, żeby mieć mięso i produkty spożywcze?

— Ułożymy się jakoś z rzeźnikiem z Saint-Macaire: jego syn jest chrześniakiem waszej matki. Jeśli chodzi o produkty spożywcze, Françcoise jeździ trzy razy w tygodniu do szpitala w Langon, może więc zaglądać do pani Vollard. Nim jednak warzywnik Léi da plony, będzie nam ciężko.

— Do tego czasu marszałek Pétain wszystko załatwi — powiedziała ciotka Bernadette.

Bernadette Bouchardeau nie wróciła do Bordeaux. Z wdzięcznością przyjęła gościnę u Pierre'a Delmas. Jej syn Lucien uciekł, by się przyłączyć do oddziałów generała de Gaulle'a, jak napisał w pozostawionym liście do matki. Od tego czasu nie miała od niego żadnych wieści i żywiła zajadłą nienawiść do dezertera z Londynu, jak nazywała de Gaulle'a. Ogłoszony zaocznie 2 sierpnia wyrok śmierci na generale napełnił ją radością.

Pod koniec sierpnia Raymond d'Argilat otrzymał z Niemiec wiadomość, że jego syn został ranny i przebywa w obozie Westphalenhof na Pomorzu. Żył, jego syn żył! Taka sama radość rozjaśniła oblicze Camille i Léi.

— Nie ujrzę już mojego syna — rzekł Raymond d'Argilat.

— Co też ty wygadujesz, drogi przyjacielu, nie psuj nam radości. Głupstwa pleciesz. Laurent niedługo wróci do domu — rzekł Pierre Delmas.

— Ja już nie doczekam.

Te słowa zaniepokoiły Pierre'a Delmas, który uważniej przyjrzał się przyjacielowi. Rzeczywiście, Raymond d'Argilat postarzał się ostatnimi czasy i bardzo schudł.

Drugiego września jakiś mężczyzna na rowerze zjawił się w Roches-Blanches i chciał się widzieć z panią d'Argilat.

— Czego pan od niej chce? — wypytywał stary zarządca piwnic.

— Mam przekazać wiadomości od jej męża.

— Od pana Laurenta? Ojej, proszę pana, jak on się ma? Wie pan, znam go od małego — powiedział stary człowiek ze wzruszeniem.

— Ma się dobrze, mam nadzieję; razem dostaliśmy się do niewoli. Powierzył mi papiery dla swojej żony. Od tamtej pory nie widziałem go.

— Pani d'Argilat nie ma tutaj, jest w Montillac koło Langon. I ojciec pana d'Argilat też tam jest.

— A to daleko?

— Będzie ze czterdzieści kilometrów.

— Co tam! Parę kilometrów więcej albo mniej.

— Ale trzeba uważać, bo posiadłość leży w strefie okupowanej. Mój syn pojedzie z panem, dobrze zna drogę.

Późnym popołudniem obaj młodzi ludzie bez przeszkód dotarli do Montillac. Podróżnego niezwłocznie zaprowadzono do Camille.

— Dzień dobry pani. Podporucznik VaLéry. Dostałem się do niewoli w tym samym czasie co pani mąż. Był ranny w nogi i nie mógł uciekać. Przekazał mi te papiery dla pani. Proszę mi wybaczyć, że dopiero teraz wywiązuję się z powierzonej mi misji. Czy miała pani wiadomości od męża?

— Nie… właściwie tak, wiem, że został ranny i przebywa w obozie na Pomorzu.

— Dzięki Bogu, że żyje.

— Czy pan go lubi?

— To dobry i odważny człowiek. Wszyscy jego ludzie go lubią.

— Ale panu udało się uciec?

— Tak.

— Co zamierza pan robić?

— Przedostać się do Hiszpanii, a stamtąd do Afryki Północnej.

— W jaki sposób?

— W Bordeaux działa siatka konspiracyjna. Kieruje nią jakiś dominikanin.

— Dominikanin? — odezwała się Léa, która przysłuchiwała się rozmowie. — A jak się nazywa?

— Nie mam pojęcia. Miejscem spotkań jest pewne bistro w dokach.

— Léa? Chyba nie myślisz o…?

— Ależ nie!… Pan podporucznik nie może zostać w Montillac, to zbyt niebezpieczne.

— Mieszkają u nas dwaj oficerowie niemieccy — dodała Camille.

— Jak zamierza pan dostać się do Bordeaux? — podjęła temat Léa.

— Pociągiem.

— Dworce są dobrze strzeżone, a dziś wieczorem nie ma już pociągu. Przenocuje pan w moim pokoju.

— Nie, w moim — powiedziała Camille. — Ze względu na dziecko nikt nie śmie mnie niepokoić.

— Masz rację. Jutro rano pójdę z panem na stację. Tymczasem nic nie mówmy innym: nie trzeba ich martwić. Na pewno jest pan głodny?

— Chętnie bym coś przekąsił.

Léa przyniosła z kuchni tacę z zimnym mięsem, serem, chlebem i butelką wina. Mężczyzna rzucił się na jedzenie z zachłannością, która wywołała uśmiech kobiet.

— Proszę mi wybaczyć — powiedział z pełnymi ustami. — Od dwóch dni nic nie jadłem.

— Zostawimy pana teraz samego, proszę odpocząć. Bardzo panu dziękuję za doręczenie mi listów od męża.

Obie kobiety wyszły z pokoju.

— Chodźmy może na taras — zaproponowała Camille.

— Czujesz się na siłach, by tam dojść?

— Doktor Blanchard zalecił mi trochę gimnastyki. Od chwili, gdy dostałam wiadomość o Laurencie, czuję się lepiej, a te listy, które przyniósł podporucznik, napawają mnie przekonaniem, że niebawem znowu go zobaczę.

Kiedy znalazły się na tarasie, Camille usiadła na żelaznej ławce w altanie, na której przekwitały ostatnie glicynie, otworzyła grubą kopertę i zaczęła czytać:

„Moja ukochana żono! Jeśli Bóg zechce, podporucznik VaLéry odda Ci te kartki napisane w rzadkich chwilach spokoju. Odczytywanie ich wyda Ci się może nudne i męczące, lecz w stanie znużenia i depresji, w jakim się znajduję, trudno mi się oderwać od tej absurdalnej codzienności. Wiedz jednak, że nieustannie myślę o Tobie i o naszym dziecku. Wy mi dajecie siłę i nie pozwalacie tracić nadziei.

Moja Ukochana, wybacz mi, że list ten jest tak krótki, zbyt oschły, lecz tylu moich przyjaciół, moich towarzyszy broni umarło tuż obok, na moich oczach. Świat musi się dowiedzieć, że dzielnie walczyli. Nie zapominaj o tym, gdyż być może wiele ludzi powtarzać będzie, że żołnierze francuscy uciekali przed nieprzyjacielem. Niestety, w niektórych wypadkach było to prawdą. Sam widziałem takich, co plądrowali Reims, porzuciwszy broń w przydrożnych rowach, by móc szybciej uciekać, widziałem ich i nigdy tego nie zapomnę. Lecz widziałem również skromnych bohaterów, którzy woleli oddać życie niż się cofać. O nich to właśnie należy pamiętać.

Dbaj o siebie. Niech Bóg błogosławi Ciebie i Léę.

Pod Veules-les-Roses 15 czerwca 1940 r.

PS: Załączam kartki mojego dziennika”.

Biedny Laurent — pomyślała Camille. Zsunęła spinacz, który przytrzymywał niewielki plik arkusików pokrytych drobnym, ołówkowym pismem. Zasiadła wygodnie do długiej lektury i jak zwykle odczytywała Léi na głos liczne fragmenty dziennika.

„Wtorek, 28 maja 1940.

Spotykam Houdoya w wiejskim bistrze. Jest zmordowany. Z końmi przebył 245 kilometrów w cztery dni. Wiele koni jest okaleczonych. Resztę dnia spędzam na poszukiwaniach żywności w okolicznych gospodarstwach.

Środa, 29 maja 1940.

Jadę konno u boku Houdoya i Wiazemsky'ego. Przez całą noc gadamy. Przejeżdżamy przez Congis, Puisieux, Sennevières, Nanteuil, Baron. O szóstej rano zajmujemy kwaterę w jakiejś farmie. Po kilku godzinach odpoczynku zaczynamy przegląd ekwipunku i broni, gdyż przybliżamy się do linii frontu. Wizytuje nas pułkownik. Wyjazd o 23.30.

Czwartek, 30 maja 1940.

O pierwszej w nocy przejeżdżamy przez Senlis. Postój o 7.30 po przebyciu 45 kilometrów. Szwadron biwakuje na łące. Trudno znaleźć wodę.

Piątek, 31 maja 1940.

Zbiórka o 1 w nocy, odjazd o 1.30. Krótki odcinek dwudziestopięciokilometrowy, aż do Bois-du-Parc, gdzie stajemy biwakiem. W ciągu dnia jadę ciężarówką po żywność do Beauvais. W mieście panuje spokój, sklepy są otwarte. Kupuję miejscową gazetę. O 16.00 ruszam w drogę z zadaniem przygotowania następnego biwaku w Equennes. O 22.00 skończyliśmy kwaterowanie, gdy otrzymuję wiadomość od pułkownika, że nie możemy już dalej przebywać w tym miejscu. Ruszamy w drogę bez celu.

Poniedziałek, 3 czerwca 1940.

Kiedy jedliśmy śniadanie z Wiazemskim, zobaczyliśmy samolot spadający na lasy na tyłach 3 szwadronu. Ogólne poruszenie. Na szczęście pilot żyje. Jest to Anglik, chłopisko metr dziewięćdziesiąt wzrostu. Pułkownik rozkazuje mi, bym go odwiózł do bazy, która znajduje się 8 kilometrów od Rouen. W drodze powrotnej zatrzymuję się w Gournay-en-Bray, żeby kupić kanapki i czekoladę. W sklepach pełno towarów, a wszędzie spokój. Kolacja na stanowisku dowodzenia. Mówi się, że nas poślą do Forges-les-Eaux. Spacer w lesie z Yvanem Wiazemskym. Znajduję coraz większą przyjemność w wymianie z nim poglądów. Nie znam w oddziale osoby bardziej ujmującej, która by mnie tak urzekła. Przystojny chłopak, dobrze zbudowany, uroczy mimo dużych uszu, chód ma powolny i nieobecny wzrok. Odznacza się ogromną inteligencją i wielkim sercem. W jakimś sensie adoptował mnie, pilotował w oddziale, niebawem narzucił mi przejście na ty i koleżeństwo, które wysoko sobie cenię. Oprócz Houdoya jest on tutaj moim najlepszym przyjacielem.

Wtorek, 4 czerwca 1940.

Spokojny dzień bez kłopotów. Trudności z sianem.

Środa, 5 czerwca 1940.

Piszę przy świetle świecy postawionej na odwróconej do góry dnem skrzynce. Po posiłku, wcześnie jak zwykle, poszedłem ostrzyc się i ogolić u wiejskiego fryzjera. Miałem jeszcze pełno mydła na brodzie, kiedy zjawił się Wiazemsky wymachując rozkazem z brygady: „Znaczne siły nieprzyjaciela zaatakowały rano na linii Sommy i zdołały przebić się w kilku punktach w rejonie naszej dywizji”. Wiemy, co to oznacza… Panuje niesłychany upał. Nad nami przelatują niezliczone samoloty. Dość blisko wybuchają pociski. Uzyskuję od kapitana pozwolenie na ponowne objęcie funkcji łącznika i podążam za dowództwem moim samochodem z kierowcą. Ruszamy około 14.00 i w obłokach kurzu wymijamy oddział. Wielokrotnie zapewniam łączność z przednią strażą. Około 16.00 zatrzymujemy się w jeszcze zamieszkanym Hornoy, gdzie ograbiam bistra, żeby napoić całe dowództwo. Ruszamy znowu w drogę i wpadamy w wielki korek w Belloy. Ludność miasta ucieka. Szwadrony stają. Odszukuje mnie oficer i mówi, że generał Maillard chce niezwłocznie widzieć się z pułkownikiem. Idziemy do niego we czterech. Pułkownik, Creskens, Wiazemsky i ja. Pochylając się nad mapą rozpostartą na skrzydle panharda, generał wyjaśnia nam, że Niemcy są tuż, tuż, i że zaatakuje ich czołgami 4 pancernej w Warlus. Somma została sforsowana dziś rano. Chodzi o to, by zatrzymać wroga, który idzie na Beauvais. Pułkownik przerywa dyktowanie rozkazów i mówi mi, bym natychmiast jechał po amunicję i miny, które zostały w Agnières. Wyjeżdżam bez zwłoki. Jest około 18.00. Kiedy wracam, czołgi niemieckie są zupełnie blisko, krążą w okolicy miasteczka. Dowiadują się, że ciężarówka Chevaliera trafiła na minę przy wyjeździe z Hornoy. Jest już prawie zupełnie ciemno, strzelają ze wszystkich stron. Spotykam błąkającego się w ciemnościach Chevaliera. Jest poważnie ranny w plecy. Jest bardzo dzielny, nie skarży się. Czekam przy nim na lekarza, który mi oznajmia, że rana jest groźna. Ściskam dłoń Chevaliera, którego ewakuują na tyły.

Odszukuję stanowisko dowodzenia w Bromesnil, gdzie znajduje się Houdoy ze swoimi ludźmi i końmi. Powiadamia mnie, że zostaliśmy przekazani do dyspozycji generała Contensona. Jest 23.00 i śpię kilka chwil.

Czwartek 6 czerwca 1940.

O drugiej w nocy stanowisko dowodzenia przenosi się do Fresneville, szwadrony zaś zajmują pozycję na linii. O brzasku jadę jako łącznik do Navarre'a, do zamku Avesnes. Dopada nas grupa nisko lecących bombowców. Wyskakujemy szybko z samochodu, chronimy się za jakimś murem. Samoloty ostrzeliwują samochód. Widzę, jak kule prują blachę. Wreszcie samoloty odlatują. Odjeżdżamy w kierunku Arguel.

Jest ósma rano. Na stanowisku dowodzenia panuje spokój, pomimo zagrożenia ze strony czołgów niemieckich. Pod osłoną nocy oddział zmienił pozycje. Niebawem ruszam znowu do Hornoy. Spotykam tam nieco przerażonego porucznika wojsk inżynieryjnych, który mi mówi, że zakładanie min na nic się nie zda. Miasteczko jest otoczone. Strzelanina się przybliża. Pytam go, czy zamierza oddać miasteczko, a on mi na to: „Na pewno nie”. Proponuję mu swoją pomoc. Łapię w biegu trzech uciekających strzelców senegalskich. Godzinę później widzę, jak kosi ich seria z pistoletu maszynowego. Zwijam się wpół i wymiotuję. Gdyby nie moja gorliwość, ci nieszczęśliwcy byliby może dezerterami, ale by żyli. Kule świszczą ze wszystkich stron. Łapię karabin leżący obok jakichś zwłok i strzelam; w zaroślach rozlega się krzyk. Podrywa się mężczyzna bez hełmu. Dzieli nas niecałe dziesięć metrów. Jestem zaskoczony jego młodym wiekiem i jasnością włosów. Z ranionego gardła tryska strumień krwi. Chłopak ma szeroko otwarte oczy. Pada, ciągle wpatrując się we mnie. Życie ocalił mi krzyk: „Panie poruczniku! Panie poruczniku! Pan tak nie stoi! Niech się pan kryje!” Raczej instynktownie niż świadomie padam na ziemię, zdaje się, że w porę. Kamienie lecą mi na plecy. Obok dwóch przewróconych motocykli leżą sztywno kierowcy przeszyci serią z broni maszynowej. Jeden z motocykli jest nie uszkodzony. Pożyczam go sobie w nadziei, że odnajdę moje stanowisko dowodzenia. O czwartej po południu składam raport. Nie dają mi wytchnąć. Dostaję rozkaz udania się z moimi ciężarówkami po zaopatrzenie do Sènarpont. Każę rozdać w szwadronach prowiant na dwa dni. Dochodzi dziewiąta wieczorem. Jestem wykończony”.

— Masz, czytaj — powiedziała Camille podając Léi następne kartki dziennika. — Muszę zająć się Charles'em, bo płacze.

Léa wzięła dziennik i czytała dalej.

„Piątek, 7 czerwca, 1940.

Jestem na stanowisku dowodzenia Rohan-Chabota, gdy na całym odcinku frontu Niemcy rozpoczynają ataki. Bombardowania nasilają się w dwójnasób. Wracam do drugiego szwadronu, gdzie poległ Colomb; Kèraujat, a potem Rohan-Chabot zostają ranni.

O 20.30, utraciwszy łączność z Sèze'em, pułkownik posyła mnie z potwierdzeniem rozkazu wycofania się. Obróciłem szybko podczas nalotów.

O świcie znajdujemy się w Campneuville (25 kilometrów). Ten etap był bardzo trudny: okolica opustoszała, dużo zniszczonych domów. O piątej pułkownik zbiera nas na naradę. Jesteśmy definitywnie odcięci. Spróbujemy przedrzeć się do Sekwany osłaniając odwrót dywizji strzelców alpejskich. Zgrupowanie oddziału odbywa się z trudem. Pułkownik oznajmia mi, że resztę żywności zużyto przed dwoma dniami. Proponuję, żeby zabić kilka sztuk bydła, zarekwirować, co się da, w piekarniach i zrobić zapas cydru. Z Wiazemskim zdobywamy 500 kilogramów chleba i 1600 litrów cydru. O resztę postara się już sam szwadron.

Niedziela 9 czerwca 1940, poniedziałek, 10 czerwca 1940, wtorek, 11 czerwca 1940.

Oddział zajmuje obronę na linii Auvilliers-Mortimer. Sygnalizują nam, że Niemcy przenikają na wszystkich kierunkach. Około godziny 17 otrzymujemy rozkaz oderwania się od nieprzyjaciela. Bardzo trudne wycofanie się z walki. Niestety, Saint-Germain, nasza jedyna furtka, którą możemy się wydostać, jest zajęte, kieruje się tam 3 szwadron. Wywiązują się walki uliczne, podczas których ginie Dauchez. Niemcy wycofują się i przejeżdżamy przez miasteczko razem z 2 i 4 szwadronem.

Mam czas, żeby ubić trzy sztuki bydła, rozdzielamy mięso i ruszamy do zamku w (?), gdzie lokuje się stanowisko dowodzenia. Ponowna lokalizacja obrony. Dowiadujemy się, że okrążenie zostało zamknięte.

Prowadzę 4 pluton, jedyny, jaki pozostał nie naruszony, by wesprzeć 3 szwadron, i pod osłoną Sterna urządzam stanowisko dowodzenia. Ledwo dowiedziałem się, że Sèze dał się ująć w Bellencombre z trzema plutonami, gdy… zaczęło się piekło. Cazenove, który próbował zająć stanowisko po mojej lewej, zostaje zabity, potem przychodzi kolej na Chambona, który pada u boku Audoux, raniony odłamkiem w gardło, następnie ciężką ranę odnosi Stern. 4 pluton zostaje rozgromiony przez czołgi niemieckie: Echenbrenner poległ, ranni są: Luirot, Branchu, Novat, Sartin.

Zbieram ocalałych żołnierzy i prowadzę w pobliże stanowiska dowodzenia, do kamieniołomu pod falezą. Niemieckie czołgi podjeżdżają na odległość około dwustu metrów i ostrzeliwują nas przez trzy godziny z dział kalibru 37 i pociskami zapalającymi. Nasze ciężarówki z amunicją, zgromadzone przy wjeździe do Veules-les-Roses, wybuchają jedna za drugą. Niebo rozświetlają łuny pożarów. Konie zachowują niezwykły spokój.

Noc gorączkowego wyczekiwania. Sporządzając te notatki, wyhamowuję własną niecierpliwość. Schroniłem się pod urwiskiem i przyświecam sobie świeczką osłoniętą płaszczem rozpiętym na dwóch karabinach, które podtrzymują otoczaki. Od dłuższej chwili panuje spokój. Wyraźnie słychać szum przypływu. Na drugim brzegu jest wolność, może życie. Myślę o mojej drogiej Camille, o naszym dziecku, które może nigdy nie zobaczy swego ojca, o wspaniałej i porywczej Léi, o moim ojcu, o zajętej przez wroga ziemi francuskiej, o wszystkich moich przyjaciołach, którzy zginęli, by ta ziemia była wolna, a których ofiara idzie na marne, o niemieckim żołnierzu, którego zabiłem, ja, nienawidzący przemocy. Ogarnia mnie dziwny spokój. Noc jest piękna, cicha. Zapach morza miesza się z ciepłym zapachem koni”.

Camille z małym Charles'em na ręku podeszła do otwartego okna wychodzącego na park i usiłowała rozbawić dziecko, by powstrzymać się cisnące się do oczu łzy.

Z wypiekami na twarzy Léa czytała dalej:

„Środa, 12 czerwca 1940 o świcie.

Dowiadujemy się, że zaledwie trzy transportowce angielskie zdołały odbić od brzegu (jeden osiadł na mieliźnie, inny zaś został zatopiony u wyjścia z portu).

W nocy Wiazemsky dostał się do niewoli. Mesnil zniknął. Zostało jedynie kilka pododdziałów 4 dywizji pod rozkazami Dumasa, z Pontbriandem i ze mną, oraz około pięćdziesięciu ludzi z początkowego stanu 226 żołnierzy. Major Augère przydzielił mi rejon falezy na północny wschód od Veulves. Rozstawiam moich ludzi i wspinam się na szczyt. W odległości 3-4 kilometrów na wschód, na południe i na zachód manewrują kolumny niemieckich czołgów.

Koło południa strzelają do nas raz za razem z dział kalibru 37 i pociskami smugowymi. Ravier i kilku żołnierzy jest rannych.

Major Augère daje mi znać, że opór na nic się nie zda i wracamy do wioski, by organizować obronę na farmach. Z moimi żołnierzami prowadzimy ogień aż do 16.00. Dostaję postrzał w nogi i padam na kolana. Później, gdy brakuje amunicji, zamykamy się w jakiejś stodole, by doczekać tam nocy. Lecz koło 17.00 żołnierze niemieccy uzbrojeni w pistolety maszynowe wdzierają się do naszej kryjówki. Rzucam na ziemię pistolet z pustym magazynkiem i wychodzę podtrzymywany przez dwóch moich żołnierzy. Prowadzą nas na leśną drogę w jarze, gdzie zastajemy niedobitki oddziału.

Odwożą nas do szpitala polowego, w którym przebywam do dzisiaj.

Podporucznik VaLéry zwierza mi się z zamiaru ucieczki. Ze względu na rany nóg przykuty jestem do łóżka więc powierzam mu te zapiski i list do żony. Niech Bóg ma go w swojej opiece”.

Ostatnie linijki tańczyły przed oczyma Léi. Odczuwała każdym swoim nerwem cierpienia Laurenta. Domyślała się, że za tymi krótkimi sprawozdaniami kryły się troski, jakie go dręczyły. Gdzie jest teraz? Czy jego rany są poważne? Nic o tym nie pisał.

Camille wróciła, tuląc w ramionach małego Charles'a. Widać było, że płakała.

— Nie płacz tak, bo się rozchorujesz. Idzie Ruth. Wracaj z nią na górę — rzekła Léa oddając jej kartki.

Camille ukryła kartki papieru w kieszeni sukienki.

— Znowu pani płakała. Jest pani nierozsądna. Powinna pani myśleć o synku. Proszę, niech pani idzie ze mną.

Nie odzywając się ani słowem, młoda kobieta pozwoliła się odprowadzić.

Léa została sama z dzieckiem. Pola przed tarasem nie zdradzały nieszczęścia, jakie na nie spadło. Z pełną obawy czułością Léa wpatrywała się w ten pejzaż, jak w oblicze ukochanej matki dotkniętej nieuleczalną być może chorobą. Wszystko zdawało się takie jak zawsze. Winna latorośl drżała lekko w podmuchach wieczornej bryzy, gdzieś w oddali szczekał pies, na drodze krzyczały dzieciaki.

18

Rankiem następnego dnia, nim wstali Niemcy i Françcoise, Léa odprowadziła podporucznika VaLéry'ego na dworzec w Langon, gdzie poczekali do siódmej na przyjazd pierwszego pociągu do Bordeaux. Podporucznik nadał na bagaż swój rower, przeszedł przez komorę celną i kontrolę bez przeszkód; jego fałszywe dokumenty wyglądały jak prawdziwe. Jednak Léa patrzyła z lękiem na niemieckich żołnierzy i francuskich żandarmów sprawdzających z powagą dokumenty podróżnych. Ulegając nagłemu kaprysowi, powierzyła swój rower zawiadowcy stacji, który znał ją od dziecka, i kupiła bilet powrotny do Bordeaux.

— Nie ma pani bagażu? — spytał jeden z żandarmów.

— Nie, jadę do Bordeaux tylko na jeden dzień, żeby odwiedzić chorą ciotkę.

Wsiadła do pociągu, w chwili, gdy rozległ się gwizdek zawiadowcy stacji.

Podróż wlokła się w nieskończoność. Stali długo na każdej stacyjce. Dochodziła dziesiąta, kiedy pociąg wjechał na dworzec Saint-Jean. Léa próbowała odszukać podporucznika VaLéry'ego, lecz tłok na peronie był tak duży, że nic z tego nie wyszło, i nawet się nie spostrzegła, kiedy znalazła się w hali dworca.

— Léa!

Dziewczyna podskoczyła. Tuż przy niej stał elegancko ubrany Raphaël Mahl.

— Raphaël, jakże się cieszę, że pana widzę!

— A jak ja się cieszę, moja droga. Ze wszystkich moich pięknych przyjaciółek, które wyjechały z Paryża w tych absurdalnych czasach, pani właśnie najbardziej mi brakowało.

— Przesadza pan jak zwykle.

— Niech się na panią napatrzę. Jest pani chyba piękniejsza niż przed tą naszą pożałowania godną klęską.

Ludzie zaczęli się za nimi oglądać.

— Proszę uważać, patrzą na nas.

— No i co z tego, czy to nieprawda, że dostaliśmy nieźle w tyłek?… Trudno będzie o tym zapomnieć.

— Cicho, niech pan zamilknie — prosiła Léa.

— Hm… zdaje się, że sprawia to pani przykrość, dziewczyno. Ale przecież żartowałem. Wyjdźmy z tego dworca. Dokąd pani idzie?

— Nie wiem.

— Wspaniale, zapraszam panią na obiad. Na obiad „jak przedtem”. Na pewno będzie smakował.

— Jak pan sobie życzy.

— Proszę nie mówić z takim smutkiem. W tej czarnej sukni wygląda pani, jakby pani straciła ojca i matkę.

— Moja matka nie żyje.

— Léo, tak mi przykro, nie będę już więcej stroił żartów.

Przed dworcem czekał samochód z szoferem. Raphaël otworzył tylne drzwiczki i przepuścił Léę.

— Do reakcji — powiedział wsiadając.

Przez kilka chwil jechali w milczeniu.

— Proszę mi opowiedzieć, jak to się stało.

— Mama zginęła podczas bombardowania dziewiętnastego czerwca.

— Byłem w Bordeaux w tym czasie. Jechałem za rządem od Tours. Po tym kretyńskim bombardowaniu, które kosztowało życie około sześćdziesięciu osób, chciałem następnego dnia opuścić Francję. Miałem miejsce na pokładzie okrętu „Massilia”, ale spotkałem przyjaciółkę, zna ją pani, Sarę Mulstein, która usiłowała wysłać z Francji swojego ojca. Mieli wizę, ale nie mieli biletu. Odstąpiłem im mój.

— To wielce szlachetne z pana strony.

— Przecież nie mogłem zostawić w rękach Niemców tak wspaniałego dyrygenta jak Israël Lazare.

— A co się stało z Sarą Mulstein?

— Nie wiem. Dwudziestego czerwca Bordeaux ogłoszono miastem otwartym; dwudziestego pierwszego podpisane zostało zawieszenie broni; dzień dwudziesty piąty był dniem zarządzonej przez Pétaina żałoby narodowej; dwudziestego siódmego Niemcy wkraczali do Bordeaux przy dźwiękach muzyki, a trzydziestego czerwca rząd opuścił miasto. Nie wyobraża sobie pani tego bałaganu. Co do mnie, to wróciłem do Paryża dwudziestego dziewiątego. W Radio-Mondial, zajętym przez Niemców, dano mi do zrozumienia, że moja obecność nie jest tam pożądana. Na szczęście dzięki znajomym zatrudniłem się jako dziennikarz w „Paris-Soir”. Dlatego znowu tu się znalazłem, przyjechałem na reportaż.

Samochód zatrzymał się przed siedzibą „La Petite Gironde”, gdzie Raphaël Mahl był umówiony. Posadził Léę w jakimś ponurym pokoju biurowym, zawalonym stosami gazet.

— Proszę usiąść i zaczekać, to nie potrwa długo. Ma pani co czytać, niech się pani dokształca — rzekł wskazując gazety.

Wrócił po półgodzinie i zabrał ją na obiad do „Le Chapon fin”.

— Dzień dobry panu, pański stolik jest gotowy — powiedział maître d'hôtel z ukłonem.

— Dziękuję, Jean. Co dobrego macie dzisiaj?

— Niewiele — odparł kelner podsuwając Léi krzesło. — Mogę państwu podać pasztet z gęsich wątróbek i Chateau d'Yquem, comber jagnięcy z młodymi jarzynami albo faszerowaną pulardę czy też młode sole.

— Znakomicie, a co na deser?

— Kruche ciasto z truskawkami z przecierem malinowym, albo profitrolki w czekoladzie.

— Ja chyba śnię — powiedziała Léa. — Myślałam, że posiłki w restauracjach też są reglamentowane.

— Nie we wszystkich, proszę pani, nie we wszystkich.

— Proszę nam podać pasztet z gęsich wątróbek i wasze słynne sauternes. A co by pani powiedziała, droga przyjaciółko, na comber jagnięcy? Jest wyśmienity. Potem proszę podać, haut-brion. Niech nam pan wybierze jakiś dobry rocznik.

— Przyślę państwu kolegę, który doradzi dobór win.

— Nie warto. Niech pan mu powie, żeby od razu przyniósł sauiternes'a.

— Dobrze.

— Często pan tu bywa? — spytała Léa rozglądając się wokół.

— Czasami, gdyż jest tu horrendalnie drogo. Ale wszystkie dobre restauracje są teraz horrendalnie drogie. Kiedy był tu rząd, często chodziłem na kolację do „Chez Catherine”. To wyborna restauracja, prowadzona przez pana Dieu, wielkiego mistrza kuchni i bibliofila, z którym się sprzeczałem o rok wydania „Le Voyage d'Egypte et de Nubie” Nordena. Upierał się przy tysiąc siedemset pięćdziesiątym piątym, ja zaś przy tysiąc siedemset pięćdziesiątym siódmym; i to on miał rację.

— Proszę popatrzeć, tam siadają do stolika niemieccy oficerowie.

— I cóż w tym dziwnego? Nie wszyscy jedzą kiełbasę i kapustę. Znam pośród nich niejednego wytrawnego konesera dobrych win.

— Z pewnością, ale to bardzo nieprzyjemne.

— Cóż, moja droga, trzeba się będzie do tego przyzwyczaić albo przyłączyć się do generała de Gaulle'a w Londynie. Oni tu pozostaną, proszę mi wierzyć, dobry szmat czasu.

Kelner przyniósł ostrożnie butelkę chateau d'Yquem rocznik 1918.

— To wino zwycięstwa — powiedział szeptem do Raphaëla Mahla.

— Niech pan będzie cicho — odrzekł dziennikarz, rzucając dokoła niespokojne spojrzenia.

— Proszę mi szybko nalać tego wina — powiedziała Léa podsuwając kieliszek.

— Wypiję je za zwycięstwo!

Uśmieszek rozbawienia pojawił się na ustach Raphaëla Mahla.

— Czemu nie. Za zwycięstwo.

— Za zwycięstwo! — wykrzyknęła Léa pełnym głosem, wznosząc kieliszek.

Stuknęli się kieliszkami. W ciszy, jaka zapadła, śmiech dziewczyny brzmiał jeszcze donośniej.

— Proszę państwa, bardzo proszę — mamrotał właściciel, który zaraz nadbiegł i wskazał wzrokiem stolik zajmowany przez niemieckich oficerów.

Jeden z nich wstał, ukłonił się Léi i wznosząc kielich z szampanem powiedział:

— Ja zaś piję za urodę francuskich kobiet.

— Za urodę francuskich kobiet! — wykrzyknęli jego towarzysze, również wstając.

Purpurowa z wściekłośCi Léa zerwała się z miejsca.

— Proszę zostać.

— Nie chcę przebywać z tymi ludźmi pod jednym dachem!

— Niech pani nie będzie śmieszna. Proszę nie zwracać na siebie uwagi. To nieostrożne. Proszę pomyśleć o rodzinie.

— Dlaczego pan mi to mówi?

Raphaël zniżył głos:

— Wspominałem już pani, że przyjechałem tutaj robić reportaż. W gruncie rzeczy zbieram materiał o siatce konspiracyjnej, która organizuje przerzuty do Hiszpanii pewnych osób, pragnących dostać się do generała de Gaulle'a albo do Afryki Północnej.

— A jaki to ma związek ze mną?

— Z panią żaden! Ale zestawienie niektórych informacji pozwala mi przypuszczać, że na czele siatki stoi jakiś dominikanin.

— Domini…

— Tak, dominikanin, jak pani stryj Adrien Delmas, słynny kaznodzieja.

— To bzdura, mój stryj nie zajmuje się polityką.

— W dobrym towarzystwie miasta Bordeaux mówi się co innego.

— Jak to?

— Nie zapomniano tu o wsparciu, jakiego udzielił rewolucji hiszpańskiej. Jak przystało na dobrego Francuza, powinienem go zadenuncjować rządowi w Vichy.

— Zrobi pan to?

— Nie wiem. Niechże pani je ten pasztet, jest wyśmienity.

— Nie jestem głodna.

— Niech pani da spokój, Léo, jak pani może brać na serio moje słowa. Dobrze pani wie, że zawsze żartuję.

— Dziwny temat do żartów.

— Proszę jeść, szczerze radzę.

Łakomstwo wzięło w niej górę.

— Dobry, prawda?

— Mmm… — zamruczała Léa.

— Czy wie pani, że siedzimy przy stoliku, przy którym aresztowano Mandela?

— Nie, nawet nie wiedziałam, że został aresztowany. Sądziłam, że odpłynął na pokładzie „Massilii”.

— Rzeczywiście odpłynął, lecz przedtem został zatrzymany na rozkaz marszałka Pétaina. Siedziałem przy sąsiednim stoliku. Kończył jeść obiad w towarzystwie aktorki Bèatrice Bretty, kiedy podszedł do nich pułkownik żandarmerii i poprosił go o chwilę rozmowy. Mandel popatrzył mu prosto w oczy i nadal zajadał czereśnie. Po jakimś czasie, który wydał mi się wiecznością, wstał i wyszedł z oficerem. Jeść czereśnie siedemnastego czerwca 1940 roku! Staną się one symbolem wszelakich wypaczeń ustroju. Pułkownik zawiózł go do swojego gabinetu i pokazał mu nakaz aresztowania jego i jego dawnego współpracownika, generała Burhera, szefa sztabu armii kolonialnej.

— Za co go aresztowano? — spytała Léa.

— Przekonano Pétaina, że spiskuje „w celu uniemożliwienia zawieszenia broni”.

— I jak to się skończyło?

— Jak najlepiej dla Mandela. Jego następca w ministerstwie spraw wewnętrznych, Pomaret, udał się do marszałka, który go przyjął w obecności Aliberta, ministra sprawiedliwości, tego samego Aliberta, który nie wyrażał się o Mandelu inaczej jak „ten Żyd”. Najpierw Pomaret był bardzo ostry wobec marszałka, oskarżał go o popełnienie niewybaczalnego błędu, jakim było umożliwienie rozwoju całej sprawy. Wówczas Pétain kazał przyprowadzić Mandela i Burhera. Burher płakał i skarżył się, że został aresztowany w obecności swoich oficerów, mimo że nosi pięć gwiazdek. Mandel zaś powiedział po prostu: „Nie zniżę się, by prosić pana o wyjaśnienie. Pan winien mi je przedstawić”.

Ku ogólnemu zdumieniu Pétain zamknął się w swoim gabinecie i wrócił niebawem z tekstem, który odczytał na głos: „Panie ministrze, po wyjaśnieniach, jakie mi pan udzielił…” „Nie udzieliłem panu żadnych wyjaśnień — zareplikował Mandel — trzeba usunąć ten fragment”. I marszałek raz jeszcze napisał tekst. Był to pozbawiony polotu list z przeprosinami, który Mandel odczytał tego samego wieczora Lebrunowi i kilku innym osobom. To zabawne, prawda?

— Nie do wiary, odparła Léa potrząsając głową. — Skąd pan to wie?

— Z opowieści Pomareta.

— Kto podsunął pomysł ze spiskiem?

— Niejaki Georges-Roux, pisarz, adwokat i współpracownik „La Petite Gironde”. Aresztowano go i bardzo szybko zwolniono.

— Musiało być ciekawie w Bordeaux w tym okresie — powiedziała zamyślona Léa, obracając przed oczyma kieliszek z haut-brion.

— W życiu nie widziałem czegoś podobnego. Proszę sobie wyobrazić: dwa miliony uchodźców w tym mieście, ani jednego wolnego pokoju. W hotelu „Bordeaux”, w hotelu „Splendide” wynajmowano nawet fotele w hallu, żeby się móc przespać. Śmietanka towarzyska Paryża przybyła do Bordeaux. Wszędzie spotykało się znajomych. Zapominało się nawet, że to ucieczka, człowiek się cieszył z odnalezienia przyjaciół. Na tarasach kawiarń organizowano i przeformowywano rząd. Przed konsulatami wydłużały się kolejki po paszporty. Ministrowie doradzali Rothschdildowi, żeby wyjechał, chociaż nikt nie wierzył, że Niemcy wejdą do Bordeaux. Restauracje otwierano o dziesiątej rano. Popołudniami łaziłem tam, by pogawędzić to z tym, to z tamtym: był Julien Green, Audiberti, Jean Hugo. Wieczorem zaś włóczyłem się po promenadzie na placu des Quinconces w poszukiwaniu bratniej duszy. Nic bardziej nie skłania do rozwiązłości niż godziny napięcia. Cóż robić, nie wiadomo, co będzie jutro, należy więc szybko używać życia. A poza tym trzeba przecież znaleźć w czymś zapomnienie, w rozpuście czy w alkoholu, gdy jest się tylko bezsilnym obserwatorem klęski narodu. Nigdy nie przypuszczałem, że będę świadkiem tylu nikczemności. Jesteśmy zidiociałymi starcami starego kraju, który od dwustu lat rozkłada się od wewnątrz. Trzeba w końcu zająć w tej sprawie jakieś stanowisko.

— Ja nie chcę zajmować żadnego stanowiska. Nie jestem jednym z tych starców, o których pan mówi.

— Pani może nie. Ale gdzie się podziali ci pełni wigoru młodzieńcy, którzy powinni nas bronić? Widziałem ich, jak roztrącali przestraszonych cywilów, porzucali broń, żeby biec szybciej; zapasieni, brzuchaci, przedwcześnie łysiejący marzą tylko o płatnych urlopach, ubezpieczeniach społecznych i emeryturze.

— Niech pan przestanie. A co pan robił? Gdzie pański mundur? Pana karabin?

— O, ja, moja droga, jak wszyscy ludzie mego pokroju nie znoszę broni palnej — mizdrzył się Raphaël. — My, cioty, lubimy mundur tylko wówczas, gdy przydaje on pikanterii naszym miłostkom. Niechże więc pani się przyjrzy naszym śliczniutkim okupantom: jasnowłosi, opaleni, męscy i czuli zarazem, jak młodzi rzymscy bogowie. Aż mi ślinka cieknie.

— Jest pan wstrętny!

— Nie, co najwyżej jestem realistą. Sam kwiat młodzieży francuskiej albo zginął, albo dostał się do niewoli, jestem więc zmuszony zwrócić się ku Niemcom. Moja droga przyjaciółko, proszę mi wierzyć, powinna pani uczynić tak samo, inaczej zestarzeje się pani, nim wojna się skończy. „Nie czekaj, chceszli wierzyć, do jutra, żyj za młodu. I dzisiaj jeszcze zacznij zrywać życia róże…” (Pierre de Ronsard, „Druga księga sonetów dla Heleny”, sonet XLIII — „Kiedy już będziesz stara”, tłum. Jan Mieczysławski, Jerzy Lisowski, „Antologia poezji francuskiej”, tom I, Czytelnik 1966.)

— Niech pan zostawi Ronsarda w spokoju i opowie mi raczej o swojej pracy.

— Mała ciekawska, chciałaby pani, bym jej opowiedział coś więcej o tym dominikaninie. To tajemnica, moja śliczna, nie nadaje się dla pani ładnych uszu. Proszę popatrzeć na to ciasto z truskawkami; nie cieknie pani ślinka? A te profitrolki z czekoladą? Rozchorowałbym się, ale bym je pałaszował. O, dzień dobry, mój drogi.

— Dzień dobry, Mahl. Jest pan w uroczym towarzystwie. Niechże mnie pan przedstawi?

— Przepraszam, gdzież ja mam głowę! Léo, przedstawiam pani mojego przyjaciela: „Richard Chapon, dyrektor „La Petite Gironde”, Richard, to panna Delmas.

— Dzień dobry pani, cieszę się, że panią spotkałem, nawet w złym towarzystwie. Będę szczęśliwy, jeśli w czymś się pani przydam.

— Dziękuję panu.

— Tymczasem, Mahl.

— Tymczasem.

Skończyli posiłek w milczeniu. Sala powoli się wyludniała. Nie przyzwyczajonej do alkoholu Léi kręciło się trochę w głowie.

— ChodźMy się przejść.

Otoczyło ich duszne i ciężkie powietrze upalnego dnia.

— Kiedy znów panią zobaczę, Léo?

— Nie wiem. Pan jest w Paryżu, a ja tutaj. Pan, zdaje się, żyje wygodnie, szczęśliwie, a ja nie.

— Nie będę wyprowadzał pani z błędu, dziewczyno. Przeżywam szczęśliwe chwile, lecz pełni szczęścia nie osiągam. Dręczy mnie cierpienie, nieokreślone i głębokie, które nigdy mnie nie opuszcza. Kiedy miałem dwadzieścia lat, chciałem napisać podniosłą, szlachetną książkę, teraz zadowoliłbym się książką dobrą. Taką książkę, Léo, noszę w sobie. Jedyna praca, jaką kocham, to praca pisarska i właśnie jej nie potrafię wykonywać. Wszystko mnie rozprasza i pociąga, rozmieniam się na drobne. Moją ambicją jest przyszła chwała, brak mi natomiast ambicji na co dzień. Szybko mnie wszystko nuży. W głębi duszy skrywam tęsknotę za dobrem, honorem i prawością, choć nigdy o te wartości nie zabiegałem. Moja słabość polega na tym, że się chełpię swoją złą reputacją. Gubi mnie właśnie to, że nie jestem zupełnym rozpustnikiem, za to jestem hojny aż do przesady, najczęściej zresztą z tchórzostwa. Nigdy nie udawałem, że jestem tylko połowicznie cnotliwy, to znaczy tak, jak w gruncie rzeczy wszyscy ludzie. Nie kryłem, że wolę hulaków od hipokrytów, którzy utrzymują, że mają honor, chociaż mają go ledwie odrobinę więcej niż ja. Nie lubię siebie, ale życzę sobie jak najlepiej.

Ostatnie zdanie rozśmieszyło Léę.

— Na pewno zostanie pan wielkim pisarzem.

— Jakie to ma znaczenie?! Zobaczymy. Może będą mnie czytać po śmierci… Ale ja mówię wyłącznie o sobie, a to pani jest interesującą osobą. Niech pani przyjeżdża do Paryża, nie zostaje tutaj.

— Mój ojciec mnie potrzebuje.

— O właśnie — szydził — jaka z pani dzielna, mała dziewczynka — poczucie więzi rodzinnej to piękna rzecz. A skoro mowa o rodzinie, niech pani powie stryjkowi dominikaninowi, żeby był bardziej ostrożny. W moim artykule nie ogłoszę tego, co wykryłem, lecz inni mogą to uczynić.

Szli pod rękę. Léa przytrzymała jego ramię i podniosła na niego swe błyszczące oczy.

— Dziękuję, Raphaëlu, nie zapomnę panu tego.

— Za co zaraz dziękować? Nic pani nie powiedziałem. Tutaj się rozstaniemy — rzekł wskazując kościół Sainte-Eulalie. — Jeśli jest pani wierząca, proszę zapalić świeczkę na moją intencję. Do widzenia, piękna przyjaciółko, i proszę o mnie nie zapominać. Jeśli będzie pani chciała skontaktować się ze mną, proszę pisać pod adresem księgarni Gallimarda przy bulwarze Raspaila, prześlą mi korespondencję.

Ucałował Léę ze wzruszeniem, którego nie starał się ukryć.

— Ulica Saint-Genès jest niedaleko.

Léa weszła do kościoła. Po spiekocie panującej na zewnątrz chłód świątyni przyprawił ją o dreszcze. Odruchowo wzięła świecę, wrzuciła kilka monet do puszki i zapaliła knot. Ze świecą w dłoni skierowała swe kroki ku posągowi świętej Teresy od Dzieciątka Jezus, którą jej matka darzyła szczególnym uwielbieniem. Mama… Usiadła przed ołtarzem i rozpłakała się. „Ulica Saint-Genès jest niedaleko…” Dlaczego jej to powiedział? Co się znajduje przy ulicy Saint-Genès? Ta nazwa coś jej mówiła, ale co? Irytujące, że nie może sobie przypomnieć. Ksiądz z zakonnikiem przeszli między rzędami krzeseł. Stryj Adrien!… Ulica Saint-Genès to przecież adres stryja Adriena albo dokładniej: klasztoru dominikanów. Rozumiała teraz, dlaczego Raphaël odprowadził ją aż do tego miejsca. Musi uprzedzić stryja, i to szybko.

Przy panującym upale ulica Saint-Genès była pusta. Brama klasztoru otwarła się natychmiast.

— W czym mogę ci pomóc, moje dziecko? — spytał bardzo stary mnich.

— Chciałabym zobaczyć się z moim stryjem, ojcem Delmas. Jestem Léa Delmas.

— Ojciec Adrien jest nieobecny od kilku dni.

— O co chodzi, bracie Georges? — spytał, wchodząc do rozmównicy wysoki zakonnik o surowej twarzy, której wyraz łagodziła piękna, biała czupryna.

— To panna Delmas. Pragnie widzieć się z ojcem Adrienem.

— Dzień dobry, moje dziecko. Zapewne jesteś jedną z córek Pierre'a Delmas? Doskonale znałem waszą matkę, wspaniała to była kobieta. Niech Bóg da ci siły, byś niosła ten ból!

— Dziękuję, ojcze.

— Stryja nie ma — ciągnął oschłym teraz tonem zakonnik. — Cóż ważnego masz mu do powiedzenia?

— Musi… — Nie wiedzieć czemu Léa urwała.

— Musi… co musi?

Dlaczego nie mogła wydusić z siebie powodu swej wizyty? Ogarnęła ją jakaś niewytłumaczalna nieufność.

— Jestem przełożonym stryja; powinnaś mi powiedzieć dlaczego chcesz z nim rozmawiać?

— Mój ojciec musi się z nim pilnie zobaczyć — odparła pośpiesznie Léa.

— Z jakiego powodu?

— Tego nie wiem.

Zakonnik popatrzył na nią chłodnym wzrokiem. Bez zmrużenia oka Léa wytrzymała jego spojrzenie.

— Jak tylko wróci, powiem mu o twoich odwiedzinach i o życzeniu twojego ojca. Do widzenia, moje dziecko. Niech Bóg cię błogosławi!

Zerwał się lekki wiatr, lecz nie przyniósł ochłodzenia. Léa czuła, że jej czarna sukienka lepi się do skóry. Jak się skontaktować ze stryjem Adrienem? A podporucznik VaLéry, gdzie on jest? Chyba wspominał coś o dokach? Ale o których? Léa zatrzymała się zniechęcona. Jedynie Raphaël mógłby udzielić jej informacji. Z dużym trudem odnalazła ulicę de Cheverus i piękny pałac, w którym mieściła się redakcja „La Petite Gironde”. Powiedziano jej, że pan Mahl odjechał już do Paryża.

— Kto tam pyta o tego łajdaka? — usłyszała głos dochodzący z któregoś pokoju.

— Jakaś panienka, panie dyrektorze.

— Panienka do Mahla, coś podobnego, widać wszystko jest możliwe na tym świecie! Proszę ją wprowadzić.

Léa niechętnie weszła do gabinetu. Nie było w nim żywego ducha.

— Jestem tutaj, przewróciłem stos książek.

Głos dobiegał spod stołu, którego blat ginął pod zwałami gazet, listów, książek, teczek z aktami. Léa pochyliła się.

— Przecież to panna Delmas! Za minutkę będę do pani dyspozycji.

Richard Chapon wstał, przytrzymując naręcze książek, które zamierzał położyć na stole, lecz rozmyślił się i złożył je w fotelu, gdyż nie znalazł już na stole skrawka wolnego miejsca.

— Szukała pani Mahla? Wyjechał. Dziwię się, że taka ładna panienka z doskonałej i szanowanej w Bordeaux rodziny widuje się z kimś tego pokroju. Ale to pewnie znak obecnych czasów. Może mógłbym go zastąpić?

Léa zawahała się. Jak sformułować pytanie, by nie zaintrygować dziennikarza? Czy mogła mu zaufać?

— W jaki sposób można by opuścić Francję? — rzuciła jednym tchem.

Głębokie zdziwienie odmalowało się na obliczu Richarda Chapona, a zarazem cień obawy. Wolnym krokiem poszedł zamknąć drzwi.

— I to Mahlowi chciała pani zadać takie pytanie?

Léa czuła, że powinna zachować ostrożność, i przybrała najbardziej prostoduszny wyraz twarzy, na jaki ją było stać.

— Jest dziennikarzem, więc pomyślałam sobie, że powinien wiedzieć, czy to możliwe.

— Wszystko jest możliwe, lecz w ustach młodej dziewczyny to pytanie mnie dziwi. Zna pani kogoś, kto chciałby opuścić Francję?

— Nikogo, tak po prostu chciałam wiedzieć.

— Jest pani bardzo młoda i nieświadoma wielu rzeczy. Powinna pani jednak się orientować, że w obecnych warunkach nie zadaje się pewnych pytań „tak po prostu, żeby wiedzieć”.

— No to nie mówmy o tym więcej — powiedziała przybierając lekki ton. — Przykro mi, że panu przeszkodziłam.

— Ależ skąd! — powiedział z uwodzicielską nutą. — Czy to coś ważnego? — szepnął przytrzymując jej dłoń na klamce.

— Nie — wymamrotała. Po czym, jakby zmieniając zdanie: — Czy mógłby pan dać znać mojemu stryjowi Adrienowi Delmas, żeby był ostrożny?

— Temu dominikaninowi?

— Tak.

— Proszę się nie martwić, zrobię to.

— Dziękuję bardzo, do widzenia.

Léa wskoczyła do pociągu, kiedy już ruszał. Nie było miejsc siedzących. Dziewczyna stała w korytarzu i patrzyła, jak przesuwa się jej przed oczyma przedmieście Bordeaux z fabrykami, potem ogródki warzywne kolejarzy, pola, miasteczka, małe stacyjki. Próbowała podsumować jakoś ten dzień pełen wydarzeń bez związku. Wyrzucała sobie nieostrożność. Czy swoim zachowaniem nie wywoła serii katastrof? Z kim o tym porozmawiać? Komu zaufać? Koło dziewiątej pociąg przyjechał do Langon.

— Córko, tak się baliśmy! Gdzieś się podziewała?! — wykrzyknął Pierre Delmas przytulając do siebie Léę.

Cała rodzina, zgromadzona w salonie i zasłuchana w grę Françcoise, wstała z miejsc, gdy tylko Léa pojawiła się w drzwiach. Camille patrzyła na nią błyszczącym wzrokiem. Ruth energicznie wytarła nos, Lisa pomachała pulchnymi rączkami, Albertine odchrząknęła, Bernadette westchnęła z ulgą, a Françcoise ściągnęła brwi. Tylko Laure nadal przerzucała kartki książki.

— Chciałam zobaczyć się ze stryjem Adrienem w Bordeaux.

— W Bordeaux? Przecież tam aż roi się od boszów! — wykrzyknęła Bouchardeau.

— Droga ciociu, proszę przestać nazywać Niemców boszami, oni tego nie lubią — powiedziała Françcoise z rozdrażnieniem, które wydało się Léi przesadne.

— Są boszami, więc tak ich nazywam, proszę jaśnie panienki.

Françcoise wzruszyła ramionami.

— Dlaczego mi nie powiedziałaś, że chcesz się spotkać ze stryjem? Pojechałbym z tobą. Mama też byłaby zadowolona ze spotkania z nim.

Wśród zebranych zapadło krępujące milczenie. Léa popatrzyła na ojca z troską i zdziwieniem. Biedny tata, jak się zmienił! Jaki był kruchy z tym swoim dziecinnym chwilami wyrazem twarzy. Czuło się, że wymaga troski, ochrony. On, którego natura stworzyła do roli opiekuna.

— Przepraszam, tato.

— Proszę cię, moja droga, nie rób tego więcej. Tak się niepokoiłem. Widziałaś się ze stryjem?

— Nie, nie zastałam go.

— Nie było go też na pogrzebie Isabelle — zamruczała pod nosem Bernadette.

— Nie jadłaś kolacji, z pewnością jesteś głodna — powiedziała Camille. — Przyrządzę ci coś do jedzenia. Chodź do kuchni.

Léa poszła za Camille, która otworzyła lodówkę i wyjęła z niej jajka.

— Zjesz omlet?

— Doskonale — rzekła Léa siadając przy wielkim stole.

— No i jak tam było? — spytała Camille wbijając jajka do salaterki.

— W Langon podporucznik nie miał żadnych kłopotów; w Bordeaux też nie, tak mi się przynajmniej wydaje. Na dworcu Saint-Jean spotkałam Raphaëla Mahla. Pamiętasz, opowiadałam ci o nim. Zjadłam z nim obiad. Z tego, co mi mówił, wywnioskowałam, że stryj Adrien mógł być owym dominikaninem.

— Można się było tego po nim spodziewać — odparła Camille kładąc na patelni cienki plasterek masła.

— Nic już nie rozumiem. Czy nie należy stosować się do zarządzeń marszałka Pétaina? Czy on nie jest wybawcą Francji, ojcem wszystkich Francuzów? Tak jak twierdzi ciocia Lisa i ciocia Bernadette?

— Ja też już nie wiem, wydaje mi się jednak, że obowiązkiem każdego Francuza jest walczyć z wrogiem.

— Tylko jak? Co my możemy robić?

— Tego także nie wiem, ale coś wymyślę. Jedz — powiedziała stawiając przed Léą omlet.

— Dziękuję.

— Niedługo winobranie. Twój ojciec nawet o tym nie wspomni.

— Prawda, zupełnie zapomniałam. Jutro go o to spytam.

Przez kilka chwil Léa jadła w milczeniu.

— Nie sądzisz, że od jakiegoś czasu tata dziwnie się zachowuje?

Część zbiorów się zmarnowała, zabrakło bowiem ludzi do zrywania winogron. Wszyscy w Montillac uczestniczyli w winobraniu, lecz nienawykłe do robót w winnicy kobiety, mimo dobrych chęci, pracowały wolno i niesprawnie. Jedynie Léa i Ruth odwaliły kawał roboty. Camille, której stan zdrowia nie pozwalał na pracę w winnicy, pomagała starej Sidonie i pani Fayard prowadzić zaprzężony w dwa woły wózek i przygotowywać posiłki.

Léa musiała przejąć w swoje ręce organizację tegorocznego winobrania, gdyż Pierre Delmas przejawiał wobec tego zagadnienia zupełną obojętność. Nawet zarządca składów win Fayard, który nadal nie miał wiadomośCi od syna, nie błysnął dawną sprawnością. Pan d'Argilat mógł jedynie służyć radą, albowiem w Roches-Blanches sytuacja była równie dramatyczna.

Pomimo próśb Françcoise Léa odrzuciła wyniośle pomoc niemieckich lokatorów i z bezsilną wściekłością patrzyła, jak winogrona psują się na pniu.

Wszystko źle się układało owej jesieni 1940 roku. Obie z Ruth przeczesały okoliczne wsie, by zakupić prosięta, kurczaki, króliki i kaczki. Przywiozły ledwie kilka chudych kurczaków, z których połowa zdechła i jednego prosiaka, którego hodowla okazała się bardzo droga.

Léa zupełnie nie orientowała się w sytuacji finansowej rodziny. Uważała zawsze, że jej rodzice są zamożni. Dowiedziała się teraz od ojca, że znaczna część ich majątku znajduje się na Martynice, niektóre zaś przedwojenne inwestycje okazały się fiaskiem.

— Nie mamy już pieniędzy? — spytała z niedowierzaniem.

— Nie — odparł z uśmiechem na ustach. — Jeśli nie liczyć czynszu z kamienicy w Bordeaux.

— Ile to wynosi miesięcznie?

— Nie wiem, spytaj matki, ona zajmuje się tym wszystkim.

„Spytaj matki”… Jak często to słyszała? Chyba kilka razy dziennie. Z początku zwracała na to uwagę o tyle, że sprawiało jej to przykrość. Jednakże z upływem czasu zrodziło się w niej podejrzenie, o którym bała się mówić. Zresztą wszyscy w domu myśleli podobnie. Pewnego dnia Léa zdobyła się na odwagę i poruszyła ten temat z doktorem Blanchardem podczas jednej z jego wizyt u Camille.

— Wiem. Jakiś czas temu zapisałem mu kurację. Trzeba cierpliwości, ciągle jeszcze jest w szoku.

— Ale odnoszę wrażenie, że to się pogarsza z dnia na dzień, jest jakby nieobecny. Boję się.

— O, nie. Nie wolno tak się poddawać. Nie licząc Ruth, jest pani jedyną odpowiedzialną osobą w tym domu. Nie biorę pod uwagę pani Camille, gdyż niebawem będzie mogła powrócić do Roches-Blanches.

— Już?

— Nie cieszy się pani? Sądziłem, że z trudem znosi pani jej obecność.

Léa wzruszyła ramionami.

— Wcale nie, Camille jest tu bardzo przydatna i przyrzekłam Laurentowi, że będę nad nią czuwać.

— Miałyście jakieś nowe wiadomości?

— Tak, dwudziestopięciolinijkowy list, w którym donosi, że czuje się dobrze, i prosi o buty, bieliznę i tytoń. Wczoraj wysłałyśmy mu paczkę. Z butami był spory kłopot. Françcoise się o nie wystarała, ale nie powiedziała, w jaki sposób. Wspaniałe trzewiki na słoninie.

19

Boże Narodzenie 1940 roku było jednym z najsmutniejszych, jakie przeżyli mieszkańcy Montillac.

Przed trzema tygodniami odbył się pogrzeb pana d'Argilat, który zmarł we śnie na chorobę, z której nikt z bliskich nie zdawał sobie sprawy. Zmarł nie ujrzawszy swojego syna, jak to wcześniej przepowiedział. Kiedy Pierre Delmas otrzymał wiadomość o zgonie swojego najlepszego przyjaciela, popadł w stan otępienia, który trwał kilka dni. Niezbędnymi formalnościami musiała zająć się Léa. Ona też napisała do Laurenta list z tą smutną nowiną i spytała go, co zadecyduje w sprawie posiadłości. Przy tej okazji ścięła się ostro z Françcoise, zarzucając jej, że nie ma z niej żadnego pożytku w domu i że myśli tylko o swoim szpitalu, gdy tymczasem jest potrzebna rodzinie.

— Zajmuję się domem tyle samo co ty. Kto przynosi mięso, którego nie można nigdzie dostać? A oliwę? A cukier i dwadzieścia worków węgla? Może ty? Gdybym orała tutaj tak jak ty, nie mielibyśmy co jeść.

To prawda. Gdyby nie Françcoise, rodzina musiałaby jeść wyłącznie bulwy, ziemniaki albo kasztany, które Léa, Ruth i Laure zbierały w lasach koło La Réole. Ale jak ona tego dokonywała? Tym bardziej, że nigdy nie chciała przyjąć pieniędzy, twierdząc, że wystarcza jej na wszystko z pensji pielęgniarki. Léa w to powątpiewała, gdyż oprócz towarów pierwszej potrzeby Françcoise kupowała sobie często jakąś spódnicę, bluzkę, apaszkę czy nawet pantofle na wysokich obcasach. Obiecała Léi, że spróbuje się wystarać i dla niej o takie same buty w spółdzielni szpitala.

Léa wielokrotnie próbowała zainteresować siostrę losem Montillac, pytała ją o zdanie w kwestii zarządzania posiadłością, dopóki ojciec nie otrząśnie się z bólu, lecz niezmiennie uzyskiwała obojętną odpowiedź:

— Cokolwiek zrobisz, będzie najlepiej, siostrzyczko.

— Ale to dotyczy i ciebie, to twoja ziemia, dom, w którym się urodziłyśmy, który mama kochała, upiększała.

— Nigdy nie rozumiałam, co wy widzicie w tej starej budzie, a zwłaszcza w tej śmiertelnie nudnej wsi.

Na takie dictum Léi odjęło mowę i tak jak w dzieciństwie rzuciła się na siostrę z pięściami. Françcoise udało się jednak uniknąć ciosu i uciekła do swojego pokoju. Od tego czasu stosunki między siostrami były bardzo napięte.

Jak co roku, pomimo bombardowań, których odgłosy dobiegały gdzieś spod Bordeaux, Ruth ustawiła w salonie tradycyjną choinkę i przystroiła ją łańcuchami i bombkami, które od narodzin swojej najstarszej córki Isabelle Delmas starannie przechowywała w pudełkach po butach. Po raz pierwszy nie Isabelle ułożyła w żłobku dzieciątko Jezus z wosku. Ten symboliczny gest przypadł w udziale Camille.

Estelle i pani Fayard przeszły same siebie i przygotowały wieczerzę, która przyćmiła wspomnienie oszczędnych dań, do jakich zmuszała sytuacja. Podano ogromnego indyka — oczywiście dar od Françcoise — kapustę gotowaną na wolnym ogniu w sosie od pieczeni, purèe z kasztanów i tradycyjne ciasto: bûche de Noël z czekolady — arcydzieło Estelle. Kilka butelek dobrego wina z własnej piwnicy uzupełniało tę świąteczną ucztę.

Był taki mróz, że zrezygnowano z pójścia na pasterkę i wszyscy zasiedli do wigilijnej wieczerzy wcześniej niż zwykle. Mimo żałoby każdy postarał się, aby wyglądać odświętnie: szal, naszyjnik czy kwiat ożywiały nieco czerń. Mały Charles zaczynał się już uśmiechać.

Po tradycyjnym posiłku cała rodzina przeszła do salonu, ogrzanego i oświetlonego świeczkami na choince i blaskiem płonącego na kominku ognia. Camille ofiarowała Léi wspaniały naszyjnik z pereł, który należał do jej matki.

— Camille, jakie to cudowne! Nie mogę go przyjąć.

— Bardzo cię proszę, zrób mi tę przyjemność.

Léi zrobiło się wstyd, gdyż jej prezent był bardzo skromny: wykonany piórkiem portret dziecka, który Camille przycisnęła do serca.

— Nic nie mogło mi sprawić większej radości. Pozwolisz, że poślę go Laurentowi?

— Jest twój i zrobisz z nim, co zechcesz.

Françcoise i Laure otrzymały od Camille po ładnej, złotej bransoletce, Ruth broszkę z szafirem, Lisa koronkowy kołnierzyk, Albertine stare wydanie „Myśli” Pascala, a Bernadette Bouchardeau i Estelle jedwabne szale. Pierre'owi Delmas natomiast podarowała pudełko jego ulubionych cygar.

Ruth i Bernadette ofiarowały wszystkim rękawice, szaliki, skarpetki i swetry, które same zrobiły na drutach w długie wieczory. Każdy łamał sobie głowę, jak w miarę swoich możliwości sprawić domownikom przyjemność. Panny de Montpleynet, podarowały bratanicom ciepły materiał na palta. W tej nieco męczącej euforii, która z reguły następuje po rozdaniu prezentów choinkowych, wszyscy zapomnieli na kilka chwil o swoich troskach, obawach, o wojnie, i słuchali, jak Françcoise gra fugę Bacha.

Po raz pierwszy Léa pomyślała o Isabelle bez uczucia buntu i bez łez. Czyjaś dłoń spoczęła na jej ręce. Léa nie cofnęła dłoni, choć rozpoznała wychudzone palce Camille. Françcoise skończyła grać. Od strony drzwi rozległy się oklaski, wyprzedzające aplauz zebranych domowników. Wszyscy się odwrócili. W sieni stali Otto Kramer i Frederic Hanke. Françcoise wstała i podeszła do nich. Po chwili wkroczyli do salonu.

— Pańska córka nalegała, byśmy z kolegą weszli — powiedział porucznik Kramer zwracając się do Pierre'a Delmas. — Pozwoliliśmy sobie zejść, żeby posłuchać Bacha — dodał. — Moja matka jest znakomitą pianistką, bardzo lubi Bacha. Pozwolą państwo, że złożę najlepsze życzenia świąteczne, pomimo wojny.

Stuknął obcasami i skierował się do drzwi.

Wbrew wszelkim oczekiwaniom Camille zaproponowała:

— W dzień Bożego Narodzenia zapomnijmy, że jesteśmy wrogami. Proszę zostać i napić się z nami wina.

— Dziękuję, pani Camille — rzekł Frederic Hanke.

— Frohe Weinachten — odparła.

— Wesołych świąt! — odpowiedzieli po francusku.

— Panie poruczniku, powiedział pan, że pana matka jest pianistką. A czy pan też muzykuje? — spytała Lisa strojąc miny.

— To jeden z najlepszych pianistów w Niemczech — odparł jego towarzysz.

— Proszę nie wierzyć, mój kolega przesadza.

— Czyżby, panie poruczniku…

— Niech pan będzie cicho, Frederic.

— Panie poruczniku, proszę nam coś zagrać — poprosiła Françcoise.

Wszystkie spojrzenia przeniosły się na nią. Dziewczyna zwiesiła głowę, rumieniąc się. Pasja Françcoise do muzyki była ogólnie znana. Nie opuściła żadnego koncertu w Bordeaux. Czyż pomimo wyrzutów, jakie jej czyniła Ruth i ciotki, nie pojechała tam, aby wysłuchać „Samsona i Dalili” i „Bolera” Ravela podczas otwarcia nowego sezonu lirycznego? Ale żeby posunąć się do tego, by poprosić niemieckiego oficera o odegranie jakiegoś utworu?

— Jeśli ojciec pani pozwoli, z prawdziwą przyjemnością spełnię pani życzenie.

— Bardzo proszę, panie oficerze, moja żona bardzo lubi muzykę — powiedział Pierre Delmas zaciągając się cygarem. Twarz miał napiętą i patrzył nieobecnym wzrokiem.

Otto Kramer zasiadł do pianina.

— Zobaczysz, że zagra nam Wagnera — szepnęła Léa do Camille.

Przez delikatność, którą wszyscy docenili, odegrał z wirtuozerią kilka utworów na fortepian Debussy'ego. Kiedy zabrzmiała ostatnia nuta, po kilku sekundach ciszy, rozległy się oklaski.

Szczęście i dumę, które rozjaśniły ładną twarzyczkę Françcoise, dostrzegła tylko Camille.

Nazajutrz po nocy wigilijnej Laurent d'Argilat z jednym z przyjaciół zbiegł z obozu Westphalenhof, gdzie był internowany. Mężczyźni wykorzystali wyjście na roboty w lesie poza obrębem obozu. W ucieczce dopomogli im dwaj koledzy, którzy zgłosili się jako chorzy, lecz opuścili ambulatorium i przyłączyli się do komanda, kiedy już strażnicy policzyli jeńców. Gdy dotarli do lasu, Laurent i jego przyjaciel ukryli się pod gałęziami. Panował ostry mróz, sypał śnieg i było pochmurno. Strażnicy skrócili roboty, przeliczyli jeńców: stan się zgadzał. Grupa ruszyła z powrotem do obozu.

Oszalały z radości Laurent i jego towarzysz wstali i rzucili się ku wolności. Śnieg był głęboki. Po półgodzinie musieli przystanąć, żeby złapać oddech i ściągnąć obozowe ubranie. Laurent wykorzystał długie dni niewoli i z dolmana holenderskiego żandarma uszył sobie czarną, dwurzędową kurtkę; włożył pod nią dwa wełniane swetry, które przysłała mu Camille. Ocieplane, skórzane rękawice, buty od Françcoise i czapka węglarza uzupełniały strój. W plecakach mieli żywność i śPiwory. Udali się w kierunku odległej o czterdzieści kilometrów stacji Jastrów.

Pierwszej nocy spali w budce dróżnika. Nazajutrz wieczorem przeszli przez Jastrów. Na ulicach wisiały jeszcze świąteczne dekoracje, a obejmujące się pary szły na bal. Przez uchylone drzwi winiarni buchnęło ciepłem, zapachem alkoholu i tytoniu, dobiegły do nich dźwięki akordeonu. Mężczyźni pośpieszyli na dworzec w nadziei na jakiś opatrznościowy pociąg. Lecz wszystkie udawały się w przeciwnym kierunku. Skostniali na mrozie ukryli się w stojącym na bocznicy wagonie. Nawet w śpiworach trzęśli się z zimna aż do świtu.

Pod koniec owej długiej nocy wsiedli bez biletu do pociągu jadącego do Piły. Przez sześć dni podróżowali na gapę w wagonach wiozących ziemniaki, bydło lub kamienie. Niekiedy wsiadali do pociągu pasażerskiego, próbując wtopić się w tłum. Wielokrotnie doskonała znajomość niemieckiego, jaką odznaczał się Laurent, ratowała ich przed zatrzymaniem. W ten sposób dojechali kolejno do Frankfurtu nad Odrą, Cottbus, Lipska, Halle, Kassel, Frankfurtu nad Menem. Ren przejechali w Moguncji, ukryci w budce hamulcowej.

Ich wyprawa zakończyła się w Bingerbrück przed tablicą z rozkładem jazdy pociągów. Towarzysz Laurenta, który nie znał niemieckiego, zagadnięty przez policjanta nie potrafił się wykręcić. Nie zatrzymano go niezwłocznie, przypuszczając, że ma wspólnika. Laurent, widząc z daleka, że przyjaciel spokojnie siedzi na ławce, szedł w jego stronę, gdy nagle tamten zerwał się i pobiegł w kierunku przejeżdżającego pociągu towarowego. Obaj mężczyźni zdołali wdrapać się na płaski dach wagonu, a policjanci, krzycząc, biegli wzdłuż peronu. Niestety pociąg się zatrzymał i uzbrojeni Niemcy schwytali zbiegów. Zaprowadzono ich na dworcowy posterunek policji. Atmosfera uległa zmianie, gdy okazało się, że Laurent odpowiada na pytania w świetnej niemczyźnie. Dano im gorącej zupy i mięso i wyrażono podziw dla ich wyczynu. Następnie zamknięto ich w areszcie miejskim, a nazajutrz pod eskortą trzech strażników odwieziono do obozu Westphalenhof.

Przesłuchiwał ich oficer wywiadu, który przyznał, iż zasłużyli na to, aby im się powiodło. Skazano ich na trzydzieści dni aresztu. Od ich ucieczki minęło dziewięć dni.

Kiedy wyszli z przesłuchania, musieli wysłuchać mowy pułkownika Malgorna, dziekana jeńców w oflagu II D, na temat egoistycznych aspektów ich przedsięwzięcia i przykrych konsekwencji, których im oszczędzono jedynie dzięki wspaniałomyślności komendanta obozu. Poradzono im, by zastanowili się nad tym, co jest teraz ich obowiązkiem; być posłusznym jeńcem to najbardziej istotny wkład w politykę marszałka, rękojmia przyszłej „Francji europejskiej”.

Po odbyciu kary wrócili do baraku. Nie na długo jednak, gdyż ze względu na bezpieczeństwo przewieziono ich do innego obozu.

Minęło siedem miesięcy od owego letniego dnia, gdy na francuskiej plaży dostali się do niewoli.

20

Zima dłużyła się, jak gdyby miała się nigdy nie skończyć. Brakowało opału i w wielkim domu temperatura nie przekraczała dziesięciu stopni. Posiłki spożywano w kuchni ogrzanej drewnem płonącym pod płytą, na której Estelle i Ruth gotowały strawę. Wszyscy nie dojadali, mimo że niekiedy Françcoise przywoziła wiktuały z Langon.

W tym regionie winnic prawie cała ludność cierpiała głód i zimno podczas srogiej zimy 1940-41 roku. Kolejarze z wściekłośCią patrzyli na odjeżdżające do Niemiec wagony, załadowane mięsem, mąką, jarzynami i drewnem.

W Montillac odejmowano sobie od ust, żeby wysyłać paczki Laurentowi. W lutym otrzymali kartkę z wiadomością, że został przeniesiony do twierdzy Kolditz.

W marcu Albertine i Lisa wyraziły chęć powrotu do Paryża. Nawykłe do życia w mieście obie panny nie mogły już znieść wiejskiej głuszy. Próbowano je zatrzymać. Jedynie Isabelle Delmas zdołałaby wpłynąć na zmianę ich planów. Z nastaniem wiosny nieco dostatku zawitało do posiadłości. Posiano jarzyny na kawałku łąki, który zaorały Ruth i Léa. Dziewczyna z zapałem doglądała choćby najmniejszych zielonych pędów. Warzywnik stanowił bowiem podstawę bytu rodziny. Opłacała to bólem wszystkich mięśni i stawów, popękanymi dłońmi, odmrożeniami, lecz poprzysięgła sobie, że nigdy więcej nie zazna głodu. Winnicą, będącą obiektem nieustannej troski całego regionu, mniej się teraz przejmowała, gdyż Fayard, który został administratorem dóbr, otrzymał wiadomość od syna: jest w niewoli w Niemczech, lecz ma niebawem powrócić do domu, ponieważ marszałek zaręczył za niego.

Miłość i wdzięczność Fayarda wobec marszałka Pétaina nie znały odtąd granic. To mi dopiero dowódca, który troszczy się o losy nieszczęsnych jeńców! Francja znajduje się w dobrych rękach! „Praca, Rodzina, Ojczyzna” — od tego zależała przyszłość. Z nowym zapałem dawny żołnierz z pierwszej wojny światowej zabrał się do roboty. Jedno tylko psuło mu radość. Nie mógł się przyzwyczaić do obecności Niemców w Montillac. Widok ich munduru stanowił dla niego za każdym razem nieprzyjemne zaskoczenie.

Mathiasa Fayarda zwolniono w maju. Jego pojawienie się przywróciło Léi uśmiech, który nie gościł na jej obliczu od śmierci matki. Gdy młodzieniec przycisnął ją do siebie, zadrżała, jakby jej ciało obudziło się z drzemki. Obojętna na karcące i pełne dezaprobaty spojrzenia Ruth i rozbawienie Camille, Léa trwała w uścisku. A chłopak patrzył na nią z niedowierzaniem pomieszanym ze szczęściem. Wydała mu się odmieniona, bardziej kobieca. Była nieco agresywnie piękna, a w oczach miała nowy, twardy błysk.

— Jesteś wychudzony i brudny, że aż strach. Chodź, przygotuję ci kąpiel.

— Panienko, przecież on może umyć się w domu — powiedział stary Fayard przygryzając wąsa.

— Dajcie spokój, Fayard, wszystko, co robi moja córka, jest słuszne. Jej matka mówiła mi właśnie dziś rano…

— Przestań, tato!

Nie pozostawiając rodzicom Mathiasa czasu na działanie, Léa pociągnęła chłopaka na schody, a potem do dziecinnego pokoju. Objęci wpół turlali się po poduszkach.

— Ty żyjesz, żyjesz — bez przerwy powtarzała Léa.

— Nie mogłem zginąć, bo przecież myślałem o tobie.

Dotykali się, wdychali swój zapach, jak gdyby chcieli się wzajemnie upewnić o swoim istnieniu. Z twarzą przy szyi chłopaka Léa chwytała ją zębami.

— Daj spokój, jestem brudny jak święta ziemia i może nawet mam wszy.

Na dźwięk słowa „wszy” Léa energicznie go odepchnęła. Mathias wiedział, co robi. Już za czasów ich wspólnego dzieciństwa Léa nie mogła znieść myśli o wszach. Na samo ich wspomnienie odczuwała nieprzezwyciężoną odrazę. Roześmiał się, widząc jej pełną niesmaku minę.

— Masz rację. Poczekaj tutaj, napuszczę wody do wanny.

Łazienka przy pokoju dziecinnym była największa i najstarsza w całym domu. Używano jej rzadko, gdyż ogromna wanna zabierała wszystką ciepłą wodę z bojlera. Podwójne, staroświeckie umywalki, toaletka z falbankami w kwiaty, o pastelowych, jakby spranych barwach, wiklinowy szezlong, wychodzące na południe wysokie okno z zasłonami z białego kretonu, całe to pomieszczenie zachowało dla Léi urok wspomnień z dzieciństwa. W tej wielkiej wannie Isabelle Delmas kąpała co wieczór swoje córki. Ileż przy tym było śmiechu, krzyku, ochlapywania się! Niekiedy zaniepokojony hałasami ojciec wchodził na górę i udawał gniew. Wówczas szaleństwa córek sięgały zenitu. Dziewczynki szły ze sobą w zawody, a tę, która wygrała, tato w nagrodę wycierał po kąpieli. Zazwyczaj nagrodę tę zdobywała Laure jako najmłodsza. Wywoływało to wielkie niezadowolenie Léi, która pragnęła, żeby ojciec tylko ją zawijał w obszerny, kąpielowy płaszcz i zanosił do sypialni.

Pod strumień wody płynącej z obu kurków Léa wysypała resztę soli lawendowych swojej matki. Ciepła i pachnąca para, unosząca się nad wanną, poruszyła Léę do tego stopnia, że się rozpłakała. Osunęła się na kolana na dywanik i opierając głowę o emaliowany brzeg wanny, dała upust swej żałości.

— Léa!

Camille przyklękła obok dziewczyny i gładziła jej włosy.

— Co ci jest, kochanie?

— Mama…

To głębokie, dziecinne zasmucenie sprawiło, że również Camille rozpłakała się. Tak zastała je Ruth.

— Co się dzieje? Czy coś się stało?

— Nie… nie… Ruth, proszę się nie niepokoić. To z nadmiaru smutku — powiedziała Camille wstając z klęczek.

Macierzyńskim gestem obmyła zimną wodą twarz Léi.

— Camille, porucznik Kramer czeka na dole. Chciałby z panią porozmawiać.

— Co on tutaj robi w ciągu dnia? I dlaczego chce ze mną rozmawiać?

— Tego nie wiem, ale minę ma raczej ponurą.

— Mój Boże! Byle tylko Laurentowi nic się nie stało.

— A co miałoby się mu stać? Jest w niewoli, nic mu nie grozi — odparła Léa wycierając twarz.

— Chodź ze mną, nie mam odwagi pójść tam sama.

— Doprowadźmy się przedtem do porządku, popatrz, jak my wyglądamy. JeśLi porucznik zobaczy, że płakałyśmy, będzie się zastanawiał dlaczego.

— Masz rację.

Obie młode kobiety spróbowały zatrzeć ślady swego smutku.

— Ruth, powiedz Mathiasowi, że kąpiel gotowa — powiedziała Léa obciągając spódnicę. — Jest w mojej sypialni.

Porucznik czekał w salonie. Skłonił się, gdy kobiety weszły.

— Pan sobie życzył rozmawiać ze mną?

— Tak, proszę pani. Muszę panią powiadomić o godnym pożałowania fakcie: pani mąż zbiegł.

Camille słuchała z niewzruszoną miną.

— Pani oczywiście — ciągnął oficer — nic o tym nie wie?

Zaprzeczyła ruchem głowy.

— Kiedy to się stało? — zapytała Léa.

— W Wielkanoc.

— I dopiero teraz dowiadujecie się o tym?

— Nie, ostrzeżono nas trzy tygodnie temu.

— Dlaczego więc dopiero dziś mnie pan zawiadamia?

— Nakazaliśmy obserwację tego domu i jego posiadłości w Roches-Blanches na wypadek, gdyby przyszło mu do głowy zobaczyć się z panią.

— Czy pan by go zatrzymał?

— Spełniłbym swój obowiązek, proszę pani. Z przykrością, ale bym to uczynił. Jako pani gość, żywiący dla pani szacunek i sympatię, postanowiłem ostrzec panią osobiście.

— Co się stanie, jeśli go schwytacie?

— To druga próba ucieczki. Zachodzi obawa, że będzie potraktowany znacznie surowiej.

— Czy nie jest rzeczą normalną, że jeniec próbuje ucieczki? — spytała ze złością Léa.

— Podzielam pani zdanie; gdybym był jeńcem, próbowałbym uciec, wszystko jedno za jaką cenę. Ale nie jestem jeńcem, wygraliśmy wojnę i…

— Na razie — wpadła mu w słowo Léa.

— Tak, fortuna jest kapryśna, lecz obecnie żaden kraj nie jest dla Wielkiej Rzeszy groźnym przeciwnikiem.

— Nawet Amerykanie?

— Nawet. Pani d'Argilat, pozwoli pani, że coś pani poradzę. Gdyby jakimś cudem pani mąż zdołał zmylić nasze posterunki, proszę go namówić, by oddał się w nasze ręce.

— Nigdy tego nie zrobię.

— Mówię to przez wzgląd na panią i pani męża. Proszę pomyśleć o waszym synu.

— Właśnie dlatego, że o nim myślę, nigdy nie udzieliłabym mężowi takiej rady.

Porucznik Kramer popatrzył z czułością na wątłą, młodą kobietę, która stawiła mu czoło.

— Hm, gdyby wszyscy Francuzi myśleli tak jak pani!

— Na pewno w głębi serca wszyscy myślą tak jak ja.

— A więc to wasze umiłowanie honoru skryło się bardzo głęboko.

Stuknąwszy obcasami, porucznik skłonił się i wyszedł.

Przez długą chwilę Camille i Léa stały bez ruchu, w milczeniu. Oby tylko nie przyszedł tutaj, pomyślały.

— Trzeba uprzedzić stryja Adriena — rzekła Léa.

— Jak to zrobić? Od czasu, kiedy to na początku lutego pojawił się na krótko, słuch o nim zaginął.

— Przed wyjazdem powiedział mi, że gdyby zdarzyło się coś ważnego, można zostawić wiadomość u Richarda Chapona, który mu ją przekaże. Pojadę do Bordeaux.

— Jadę z tobą.

— Nie. Jeśli pojedziemy obie, wyda się to podejrzane i porucznik każe nas śledzić. Mam pomysł. Jutro tata i Ruth jadą odwiedzić Laure w internacie. Powiem, że mam ochotę zobaczyć siostrzyczkę.

Léa wyszła z salonu i w przedpokoju wpadła na wysokiego, przyjemnie pachnącego lawendą młodzieńca, który porwał ją w ramiona.

— Co pan robi?… A, to ty… zupełnie o tobie zapomniałam.

— Tak szybko. Ledwie przyjechałem, a już zabrakło dla mnie miejsca w twoim życiu. Ładnie to tak?

— Nie, Mathias, to nie to. To dlatego… Przepraszam, nic ci nie mogę powiedzieć. Spotkajmy się za godzinę przy kalwarii.

Kiedy Léa przyszła na spotkanie z Mathiasem, zaczęło padać. Schronili się w jednej z kapliczek drogi krzyżowej i tam, ciasno ze sobą spleceni, żeby się rozgrzać, opowiedzieli sobie, co się z nimi działo od rozstania w Orleanie. Léa wyznała wszystko, łącznie z zabójstwem mężczyzny, który chciał je okraść, przemilczała jedynie swój romans z Françcois Tavernierem.

Gdy akcja ratownicza w Orleanie dobiegła końca, Mathias daremnie błądził wśród ruin i tłumów uchodźców w poszukiwaniu Léi. Z grupką żołnierzy, dowodzoną przez młodego podporucznika, walczył w pobliżu katedry. Wszyscy jego towarzysze broni zginęli, oprócz kaprala, z którym dostał się do niewoli. Zapędzono ich do ogrodzonego drutem kolczastym obozu przejściowego w pobliżu kościoła Saint-Euverte, a następnie w la Motte-Sanguin. Nazajutrz pomagał gasić pożar, który przez pięć dni pustoszył Orlean, usuwać gruzy, transportować rannych, grzebać zwłoki. Razem z żałosnym tłumem dotarł na piechotę do Pithiviers, gdzie mieścił się obóz liczący osiemnaście tysięcy więźniów. Spali na gołej ziemi, w błocie, wygłodzeni, brudni, atakowani przez robactwo, nie czując już nawet okropnego zapachu bijącego od wszystkich, bo niektórzy nie zmieniali koszuli i skarpetek od miesiąca. Bili się o kawałek czerstwego chleba, chochlę zupy z jęczmienia wlaną do przypadkowej menażki, wyszczerbionej miski albo puszki po konserwach.

Ze spuszczoną głową Mathias opowiedział o wszystkim… O trzydziestu gramach koniny, jakie im dawano od czasu do czasu, o radości, gdy Stowarzyszenie Kobiet Francuskich przysłało im kilka koców, o kanapkach z pasztetem z gęsich wątróbek rozdawanych przez American Legion, o pachnącym goździkami mydełku, które podarowała mu jakaś dziewczyna, o nadziei na niedalekie wyzwolenie, wciąż jednak przesuwane w czasie, o powszechnej wierze w marszałka, o jednofrankowych paczkach tytoniu odprzedawanych po sto franków, o pogłębiającym się zniechęceniu, o mszach, w których jeńcy uczestniczyli coraz liczniej: stu na osiemnaście tysięcy na początku czerwca, dwa tysiące na dwa i pół tysiąca jeńców pozostałych w obozie na początku sierpnia. Wyznał, że sam należał do tych dwóch tysięcy, a modlił się o to, żeby ją jeszcze zobaczyć. Z wściekłością w głosie opowiadał o tchórzostwie jeńców, mimo że łatwo było uciec, o radości, gdy ogłoszono zawieszenie broni, o zawodzie, jakiego doznali odczytując warunki tego zawieszenia broni, a zwłaszcza paragraf 20, który stwierdzał, że „wszyscy francuscy jeńcy wojenni pozostaną w obozach niemieckich aż do zawarcia traktatu pokojowego”. O długich godzinach bezczynności, spędzanych na rozstrząsaniu wydarzeń sprzed wojny, o opracowywaniu przy ściśniętych z głodu żołądkach jadłospisów przypominających uczty Pantagruela, o snach o kobietach. Na jego szczęście nadeszły żniwa. Należał do grupy młodych rolników, których rozesłano do gospodarstw w całej Francji, by zastąpili nieobecnych mężczyzn.

— Nigdy bym nie uwierzył, że można znajdować taką przyjemność w podnoszeniu snopów zboża, pracując bez koszuli w palącym słońcu. Nareszcie jedliśmy do syta.

Z gospodarstwa w Beauce napisał do Léi i do swojego ojca. Oba listy nigdy do nich nie dotarły. Nie mając żadnej odpowiedzi, spróbował uciec, „pożyczywszy” sobie ubranie właściciela. Zdołał oddalić się o trzydzieści kilometrów i został ujęty. Załadowano go do bydlęcego wagonu i wysłano do Niemiec. Zaledwie dwa tygodnie przebywał w stalagu pod Frankfurtem; stamtąd skierowano go do pracy w lesie, którą wykonywał aż do chwili uwolnienia. Nie rozumiał, dlaczego go zwolniono: nie był przecież jedynym żywicielem rodziny. Zadecydowało o tym chyba to, że roboty leśne dobiegły końca, nie potrzebowano już rąk do pracy, a okoliczne obozy były przepełnione. Był to także okres, kiedy rząd w Vichy dokładał starań, by jeńcy mogli wrócić do domów. Miał szczęście. Podwójne, bo odnalazł ją całą i zdrową.

— Co teraz zamierzasz? — zapytała Léa.

— Będę pracował. Ojciec piekielnie mnie potrzebuje.

— Tak, oczywiście, no a wojna?

— Co wojna?

— Są tacy, którzy nadal walczą.

— Myślisz o Afryce Północnej?

— Tak, albo o generale de Gaulle'u.

— Wiem, o de Gaulle'u mówiono mi dwa dni temu w pociągu. Wiele ludzi uważa, że to niepoważne i że trzeba zaufać marszałkowi.

— A co ty o tym myślisz?

— Cóż ja. Wiesz, na razie myślę tylko o jednym: wróciłem do domu i trzymam w ramionach kobietę, którą kocham. Więc de Gaulle może zaczekać — powiedział obsypując ją pocałunkami.

Léa odepchnęła go z niezadowoleniem.

— Nie podoba mi się, jak tak mówisz.

— Daj spokój, kochana, nie powiesz mi chyba, że interesuje cię polityka, że jesteś gaullistką?

— Nic nie rozumiesz, to przecież coś innego niż zwykła polityka, tu chodzi o wolność.

Młodzieniec wybuchnął śmiechem.

— Coś podobnego, wszystkiego się spodziewałem, ale żeby piękna kokietka Léa Delmas, zamiast uwodzić chłopców, wygłaszała przemówienia o wolnośCi i agitowała za generałem de Gaulle'em! Co ci się stało, że się tak zmieniłaś?

Léa wstała ze złością.

— Co mi się stało? Widziałam, jak kobiety i dzieci umierały w okropny sposób… zabiłam człowieka… moja matka, która wydawała mi się tutaj bezpieczna, zginęła pod bombami w Bordeaux… Laurent przepadł nie wiadomo gdzie… nie mamy ani grosza… prawie nic do jedzenia… Niemcy zajmują dom, a mój ojciec… ojciec traci zmysły…

Zaciśniętymi pięściami Léa waliła w pobielane ściany kapliczki.

— Wybacz mi mój nietakt. Ale teraz jestem z tobą i będę ci pomagał.

Całował jej twarz, głowę, szukał woni siana, która musiała zostać we włosach Léi po ich igraszkach w stodole, i odnajdował waniliowy zapach skóry na karku. Gwałtownie przycisnął ją do siebie. Jego palce niecierpliwie szarpały guziki bluzki, zęby wpijały się w wargi dziewczyny.

Léa nie poruszyła się nawet. Uważnie śledziła reakcje, jakie wyzwalały w jej ciele brutalne pieszczoty Mathiasa. Mówiła sobie, że nie powinna, że kocha Laurenta, że jest szalona i nieostrożna, lecz wszelki opór skazany był z góry na przegraną, tak silnie pragnęła poczuć dotknięcie drugiego ciała, męskość w swoim brzuchu. Usłyszała, jak pojękuje, bełkocze jakieś słowa bez związku. Szybko, szybko… niech ją bierze… na co on jeszcze czeka? Podniecona ściągnęła majtki i ofiarowała mu się bezwstydna i piękna.

— Chodź.

Chłopak wpatrywał się w runo o płowych refleksach w obramowaniu podwiązek przytrzymujących czarne, niciane pończochy, które podkreślały delikatną biel wnętrza ud. Zanurzył twarz w tę pachnącą wilgotność. Pod dotykiem jego języka Léa pojękiwała.

Na chwilę uchyliła powieki i jej wzrok spoczął na obliczu Chrystusa zgiętego pod ciężarem krzyża. Wydało jej się, że posąg się ożywił, poruszył, że Syn Boży rzucił jej porozumiewawcze spojrzenie. Krzyknęła i całowana przez Mathiasa doznała rozkoszy. Nabrzmiałe piersi były przyjemnie obolałe. Oderwała głowę chłopaka od swojego łona i zachłannie całowała usta, które dały jej tyle rozkoszy, i upajała się ich smakiem.

— Weź mnie — powiedziała rozchylając uda.

Znowu zajęczała ze szczęścia, kiedy mężczyzna wnikał w jej łono, nabrzmiałe jeszcze od rozkoszy.

Na zewnątrz deszcz padał ze zdwojoną siłą, było ponuro jak w zimie. W kapliczce, przez której otwarte drzwi widać było drzewa wokół kalwarii, na wpół rozebrani chłopak i dziewczyna spali u stóp grupy rzeźb. Kamienne postacie zdawały się chronić śpiących.

Nazajutrz, pod pretekstem odwiedzin Laure i zakupu nasion do warzywnika, Léa pojechała z ojcem, ciotką Bernadette i Ruth do Bordeaux. Po męczącym i przykrym obiedzie u stryja Luca, podczas którego rozmawiano wyłącznie o tym, jakie Francja miała szczęście, że znalazł się taki bohater, jak marszałek Pétain, pozwolono Léi wyjść po sprawunki.

— Pójdę z tobą — powiedziała Laure wstając.

— Nie, nie warto, to nie potrwa długo — powiedziała niezadowolona Léa.

— Mogę iść z wami? — spytała kuzynka Corinne.

Léa rzuciła Ruth błagalne spojrzenie.

Ruth zawsze miała się na baczności przed tym, co nazywała „szalonymi pomysłami małej”. Chociaż zawsze utrzymywała, że to dziecko szczęścia wykaraska się z najgorszych opresji i że potrzebuje więcej swobody działania niż jej siostry.

— Léa odznacza się taką żywotnością, takim instynktem samozachowawczym, który niszczy wszystko. Biada tym, którzy zechcą stanąć jej na drodze — powiedziała Adrienowi Delmas, kiedy go widziała ostatnim razem.

Mimo nieufności, jaką czuła w tej chwili, przyszła Léi z pomocą:

— Laure, czy nie miałaś iść do księgarni Mollata? Chodźmy tam z Corinne, a tymczasem Léa kupi nasiona. I wracając wstąpi po nas.

Ledwo Ruth skończyła mówić, a już Léa wybiegła z domu stryja. Na szczęście mieszkanie mecenasa Delmas nie znajdowało się zbyt daleko od siedziby „La Petite Gironde” przy ulicy de Cheverus. Natomiast księgarnia Mollata mieściła się przy ulicy Wital Carles, blisko redakcji dziennika.

Podczas swej krótkiej wizyty Adrien powiedział jej, że gdyby musiała się z nim skontaktować, pośrednictwo Richarda Chapona nadal jest aktualne. Przyjął dziewczynę ten sam pracownik co poprzednim razem. Powiedział, że dyrektor jest nieobecny i że nie wie, kiedy wróci.

— Ale to ważna sprawa — nalegała Léa.

— Pan dyrektor zajmuje się samymi ważnymi sprawami, panienko. — Widząc bezradną minę Léi, dodał: — Proszę iść do jego przyjaciela, proboszcza w Sainte-Eulalie, może będzie mógł pani pomóc.

Sainte-Eulalie? To tuż przy klasztorze dominikanów, tam gdzie rozstała się z Raphaëlem Mahlem. Postanowiła tam pójść.

— Dziękuję panu.

Zachmurzyło się, było zimno. Léa podniosła kołnierz starego prochowca Isabelle i głębiej nasunęła na głowę filcowy kapelusz, a potem ruszyła biegiem, przyciskając do boku torebkę na długim pasku.

Zdyszana zatrzymała się u stóp schodów przed kościołem. Kiedy pchnęła drzwi, zaczynał padać deszcz.

Kilka kobiet modliło się przed ołtarzem, przed którym płonęła czerwona lampka. Żeby zrobić dobre wrażenie, przyklękła w pobliżu zakrystii, zastanawiając się, jak się zachować i co powiedzieć proboszczowi.

— Léa, co ty tutaj robisz?

Drgnęła i o mało nie krzyknęła, czując czyjąś rękę na swoim ramieniu. Patrzył na nią mężczyzna w brązowym garniturze i z kapeluszem w dłoni, z sumiastym wąsem ocieniającym usta.

— Stryj Adrien!

— Cicho bądź! Chodź za mną.

Skierował się do wyjścia.

Na dworze padał deszcz. Stryj Adrien nałożył kapelusz i ujmując Léę pod ramię ruszył szybkim krokiem.

— Dlaczego jesteś tak ubrany?

— Suknia dominikanina nazbyt rzuca się w oczy podczas niektórych spacerów. Dziękuję Bogu, że cię spotkałem. Od kilku dni kościół jest obserwowany przez gestapo. Gdybym cię nie zobaczył, kiedy wchodziłaś, Bóg raczy wiedzieć, co by się stało.

— Szukałam ciebie.

— Rozumiem, ale nigdy więcej tutaj nie przychodź.

— Laurent uciekł z Niemiec.

— Skąd wiesz?

— Porucznik Kramer powiedział o tym Camille.

— Dawno?

— W Wielkanoc.

Deszcz się nasilił, więc schronili się w bramie naprzeciwko katedry.

— Camille nie miała wiadomośCi bezpośrednio od niego?

— Nie.

— No to czego chcesz ode mnie?

— Ja… Camille obawia się, że Laurent będzie się starał z nią zobaczyć. Dom jest obserwowany. Co mamy zrobić, jeśli dotrze aż tutaj?

Dwaj żołnierze niemieccy, śmiejąc się, zatrzymali się w pobliżu.

— Brzydka pogoda w tej Francji — powiedział jeden ze skwaszoną miną.

— Tak, za to wino mają dobre — odparł drugi.

Nie porozumiewając się Léa i jej stryj opuścili swe schronienie. Przez kilka chwil szli w milczeniu.

— W przyszłym tygodniu pojadę do Langon, żeby odwiedzić jednego z naszych braci, który leży w szpitalu. Skorzystam z okazji i zajrzę do Montillac. Muszę nawiązać kontakty w okolicy.

— Nie mogę tam pojechać zamiast ciebie?

Nie zatrzymując się Adrien przytulił ją mocno.

— Nie, moja droga, to zbyt niebezpieczne. I tak za dużo już wiesz. Tu chodzi o twoje i moje bezpieczeństwo.

— Chcę pomóc Laurentowi.

— Nie wątpię. Ale najbardziej mu pomożesz, jeżeli będziesz spokojnie siedziała.

W głosie Adriena Delmas wyczuwało się rozdrażnienie.

— Jak się ma ojciec?

Léa ciężko westchnęła.

— Martwię się o niego. Tak się zmienił: niczym się już nie interesuje. Od śmierci pana d'Argilat jest jeszcze gorzej. Bez przerwy mówi o mamie, jakby nadal żyła. Przesiaduje sam w swoim gabinecie albo na tarasie i mówi do siebie. Jest niezadowolony, gdy ktoś chce dotrzymać mu towarzystwa. „Zostaw mnie, przecież widzisz, że rozmawiam z mamą”. To okropne, stryju Adrienie, boję się o niego.

— Wiem, maleńka, wiem. Co na to Blanchard?

— Nie chce o tym mówić. Zapisał lekarstwa, które Ruth regularnie podaje ojcu.

— Umarła część jego samego. I nie lekarstwa ją wskrzeszą. Trzeba się modlić do Boga…

— Do Boga! Czy ty jeszcze w niego wierzysz?

— Zamilcz, Léo, nie bluźnij.

— Stryju, ja nie wierzę już w Boga i obawiam się, że w Montillac nikt w Niego nie wierzy, może prócz tej biednej Camille.

— Nie mów takich rzeczy, byłoby to dla mnie straszne.

Przeszli obok gruzów zbombardowanego budynku przy ulicy des Remparts. Widok ten w okrutny sposób wywołał wspomnienie matki.

— Dlaczego nie byłeś na pogrzebie mamy?

— W żaden sposób nie mogłem, nie było mnie w Bordeaux. Dokąd teraz idziesz?

— Mam się spotkać z Ruth i Laure w księgarni Mollata.

— To niedaleko. Pożegnam cię; nie chcę, żeby mnie widziały w tym stroju. Stosuj się ściśle do moich wskazówek: nie próbuj więcej kontaktować się ze mną ani w klasztorze, ani w „La Petite Gironde”. Redakcja gazety jest pod obserwacją. Ja sam dam ci o sobie znać. W każdym razie przyjadę do Montillac na początku przyszłego tygodnia. Tymczasem bądź ostrożna. Gdyby nie daj Boże Laurent przyjechał wcześniej, każ mu jechać do Saint-Macaire, do chrześniaka twojej matki, on będzie wiedział, co robić. Niech mu Laurent powie: „Kostki domina zostały odwrócone”, on zrozumie.

— Kostki domina zostały odwrócone.

— Tak.

Rozstali się przy Porte Dijeaux. Deszcz przestał padać.

W księgarni sprzedawca powiedział Léi, że panie Delmas dopiero co wyszły. Na szczęście przy rynku sklep ogrodniczy był otwarty i mieli tam jeszcze kilka torebek nasion, a nawet, aż trudno było uwierzyć, sadzonki pomidorów i rozsadę sałaty.

U stryja Luca Laure, która wychodziła do szkoły, przyjęła Léę ozięble.

— Miałam ci coś ważnego do powiedzenia — szepnęła — ale wobec tego następnym razem.

— Nie wygłupiaj się, powiedz teraz.

— Nie, nie, samaś sobie winna.

— Odprowadzę cię.

— Nie trzeba. Spytaj Françcoise, czy dobrze się bawiła na koncercie. Do widzenia.

21

— Stryj Adrien!

Zajęta pieleniem swojego warzywnika Léa, w dużym, wiejskim fartuchu w białe i niebieskie kwiatuszki, z głową osłoniętą wielkim, słomkowym kapeluszem, podniosła się z klęczek z garścią chwastów w dłoni.

Dominikanin w towarzystwie Camille podszedł do niej, zakasawszy swój biały habit. Léa padła w wyciągnięte ku niej ramiona.

— Jakże się cieszę, że cię znowu widzę, stryju!

— Widział Laurenta, jest w Bordeaux! — jednym tchem wyrzuciła z siebie Camille.

— W Bordeaux?!…

— Chciał przyjechać tutaj, żeby się ze mną zobaczyć, ale twój stryj mu nie pozwolił.

— Na razie wszystko jest w porządku, jest bezpieczny.

— Gdzie? Chcę się z nim zobaczyć.

— Tymczasem nie jest to możliwe, zbyt duże ryzyko. Niedługo was zawiadomię, w jaki sposób będzie można się z nim spotkać.

— Mam nadzieję, że szybko to nastąpi.

— Jak on się czuje? — spytała Léa.

— Dobrze. Jest zmęczony. Po ucieczce z Kolditz schronił się w Szwajcarii. Tam zachorował tak poważnie, iż nie mógł dać o sobie znać. Za kilka dni przerzucę go do wolnej strefy.

— Czego mu potrzeba?

— Na razie niczego. W przyszły czwartek przyjadę znowu do Langon, żeby zobaczyć się z bratem Duprè. Pojadę do was i powiem, jak Camille ma się spotkać z Laurentem. Tymczasem błagam was, nie ruszajcie się stąd, nic nikomu nie mówcie. Gdybym przypadkiem nie mógł przyjechać do Montillac, zostawię wiadomość Françcoise. To ona opiekuje się oddziałem, na którym leży brat Duprè.

— Czy powierzanie jej takiej misji nie jest ryzykowne? — spytała Camille spuszczając głowę.

Stryj i bratanica popatrzyli na nią zaskoczeni.

— Ale… dlaczego tak mówisz?

— Czyż Françcoise nie jest siostrą Léi? Czy nie mieszkacie pod jednym dachem?

— No tak…

Adrien i Léa spojrzeli na siebie, nic nie rozumiejąc. Skąd ta rezerwa, ta nagła nieufność? Tak to niepodobne do Camille.

— Może zgubić kartkę… Niemcy mogą ją zatrzymać — wyjąkała z zapłonioną ze wstydu twarzą.

— Camille, coś pani przed nami ukrywa. Dlaczego nie ufa pani Françcoise?

— Nie… nie… to nic. Niepokoję się tylko o Laurenta.

Ojciec Delmas odszedł już kilka kroków, lecz zawrócił.

— Włożę adres za okładkę „Drogi doskonałości” Świętej Teresy d'Avila. Ale zapewne te wszystkie środki ostrożności nie będą potrzebne i sam przyjadę, żeby przekazać pani wiadomość.

Tak rozmawiając szli w stronę domu.

Na kamiennej ławie, z twarzą zwróconą ku Bellevue i wzgórzu Verdelais, siedział Pierre Delmas opierając brodę na dłoniach splecionych na ciężkiej, spiralnie skręcanej lasce. Z lekkim uśmiechem na ustach patrzył prosto przed siebie.

— No, co tam, bracie, odpoczywamy sobie? — zagadnął jowialnie Adrien.

— Troszeczkę. Isabelle kazała mi poprzestawiać meble w swoim pokoju. Padam ze zmęczenia.

— Tato, przecież mama…

— Doskonale pana rozumiem, nie ma nic bardziej męczącego niż przesuwanie mebli — rzekła Camille wpadając Léi w słowo.

— Prawda? — odrzekł zachwycony. — Isabelle nie może zrozumieć, że zaczynam się starzeć…

Léa odwróciła wzrok.

Siedząc na trawniku, ciągnącym się aż do tarasu, Camille i Françcoise przytrzymywały małego Charles'a, który stawiał pierwsze kroki.

— Za miesiąc sam będzie chodził — powiedziała Françcoise.

— Tak też twierdzą Sidonie i Ruth. Mówią, że dziecko niezbyt tłuste wcześniej zaczyna chodzić.

— Dopiero Laurent by się cieszył, gdyby to widział. Że też od swojej ucieczki nie dał ci znaku życia.

Camille przygryzła wargi.

— Gdyby nie uciekł, na pewno by go zwolnili jak Mathiasa — ciągnęła Françcoise podnosząc do góry dziecko, które zaczęło się śmiać, wymachując rączkami i nóżkami.

Dziecko było śliczne, jasnowłose, podobne zarówno do ojca jak i matki. Rósł jak na drożdżach i wcale nie chorował. Camille kochała go niespokojną, wręcz zwierzęcą miłością. Nie spuszczała go z oczu, jak gdyby się obawiała, że w każdej chwili może zniknąć. Był wesoły, nigdy nie płakał. Przepadali za nim wszyscy oprócz Léi, która nie mogła na niego patrzeć bez uczucia zazdrości, mimo że dziecko niemal od początku okazywało jej wyraźną sympatię.

— Będziesz czytała tę książkę, którą dał mi dla ciebie stryj Adrien? „Droga doskonałości”, niezbyt to chyba zabawna lektura.

— Tak, prawdopodobnie, ale może się okazać przydatna, natchnie siłą, pomoże żyć.

— Pewnie masz rację — powiedziała nachmurzona Françcoise.

Camille zauważyła tę zmianę nastroju, lecz zachowywała się, jak gdyby niczego nie dostrzegła. Bawiła się z synkiem, śmiejąc się z min, które stroił, i z jego koziołków.

Macierzyństwo jej służy, pomyślała Françcoise.

Istotnie, w tę niedzielę Zielonych Świątek Camille d'Argilat promieniała, wydawała się wręcz piękna. Ponieważ trudno było o tkaniny, z nastaniem pogodnych dni zdjęła żałobę po bracie i teściu i włożyła teraz jedną ze swych starych sukienek z jasnoniebieskiego płócienka, która podkreślała kolor jej oczu, opaleniznę i włosy zjaśniałe na słońcu. Była tak szczupła, że przypominała raczej wątłą, dorastającą panienkę. Przy niej ciemnowłosa Françcoise wyglądała poważniej, chociaż była o trzy lata młodsza.

Od kiedy Françcoise zaczęła pracować w szpitalu w Langon, ogromnie się zmieniła; stała się bardziej kobieca, bardziej ponętna, świetnie się czesała, malowała — przesadnie zdaniem Ruth i ciotki Bernadette — i mimo ograniczeń była zawsze dobrze ubrana. Jej sukienka z czerwonego pularu w granatowe groszki, z szerokim paskiem, wyglądała jak spod igły znakomitego krawca, a nie zwykłej krawcowej z Langon, jak twierdziła Françcoise.

Jutro zobaczę Laurenta — myślała Camille.

Léa była w złym humorze. Spotkała się z Mathiasem w Saint-Macaire, w domu jego przyjaciela, który wyjechał na jeden dzień. Mathias cieszył się na te chwile spędzone z dala od Montillac, od inkwizytorskiego wzroku Ruth i zaniepokojonych spojrzeń rodziców. Po ich pobycie w kapliczce kalwarii w Verdelais nie był ani przez chwilę sam na sam z Léą. Zaczął się nawet zastanawiać, czy go nie unika. Kiedy w czwartek wieczorem Léa z pobladłą twarzą weszła do kuchni ich farmy i wywołała go, był zaskoczony. Poszedł za nią do stodoły, a tam bez słowa padła mu w ramiona drżąc jak osika.

Delikatnie pocałował lodowate usta dziewczyny i ułożył ją na sianie, próbując ją rozgrzać; jej ramiona splecione na karku Mathiasa były sztywne jak u nieboszczyka. Z trudem rozsunął jej uda, tak mocno je zaciskała. Pomimo pożądania musiała wykazać dużo cierpliwości, nim jej łono pozwoliło w siebie wniknąć. Wykrzyczała swoją rozkosz, jak inni krzyczą z bólu. To zbliżenie pozostawiło Mathiasowi dziwnie gorzki smak.

Pragnąc zatrzeć to wspomnienie, przygotował u kolegi podwieczorek za jakim niegdyś Léa przepadała. Kruche ciastka z truskawkami, stare, słodkie, białe wino, czereśnie w spirytusie, krem karmelowy. Musiał wykazać wielką pomysłowość i spryt, żeby zgromadzić wszystkie te smakołyki. Skromny stary dom pachniał białymi różami, które chłopak poustawiał gdzie się dało. Te jego zabiegi wywołały uśmiech na ustach dziewczyny. Czyniąc honory pana domu, podał jej kieliszek wina.

— Wypijmy za nasze szczęście.

Léa wypiła duszkiem.

— Jeszcze, to dobrze robi.

Z uśmiechem Mathias nalał jej wina.

Z kieliszkiem w dłoni Léa obeszła pokój, dłużej zatrzymała się przed wysokim kominkiem, na którym stał, namalowany na kawałku kory, obrazek z widokiem Lurdes, wypchana, nieco wyleniała łasica, kalendarz pocztowy, bukiet róż i pożółkłe fotografie.

— Ładnie tu — powiedziała powoli. — Gdzie jest sypialnia?

Cień przykrości mignął w spojrzeniu Mathiasa: nie mógł przywyknąć do swobody i bezceremonialności, jaką Léa wykazywała w kontaktach miłosnych. Nie uświadamiał sobie tego, lecz wolałby, żeby była bardziej nieśmiała. Odnosił nieprzyjemne wrażenie, że to ona gra pierwsze skrzypce. Wydawało mu się to nienormalne i wręcz nieprzyzwoite. Było już dla niego jasne, że Léa zostanie jego żoną. Czyż mogło być inaczej? Wchodząc do sypialni Léa o mało nie wybuchnęła śmiechem. Pokój do złudzenia przypominał sypialnię Sidonie: takie samo wysokie łóżko z orzecha, przykryte białą kapą, i ogromna pierzyna z czerwonej satyny, nad łóżkiem zaś wielki, czarny, drewniany krzyż z gałązką święconego bukszpanu; naprzeciw łóżka po obu stronach okna wisiały dwa portrety odświętnie ubranych wieśniaków, a przy drzwiach stała ogromna szafa.

Nie rozpinając sandałów Léa zsunęła je z pięt i kopnęła w kąt pokoju. Pod stopami poczuła przyjemny chłód posadzki. Postawiła swój kieliszek na nocnej szafce i nucąc pod nosem, zaczęła ściągać sukienkę. Mathias pościelił łóżko, które przy bieli prześcieradeł wydawało się ogromne. Léa wyciągnęła się naga na pościeli.

Pachnie lawendą, pomyślała i serce ścisnęło jej się na chwilę.

— Daj mi wina.

— Za dużo pijesz — powiedział Mathias wracając z butelką.

Léa wolno sączyła trunek, patrząc, jak Mathias się rozbiera.

— Powinieneś zdejmować koszulę, kiedy pracujesz na powietrzu. Teraz wygląda to tak, jakby twoja opalona głowa przyklejona była do obcego tułowia. Nie podoba mi się to.

— Zaraz zobaczymy, czy ci się nie podoba — powiedział kładąc się przy niej i przyciągając ją do siebie.

— Poczekaj, postawię kieliszek.

Kiedy się pochyliła, jego usta schwyciły sutek, a dłonie ścisnąły drugą pierś.

— Oj, to boli.

— Niech boli.

Rzucili się na siebie, śmiejąc się i krzycząc pod nieprzeniknionym, obojętnym spojrzeniem rodzinnych portretów.

Siedząc na skotłowanym łóżku Léa, z podkrążonymi oczyma, naga, potargana, zajadała ciastka, owoce i krem, a popijała to wszystko winem, od którego kręciło jej się w głowie. Mathias patrzył na dziewczynę z zachwytem.

— Przestań tak na mnie patrzeć.

— Kiedy nie mogę, taka jesteś piękna.

— To jeszcze nie powód.

— Jak zostaniesz moją żoną, będę na ciebie patrzył, ile zechcę.

Dłoń Léi, niosąca kawałek ciastka do ust, zawisła w powietrzu.

— O czym ty mówisz?

— Że się z tobą ożenię, słowo daję.

— Nie chcę wyjść za mąż.

— A dlaczego?

Léa wzruszyła ramionami.

— Nie jestem dla ciebie dość dobrą partią?

— Przestań gadać głupstwa. Nie chcę wyjść za mąż i tyle.

— Wszystkie dziewczyny chcą wyjść za mąż.

— Możliwe, ale ja nie jestem jak wszystkie dziewczyny. Proszę cię, nie mówmy już o tym.

— Przeciwnie, właśnie porozmawiajmy na ten temat. Kocham cię i chcę się z tobą ożenić — powiedział ściskając jej ramię.

— Puść mnie, to boli.

Mathias ścisnął mocniej.

— Zupełnie oszalałeś, puść mnie w tej chwili!

— Nie puszczę, póki mi nie przyrzekniesz, że wyjdziesz za mnie.

— Nigdy, słyszysz, nigdy.

Podniósł rękę.

— No uderz mnie… Uderz! Dalej, na co czekasz?

— Ale dlaczego nie chcesz za nie wyjść?

— Nie kocham cię.

Mathias zbladł tak bardzo, że Léa instynktownie skuliła się, przywierając do drewnianego oparcia łóżka.

— Coś ty powiedziała?

Jednym susem zerwała się z łóżka i zaczęła się ubierać.

— Mathias, nie miej mi tego za złe, lubię cię… ogromnie cię lubię od dawna, ale… ale nie jak twoja żona.

— Przecież jesteś jak moja żona.

Pozapinała sukienkę. Spojrzała na Mathiasa. Spuściwszy nogi z łóżka siedział nagi na pomiętych prześcieradłach. Zwiesił głowę, kosmyk włosów opadł mu na czoło. Léi wezbrała nagle czułość dla niego. Jakże przypominał chłopczyka, który w dzieciństwie spełniał wszystkie jej zachcianki. Usiadła przy nim i oparła głowę o jego ramię.

— Posłuchaj, bądź rozsądny, to, że spaliśmy ze sobą, nie jest powodem, żebyśmy zaraz brali ślub.

— Kto to?

— O kim mówisz?

— Nie rozumiem, co masz na myśli.

— Bierzesz mnie za idiotę. Myślisz, że nie zauważyłem, iż nie jesteś dziewicą?

Z płonącą ze wstydu twarzą Léa zerwała się na równe nogi i zaczęła szukać swoich sandałów. Jeden leżał przy łóżku, drugi pod szafą. Na czworakach próbowała go stamtąd wyciągnąć. Mathias ubiegł ją i schwycił sandał.

— Odpowiesz mi czy nie. Kto to?

— Denerwujesz mnie, to nie twoja sprawa.

— Dziwka… Nie mogłem w to uwierzyć, mówiłem sobie: nie, to porządna dziewczyna… To ten jej narzeczony. Pewnie chciała mu zrobić przyjemność, nim pójdzie na wojnę… Nie mogę mieć jej tego za złe… Ale teraz widzę, że ten nieszczęsny brat Camille nie mógł pozbawić cię dziewictwa… Szmata… Ty… Chciałem, żebyś została moją żoną… Zupełnie jak twoja siostra… Dziwka boszów… Dziwka boszów…

Biedak ze szlochem rzucił się na łóżko.

Léa jakby skamieniała. Czuła, że krew w niej zastyga. Patrzyła prosto przed siebie niewidzącym wzrokiem.

Długo tak trwali, ona nieruchoma, on we łzach. Pierwszy opanował się Mathias. Nagle przestraszył się. Ocierając skrajem prześcieradła mokrą od łez twarz, zbliżył się do niej. Była trupio blada, a wzrok miała przerażająco nieruchomy. Z trudem poruszyła się i wydusiła z siebie głuchym głosem:

— Co ty powiedziałeś?

Mathias pożałował swoich słów.

— Nic, byłem wściekły.

Powtórzyła:

— Co powiedziałeś?

— Nic, zapewniam cię, nic.

— „Jak twoja siostra”… „Dziwka boszów…”

I jak trawa na łące kłoni się pod kosą, dziewczyna wolno upadła na ziemię. Mathias towarzyszył jej w tym upadku i na zimnej posadzce z czerwonych płytek próbował złagodzić skutki swoich słów.

— Nie, nic nie mów, przytul mnie mocno… Jak mogłeś w to uwierzyć?…

— Wybacz mi…

— …że ja…

— Cicho bądź — wybełkotał całując ją w usta, żeby tylko nic nie mówiła.

— Françcoise… Tak. Teraz już rozumiem… Tata… Biedny tata, on nie może się o tym dowiedzieć… Mathias, co ja mam robić?

— Nie myśl już o tym moja kochana… może to nieprawda.

Léa bezwiednie odwzajemniała mu pocałunki, a jej brzuch ocierał się o ciało podnieconego chłopaka. Znowu się kochali.

Léa nie chciała, żeby Mathias odprowadził ją do Montillac.

W domu wykręciła się migreną i położyła do łóżka przed kolacją. Wchodząc na górę, minęła na schodach dwóch oficerów niemieckich, którzy ją pozdrowili i usunęli się, by ją przepuścić.

Nareszcie sama w ulubionym bałaganie! Rzuciła się na poduszki. Tak więc to, czego się domyślała, co niewyraźnie przeczuwała, okazało się prawdą: Françcoise, jej siostra Françcoise była kochanką Niemca. Którego? Oczywiście Ottona Kramera. Umiłowanie muzyki!

Zapukano do drzwi.

— Kto tam?

— To ja, Camille. Mogę wejść?

— Tak.

— Moje biedactwo, naprawdę źle wyglądasz, przyniosłam ci proszek.

— Dziękuję — powiedziała Léa biorąc z rąk Camille lekarstwo i szklankę wody.

— To miło z twojej strony, że chcesz jutro ze mną jechać. Laurent się ucieszy, on tak cię lubi.

— Nie zauważyłaś ostatnio nic szczególnego w zachowaniu Françcoise?

— Nie, a co masz na myśli?

Léa przyjrzała się jej podejrzliwie.

— Ta twoja rezerwa tamtego dnia. Co ją spowodowało?

Camille zaczerwieniła się i nie odpowiedziała.

— Ty też myślisz… że ona i porucznik.

— Nic nie mów… To by było okropne.

— Ale tak myślisz?

— To niemożliwe… mylimy się.

— A jeśli się nie mylimy?

— To by było okropne — stłumionym głosem rzekła Camille kryjąc twarz w dłoniach.

— Dla spokojnego sumienia pójdę i zapytam ją o to.

— Nie teraz… po powrocie od Laurenta.

— Kto by się spodziewał czegoś takiego po Françcoise!

— Nie osądzajmy jej pochopnie, nie mamy żadnej pewności, żadnych dowodów. A… jeśli ona go kocha?

— To jeszcze nie powód.

— Wystarczający powód.

Osłupiała Léa popatrzyła na Camille. Co? Cóż ta nieśmiała i wstydliwa pani d'Argilat o surowych zasadach moralnych mogła wiedzieć o miłości i namiętnościach? Obraz słaniającej się na nogach Camille, gotowej zabić człowieka w jej obronie, stanął znowu przed oczyma Léi. Wówczas nie miała skrupułów, może więc i w miłośCi… Ta myśl była nie do zniesienia: roznamiętniona Camille w miłosnym uniesieniu w ramionach Laurenta… Nie!

— Nie wiesz, co mówisz. Zapominasz, że on jest Niemcem.

— Niestety! Nie zapominam o tym. Od tygodni…

— Jak to? I nic mi nie powiedziałaś?

— Cóż miałam ci powiedzieć? Odnosiłam niejasne wrażenie, przechwyciłam kilka spojrzeń, nic konkretnego.

— A jednak powinnaś była o tym powiedzieć. Gdyby żyła mama! Sądzisz, że inni też się domyślają?

— Nie wiem. Trzeba iść spać; jutro ruszamy skoro świt. Kazałam sprawdzić gaźnik, wszystko w porządku. Léo, taka jestem szczęśliwa. Już niedługo, za kilka godzin zobaczę Laurenta. Wybacz mi, moja kochana, taka jestem niezręczna i samolubna. Niebawem poznasz jakiegoś dzielnego chłopca, który cię uszczęśliwi, tak jakby to zrobił mój brat — powiedziała Camille, czule ją całując.

Léa rozebrała się wściekła, wciągnęła za krótką koszulę nocną, w której wyglądała jak mała dziewczynka. W łazience umyła zęby i energicznie wyszczotkowała włosy. Ujrzała w lustrze swoje odbicie: naburmuszona, uparta i napięta twarz. Jeśli nazajutrz w La Réole będzie miała taką minę, Laurent może uznać, że nie jest ładna. Promienny uśmiech rozjaśnił jej dopiero co zasępioną twarz, oczy rozbłysły, przygryzła wargi, wyprężyła piersi…

— Nasza kolej, Laurent.

Przejazd przez linię demarkacyjną odbył się bez przygód. Na pustej drodze samochód mknął raźno, jak gdyby i on upajał się obecnością w wolnej strefie.

Przy wyjeździe z La Réole Léa skręciła w wąską drogę w lewo. Niebawem pojawił się przystrzyżony szpaler. Żelazna brama stała otworem. Dobrą chwilę jechała żwirowaną aleją wysadzaną krzewami róż, następnie zatrzymała się na podjeździe, przed schodami prowadzącymi do wielkiego domu z początku wieku, masywnego i pozbawionego wdzięku. Wyłączyła silnik. Słychać było tylko śpiew ptaków i kwilenie małego Charles'a, który obudził się w ramionach matki. Zza rogu domu wyłoniła się, kulejąc, wysoka sylwetka mężczyzny. Léa i Camille wypadły z samochodu równocześnie. Camille podała syna Léi i pobiegła do mężczyzny wołając:

— Laurent…

Léa mocniej przycisnęła dziecko, które objęło ją za szyję. Chciałaby oderwać oczy od widoku splecionej w uścisku pary, lecz nie mogła się poruszyć, nie była w stanie zrobić choćby kroku. Po pewnym czasie, który wydał się Léi wiecznością, małżonkowie podeszli do niej trzymając się za ręce. Pod spojrzeniem, jakim obrzucił ją Laurent, dziewczyna z radości o mało nie upuściła dziecka, by przypaść do ukochanego, lecz Camille wzięła malca i podała ojcu. Niezgrabnie uniósł chłopca do góry i przyglądał mu się, jak gdyby nie dowierzając własnym oczom.

— Mój syn — szeptał, a łza potoczyła się po jego policzku i zginęła w sumiastym wąsie, który go postarzał.

Ostrożnie złożył pocałunek na małej twarzyczce.

— Charles, mój syn.

— Gdyby nie Léa, nie byłoby nas tutaj, ani jego, ani mnie.

Laurent oddał Charles'a matce i przyciągnął Léę do siebie.

— Byłem pewny, że mogę ci zaufać. Dziękuję.

Przytulił usta do jej włosów, tuż przy uchu.

— Dziękuję — wyszeptał cicho, lecz żarliwie.

Léę ogarnęło pragnienie, by wykrzyczeć swoją miłość.

— Laurent… Laurent, gdybyś wiedział…

— Wiem, to było straszne, Adrien wszystko mi opowiedział. Byłaś bardzo dzielna.

— Wcale nie, nie byłam dzielna! — wyrzekła z uniesieniem Léa. — Nie miałam wyboru i tyle.

— Nie wierz jej, Laurent, była wspaniała.

— Wiem.

Podszedł do nich mężczyzna wraz z kobietą około sześćdziesiątki.

— Camille, Léo, przedstawiam wam państwa Debray, moich gospodarzy, którzy wiele ryzykują przyjmując takich jak ja zbiegów.

— Niech pan nic nie mówi, panie d'Argilat, to zaszczyt dla nas, że możemy pomagać żołnierzom — powiedział z przekonaniem pan Debray.

— Spełniamy tylko nasz obowiązek — stwierdziła jego żona łagodnym głosem.

— Oto moja żona Camille i mój syn Charles.

— Charles?… Jest pani wielce nieostrożna, droga pani, czy pani nie wie, że modnym imieniem jest Philippe? — zapytał z przekorą w głosie pan Debray.

— Mody mijają, proszę pana. Jestem bardzo szczęśliwa, że mogę państwu podziękować za wszystko, co państwo robią dla mojego męża.

— Na naszym miejscu zrobiłaby pani to samo. W ten sposób walczymy i czcimy pamięć naszego syna.

— Syn naszych przyjaciół zginął bohaterską śmiercią pod Dunkierką.

Camille chciała coś powiedzieć.

— Proszę nic nie mówić… Wszelkie słowa są zbędne. Wejdźmy do domu. Kim jest ta zachwycająca panienka?

— Panna Delmas, Léa Delmas, bardzo nam droga przyjaciółka, której zawdzięczamy nasze szczęście.

— Witamy panienkę. Pozwoli pani, że będziemy jej mówić po imieniu?

— Oczywiście, bardzo proszę.

Spędzili trzy dni w tym gościnnym domu. Nazajutrz przyjechał do nich Adrien Delmas w cywilnym ubraniu. Obecność stryja złagodziła nieco zazdrość, która zżerała Léę. Nie mogła wprost znieść widoku promieniejącej szczęściem twarzy Camille i czułości, jaką Laurent otaczał żonę.

Laurent był jednym z pierwszych, którzy zbiegli z Kolditz, owej niegdyś królewskiej cytadeli stojącej na urwistym cyplu prawego brzegu Muldy, nad miasteczkiem z różowej kamionki i cegły.

Szybko zdał sobie sprawę, że szansa ucieczki mogła się jedynie nadarzyć podczas spaceru. Trzech kolegów, których wtajemniczył w swoje plany, pomogło mu zgromadzić żywność, odzież i nieco pieniędzy.

Schodząc na spacer pewnego popołudnia Laurent zauważył, że tynkowano fasadę budynku, wznoszącego się na wysokość trzech pięter nad drogą, którą przechodzili idący do parku jeńcy. Zazwyczaj zamknięte drzwi były teraz otwarte.

Zaglądając przez zardzewiałe pręty wąskich wykuszy tuż nad ziemią, Laurent uświadomił sobie, że są to piwnice lub składy. Należało szybko działać: drzwi mogą zostać zamknięte w każdej chwili wraz z zakończeniem robót. Wracając z kolejnego spaceru, schował swój skromny bagaż pod płaszczem i szepnął do towarzysza z szeregu:

— Teraz.

Kolega wyhamował tempo kolumny:

— Idźcie wolno, zachowajcie spokój, patrzcie prosto przed siebie.

Strażnik na czele kolumny nie odwrócił się ani razu. Ze swojego trzeciego szeregu Laurent dokładnie widział szczecinę na jego potężnym karku. Za nim szło kilka szeregów jeńców i strażnik z tyłu kolumny.

W trzech susach dopadł drzwi prowadzących do piwnicy. Spodziewał się, że w każdej chwili może dostać kulę w plecy. Czuł w sobie ogromną pustkę. Kroki jego towarzyszy oddaliły się. Serce biło mu mocno, o mało nie rozsadziło piersi. Podwinął nogawki niebieskich spodni, które wyglądały teraz jak spodnie do golfa i odsłaniały białe skarpety z grubej wełny. Zdjął starą, sukienną kurtkę i został tylko w robionym w warkocze ciepłym pulowerze, który przysłała mu Ruth. Z niebieskim kołnierzykiem wyłożonym na pulower, w cyklistówce, z walizeczką zawierającą najniezbędniejsze rzeczy i w wygodnych butach na słoninie wyglądał jak zadowolony z życia niemiecki spacerowicz. Upłynęła minuta. Żadnego krzyku, żadnego nawoływania, żadnego szczekania psów.

Wyjść z wilgotnej piwnicy, przeskoczyć murek, wydostać się z powrotem na drogę, tylko nie biec — powtarzał to sobie bez końca. Jedyne prawdziwe zagrożenie stanowili strażnicy patrolujący na drogach. Plan miał prosty: chciał wrócić do parku przechodząc po złamanym drzewie przez strumyk, który oddzielał fortecę od miejsca spacerów, wdrapać się na drewnianą palisadę otaczającą boisko niemieckich żołnierzy, a stamtąd, wykorzystując niewielkie występy kamieni, dostać się na mur. Niestety, na boisku żołnierze grali w piłkę. Musiał więc przeczekać w piwnicy, aż tamci skończą grę. Kilka razy myślał, że już po nim: dwóch małych chłopców zaczęło się bawić w szklane kulki w głównym przejściu; żołnierze przeszli pod ścianą domu; jakaś para z psem zatrzymała się na dłuższą chwilę przed otwartymi drzwiami. Laurent najbardziej obawiał się psa. Kiedy się oddalili, pomimo wilgotnego zimna, panującego w pomieszczeniu, cały spływał potem. Wbrew oczekiwaniu strażnicy jeszcze widocznie nie zameldowali o jego zniknięciu. Za dwie godziny będzie apel. Laurent opuścił wreszcie piwnicę i wykonał dokładnie to, co sobie zamierzył. Kiedy dotarł do muru, obejrzał się: przed nim rozciągał się pusty park; po lewej stronie — ogromna cytadela, której grozę wzmagały wieczorne cienie.

W górze, na tle jasnego jeszcze nieba odcinały się czarne sylwetki patrolujących wartowników. Wystarczyłoby, żeby jeden spojrzał w jego stronę i byłby koniec z Laurentem. Spokojnie rozpoczął powolną wspinaczkę. Mimo rany w nogę, która dawała jeszcze o sobie znać, bez trudu wspiął się na szczyt. Jednym skokiem rzucił się w otchłań. Upadek zamortyzowały suche liście; wydostał się z zamku Kolditz. W dole biegła droga, która była drogą na wolność. Kamienie zbocza usunęły się spod jego stóp z przeraźliwym hałasem. Na drodze dały się słyszeć głosy. Laurent otrzepał ubranie, otarł buty z błota. Głosy przybliżały się. Minął dwóch oficerów z cytadeli i ich małżonki, prowadzących ożywioną rozmowę. Nawet nie zwrócili na niego uwagi. Stał się przeciętnym Niemcem. Jakby dla zabawy odwzajemnił uśmiech jakiegoś staruszka, donośnym „Heil Hitler” pozdrowił grupę młodych ludzi. Kiedy wyszedł na szosę, nie mógł odmówić sobie przyjemności, by się odwrócić i popatrzeć na jednolitą bryłę zamku Kolditz. Przepełniało go uczucie ogromnej dumy: pokonał nadzwyczaj solidny system obronny, w jaki wyposażona była forteca.

W trzy dni później przekroczył granicę w Schaffhaus. Wieczorem nie mając grosza w kieszeni wsiadł do pociągu w Rochlitz. Dojechał do Berna, gdzie poważnie zachorował i spędził kilka dni w szpitalu, skąd pisał długie listy do ojca i żony, które nigdy do nich nie dotarły. Tylko list do Adriena Delmas przeszedł jakimś cudem przez sito cenzury i trafił do rąk adresata. Zakonnik nawiązał kontakt ze zbiegiem za pośrednictwem pewnego szwajcarskiego dominikanina, który dostarczył Laurentowi dokumenty i pieniądze.

Pogodne popołudnie dobiegało końca i spokój panował w miasteczku La Réole, dokąd Laurent i Léa przyjechali zrobić zakupy. Zajęta Charles'em Camille nie mogła im towarzyszyć. Pierwszy raz byli sami. Pani Debray wskazała im piekarza przy ulicy des Argentiers, który wypiekał podobno najsmaczniejszy chleb w okolicy i sprzedawał jeszcze mąkę. Włóczyli się wąskimi uliczkami i zawędrowali w pobliże zamku des Quat-Sos, który wznosił się nad Garonną. Przeszli obok opactwa benedyktynów. Wszędzie roztaczała się woń kwitnących lip. Léa chciała wejść do kościoła. Pod gotyckimi sklepieniami długim echem rozbrzmiewały ich kroki. Przed kaplicą Matki Boskiej Laurent zatrzymał się dłużej. Léa podeszła do niego, wzięła go za rękę i wsparła głowę na jego ramieniu. Złożył pocałunek na jej kręconych włosach. Léa czuła, jak bije puls ukochanego mężczyzny. Kiedy zwróciła ku niemu twarz, ich spojrzenia spotkały się i nie mogły się rozłączyć. Usta musnęły się w lekkim pocałunku. Ten delikatny kontakt wzniecił płomień w ich ciałach. Tuż obok trzasnęły drzwi przywołując ich do rzeczywistości: czar prysł.

Laurent łagodnie odsunął dziewczynę.

— Nie… nie odtrącaj mnie.

— Léa, jesteśmy szaleni. Nie wolno… nie powinienem.

— Cicho bądź, kocham cię.

Znowu przytuliła się do niego. Ujął ją za biodra i przycisnął do siebie.

— Kocham cię.

Zakołysała się, przywierając do podnieconego mężczyzny. Odepchnął ją tak gwałtownie, że aż oparła się o klęcznik.

— Przestań! — krzyknął.

Rozcierając obolałe plecy, popatrzyła na niego triumfalnie, wstała i ruszyła ku wyjściu. Ze zwieszoną głową podążył za nią.

— Szybko, pospieszmy się, bo zamkną piekarnię.

Piekarnia była jeszcze otwarta, lecz tylko nazwisku pani Debray, na które się powołali, zawdzięczali zakup czterokilogramowego bochna chleba i torebki mąki.

Przed budynkiem stacji odebrali swoje rowery. Zatopieni w marzeniach przejechali obojętnie koło Signal du Mirail, nie rzuciwszy nawet okiem na piękną panoramę. Niebawem dojechali do posiadłości państwa Debray.

Gdy tylko weszli do ogrodu, Camille wybiegał im na spotkanie.

— Gdzieżeście się podziewali? Umierałam z niepokoju!

— A co miało nam się stać? Zwiedzaliśmy La Réole — odparła opanowana Léa.

Przy kolacji Léa była w wyśmienitym nastroju. Wesoło i dowcipnie rozprawiała na różne tematy, nieustannie zachęcana przez Adriena lub przez pana Debray, których bawiły jej opowieści.

W ogrodzie, popijając marną kawę po posiłku, dominikanin oświadczył Laurentowi:

— Znalazłem potrzebną nam osobę. Chodzi o Jeana Bènazeta z Varilhes koło Foix. Mamy się z nim spotkać jutro po południu w Foix w „Cafè de la Poste”.

— Już? — wykrzyknęła Camille.

— Proszę cię, moja droga, przecież przyjedziesz do mnie, jak tylko będzie to możliwe.

— Ale ja chcę jechać razem z tobą!

— Mowy nie ma. Pomyśl o Charles'ie, on ciebie potrzebuje.

Pani Debray wstała i położyła dłoń na ramieniu młodej kobiety.

— Moje dziecko, nie osłabiaj łzami odwagi męża. Walcząc dalej, wypełnia swój obowiązek. Niech pani będzie dzielna. Chce pani u nas zostać? Mój mąż i ja będziemy bardzo szczęśliwi, mając panią przy sobie.

— To niemożliwe — powiedział Laurent. — Camille musi mnie zastąpić w Roches-Blanches. Jak się dowiaduję z listu naszego administratora Delpecha, poza tym że dom jest zajęty, winnica z braku rąk do pracy znajduje się w opłakanym stanie.

— Jak w Montillac — rzekła Léa.

— Podobnie jest w całej okolicy — potwierdził dominikanin.

— Co zamierzacie uczynić? — spytał pan Debray.

— Nie wiem. Bez przerwy myślę o moim biednym ojcu. Zastanawiam się, co on by zrobił? Ciężkie ciosy, jakie spadają na nasz nieszczęsny kraj, przepełniają moje serce wściekłością i smutkiem. Ja, który zawsze opowiadałem się za zbliżeniem narodów, ich połączeniem się w Stany Zjednoczone Europy, jestem teraz zapiekłym patriotą, co przed wojną oceniałem jako anachronizm. Nie czułem się wtedy tak bardzo Francuzem ani nie przypuszczałem, że tak kocham mój kraj.

— Mój młody przyjacielu, dzięki takim jak pan ludziom próbujemy przywrócić mu honor i wolność — z przekonaniem oświadczył pan Debray.

— Naprawdę tak pan myśli?

— Gdybym tak nie myślał, moja żona i ja odebralibyśmy sobie życie w dniu, w którym usłyszeliśmy oświadczenie marszałka proszącego o rozejm! Wydało się nam, że nasz syn umiera po raz drugi. Płakaliśmy i modliliśmy się do Boga o oświecenie nas. Nazajutrz głosem generała de Gaulle'a dał nam odpowiedź.

Przez kilka chwil nikt się nie odzywał. Słychać było tylko nawoływania ptaków i krzyki jaskółek ścigających się po niebie. Ciszę przerwał Adrien Delmas:

— Trzeba nam więcej ludzi tak postępujących. Wszędzie tylko tchórzostwo, kompromitujące układy, podłe donosicielstwo, nikczemne denuncjacje, służalczość. Utalentowani pisarze, tacy jak Brasillach, Rebatet czy Drieu, wykładowcy uniwersyteccy, ludzie interesu, wojskowi, a nawet — niech Bóg im to wybaczy — księża frymarczą swoimi zdolnościami, oddając się w służbę tej nikczemnej ideologii. Jak chore zwierzę walą się na grzbiet i wystawiają brzuch pod but okupanta… Tracę nadzieję.

— Lecz pańska wiara w Boga przywróci panu wiarę w ludzi — rzekła pani Debray, przerywając mu.

— Zapewne, moja wiara w Boga… — zamruczał Adrien wstając.

Léa, którą ta dyskusja nudziła, podniosła się również, zaskoczona tonem stryja. Zdawało jej się, że wyczuwa w nim pełne nienawiści rozczarowanie. Czyżby stracił wiarę? To by było zabawne, pomyślała, zakonnik, który przestał wierzyć w Boga!

— Stryju Adrienie, wygląda na to, że jesteś nieszczęśliwy — powiedziała przymilnie, podchodząc do zakonnika, który stał pod wielkim kasztanowcem.

Nie odpowiedział i zapalił papierosa.

Léa kątem oka obserwowała stryja: był nie tylko nieszczęśliwy, był wręcz zrozpaczony. Przypływ dziecinnej nieśmiałości powstrzymał ją przed słowami pocieszenia. Léa, chcąc przegnać smutne myśli i obawy, jakie ogarnęły ją na widok tak dotychczas niezłomnego w swych przekonaniach duchownego, a obecnie wątpiącego w Boga, dla którego wszystko poświęcił, spytała:

— Wiesz może, czy podporucznik VaLéry szczęśliwie dotarł do Maroka?

— Tak, przedostał się.

— A Laurent? Uważasz, że z nim też wszystko gładko pójdzie?

Dominikanin przyjrzał się jej uważnie. Nie mylił się chyba: ta mała ciągle kocha Laurenta d'Argilat. Postanowił się co do tego upewnić:

— Wszystko będzie dobrze, przewodnik to pewny człowiek. W Algierze Laurent odnajdzie swoich towarzyszy. W krótkim czasie Camille z synkiem pojedzie do niego.

Léa zbladła, lecz ani drgnęła.

— Na pewno jesteś zadowolona, że wszystko tak się im pomyślnie układa — dodał z sadystycznym uśmieszkiem.

— Bardzo się cieszę — odparła oschle, odwracając głowę. — Zmęczona jestem, pójdę się położyć. Dobranoc.

— Dobranoc. Niech Bóg ma cię w swojej opiece.

Léa biegiem wróciła do domu.

Zamknąwszy się w swoim pokoju zastanawiała się, jak doprowadzić do spotkania w cztery oczy z Laurentem przed jego wyjazdem. Leżąc nago w łóżku przypominała sobie i przeżywała na nowo każdą chwilę spędzoną w La Réole, przed kaplicą Matki Boskiej w kościele Saint-Pierre. Na wspomnienie zetknięcia z ciałem ukochanego jej ciało wyprężyło się, poczuła rozkosz, która tylko ją rozdrażniła. Szybko zasnęła wtulając twarz w zgięte ramię.

Dzień ciągnął się w nieskończoność.

Poprzedniego ranka Adrien i Laurent odjechali pociągiem do Tuluzy, gdzie mieli przesiadkę do Foix. Moment pożegnania, jak przystało w takich wypadkach, był rozdzierający, co podsumowała z ironią Léa. Udało jej się jednak wsunąć list do ręki młodego mężczyzny, który nagle się zaczerwienił, co nie uszło uwagi ani Adriena, ani pani Debray. Było jej wszystko jedno: najważniejsze, żeby wiedział, że ona go kocha i że chce to raz jeszcze potwierdzić.

— Znowu powierzam ci to, co mam najcenniejszego — powiedział Laurent całując dziewczynę.

Nareszcie kroki na żwirze. To na pewno Adrien. Léa powstrzymała się, by nie wybiec mu naprzeciw: w pobliżu była pani Debray, która od wczoraj bez przerwy ją obserwowała.

— Wszystko dobrze poszło? — spytała CAmille zadyszana po biegu, przytrzymując ręką łomoczące serce.

— Tak, bardzo dobrze.

— Kiedy wyruszy do Hiszpanii?

— Dziś wieczorem, pod osłoną ciemności. Nie będzie sam, jest ich siedmiu czy ośmiu.

— Gdyby ojciec wiedział, jak się boję — powiedziała Camille.

— Nie obawiaj się, wszystko przebiegnie pomyślnie.

— Mam nadzieję, ale ja, co ja mam robić? Czy nie znalazłoby się dla mnie jakieś zajęcie? Ojcze, ojciec coś robi. Państwo Debray również. Chcę wam pomagać. Wykorzystajcie mnie.

Dominikanin obrzucił wzruszonym spojrzeniem tę jakże wątłą kobietę, która proponowała im swoją pomoc.

— Pani podstawowym obowiązkiem jest nie poddawać się rozpaczy i wykazywać jak największą ostrożność. Niewiele jest osób zaangażowanych w działalność konspiracyjną. Spostrzeże to pani, gdy rozejrzy się uważniej wokół siebie. Należy poczekać, aż zaufanie dla marszałka Pétaina zmaleje. Jest ono już znacznie nadwerężone, lecz wiele kobiet i mężczyzn, którzy tak jak i my są patriotami, waha się jeszcze, nim zacznie żyć poza prawem. W Londynie niektórzy oficerowie są wrogo nastawieni wobec generała de Gaulle'a. Liczni ludzie nie dowierzają Anglii. Nalot na Mers-el-Kebir znacznie pogorszył stosunki pomiędzy naszymi państwami. Proszę uzbroić się w cierpliwość. Jak tylko to będzie możliwe, skontaktuję się z panią, żeby przekazać nowiny od Laurenta i powiedzieć, kiedy będziecie mogli do niego pojechać. Lecz możecie mi oddać jedną przysługę: trzeba przekazać pakiet listów do Saint-Emilion. Wiąże się to z pewnym ryzykiem podczas przekraczania linii demarkacyjnej.

— Komu trzeba dostarczyć ten pakiet?

— Panu Lefranc, mieszka w zaułku du Château-du-Roy. Przekaże mu pani ten niebieski przewodnik po Bretanii, a on już będzie wiedział, o co chodzi. I zaraz proszę o tym zapomnieć i wracać do Roches-Blanches. Chodź, Léo, przejdźmy się trochę, chciałbym z tobą porozmawiać.

Gdy Léa szła z Adrienem alejkami ogrodu, serce biło jej mocno. Obawiała się tej rozmowy.

— Muszę wyjechać dziś wieczorem. O szóstej mam pociąg do Bordeaux. Jutro zawieziesz Camille do Saint-Emilion, a potem do Roches-Blanches. Stamtąd jak najszybciej wrócisz do domu, zahaczając o Cadillac, gdzie urzędnikowi merostwa, panu Fougeron, przekażesz trzy listy od kanonika.

— Tylko tyle?

— Tak. Właśnie, byłbym zapomniał: Laurent dał mi to dla ciebie.

Léa stanęła w pąsach, biorąc lichą kopertę, którą podał jej stryj.

— Dziękuję.

— Nie dziękuj. Nie dla ciebie to zrobiłem, ale dla niego, choć nie podoba mi się, że do ciebie pisze. Jeśli się zgodziłem, to tylko dlatego, że czuję, jakie rozterki przeżywa ten mężczyzna.

Zwiesiwszy głowę Léa milczała, bezmyślnie obracając w palcach kopertę; nie była zaklejona. Rzuciła na Adriena krótkie spojrzenie.

— Zapewniam cię, że nie czytałem.

22

Léa nie przypuszczała, że przy rozstaniu z Camille będzie odczuwać najmniejszy choćby żal. A jednak przed wyjazdem z rozdartym sercem rzuciła się jej w ramiona.

Przejazd przez linię demarkacyjną w Saint-Pierre-d'Aurillac odbył się bez przeszkód, listy ukryte były w walizeczce z rzeczami dziecka. W Saint-Emilion Camille przekazała panu Lefranc niebieski przewodnik po Bretanii. W Roches-Blanches administrator Delpech ze wzruszeniem powitał młodą kobietę i jej syna.

Léa była tu po raz pierwszy od owego zaręczynowego przyjęcia, które kończyło beztroski okres jej życia. Miała tylko jedno pragnienie: przebywać tam możliwie jak najkrócej. Gdy odświeżyła sobie twarz i umyła ręce, zaraz wyrwała się spod troskliwej opieki Camille i odjechała.

Do Cadillac dotarła na krótko przed zamknięciem merostwa. Na schodach przed wejściem minęła dwóch roześmianych niemieckich żołnierzy. W okienku stanu cywilnego jakiś urzędnik kaligrafował coś starannie: był to Fougeron. Léa wręczyła mu listy. Powierzył jej paczkę, którą miała nadać w wolnej strefie. Nie zdążyła powiedzieć ani słowa, gdyż właśnie weszli żołnierze. Szybko wsunęła paczkę do torebki.

Począwszy od tego dnia Léa regularnie przewoziła pocztę z jednej strefy do drugiej. Z tego też względu musiała poprosić porucznika Kramera o specjalny ausweis. Jako powód podała konieczność nadzorowania prac na polach ojca leżących w Mounissens i w La Laurence w pobliżu Saint-Pierre-d'Aurillac. Dzięki tym wyprawom do gospodarstw jadłospis w Montillac stał się znacznie bardziej urozmaicony. Ponadto Albertine i Lisa, które — jak twierdziły — przymierały głodem w Paryżu, zaczęły dostawać paczki.

Z nastaniem wakacji Laure opuściła internat z postanowieniem niewracania tam, skoro ma już świadectwo. Była to ładna szesnastoletnia dziewczyna, lekkomyślna i uwodzicielska, wielka zwolenniczka marszałka, którego portrety z zapałem kolekcjonowała. Nie przebaczyła Léi, że rzuciła na ziemię zdjęcie jej idola z dedykacją, które dumnie ustawiła na fortepianie w salonie. Poskarżyła się ojcu. Jego odpowiedź wzburzyła ją jeszcze bardziej:

— Twoja matka uczyniłaby tak samo.

Od tego incydentu ostentacyjnie wychodziła z salonu, ilekroć Léa słuchała Londynu. Jeśli zaś idzie o Françcoise, to nikt właściwie nie wiedział, co myśli. Kiedy nie miała dyżuru w szpitalu, przez cały dzień z rozpromienioną twarzą grała na fortepianie, co Ruth kwitowała nieodmiennie zdaniem:

— Nie zdziwiłabym się, gdyby ta mała była zakochana.

W kim? Na to pytanie Léa nie chciała sobie odpowiedzieć. Przez kilka dni obserwowała siostrę, lecz nie zauważyła w jej zachowaniu nic podejrzanego. Choć raz, schodząc na śniadanie wcześniej niż zazwyczaj, natknęła się w półmroku na porucznika Hankego, który ją głośno pozdrowił:

— Dzień dobry, panno Léo.

— Dzień dobry — odpowiedziała opryskliwie.

Gdy weszła do kuchni, porucznik Kramer kończył jeść. Wstał i ukłonił się jej.

— Dzień dobry, panno Delmas, ranny ptaszek dziś z pani. Zapewne wybiera się pani do strefy nie okupowanej na pola pani ojca?

Dlaczego na stole stały trzy duże filiżanki i dlaczego jedna z nich była napełniona?

Wkrótce po powrocie Laure przyjechał Philippe, a także Corinne i ich najmłodszy brat Pierrot, dzieci stryja Luca. Wielkie domostwo znowu rozbrzmiewało śmiechem i krzykami. Ze względu na obecność Niemców trzeba było trochę się ścieśnić.

Z wielką radością Léa powitała czternastoletniego Pierrota, który uważał się już za mężczyznę. Jak niegdyś spał z nią w dziecinnym pokoju.

Podczas posiłków dyskusje były tak ożywione, że Bernadette Bouchardeau pośpiesznie zamykała okna:

— Chcecie, żeby wszyscy słyszeli! Żeby nas wszystkich aresztowali!

Domownicy wyraźnie podzielili się na trzy obozy: zagorzali pétainiści (Bernadette, Philippe, Corinne i Laure) nie znajdowali słów oburzenia dla tych, którzy jak tchórze zdradzali marszałka, a więc Francję; gaulliści albo przynajmniej ci, którzy nie godzili się na okupację (Léa i Pierrot), i wreszcie tacy, którzy z różnych powodów nie mieli własnego zdania: Pierre Delmas, Françcoise i Ruth.

Pierwsi byli zwolennikami kolaboracji, do której wezwał Pétain 30 października 1940 roku. Był to jedyny, jak twierdził, sposób, by zaprowadzić porządek, przywrócić godność i religię w tym skorumpowanym przez Żydów i komunistów kraju. Drudzy natomiast utrzymywali, że jedyną szansą, by Francja odzyskała honor i wolność, było przyłączenie się do generała de Gaulle'a.

— Zdrajca!

— Bohater!

Przedstawiciele trzeciego obozu mało mówili: Ruth przez dyskrecję, Pierre Delmas był obojętny na wszystko, a Françcoise… Françcoise? Nie wiadomo. Często, gdy dyskusja stawała się nazbyt żywiołowa, Françcoise wstawała od stołu.

Pewnego dnia Léa nie wytrzymała i wyszła za nią. Na tarasie, oparta o żelazną ławkę, Françcoise płakała. Léa podeszła do niej i zapytała łagodnie.

— Co ci jest?

Dziewczyna zaszlochała ze zdwojoną siłą.

— Mam już dosyć tego ciągłego gadania o wojnie, o Pétainie, o Hitlerze, o de Gaulle'u, o restrykcjach, o Rosjanach, o wolnej strefie, o strefie okupowanej, o Anglii, o… o… mam tego dość. Chcę, żeby zostawili mnie w spokoju… Chcę kochać… chcę… Chciałabym umrzeć.

Współczucie dla siostry, jakie ogarnęło Léę, zaczęło się przekształcać w rozdrażnienie, a potem w niesmak. Jak kobieta brzydko wygląda, kiedy płacze, lepiej nie pokazywać się wówczas ludziom na oczy, pomyślała.

— Cicho bądź! Nie becz! Gdybyś wiedziała, jak wyglądasz! Jak jest ci źle, to powiedz. Jeśli to twój ukochany doprowadza cię do takiego stanu, to go rzuć.

Léa mówiła tak z przekory, nie zastanawiała się nad swoimi słowami. Gwałtowna reakcja Françcoise zaskoczyła ją do tego stopnia, że aż zaniemówiła.

— Co ty możesz wiedzieć o moim ukochanym, ty, która się tarzasz w sianie ze służącym, myśląc zarazem o cudzym mężu. Mój ukochany, gdyby tylko chciał, mógłby was wszystkich zaa… To nie twoja sprawa, nikogo to nie powinno obchodzić. Nie cierpię was, wolałabym nigdy więcej was nie oglądać!

Wyrzuciwszy z siebie ostatnie słowa, Françcoise uciekła, przełażąc przez dziurę w żywopłocie otaczającym taras. Léa patrzyła, jak, potykając się, siostra oddala się wśród winnic i w końcu ginie za Valenton.

Stała tak długi czas nieruchomo, patrząc na znajomy krajobraz, a w głowie jej bez przerwy huczały słowa rozsadzające czaszkę: „Mój ukochany, gdyby tylko chciał, mógłby was wszystkich zaaresztować, mój ukochany, gdyby tylko chciał, mógłby was wszystkich zaaresztować…” Jak zawsze spokojne piękno pól, lasów, pagórków, winnic i wiosek, a także ciemna linia Landów w oddali ukoiły jej obawy i uciszyły tę okropną muzykę.

Nazajutrz Françcoise oznajmiła, że jedzie z przyjaciółką do Arcachon, i Léa przypomniała sobie słowa Laure, żeby spytała Françcoise, czy dobrze się bawiła na koncercie. Zdziwiło to wówczas Léę. Najmłodsza siostra odparła wtedy wymijająco, że to nieważne, że zapomniała. Teraz Léa nalegała tak usilnie, że wreszcie Laure wyznała:

— Zdawało mi się, że ją widziałam z porucznikiem Kramerem. Ale to pewnie nie był on, bo mężczyzna, który jej towarzyszył, był po cywilnemu.

Léa nie miała już wątpliwości: jej siostra kocha Niemca. I prawdopodobnie jest jego kochanką.

Powiedziała o tym Camille, która przed winobraniem przyjechała do niej na kilka dni: co powinna zrobić? Czy ma uprzedzić ojca, Ruth, ostrzec Adriena?

— Nic nie rób, zostaw to tak, jak jest — odpowiedziała Camille. — To zbyt poważna sprawa. Tylko Françcoise albo porucznik Kramer mogliby wypowiedzieć się na ten temat.

— Ale to zdanie?…

— Powiedziała je w przypływie złości.

Podczas pobytu Françcoise w Arcachon, porucznika Kramera na ogół nie było w domu.

Z nadejściem jesieni wszyscy powrócili do Bordeaux, także Laure, która uznała, że „wieś jest śmiertelnie nudna”. Léa powierzywszy opiekę nad winnicami Mathiasowi i Fayardowi, powitała te wyjazdy z radością, tym bardziej, że mimo dodatkowych kartek wyżywienie takiej gromady ludzi nie było łatwe. Zimy oczekiwała bez większych obaw dzięki przetworom z jarzyn z własnego warzywnika, pełnemu kurnikowi i królikom… nie licząc dwóch prosiąt. Martwiła ją tylko jedna sprawa: zaczynało brakować gotówki. Pieniędzy ze sprzedaży wina ledwo starczało na opłacenie ludzi uprawiających winnice i to nie wszystkich. Od pół roku nie płacono Fayardowi.

Od Camille Léa dowiedziała się, że Laurent spędził tylko kilka miesięcy w Algierze. Obecnie znajdował się w Londynie. Z radością zauważyła, że Camille nie wspomina już o wyjeździe do męża.

Mimo uczucia, jakie żywiła dla Laurenta, nadal widywała się z Mathiasem. Ich spotkania były coraz bardziej gwałtowne, ale za każdym razem sprawiały jej coraz większy zawód. Po każdym zbliżeniu przyrzekała sobie, że to już ostatni raz, lecz po tygodniu, najwyżej dwóch, spotykała się z chłopakiem w stodole, w winnicy albo w starym domu w Saint-Macaire.

Dwudziestego pierwszego października 1941 roku dokonano w Bordeaux zamachu na niemieckiego oficera. Dwudziestego trzeciego października rozstrzelano pięćdziesięciu zakładników.

Coraz częściej Léa czuła, że się dusi, że przeraźliwie się nudzi, i w takie monotonne dni nadaremnie szukała zapomnienia w książkach z biblioteki ojca. W jej oczach żaden autor nie znajdował uznania: Balzac, Proust, Mauriac, wszystkie ich książki wypadały jej z dłoni. W nocy dręczyły ją okropne koszmary: matka stała zapłakana pośród ruin, to znowu mężczyzna, którego zabiła, obejmował ją w odrażającym uścisku. W ciągu dnia zdarzały jej się nagłe napady płaczu, po których czuła się wykończona. Montillac stanowiło zbyt duży ciężar dla jej barków. Zastanawiała się niekiedy, czy rzeczywiście warto wkładać tyle pracy w utrzymanie posiadłości przy życiu, czy warto strzec ziemi, którą tylko ona kocha, gdyż ani ojciec, ani siostry już się o nią nie troszczyli. Istniał jednak ktoś, kto kochał tę ziemię do tego stopnia, że pragnął ją posiąść: był to Fayard. Po powrocie syna odzyskał sens istnienia. Odezwała się w nim również chciwość, którą skwapliwie skrywał aż do dnia, kiedy to bez ogródek oświadczył Léi:

— To za ciężkie dla takiej młodej osoby jak panienka. Biedny pan Delmas szwankuje na umyśle i niedługo trzeba go będzie zamknąć. Potrzebny chłop, żeby dbał o uprawy takie jak wasze. Powinna panienka poradzić ojcu, żeby to sprzedał. Mam nieco oszczędności, a żona dostała niedawno spadek. Oczywiście trochę będzie brakowało, ale ojciec panienki zgodzi się pewno zaliczyć tę sumę na konto posagu.

Léi krew zastygła w żyłach i nie była w stanie wpaść w słowo temu poczciwcowi. Zrozumiała, że przez wszystkie te lata, jakie przepracował na ich ziemi, myślał tylko o jednym: stać się jej właścicielem. Okoliczności sprzyjały jego zamiarom. Gdyby żyła Isabelle Delmas, nigdy by się nie odważył wystąpić z podobną propozycją. Ponadto dał Léi do zrozumienia, że doskonale orientuje się w stosunkach łączących ją z jego synem.

— Nie odpowiada to pani?… Rozumiem. Boi się pani, że będzie musiała opuścić dom. To zależy tylko od pani: niech panienka wyjdzie za mojego syna.

Dziewczyna z trudem pohamowała wściekłość.

— Mathias wie o pana pięknych planach?

— Mniej więcej. Mówi, że teraz nie trzeba rozmawiać o tych sprawach.

Przygniatający Léę ciężar jakby zelżał nieco.

— Mylicie się, Fayard. Nie ma mowy, żebyśmy sprzedali posiadłość wam czy komukolwiek innemu. Urodziłam się na tej ziemi i pragnę ją zatrzymać. Jeśli zaś idzie o stan mego ojca, nie jest tak groźny, jak to przedstawiliście.

— Nie macie już państwo ani grosza. Od pół roku nie dostaję należności.

— Nasze sprawy nie powinny was obchodzić. Co się tyczy zapłaty, dostaniecie ją przed końcem miesiąca. Dobranoc, Fayard.

— Robi pani błąd, panienko, nie powinna pani mówić do mnie takim tonem — powiedział z groźbą w głosie.

— Dość już, nic więcej nie mam do powiedzenia na ten temat. Dobranoc.

Fayard wyszedł mamrocząc coś pod nosem.

Zaraz następnego dnia Léa napisała do Albertine z prośbą o pożyczenie sumy, jaką byli winni Fayardowi. Odwrotną pocztą ciotka przesłała jej pieniądze. Polecono Ruth, aby zaniosła je zarządcy piwnic. Przy tej okazji doszło do gwałtownej kłótni pomiędzy ojcem a synem. Przyspieszyło to decyzję Mathiasa, który zgłosił się jako ochotnik na roboty do Niemiec. Léa zaklinała go, żeby poniechał tego zamiaru. Przekonywała go, że jest jej potrzebny, że wyjazd do Niemiec równa się zdradzie ojczyzny.

— Nie, ty mnie nie potrzebujesz. Kiedy tak mówisz, myślisz o Montillac. A ja pluję na Montillac — powiedział pijackim głosem.

— To nieprawda, za dużo wypiłeś! — krzyknęła.

— To prawda, ja nie jestem taki jak mój ojciec. Chciałem ciebie, z ziemią czy bez ziemi, obojętne. Ale wreszcie zrozumiałem, że mnie nie kochasz, że jesteś jak napalona suka, co od czasu do czasu potrzebuje stuknięcia ogonkiem…

— Zamknij się, jesteś wulgarny.

— Gówno mnie obchodzi, czy jestem wulgarny, czy nie. Dla mnie nie ma to już znaczenia. Czy jestem tutaj, czy w Niemczech…

— Jeśli koniecznie chcesz wyjechać, mógłbyś wstąpić do armii de Gaulle'a.

— Pluję na to, mówię ci. De Gaulle, Hitler, Pétain, dla mnie jeden wart drugiego: to wszystko wojskowi. Nie znoszę wojskowych.

— Proszę cię, Mathias, nie zostawiaj mnie.

— Jeszcze trochę, a uwierzę, że jesteś szczera! Może się rozpłaczesz? No to co, ślicznotko, będzie ci brakowało biednego Mathiasa? Biednego Mathiasa i jego grubego palanta?

— Cicho bądź.

Znajdowali się w sosnowym lasku przy warzywniku. Tam przyszedł Mathias, by oznajmić Léi swoją decyzję. Czy wypił dla dodania sobie odwagi?

Gwałtownie przewrócił dziewczynę na ziemię. Osunęła się na sosnowe igły. Zawinęła się jej spódnica, odsłaniając białe uda nad czarnymi, wełnianymi pończochami. Mathias rzucił się na nią.

— Jedyne, co ciebie interesuje, dziwko, to palant, dobry, gruby palant. Nie płacz już, zaraz go będziesz miała.

— Puść mnie, cuchniesz winem.

— Nieważne, to nie przeszkadza uczuciom.

Léa bezskutecznie mu się wyrywała, alkohol potęgował siły chłopaka. Od sosnowych igieł, nagrzanych słońcem tego zimowego popołudnia, bił zapach przypominający Léi ich dziecinne zabawy, kiedy turlali się u stóp wysokich drzew. To wspomnienie tak mocno ją poruszyło, że przestała się bronić i poddała się Mathiasowi, który mylnie odczytał jej pozorną uległość.

— Naprawdę dziwka z ciebie.

Walił ją postękując jak drwal, starając się, by ją bolało, by ukarać ją za to, że go nie kocha. Wydali okrzyki rozkoszy.

Ile czasu trwali tak objęci, groteskowo rozebrani, widoczni z warzywnika? Zimno i niewygodna pozycja przywołały ich do rzeczywistości. W milczeniu podnieśli się, otrząsnęli ubrania z ziemi, powyciągali z włosów sosnowe igły. Spojrzawszy na siebie wzrokiem pełnym rozpaczy, rozeszli się każde w swoją stronę.

W nocy Mathias wsiadł do pociągu jadącego do Bordeaux. Stamtąd 3 stycznia 1942 roku miał się udać do Niemiec.

23

Pies Fayardów powlókł się za Léą, która wybrała się na spacer. W Bordeaux zatrzymała się u stóp krzyża, który górował nad równiną. Był bezchmurny, słoneczny dzień. Silny, zimny wiatr zaczerwienił policzki dziewczyny, która, otulona obszerną peleryną pasterzy z Landów, niewidzącym wzrokiem patrzyła przed siebie. W Saint-Macaire oddzwoniono koniec nieszporów: była niedziela. Nagle pies czujnie uniósł łeb i zaraz zerwał się z powarkiwaniem.

— Co jest, Courtaud?

Pies szczeknął donośnie i pognał w stronę drogi. Pewnie królik albo mysz polna, pomyślała Léa. I znowu popadła w rozmarzenie.

Obok niej potoczył się kamień. Léa odwróciła głowę i zaraz zerwała się na równe nogi.

— Stryj Adrien!

— Moje dziecko!

Szczęśliwi, że znowu się widzą, uściskali się na powitanie.

— Uff! Zapomniałem, że z tej strony zbocze jest takie strome — powiedział zdyszany zakonnik siadając na trawie. — Chyba że to lata robią swoje — dodał zgarniając fałdy habitu.

— Skąd się tutaj wziąłeś? Kiedy przyjechałeś?

— Dopiero co i szukam ciebie. Szczęśliwie się składa, że znalazłem cię z dala od domu, bo mam ci coś do powiedzenia.

— Laurent?

— Nie, nie o Laurenta chodzi. Z nim wszystko w porządku… przynajmniej tak się sprawy miały, kiedy widziałem go ostatnio.

— Kiedy ostatnio? To znaczy, że jest we Francji?

— Tak, był zrzut z Londynu.

— Gdzie on jest?

Dominikanin nie odpowiadał.

— Czy Camille wie o tym?

— Myślę, że nie. Posłuchaj mnie uważnie, Léo. Wiem, że nadal pełnisz funkcję łączniczki między dwiema strefami i że twój niebieski rower znają ci, którzy nie stracili jeszcze nadziei. Wielokrotnie dałaś dowody, że nie brak ci ani odwagi, ani zimnej krwi. Muszę powierzyć ci misję największej wagi. Jestem prawie spalony i będę musiał dostać się do wolnej strefy. Mam do przekazania pewną wiadomość do Paryża. Pojedziesz tam zamiast mnie.

— Ja?

— Tak, ty. Jutro dostaniesz list od ciotki Albertine z prośbą, żebyś przyjechała pomóc jej pielęgnować siostrę.

— Ciocia Lisa jest chora?

— Nie, to fałszywa wiadomość, ale potrzebny ci wiarygodny powód wyjazdu. Wyjedziesz jutro nocnym pociągiem. Drugą klasą. Masz tu bilet. Zadzwonisz z dworca do ciotek, że jesteś w Paryżu. Wsiądziesz do metra i pojedziesz bezpośrednio na ulicę de l'université przez stację „Rue du Bac”…

— Ale przecież…

— Tak, wiem, że to nie jest najkrótsza droga, ale nią pojedziesz. Kiedy już znajdziesz się u ciotek, wymyślisz powód, dla którego przyjechałaś. Byłoby doskonale, gdyby Lisa mogła poleżeć parę dni w łóżku. Po południu wyjdziesz na spacer, pokręcisz się w dzielnicy, zrobisz zakupy w „Au Bon Marchè”, pooglądasz wystawy. Wracając do domu, przejdziesz przed księgarnią Gallimarda przy bulwarze Raspaila. Znasz ją?

— Tak.

— Obejrzysz wystawę, a potem wejdziesz do środka. Przekartkujesz książki wyłożone na stole naprzeciw kasy, rozejrzysz się po półkach, zatrzymasz się przy literze P jak Proust, weźmiesz prospekt „Nouvelle Revue Françcaise” z zapowiedziami nowości wydawniczych. Wyda ci się nieco grubszy niż reklamówki zwykle wkładane do książek. Na jego miejsce podłożysz ten tutaj.

Léa wzięła do ręki jasnozieloną kartkę z wydrukowanymi tytułami książek.

— Ten też jest gruby.

— Tak. Zawiera wiadomość, którą koniecznie trzeba przekazać. Potem odłożysz książkę na półkę. Weźmiesz jakąkolwiek książkę wydaną u Gallimarda i pójdziesz do kasy zapłacić.

— To wszystko?

— Nie. Wejdziesz do księgarni punktualnie o piątej, a wyjdziesz dziesięć minut później. Może się zdarzyć, że z tego czy innego powodu nie będziesz mogła podmienić prospektu. Wtedy wrócisz tam nazajutrz o jedenastej. Gdyby znowu coś ci przeszkodziło, pójdziesz na ulicę de l'université i tam otrzymasz nowe instrukcje. Wszystko zrozumiałaś?

— Co mam zrobić z drugim prospektem?

— Włożysz go do zakupionej książki. Następnego dnia, jeśli wszystko sprawnie przebiegnie, pójdziesz na drugą na film Louis Daquina „Nous les gosses” do kina przy Champs-Elysèes. Usiądziesz w przedostatnim rzędzie, jak najbliżej środkowego przejścia. Pod koniec filmu wsuniesz książkę pod swój fotel i wyjdziesz. Jeśli się nie uda, zrobisz to samo podczas seansu o czwartej. Dwa dni później pójdziesz o trzeciej do muzeum Grèvina. Przed obrazem rodziny królewskiej w Temple ktoś do ciebie podejdzie i powie: „Nie pójdziemy już do lasu”, a ty mu odpowiesz: „Ścięto już wawrzyny”. Upuści informator o muzeum, który podniesiesz, a on ci powie: „Proszę zatrzymać, może to panią zainteresować”. Podziękujesz i dalej będziesz zwiedzała muzeum, od czasu do czasu zaglądając do informatora.

— A potem?

— Potem wrócisz do ciotek. Nazajutrz porannym pociągiem pojedziesz do Limoges. Będą kontrole na dworcu w Vierzon. W Limoges zostawisz walizkę w przechowalni. Przed dworcem wsiądziesz do tramwaju i dojedziesz do placu Denis-Dussoubs. Łatwo się zorientujesz, gdzie wysiąść, bo jest tam kino „Olympia”. Na rogu placu i bulwaru Victora Hugo mieści się księgarnia. Podejdziesz do korpulentnej kobiety około sześćdziesiątki, w szarym fartuchu, i zapytasz, czy otrzymała „Tajemnice Paryża” Eugène'a Sue. Odpowie ci, że ma tylko „Tajemnice Londynu” Paula Fèvala. Poda ci egzemplarz, a ty wsuniesz do niego informator z muzeum Grèvina. Oddasz jej książkę i powiesz, że żałujesz, lecz to cię nie interesuje. Po wyjściu z księgarni skręcisz na prawo w ulicę Adrien-Dubouchè, wejdziesz do kościoła Saint-Michel-des-Lions, który tak się nazywa ze względu na dwa śpiące, kamienne lwy przed wejściem. Wewnątrz obejdziesz kościół dokoła. Możesz się zatrzymać, żeby się pomodlić. Wyjdziesz i pójdziesz ulicą du Clocher, przejdziesz przed „Les Nouvelles Galeries” i hotelem „Central” przy placu Jourdana. Przejdziesz obok skweru i skręcisz w aleję de la Gare. Będzie koło piątej. O wpół do szóstej wsiądziesz do pociągu jadącego do Bordeaux. Na dworcu w Bordeaux będzie na ciebie czekał stryj Luc. Zanocujesz u niego. On o niczym nie wie. Sądzi, że pojechałaś pielęgnować ciotkę. Następnego dnia wrócisz do Montillac i postarasz się o wszystkim zapomnieć. Wszystko jasne?

— Tak mi się wydaje.

— No to teraz powtórz.

Bez najdrobniejszej pomyłki Léa powtórzyła, co miała mówić i robić.

— W zasadzie wszystko powinno przebiec zgodnie z planem. Podczas przekraczania linii demarkacyjnej nie denerwuj się. Dokumenty masz w porządku. W razie niespodziewanej kontroli nie wpadaj w panikę. Gdybyś miała w Paryżu jakiś poważny problem, zadzwoń albo jakoś zawiadom Françcois Taverniera…

— Françcois Taverniera?!…

— Tak, pamiętasz: spotkałaś go w dniu zaręczyn Laurenta i Camille.

— Masz do niego zaufanie?

— To zależy pod jakim względem. Niektórzy twierdzą, że to kolaborant, inni, że jest agentem drugiego wydziału. Niech sobie gadają, co im się żywnie podoba. Ja wiem, że mogę się do niego zwracać o pomoc. Tak więc, jeśli będziesz miała jakiś problem, zadzwoń do niego.

Léa zadrżała.

— Przecież ci zimno. Co za głupiec ze mnie. Że też każę ci siedzieć bez ruchu. Wstawaj, bo się rozchorujesz, a to nie jest odpowiednia po temu chwila.

W Montillac zastali rodzinę w komplecie, wszyscy siedzieli w salonie przy kominku, na którym płonęły polana. Pili czekoladę i jedli ogromne, drożdżowe ciasto.

— Cóż to za rozpusta! — wykrzyknął Adrien wchodząc.

— To dzięki Françcoise — rzekła Bernadette Bouchardeau. — Jeden z pacjentów w podzięce za opiekę ofiarował jej te wspaniałości.

Delektując się czekoladą, którą popijała małymi łyczkami, Léa nie mogła się powstrzymać, by nie rzucać niespokojnych spojrzeń w stronę siostry. Czy powinna podzielić się swymi podejrzeniami ze stryjem?

Wszystko odbyło się tak, jak przewidział Adrien. Razem pojechali do Bordeaux. Nie oglądając się, Léa wsiadła już sama do pociągu odjeżdżającego do Paryża.

Panny de Montpleynet, nie posiadające się z radości z powodu odwiedzin bratanicy, nie dziwiły się szczególnie jej przyjazdowi. Ich szczęście sięgnęło zenitu, gdy Léa wyjęła z walizki szynkę, tuzin jaj i kilogram masła. Łakoma Lisa miała łzy w oczach, nawet dostojna Albertine zdawała się wzruszona, Estelle zaś ucałowała Léę w oba policzki, nazywając ją „dzielną małą”, i jak skąpiec zaniosła wszystkie skarby do kuchni.

W wesołej atmosferze trzy kobiety zjadły obiad, który składał się z cieniutkiej zupy, nie okraszonych ziemniaków i odrobiny szynki.

— Gdyby nie ty, znowu musiałybyśmy się zadowolić tym smutnym menu! — Lisa westchnęła z pełnymi ustami, wskazując wazę zupy.

— Siostrzyczko, nie uskarżajmy się, inni są bardziej od nas nieszczęśliwi. Dzięki resztce pieniędzy jaka nam została, od czasu do czasu możemy sobie pozwolić na mięso albo drób, kupowane oczywiście na czarnym rynku.

— To prawda, ale nigdy nie jadamy ciastek.

To dziecinne spostrzeżenie wywołało śmiech Albertine i Léi.

Po obiedzie Léa oświadczyła, że pójdzie się trochę przejść.

Wychodząc z metra Léa nie zwracała uwagi, co się dzieje wokół niej. Dopiero na bulwarze Saint-Germain zdała sobie sprawę z panującej ciszy: ulicą nie jeździły samochody, tylko niekiedy rowery albo riksze, przechodniów było niewielu. Przejechał błyszczący mercedes, w którym dwóch niemieckich oficerów obejmowało tlenione blondynki w futrach. Léa odprowadziła wzrokiem samochód, otulając się ściślej swoim za lekkim na tę porę roku płaszczem. Żałowała, że nie włożyła spodni Claude’a, których kilka par dała jej Camille. Pomyślała sobie, że jak na Paryż, nie były one dość eleganckie. Wokół niej spieszyli nieliczni przechodnie, twarze mieli nieprzeniknione, szli ze spuszczonymi głowami, jak gdyby broniąc się w ten sposób przed podmuchami lodowatego wiatru. Léa szybko poszła w górę bulwarem Raspaila. Kiedy dojrzała hotel „Lutétia”, zwolniła kroku. Wzdłuż obu fasad łopotały niemieckie flagi. Choć nie był to dla niej nowy widok — Bordeaux również nosiło znamiona okupacji — serce jej się ścisnęło. Kiedy skręciła w ulicę de Babylone, aż się zachwiała, tak mocno targnął nią wiatr. W domu towarowym „Au Bon Marchè” było ciepło. Wiele stoisk świeciło pustkami: brakowało towarów. „Zrób zakupy”, powiedział Adrien wręczając jej pieniądze. Léa nie marzyła o niczym innym, lecz co miała kupić? Prawie wszystko było na kartki. W stoisku papierniczym nabyła kredki i pudełko z farbami, w perfumerii kupiła wodę toaletową Chanel. Przez godzinę kręciła się po domu towarowym, wstąpiła do herbaciarni, gdzie wypiła ciepły napój, który poza nazwą niewiele miał z herbatą wspólnego. No, wreszcie wpół do piątej. Idąc wolnym krokiem, będzie o piątej w księgarni Gallimarda.

Léi wydawało się, że wszyscy na nią patrzą. Nigdy by nie uwierzyła, że tak trudno w naturalny sposób wziąć książkę z półki. A młody sprzedawca nie przestawał wpatrywać się w nią czarnymi, zgłodniałymi oczyma dorastającego chłopca! Tytuły tańczyły jej przed oczami.

— Cóż to, szukamy jakiejś dobrej książki?

Nim Léa się odwróciła, wepchnęła z powrotem na miejsce drugi tom „W poszukiwaniu straconego czasu”.

— Pan tutaj?

— A tak! We własnej osobie. Czyż nie tutaj spotkaliśmy się po raz pierwszy?

— Raphaël! Wydaje mi się, że to było tak dawno — powiedziała podając mu dłoń.

— Dzień dobry pięknej mieszkance Bordeaux. Jakie to dziwne! Przy każdym spotkaniu z panią tak samo ściska mi się lekko serce, odczuwam tę samą tęsknotę. Niestety, moja słodka przyjaciółko, szkoda, że nie jestem inny… tak bardzo bym panią kochał — powiedział Raphaël obsypując jej dłoń krótkimi pocałunkami.

— Czy pan nigdy się już nie zmieni? — zapytała cofając rękę.

— Dlaczego miałbym się zmienić? Przecież mówiłem już pani, że lubię siebie takiego, jakim jestem: Żydem i pederastą.

— Szkoda, że nie mówi pan jeszcze głośniej — powiedziała z rozdrażnieniem.

— Jestem tu wśród swoich, wszyscy mnie znają. Czyż nie jestem autorem tego wydawnictwa? Mało znanym co prawda, lecz szanowanym! Na przykład ten czarujący, ciemnowłosy młodzieniec, którego tam pani widzi, jest prawdziwą skarbnicą wiedzy, przeczytał wszystko, nawet moje dzieła. Szesnastolatek! Nie do wiary, prawda? Niech mi pan przypomni swoje imię.

— Jean-Jacques, proszę pana.

— Jean-Jacques, a no właśnie. Mój mały Jean-Jacques, czy znalazł pan książkę, której potrzebuję?

— Jeszcze nie, proszę pana, lecz to kwestia dni.

— Jak pan znajdzie, proszę mi ją przynieść do mojego hotelu przy ulicy des Saints-Pères. Poczęstuję pana bardzo starym i bardzo rzadkim gatunkiem porto — rzekł Raphaël szczypiąc lekko w policzek chłopca, który spoglądał na niego zuchwale i z rozbawieniem. — Widziała pani te oczy? Co za płomień! Wybaczy mi pani, moje serduszko, zaniedbuję panią. Co pani robi w Paryżu? Ostatnio widziałem panią przed jakimś kościołem w Bordeaux. Ano właśnie, jak się mają dominikanie w tym zacnym mieście?

Léę dużo kosztowało opanowanie drżenia. Odpowiedziała oschlej, niż zamierzała:

— Bardzo dobrze.

— No to się cieszę. Nie powiedziała mi pani, co pani tu porabia.

— Jedna z moich ciotek zachorowała, a i druga niedomaga, przyjechałam trochę im pomóc.

— Jakie dobre to maleństwo… Oczywiście dziś zje pani ze mną kolacje.

— To nie jest…

— Tralala. Przyjadę po panią wpół do siódmej. Teraz w Paryżu wcześnie jada się kolację. Proszę mi przypomnieć pani adres.

— Ulica de l'université numer dwadzieścia dziewięć. Lecz zapewniam pana…

— Ani słowa więcej. Odnalazłem panią i rekwiruję. Proszę zrobić się na bóstwo: dziś wieczorem zabieram panią w wielki świat. Najpierw kolacja w „La Tour d'Argent”, a potem światowe przyjęcie, którego ozdobą będzie pani.

Jak się go pozbyć? zastanawiała się Léa. Teraz już za późno na zamianę prospektu.

— Proszę bardzo, w imię naszej przyjaźni, niech się pani zgodzi.

— Dobrze, niech pan po mnie przyjedzie.

— Dziękuję. Nawet pani nie wie, jaką mi sprawia przyjemność.

A jeśli to szpieg? zadawała sobie w duchu pytanie Léa spiesząc na ulicę de l'université. Ale to przecież niemożliwe. Czy nie chciał mi pomóc w Bordeaux? Byle tylko jutro nikogo nie było w księgarni. Co ja włożę dziś wieczorem? Miała sobie za złe tę błahą myśl, skoro nie udało jej się wypełnić powierzonej misji. Wbrew sobie dokonywała w myśli przeglądu strojów, jakie ze sobą zabrała. Nic nie nadawało się do włożenia na kolację w „La Tour d'Argent”.

— Léa, ty chyba nie zamierzasz iść na kolację z jakimś panem, którego nie znamy! — wykrzyknęła Albertine.

— Ależ, ciociu, poznasz go, gdy po mnie przyjedzie.

— Możliwe, ale to nie przystoi.

— Cioteczko, proszę, pierwszy raz od wyjazdu od was mam okazję się zabawić.

Albertine popatrzyła z czułością na swoją ulubioną bratanicę. Prawda, że to biedne dziecko ma niewesołą młodość: trochę rozrywki dobrze jej zrobi.

— Masz jakąś elegancką suknię?

— Niestety nie!

— Popatrzymy z Estelle i Lisą, może coś się znajdzie. Dzięki Bogu nie sprzedałam moich lisów.

Lisa i Albertine wyciągnęły z kufrów stare suknie balowe. Najnowsza pochodziła z lat dwudziestych.

— A to, co to takiego? — spytała Léa rozkładając czarną, tiulową spódnicę z koronkowymi wstawkami.

— Pojęcia nie mam, pewnie naszej mamy.

— Bardzo ładna — powiedziała Léa wkładając spódnicę na sukienkę. — Popatrzcie, jak się odprasuje, będzie wspaniała spódnica. A ta bluzka?

— Moja droga, nie możesz przecież tego włożyć, to zupełnie wyszło z mody!

— Estelle, pomóż mi. Dopasujemy ją jakoś.

Léa wzbudziła sensację w „La Tour d'Argent”. Jej smukłą szyję otulał wysoki, koronkowy kołnierzyk, czarnej, stylowej bluzki z rękawami suto marszczonymi przy mankietach. Szeroka spódnica rozpościerała się wokół krzesła. Włosy, ozdobione czarną egretą, miała wysoko upięte, co przydawało jej nieco wyniosłości. Eleganckie i mocno wymalowane kobiety, obwieszone biżuterią, spoglądały z zawiścią na tę młodą dziewczynę o twarzy ledwie muśniętej pudrem. Bladość jej cery podkreślały jeszcze oczy o rzęsach pociągniętych tuszem. Mężczyźni również jej się przyglądali, lecz z zupełnie odmiennymi uczuciami. Ci, którzy znali Raphaëla Mahla i jego wątpliwą reputację, dziwili się, że tak dystyngowana dziewczyna kompromituje się w jego towarzystwie.

Czując na sobie tyle spojrzeń, Léa odczuwała wielką satysfakcję. Cieszyła się, że nie włożyła modnej sukni; wyróżniało ją to spośród innych kobiet. Tego samego zdania był również Raphaël Mahl, który jak zwykle nie szczędził jej wylewnych komplementów.

— Brawo! Jest pani najpiękniejsza. Niech pani tylko popatrzy, jak wszyscy się pani przyglądają, zwłaszcza kobiety. To doprawdy zabawne. Skąd pani wytrzasnęła ten strój, zarazem skromny i bardzo sexy, jak mówią Amerykanie? Obecne tu nieliczne kobiety z towarzystwa wyglądają przy pani jak kokoty. Dziękuję, że taka pani piękna. Kelner, szampana! I to stary rocznik.

— Służę, proszę pana.

— Trzeba należycie uczcić nasze spotkanie. Ciotki pani są absolutnie czarujące. Zdawało mi się, że jedna z nich jest niedysponowana?

— Ma się już lepiej — pośpiesznie powiedziała Léa.

— Bardzo się z tego cieszę. Ale oto i szampan. Wskutek wojny, która pozbawia nas iluminacji, nie może pani podziwiać szczytu-Notre Dame, Sekwany i l'Ile-Saint-Louis. Lecz obiecuję, że dzięki kuchni zapomni pani o braku panoramy. Znajduje się pani w najstarszej restauracji Paryża, a także jednej z najbardziej renomowanych.

Léa popatrzyła na swojego towarzysza. Bardzo się zmienił od ich ostatniego spotkania: przytył i marynarka smokingu była miejscami przyciasna. Cerę miał ziemistą, jak osoby, które chodzą późno spać. Wydawał się niespokojny i palił papierosa za papierosem.

— Proszę mnie poczęstować.

— Myślałem, że pani nie pali — powiedział podsuwając jej otwarte etui.

Léa wzięła papierosa o złotym ustniku. Maître d'hôtel usłużnie podał jej ogień.

— Dziękuję — powiedziała wypuszczając dym.

— Smakuje pani?

— Co to za papierosy? Mają dziwny smak.

— Tureckie. Kamerdyner z hotelu „Crillon” dostarcza mi je kartonami. JeśLi to panią interesuje, mogę się o nie dla pani postarać.

— Dziękuję, rzecz na pewno nie na moją kieszeń.

— Czy między nami może być mowa o pieniądzach, droga przyjaciółko? Zapłaci pani później.

— Nie, dziękuję, wolałabym parę porządnych butów.

— Nie ma sprawy, mogę to pani załatwić. Proszę powiedzieć, jakie sobie pani życzy: pantofle na wysokim obcasie, botki, sandały? Wszystko mogę pani dostarczyć. Chce pani futro z soboli, ze świstaków, jedwabne pończochy, sweterki z kaszmiru, palto z wielbłądziej wełny? Wszystko mogę pani dostarczyć.

— Jak pan to robi?

— A to już tajemnica, piękna przyjaciółko. Na ogół moim klientom wszystko jedno, skąd pochodzi towar. Płacą i… cześć. A proszę mi wierzyć, im mniej się wie o tych sprawach, tym lepiej.

Kelner podał szampana.

— Wypijmy za pani urodę.

Léa bez słowa skłoniła głowę i jednym haustem wychyliła kieliszek.

— Ależ, moja droga, szampana należy smakować, to nie lemoniada. Co by pani zjadła?

— Poproszę „owoce morza”, dużo „owoców morza”, no i tę słynną kaczkę w czerninie, o której tyle słyszałam.

— Wspaniały wybór, wezmę to samo.

W krótkim czasie na stole znalazł się okazały półmisek, pełen małż i ostryg w bogatym wyborze. Następnie zjedli słynną kaczkę z czerniną, dojrzały brie i ogromną porcję czekoladowego ciasta. Przełknąwszy ostatni kęs, Léa rozsiadła się wygodnie na krześle pod rozbawionym spojrzeniem sąsiadów.

— Mmm… pierwszy raz od miesięcy nie jestem głodna.

— Zjadła pani chyba za czworo.

— Czy to wyrzut?

— Nie. Wielka to przyjemność patrzeć, jak pani zajada. Z prawdziwą rozkoszą. Cóż za wspaniały widok!

— Tak pan uważa? — spytała nadąsana Léa. — Wstyd mi. Proszę mnie poczęstować papierosem i powiedzieć, kim są ci ludzie, oczywiście z wyjątkiem Niemców.

— To ci sami ludzie co przed wojną. Widzieć i pokazywać się stanowiło zawsze dewizę paryskiego świata. Cała śmietanka towarzyska, moja droga, znajduje się tutaj. Podobnie jak „Maxim's”, „Fouquet's”, „Carrère” czy „Ledoyen”, ta restauracja należy do miejsc, w których należy bywać.

— Nie wierzę panu.

— Proszę popatrzeć na te dwie kobiety, tam, między dystyngowanym, niemieckim oficerem a tym dobrze się trzymającym mężczyzną o srebrzystej czuprynie.

— Można by pomyśleć, że to Sacha Guitry.

— Bo to on we własnej osobie. Jego sąsiadka z prawej to wielka pianistka Lucienne Delforge. Ona wypowiedziała to zgrabne zdanie: „Gdyby mnie poproszono, bym zdefiniowała kolaborację, powiedziałabym: kolaboracja to Mozart w Paryżu”.

— Nie widzę związku.

— To znaczy, że brak pani poczucia humoru, moja droga. Druga dama to największa specjalistka od Wagnera, Germaine Lubin. Niemiecki oficer zaś to porucznik Rademacher, główny szef wydziału cenzury. Bez jego zgody żadna sztuka, żaden spektakl nie może być wystawiony w Paryżu. Dalej, przy stoliku pod oknem siedzą Albert Bonnard, Bernard Grasset, Marcel i Elise Jouhandeau. A tam Arletty; to po pani najpiękniejsza tutaj kobieta…

Podszedł do nich młodo jeszcze wyglądający mężczyzna o ostrym profilu. Na smoking zarzucił pelerynę podbitą czerwoną satyną. Dłonie miał silne i nerwowe. Za nim postępował bardzo przystojny młody człowiek, również w smokingu.

— Raphaël, ty tutaj! Cieszę się, że interesy lepiej ci już chyba idą.

— Lepiej, dużo lepiej, mam dobrą passę. Léo, pozwoli pani, że jej przedstawię bardzo mi drogiego przyjaciela: pan Jean Cocteau.

— Jean Cocteau… Dobry wieczór panu. Bardzo mi się podobał „Thomas L'Imposteur”.

— Dziękuję. Nie wiedziałem, że mój przyjaciel Raphaël zna tak czarujące osoby.

— Jean, to panna Delmas z Bordeaux.

— Bordeaux! Piękne miasto! Nigdzie indziej nuda nie odznacza się taką arystokratyczną elegancją. Nawet drobne łajdaki z placu des Quinconces mają niezrównaną klasę. Czy mogę was gdzieś podwieźć? Pewien mój przyjaciel był tak uprzejmy i dał mi do dyspozycji samochód z szoferem.

— Będzie trochę ciasno.

— Oczywiście! Proszę mi wybaczyć. Gdzie ja mam głowę? Ta dziewczyna mnie onieśmiela. Panno… przepraszam, ale nie zapamiętałem pani nazwiska.

— Delmas.

— Panno Delmas, przedstawiam pani najznakomitszego tancerza Paryża, co też mówię, Europy, mojego przyjaciela Serge'a Lifara.

Młody mężczyzna, smukły i elegancki w ciemnogranatowym smokingu, skłonił się sztywno.

— Dokąd jedziecie? — spytał poeta.

— Do mojego przyjaciela Ottona.

— A to dopiero zabawne, my też tam jedziemy. Chodźmy, będziemy na miejscu ostatni.

Drzwiczki wytwornej, czarnej limuzyny otworzył przed nimi niemiecki kierowca. Léa cofnęła się.

— Proszę, droga przyjaciółko, niechże pani wsiada, nic się pani nie stanie, jest pani w dobrych rękach, a miejsce, do którego się udajemy, jest jednym z najmodniejszych w Paryżu. Znam sławnych ludzi, którzy zrobią wszystko, nie cofną się przed poniżeniem, byle tylko tam ich zaproszono.

Léa usiadła między Jeanem Cocteau a Raphaëlem. Ciągle nadąsany tancerz zajął miejsce obok kierowcy.

W milczeniu jechali wzdłuż pustych nabrzeży. W jasnej i zimnej nocy czarna bryła Notre-Dame wyglądała, jakby czuwała nad miastem. Ten obraz przypomniał Léi jej przyjazd do Paryża z ojcem. Jakże to się wydawało odległe…

Skręcili w ulicę des Saints-Pères, a dalej pojechali ulicą de Lille. W kilka chwil później samochód wjechał do obszernej sieni, przed którą straż trzymali dwaj niemieccy żołnierze, i zatrzymał się u stóp głównych schodów pałacyku.

Jean Cocteau szarmancko pomógł Léi wysiąść.

— Gdzie jesteśmy? — spytała.

— W pałacu, który Bonaparte ofiarował Józefinie.

Weszli na górę. Kotary zasłaniające szerokie, przeszklone drzwi rozchyliły się z szelestem. Zalała ich fala światła, ciepła i perfum. Służba w liberii odebrała od nich okrycia. Léa z żalem zdjęła etolę z lisów. Olśniona rozglądała się wokół z dziecinnym zachwytem, doznając jednocześnie nieprzyjemnego uczucia, które daremnie stawała się przepędzić.

— Gdzie jesteśmy? — spytała ponownie.

— W ambasadzie niemieckiej.

Léa poczuła się tak, jak gdyby dostała cios prosto w żołądek. Chciała się cofnąć, lecz powstrzymała ją silna dłoń Raphaëla, który pociągnął dziewczynę w kierunku oświetlonych salonów.

— Chcę wyjść!

— Nie zrobi mi pani tego. A zresztą już za późno: oto ambasador.

Przystojny, młody jeszcze mężczyzna, elegancko wyglądający w smokingu, doskonale maskującym lekką otyłość, pozdrowił Jeana Cocteau.

— Drogi przyjacielu, ogromny to dla mnie zaszczyt przyjmować w moim domu tak wielkiego poetę.

— Ekscelencjo…

— Proszę mi przedstawić pańskich przyjaciół.

— Ekscelencjo, oto Serge Lifar, o którym już pan słyszał.

— Oczywiście. Uwielbiam pański taniec.

— Ekscelencjo…

— Pisarz i dziennikarz Raphaël Mahl.

— Znam tego pana — odparł ambasador mijając go i nie podając mu ręki.

Lekki rumieniec zabarwił policzki Raphaëla, który skłonił się sztywno.

— Kimże jest ta zachwycająca młoda osoba? Przyszłą odtwórczynią pańskich nowych arcydzieł?

— Pozwoli pan, że mu przedstawię pannę Léę Delmas. Léo, przedstawiam pani jego ekscelencję pana Ottona Abetza, ambasadora Niemiec w Paryżu.

Léa nie odważyła się nie podać dłoni ambasadorowi, który właśnie wyciągnął rękę. Przywitał się z nią i ujmując ją poufale pod ramię rzekł w doskonałej francuszczyźnie:

— Pozwoli pani, że ją przedstawię mojej żonie. Jest Francuzką jak pani, jestem przekonany, że przypadniecie sobie do gustu.

Pani Abetz przywitała Léę serdecznie.

— Moja droga, ma pani wielce oryginalną suknię, musi mi pani dać adres swego krawca.

Następnie, nie czekając na odpowiedź, ruszyła na spotkanie nowych gości. Léa pozostała sama na środku salonu. Wokół niej przechodzili w tę i z powrotem eleganccy i uperfumowani ludzie ze szklaneczkami w dłoni, śmiali się i gawędzili. Prawie każdy rzucał okiem na smukłą dziewczynę w dziwnej, szerokiej, czarnej sukni, podkreślającej bladość jej cery. Pod tymi spojrzeniami Léa sztywniała. Cieszyła się, że długa suknia dokładnie zasłania stare, brzydkie, czarno-złote pantofle na wysokich obcasach, które niegdyś należały do Lisy. Nie starając się ukryć ciekawości patrzyła, jak krąży wokół niej ten tłum ludzi pozornie odprężonych i szczęśliwych, że się tu znaleźli. Luksusowe toalety i biżuteria kobiet stanowiły wesoły akcent na tle czarnych ubrań mężczyzn.

— Zadziwiające, prawda? — szepnął jej na ucho Raphaël.

— Co zadziwiające?

— Wszyscy ci ludzie, którzy zabiegają o względy wroga.

— A pan, co pan robi?

— Ja? Ja jestem tylko marnym robaczkiem, a poza tym już pani mówiłem, że lubię zwycięzców.

— Może nie pozostaną nimi na zawsze.

— Ciszej, mój skarbie — powiedział rzucając niespokojne spojrzenie wokół siebie. — Uważa pani — ciągnął szeptem, biorąc ją za rękę — że obecni tutaj i im podobni nie są przekonani o ostatecznym zwycięstwie Wielkiej Rzeszy?

— A jednak w Rosji wojska niemieckie ponoszą coraz większe straty.

— Cicho! Chce pani, żeby nas aresztowano? Oto jedna z tych rzeczy, o których nie powinna pani wiedzieć, a już na pewno nie powtarzać. Moja rada: proszę słuchać raczej radia Paryż zamiast Londynu, to mniej niebezpieczne.

Zatrzymali się przy bufecie, gdzie Léa pochłonęła jedną po drugiej pięć ptifurek.

— Przypominają mi się czasy, kiedy to dożywiałem się na koktajlach na lewym brzegu Sekwany. Ileż to potrafiłem pochłonąć kanapek z łososiem i kawiorem! Najadałem się na dwa dni. Proszę, niech pani to popije, bo się pani zadławi.

Z sąsiedniego salonu dobiegły ich takty walca.

— Bal się rozpoczyna. Jaka szkoda, że jestem takim marnym tancerzem, z przyjemnością unosiłbym panią w ramionach przy dźwiękach walca wiedeńskiego. Chodźmy obejrzeć dom. Pokażę pani buduar Józefiny.

W małym pomieszczeniu było tyle ludzi, że zrezygnowali z wejścia tam. Usiedli nieco na uboczu w salonie, przy stoliku ze wspaniałą chińską wazą przerobioną na lampę. Różowoherbaciane światło, jakie rzucał abażur, nadawało cerze i włosom Léi szczególny blask. Obok nich przeszedł dość korpulentny mężczyzna średniego wzrostu.

— Czyż to nie mój wydawca we własnej osobie?

— Doprawdy, wszędzie można pana spotkać. Czy ta młoda piękność jest w pana towarzystwie? Proszę mnie przedstawić.

— Léo, przedstawiam pani pana Gastona Gallimarda, wielkiego wydawcę i wielkiego wielbiciela kobiet. Panna Delmas.

— Proszę go nie słuchać, proszę pani — odparł mężczyzna siadając obok dziewczyny.

— Gaston, pozwoli pan na chwilę, ambasador pana prosi.

— Przepraszam panią, proszę się stąd nie ruszać, zaraz wracam. Już idę, Marie.

— Czy to nie Marie Bell?

— Tak, to ona. Czarująca kobieta. Dzisiaj mamy zdecydowanie literacki wieczór. Oprócz naszego przyjaciela Jeana Cocteau jest tu też Georges Duhamel, Jean Giraudoux, Robert Brasillach, przystojny Drieu La Rochelle, Pierre Benoît, który prowadzi ożywioną rozmowę ze swoim przyjacielem Arno Brekerem…

— Tym rzeźbiarzem?

— Tak, przyjechał, żeby przygotować wielką wystawę swoich prac, którą otwiera w maju. Proszę spojrzeć, podeszli do nich jego dwaj mniej utalentowani koledzy, Belmondo i Despiaux. Nieco dalej widzi pani Jeana Luchaire'a i Edwige Feuillière…

— Wystarczy, niech pan da spokój z tą wyliczanką, to ogromnie deprymujące…

— Czy mogę panią prosić do tańca?

Léa podniosła wzrok.

— Françcois…

Wykrzyknęła po prostu jego imię.

— Françcois…

Poderwała się z miejsca.

— Léa…

Stojąc naprzeciw przyglądali się sobie, nie wierzyli własnym oczom i nie mieli odwagi się dotknąć.

— Dziwne miejsce spotkania po tak długiej rozłące — szepnął Françcois. — Zapomniałem już, jaka pani jest piękna. Chodźmy tańczyć.

Od dawna Léa nie śniła tak przyjemnego snu: wolno sunąć w rytmie walca w ramionach mężczyzny, którego się pożąda i w którym wzbudza się pożądanie. Cóż za wspaniałe uczucie poddać się tej przyjemności. Żeby tylko się nie obudzić, nie otwierać oczu. Mocniej przytuliła się do Françcois. Zapomniała, gdzie się znajduje, zapomniała o ludziach, którzy ich otaczali, o Niemcach i o Francuzach, o misji, jaką jej powierzył Adrien, o wojnie, nawet o Laurencie. Chciała być jedynie kobietą w ramionach mężczyzny.

— Drogi przyjacielu, nie potrafię pana potępić za to, że tańczy pan bez muzyki — rzekł Otto Abetz kładąc dłoń na ramieniu Françcois Taverniera.

Françcois spojrzał na niego nieprzytomnym wzrokiem i bez słowa wyprowadził Léę z sali balowej.

— Tylko Francuzi potrafią tak kochać — szepnął ambasador odprowadzając tę parę zazdrosnym spojrzeniem.

W hallu podszedł do Léi Raphaël Mahl.

— Pani wychodzi?

— Tak — odparł Françcois Tavernier — panna Delmas jest zmęczona, odwiozę ją.

— Ale…

— Dobranoc panu.

— Dobranoc.

Françcois zabrał ją do swojego bugatti stojącego na dziedzińcu ambasady.

Na ciemnych ulicach Paryża ani żywego ducha. Plac de la Concorde przypominał dekoracje na planie filmowym, drzewa na Champs-Elysèes wznosiły wysoko w niebo swe nagie gałęzie.

— Dokąd jedziemy?

— Nie wiem — odpowiedział Françcois zatrzymując samochód przy krawężniku.

Zapalił zapalniczkę i w jej płomieniu przyglądał się Léi, która w ogromnym napięciu poddawała się tym oględzinom.

Płomień zgasł i padli sobie w objęcia. Niebawem ich usta miały smak krwi i soli, który tylko nasilił ich pożądanie.

Gdyby nie nadejście niemieckiego patrolu, któremu Françcois Tavernier okazał dokumenty i który szybko odszedł ze słowami przeprosin, zapewne kochaliby się w aucie.

— Mieszka pani u ciotek?

— Tak.

— A ja niedaleko ich domu, w hotelu „Pont-Royal”. Jedziemy tam?

— Tak.

— Léo, ciotki umrą z niepokoju, jest piąta rano.

— Tak mi dobrze, nie mam ochoty wstawać.

— Ale trzeba, kochanie.

— Tak… masz rację…

Zaspana Léa ubrała się.

To czyste szaleństwo, pomyślał.

— Jestem gotowa.

— Oby tylko ciotki nie czekały na ciebie w progu. Trudno by mi było wytłumaczyć sińce pod oczami i potargane włosy.

— To prawda. Rzeczywiście wyglądam okropnie — powiedziała przeglądając się w lustrze.

Przy ulicy de l'université wszyscy spali. Na podeście schodów Françcois i Léa trwali w uścisku i nie mogli się rozstać.

— Kochana, bardzo dużo o tobie myślałem przez te miesiące. Musisz mi opowiedzieć wszystko, co ci się przydarzyło.

— Chce mi się spać.

— Idź się położyć, maleńka, jutro przyjadę po ciebie, i pójdziemy na kolację.

Po ostatnim pocałunku Léa zamknęła za sobą drzwi mieszkania. Jak lunatyczka dotarła do sypialni. Jej palce niecierpliwie i niezdarnie rozpinały haftki koronkowego kołnierza. Wyciągnęła z pościeli grubą koszulę nocną, w którą była zawinięta butelka z gorącą wodą. Drżąc z zimna Léa naciągnęła na siebie koszulę.

Dzięki termoforom ciotki Lisy prześcieradła były ciepłe. Léa nie zdążyła się dobrze wsunąć do łóżka, a już spała.

— Ojej! Nie! Zgaście to światło, zasuńcie zasłony — burknęła Léa chowając głowę pod kołdrę.

— Przecież powiedziałaś wczoraj, kochanie, że masz sprawunki do załatwienia przed południem. Pomyślałam więc sobie, że pora cię obudzić.

Sprawunki do załatwienia?… Co Lisa miała na myśli? Jakie sprawunki? O, do diabła! Prospekt!

Odrzuciła pościel i wyskoczyła z łóżka.

— Która godzina?

— Chyba wpół do jedenastej.

— Wpół do jedenastej… Dobry Boże, spóźnię się.

Popędziła do łazienki, szybko się umyła, naciągnęła grube pończochy, wełnianą koszulę, spódnicę i ciepły sweter.

— Nie wyjdziesz chyba bez śniadania?

— Nie mam czasu. Gdzie moja torebka?

— Tam, na fotelu. Ale tu bałagan, moja Léo!

— Posprzątam, jak wrócę.

Prospekt, gdzie ten prospekt?… Jest… Ale się przestraszyłam!

— Wypij przynajmniej herbatę.

By zrobić ciotce przyjemność Léa wypiła łyczek.

— Ubierz się ciepło, spory dzisiaj mróz — powiedziała Albertine wchodząc do pokoju, podczas gdy Léa wkładała płaszcz i wiązała na nim gruby szal z czerwonej wełny.

Zbiegając po schodach, mocniej wcisnęła na głowę czarny beret.

Zwolniła kroku kilka metrów przed księgarnią. Była za dwie minuty jedenasta. Zdyszana pchnęła drzwi.

Jeśli nie liczyć trzech sprzedawców, sklep był pusty. Jeden z nich zaraz wyszedł, drugi zszedł na dół i został tylko ciemnowłosy młodzieniec o inteligentnym i ciekawym spojrzeniu, który wypełniał fiszki. Podniósł głowę znad swojej roboty.

— Czym mogę służyć?

— Dziękuję, oglądam sobie.

Jak poprzedniego dnia zatrzymała się przed półką z książkami autorów, których nazwiska zaczynały się na literę P.

Kiedy Léa wchodziła do księgarni, była podniecona i niespokojna, teraz zaś, gdy brała do ręki drugi tom „W poszukiwaniu straconego czasu”, była opanowana i odprężona. Zdjęła wolumin z regału i zaczęła przerzucać kartki. Był w nim prospekt. Odruchowo sprawdziła jego grubość i zręcznie wsunęła do kieszeni płaszcza. Nadal trzymając książkę w ręku, odwróciła się i udała, że czyta. Ciemnowłosy młodzieniec nadal zajmował się swoimi fiszkami. Z torebki wyjęła drugi prospekt i wsunęła go między kartki. W naturalny sposób, bez pośpiechu odłożyła książkę na półkę.

W księgarni nadal nie było klientów. Léa wzięła z lady jakąś książkę ze słynnym znakiem NRF i przeczytała kilka linijek: „Niosąc w skórzanej teczce zeszyty swoich czterdziestu dwu uczniów, które miał poprawić, pan Josserand wyobrażał sobie, że jest poetą Wergiliuszem, że wydostał się z Piekieł głównym wyjściem stacji metra „Clichy”, i z naiwnością dziwił się, że oto stoi w słońcu w tym ciekawym kraju, w którym spodziewał się wiele nauczyć”. Léa uniosła głowę, jej wzrok napotkał spojrzenie ciemnowłosego młodzieńca.

— To znakomita książka, powinna ją pani kupić — powiedział podchodząc do niej.

— Dobrze, zastosuję się do pana rady. Dotąd nic nie czytałam tego autora.

— To błąd, należy przeczytać całego Marcela Aymè.

— Dziękuję, zapamiętam to sobie.

Léa zapłaciła i wyszła.

— Do widzenia pani, do zobaczenia niebawem.

Nie wszedł żaden klient. Było już prawie piętnaście po jedenastej.

Pomimo wiosennego słońca powietrze było jeszcze chłodne. Kiedy Léa przechodziła koło hotelu „Pont-Royal”, przypomniał jej się nagle poprzedni wieczór. Zaczerwieniła się na to wspomnienie.

Muszę to sobie przemyśleć, powtarzała sobie bez przerwy, otwierając drzwi sypialni.

Ogromny kosz białych kwiatów zajmował całą komodę. Léa uśmiechnęła się, zdjęła obuwie, położyła się na łóżku naciągając na siebie kołdrę, zamknęła oczy i otworzyła je na powrót, spojrzała na kopertę opartą o kosz.

Było wpół do czwartej, kiedy wyszła z metra przy rondzie Champs-Elysèes. Starała się nie dostrzegać ciężkich osłon ochronnych otaczających stojącą pośrodku budkę, w której policjant kierował niewielkim ruchem ulicznym.

Popołudnie było pogodne. Pomimo zimna aleją przechadzali się liczni spacerowicze. Przed kinami wydłużały się kolejki. W kinie „Normandie” szedł film „Nous les gosses”. Léa stanęła w ogonku. Film dokumentalny o obozach młodzieżowych dłużył się niesamowicie. Kronika filmowa pokazywała wyłącznie „chwalebne osiągnięcia dzielnych żołnierzy niemieckich”, tłumy wiwatujące na cześć marszałka, wyjazd roześmianych, młodych ochotników na roboty, elegancki ślub w Vichy, próbę sztuki Montherlanta, Maurice'a Chevaliera, który śpiewał dla jeńców w Niemczech, i nową wiosenną kolekcję mody. Léi zdawało się, że film nigdy się nie skończy. Kiedy wreszcie dobiegł końca, udała, że upuściła rękawiczkę, i wsunęła książkę pod fotel. Wstała i wyszła nie oglądając się za siebie.

Na Champs-Elysèes zdawało jej się, że wszyscy na nią patrzą. Spodziewała się, że w każdej chwili usłyszy: Pani pozwoli z nami.

Może jej się wydało, lecz miała wrażenie, że rozpoznała ciemnowłosego młodzieńca z księgarni. Powstrzymywała się, by nie puścić się biegiem.

W metrze panował ścisk. Stała wciśnięta między niemieckiego żołnierza, który daremnie starał się jej nie dotykać, a tęgą dziewczynę pachnącą duszącymi perfumami. Léa przesiadła się na „Concorde”, dziewczyna również.

Było wpół do siódmej, kiedy pchnęła drzwi mieszkania przy ulicy de l'université. Pierwsze, co usłyszała, to śmiech Lisy, a później nieco bardziej dyskretny chichot Albertine. Któż to zdołał tak rozśmieszyć panny de Montpleynet? Poszła do buduaru, jedynego pomieszczenia w całym mieszkaniu, jako tako ogrzanego piecykiem na drewno zastępującym centralne ogrzewanie.

Siedzący na berżerce Françcois Tavernier zacierał wyciągnięte do ognia dłonie. Gdy Léa weszła, podniósł się ze swego miejsca.

— Léo! — wykrzyknęła Lisa. — Dlaczego nam nie powiedziałaś, że spotkałaś pana Taverniera?

— …i że masz z nim zjeść kolację? — dodała Albertine.

— Rano nie miałam czasu wam o tym powiedzieć.

— Powinnaś podziękować panu Tavernierowi za te cudowne kwiaty.

— To nieważne, droga pani, drobiazg. Nie zapomniała pani, że jemy dziś razem kolację?

— Nie, nie. Przepraszam na chwilę, pójdę się przebrać.

— Nie trzeba, dobrze jest pani ubrana. Miejsce, do którego panią zabieram, nie jest zbyt wytworne, ale za to przyjemne.

— Tylko poprawię włosy i jestem gotowa.

Léa wróciła po kwadransie. Przebrała się i lekko umalowała oczy.

— Drogi panie, proszę nie wracać zbyt późno. W obecnych czasach tak się boimy.

— Miłego wieczoru, moja kochana, tylko się dobrze najedz — powiedziała Lisa z łakomstwem w głosie.

Nic nie wskazywało, że to restauracja. Kiedy weszli na drugie piętro mieszczańskiej kamienicy przy ulicy Saint-Jacques, Françcois zadzwonił dyskretnie w umówiony sposób, drzwi się uchyliły, a później szeroko otwarły.

— Pan Françcois!

— Dzień dobry, Marcel, jak się masz.

— Nie można narzekać. Dobrze pan trafił, dostałem kawał wołowiny, no, chyba, że woli pan przepiórki albo kurczaki.

— Niech pan sam dobierze menu. Jak zwykle będzie znakomite.

— Co pan powie na trochę chablis jako aperitif?

— Bardzo dobrze, proszę nas posadzić w jakimś spokojnym, zacisznym kąciku.

— Dobry Boże, nie zostaje nic innego jak sypialnia — powiedział Marcel, nie śmiąc spojrzeć na Léę.

— Doskonale, niech będzie sypialnia.

Miejsce nie pozbawione było malowniczości. W czteropokojowym mieszkaniu małżonkowie Andrieu urządzili nielegalną restaurację, otwartą dla stałej, zaprzyjaźnionej klienteli, która zazdrośnie strzegła adresu. Najbliżsi sąsiedzi, wtajemniczeni oczywiście w przedsięwzięcie, byli za dyskrecję sowicie wynagradzani.

W rodzinnej jadalni przy ogromnym stole można było posadzić dwunastu gości. Kredens w stylu Henryka II, mały stolik, kiepskie obrazy, przedstawiające sceny z życia wsi, zawieszone na wyblakłych tapetach w kwiaty, żyrandol rzucający słabe światło, obrus w czerwoną kratę, solidne talerze z białego fajansu, kieliszki z grubego szkła i zdekompletowane sztućce nadawały temu wnętrzu swojski charakter.

Ów dobrotliwie prowincjonalny nastrój restauracja zawdzięczała pani Andrieu, korpulentnej i jowialnej kobiecie, której zalety serca i talenty kulinarne jaśniały przy rondlach w kuchni. Pochodziła z Saint-Cirq-Lapopie w departamencie Lot i zachowała żywotność, jędrność i soczystość tej żyznej i bogatej krainy, zachowała także liczną rodzinę, która przysyłała trufle, pasztety z gęsich wątróbek, wszelkiego rodzaju drób, obfitość wędlin, wyśmienite wino z regionu Cahors, olej z orzechów, najpiękniejsze owoce, przepyszne serki z koziego mleka, a nawet nieco tytoniu uprawianego po kryjomu.

Oczywiście, trzeba było zaskarbić sobie względy kilku wspólników, by dostawy były regularne. „Wyłącznie Francuzów”, z dumą powtarzał pan Andrieu, gdy go pytano, jakim cudem podawał truskawki, nim jeszcze się pojawiły w takich renomowanych restauracjach, jak „Maxim's”, „Ledoyen” czy „Carrère”.

U małżonków Andrieu człowiek mógł być pewien, że nie spotka niemieckiego munduru. Większość klienteli stanowili zamożni emeryci, profesorowie uniwersytetu, pisarze, bogaci sklepikarze i kilku znanych artystów. Niekiedy trafiały się tam podejrzane indywidua i nieco wyzywające kobiety, lecz mówiąca wszystko prosto z mostu właścicielka szybko zniechęcała stałych klientów do sprowadzania takich gości. Przed wojną małżonkowie prowadzili w XV arrondissement restauracyjkę, w której podawano specjalności kuchni z regionu Quercy. Françcois Tavernier chadzał tam regularnie. Wkrótce i mąż, i żona zaczęli żywić do tego nietuzinkowego i hojnego klienta coś więcej niż sympatię. Pod koniec ubiegłego roku bomba położyła kres ich prosperity. Z dnia na dzień stracili wszystko.

To Françcois Tavernier wystarał się dla nich o mieszkanie przy ulicy Saint-Jacques. Urządzili je tanim kosztem, kupując meble na pchlim targu. Podobnie jak większość Francuzów wiadomość o zawieszeniu broni przyjęli z ulgą. Ich jedynak mógł wrócić z frontu. Niebawem Marthe zorientowała się, że może wykorzystać swoją rodzinę na prowincji. Jak przed wojną, stryjowie i kuzyni stali się ich dostawcami. Dzięki jednej czy dwu interwencjom Françcois Taverniera tajna restauracja prosperowała od roku znakomicie.

Interes tak się rozwijał, że musieli ustawić stoliki gdzie się dało: sześć w salonie, trzy w korytarzu, a jeden nawet w sypialni małżonków Andrieu. Lecz ten ostatni stolik był przeznaczony wyłącznie dla przyjaciół.

Stolik w małżeńskiej sypialni oświetlały świece w dość ładnym, srebrnym świeczniku. Bliźniaczy kandelabr stał na komodzie, która służyła jednocześnie jako pomocnik. Zapewne przez pruderię łóżko zasłonięto chińskim parawanem, który zupełnie nie pasował do wystroju wnętrza.

Nim zasiedli do stołu, Françcois musiał pójść ucałować wnuka właściciela, który był jego chrześniakiem. Stanowiło to już rytuał, trudno go było ominąć, dotknęłoby to bowiem tych poczciwych ludzi. Léa wybuchnęła śmiechem, gdy zobaczyła Françcois z dzieckiem na ręku.

— Zupełnie do pana nie pasuje. Nie wiedziałam, że lubi pan dzieci.

Uśmiechnął się do niej, a chłopiec zaśliniał mu koszulę.

— Bardzo lubię. A pani nie?

— Nie znoszę dzieci. Są hałaśliwe i przeszkadzają.

— Kiedyś zmieni pani zdanie.

— Nie sądzę — odrzekła opryskliwie.

Françcois oddał dziecko matce.

— Gratuluję pani, Jeannette, mój chrześniak jest coraz ładniejszy.

Kobieta zarumieniła się z radości i dumy.

— Przyślę męża, przyjmie od państwa zamówienie.

Françcois podsunął Léi krzesło i pomógł jej usiąść. Migotliwy blask świec jakby ożywiał smoki na parawanie i nadawał twarzy dziewczyny wyraz łagodności. Jednak spojrzenie Léi przeczyło temu odczuciu. Françcois wpatrywał się w nią w milczeniu.

— Niech pan przestanie tak mi się przyglądać.

— Często w ciągu tych miesięcy próbowałem wyobrazić sobie pani twarz…

Wszedł syn właścicieli niosąc butelkę wina.

— To ja, panie Françcois, przepraszam, że musieli państwo czekać, ale dużo dzisiaj gości.

— Dzień dobry, Renè, jak leci?

— Dobrze, panie Françcois. Co by państwo powiedzieli na pasztet z gęsich wątróbek, szynkę domowej roboty i nadziewane gęsie szyjki na przystawkę?

— Doskonale.

— Potem mama przygotuje kurczę w potrawce, z kurkami i ziemniakami smażonymi na gęsim smalcu. A sałata z olejem z orzechów i cabècous (małe serki z koziego mleka produkowane w departamencie Lot) na pewno będą państwu smakować. A na deser krem czekoladowy.

— Oj, tak! — wykrzyknęła Léa.

— Niech będzie krem czekoladowy. Proszę nam podać również butelkę cahors.

— Dobrze, panie Françcois. Proszę jednak spróbować tego chablis — powiedział Renè podając kieliszek.

— Mmm… niezłe!

— Prawda?

Renè nalał wina Léi, dopełnił kieliszek Françcois i wyszedł.

Przez chwilę pili w milczeniu.

— Proszę mi opowiedzieć, co się z panią działo przez ten czas… Lecz przedtem czekam na wiadomości o pani d'Argilat.

— Ma się dobrze. Urodziła chłopczyka, który ma na imię Charles.

— Można się było tego spodziewać. A jej mąż?

— Dwukrotnie uciekał z niewoli, za drugim razem mu się powiodło. Przyłączył się do generała de Gaulle'a w Londynie.

Léa powiedziała to z dumą, a jednocześnie tonem wyzwania, lecz zaraz tego pożałowała. Françcois Tavernier czytał w jej twarzy jak w otwartej księdze.

Jeden za drugim wypił dwa kieliszki wina. Musiał z nią porozmawiać. Lecz cóż mógł jej powiedzieć? Jej obawa i podejrzliwość były nie do zniesienia. Jak dać jej do zrozumienia…?

— Léo…

Powoli podniosła na niego wzrok.

— Słucham?

— Laurent świetnie zrobił przyłączając się do generała de Gaulle'a, postąpił bardzo odważnie. Ale nie powinna pani nikomu o tym mówić, nawet mnie.

— Zwłaszcza panu, chciał pan powiedzieć.

Uśmiechnął się zniechęcony.

— Nie, mnie może pani wszystko powiedzieć, nic pani nie grozi z mojej strony, żadne przykre konsekwencje. Natomiast wczoraj bałem się, gdy zobaczyłem panią z tą kanalią Raphaëlem Mahlem.

— To mój stary przyjaciel. Dlaczego nazywa go pan kanalią? Tak czy owak obraca się w tych samych kręgach co pan.

— Punkt dla pani. Pod tym względem ma pani rację. Ale tylko tu się pani nie myli. Jest to kanalia z kilku powodów. Jeden powód to ten, że dla pieniędzy nie zawaha się zadenuncjować na gestapo najlepszych przyjaciół.

— Nie wierzę panu.

— Jeśli znowu go pani spotka, co odradzam, niech go pani o to spyta. A ponieważ jest to wielki zboczeniec podszyty masochizmem, na pewno pani odpowie, a że jest również człowiekiem dokładnym, nie oszczędzi pani szczegółów.

— Niemożliwe, byłoby to zbyt podłe.

— U niego wszystko jest możliwe. Czyż nie przygarnął żydowskiego dziecka…

— Sam pan widzi, że nie jest taki zły.

— …które po kilku miesiącach oddał z powrotem do sierocińca, gdyż uznał, że jest mało inteligentne. Ograbił wiele osób, które oddały mu resztki swego mienia w zamian za przerzucenie do wolnej strefy; zajmuje się przemytem złota, dewiz, heroiny. Policja francuska zatrzymała go dwukrotnie. I dwukrotnie musiała go zwolnić.

— Czym więc pan wytłumaczy, że jest przyjmowany w salonach, że wydawane są jego książki?

— Nigdzie nie jest przyjmowany, najwyżej przez ludzi takich jak ci z wczorajszego wieczora, którzy wysługują się nim, albo przez paru przemytników, przez niektóre grube ryby czarnego rynku. Jego książki zaś ukazały się przed wojną. Proszę mi wierzyć i unikać go. Zniszczy wszystkich, którzy się do niego zbliżą.

— Ale w Bordeaux ostrzegł mnie, że mój stryj…

Léa zawiesiła głos i wypiła nieco wina, żeby dodać sobie pewności.

— Wiem, co robi Adrien, lecz pani nie powinna tego wiedzieć.

— A kto tu mówi o stryju Adrienie? Co pan o nim wie?

— Nic, dajmy temu pokój. Proszę opowiadać dalej. Jakiej to jeszcze wspaniałej rzeczy dokonał pani przyjaciel Raphaël?

— W Bordeaux odstąpił swoje miejsce na pokładzie „Massilii” ojcu Sary Mulstein.

— To prawda, mówiła mi o tym. Przyznam, że byłem zaskoczony. Sara, tak jak pani, jest wobec niego pobłażliwa. Twierdzi, że nie jest zepsuty do szpiku kości.

— Czy Sara jest jeszcze w Paryżu?

— Tak. Nie chce wyjechać. Dosyć ma uciekania.

— Ale to przecież szaleństwo.

— Wiem, mówię jej to za każdym razem, ilekroć ją spotkam. Ale po śmierci ojca coś w niej pękło.

— Nie wiedziałam, że nie żyje.

— W Algierze policja rządu Vichy wtrąciła go do więzienia.

— Dlaczego?

— Bo był Żydem i cudzoziemcem. Nie zniósł odosobnienia. To był stary, zmęczony człowiek, który żył tylko dla muzyki. Pewnego ranka znaleziono go w celi martwego.

— Lubił go pan?

— Tak, to był nadzwyczajny człowiek. Wraz z nim umarła najlepsza cząstka ludzkości.

Weszła Jeannette z dwoma, obficie wypełnionymi talerzami.

— Smacznego, psze państwa.

Léa podziwiała stojący przed nią talerz. Nagle poczuła mdłości, przesunęła ręką po czole.

— Wiem, co pani czuje, Léo. na razie nic więcej nie mogę pani powiedzieć. Żeby mi zaufać, musiałaby pani śLepo się we mnie zakochać. Wiem, że licząc na zaufanie za dużo bym od pani wymagał. Jest jeszcze na to za wcześnie. Niech pani je. W naszych czasach jedzenie stało się rzadką przyjemnością.

— Sądząc po tym, co widzę, nie dla pana.

— Nadal będzie pani piła chablis, czy może woli pani cahors?

— Poproszę cahors.

Françcois wstał, wziął kieliszek z pomocnika i nalał jej czerwonego wina.

Z początku Léa jadła półgębkiem, lecz niebawem smakowity pasztet z gęsich wątróbek i aksamitne wino przywróciło jej apetyt.

Kiedy już dokładnie wytarła talerz kawałkiem chleba, jej spojrzenie nabrało nieco łagodności.

— Jest pani, Léo, jak małe zwierzątko: wystarczy panią nakarmić, pogłaskać, żeby zapomniała pani o trudnym życiu.

— Niech pan nie myśli, że to takie proste — wybełkotała z pełnymi ustami.

Wycierając ręce w wielki, biały fartuch, weszła Marthe Andrieu, a za nią jej syn z półmiskiem przykrytym srebrnym kloszem. Z dumą podniosła pokrywę.

— Niech pan to powącha, panie Françcois. Mnie ten zapach zniewala, przypominają mi się moje strony. Widzę, jak moja biedna matka smaży przy wielkim piecu na farmie borowiki, kurki albo lejkowce. Nikt tak jak ona nie potrafił przyrządzać grzybów.

— Oprócz pani, Marthe.

— O nie, panie Françcois, grzyby mamy były dużo lepsze.

Uśmiechnął się na ten naiwny przejaw lojalności dziecka wobec matki i spróbował dania przyrządzonego równie smakowicie i z równą pieczołowitością.

— Nigdy w życiu nie jadłam nic tak dobrego — powiedziała Léa wycierając ociekającą tłuszczem brodę.

Kucharka uśmiechnęła się z zadowoleniem i rzekła do Françcois z poufałą, a zarazem frywolną miną:

— To dobry znak, kiedy ładna dziewczyna lubi smaczną kuchnię… Zostawiam państwa, goście czekają.

Léa zjadła sama prawie całe kurczę, kurki i ziemniaki. Sporo też wypiła. Oddając się przyjemności jedzenia, zapomniała o swoich obawach i swobodnie rozkoszowała się chwilą. Nie zaprotestowała, gdy nogi jej towarzysza objęły pod stołem jej nogi, a palce pieściły jej dłoń.

Razem z sałatą podano cabècous. Pod zachwyconym spojrzeniem Françcois Léa pochłonęła trzy serki. Druga butelka cahors była w dużej części opróżniona.

Kiedy Léa zjadła do końca obfitą porcję tłustego, gładko utartego kremu czekoladowego, uznała, że życie jest piękne.

Françcois wielokrotnie musiał się powstrzymywać, by jej nie porwać i nie zanieść na łóżko za parawanem. Teraz paliła niewielkie cygaro. Lekko odchylona na oparcie krzesła, które odsunęła od stołu, siedziała założywszy nogę na nogę tak, że widać było koronkę halki. Z na wpół przymkniętymi oczyma delektowała się jawnie tą chwilą całkowitej błogości.

Spod uchylonych powiek obserwowała mężczyznę, który był jej kochankiem. Podobała się jej siła, która biła od tej postaci, i jego spojrzenie na przemian to pogodne, to chmurne, czułe i twarde, wyrozumiałe, to znowu pogardliwe, przypatrywała się jego twarzy o wyrazistych rysach, pięknych ustach, które potrafiły tak wspaniale całować. Wspomnienie poprzedniego wieczoru przejęło ją miłym dreszczem. Pragnę go, pomyślała.

— A gdybyśmy tak położyli się na trochę?

Françcois uśmiechnął się. Prawdę mówiąc spodziewał się tej propozycji, lecz przez ostrożność nie wyszedł z nią pierwszy. W swej bogatej karierze miłosnej spotkał niewiele kobiet w tak naturalny sposób stworzonych do miłości. Kochała spontanicznie, z radosną wirtuozerią, czego na pewno ani nie odziedziczyła po matce, ani też nie nauczyła się u sióstr w Sacré-Coeur w Bordeaux. Ponadto nigdy nie okazała najmniejszej obawy przed zajściem w ciążę. Czyżby to była oznaka nieuświadomienia? Czyżby była nieświadoma niebezpieczeństwa?

Łóżko za parawanem tonęło w cieniu. Łagodnie ją ułożył, całował czule jej powieki, usta, szyję. Poddawała mu się biernie. Nagle zarzuciła mu ręce na szyję, całowała i wpijała się w jego usta.

— Chcę, żebyś mnie kochał aż do bólu, tak jak w Montmorillon.

Z wielką radością posiadł powolną mu dziewczynę.

Françcois kazał przygotować koszyk z najlepszymi konserwami i przetworami państwa Andrieu i wręczył go Léi dla ciotek.

— Proszę to przekazać ode mnie.

— Dziękuję.

— Kiedy znów się zobaczymy?

— Nie wiem, wyjeżdżam za dwa dni.

— Tak szybko!

Wzruszył ją sposób, w jaki wypowiedział te słowa. Odpowiedziała mu już łagodniejszym tonem:

— Od śmierci matki stan zdrowia mojego ojca nie pozwala mi zostawiać go samego zbyt długo.

— Rozumiem. Jeśli będzie się pani widziała ze stryjem Adrienem, proszę go ode mnie pozdrowić.

Przypomniało jej się zalecenie dominikanina: „Gdybyś miała w Paryżu jakiś poważny problem, zwróć się do Françcois Taverniera”. W czym mógłby jej być pomocny ktoś, kto zdawał się być z Niemcami w takiej komitywie?

— Będę pamiętać, tym bardziej, że w razie potrzeby kazał mi zwrócić się do pana.

Uśmiech zadowolenia złagodził jego rysy.

— Miał słuszność, proszę mu więc powiedzieć, że wszystko bez zmian.

— Dobranoc, powiem mu. Dziękuję za tę wspaniałą kolację i za to — rzekła wskazując koszyk. — Ciocia Lisa się ucieszy!

Nazajutrz Léa spędziła cały dzień w łóżku, zamknięta w swojej sypialni. Zmógł ją atak wątroby.

Następnego dnia, blada i osłabiona, poszła chwiejnym krokiem do Muzeum Grèvina. Wszystko odbyło się zgodnie z przewidywaniami Adriena. Kiedy wróciła na ulicę de l'université, czekała na nią Sara Mulstein.

— Françcois Tavernier powiedział mi, że jest pani przejazdem w Paryżu. Miałam ochotę panią zobaczyć — rzekła ściskając Léę.

Jakże się zmieniła! Nadal była bardzo piękna, może nawet jeszcze piękniejsza, lecz jak gdyby zaszła w niej jakaś głęboka, wewnętrzna przemiana, która całkowicie przeobraziła wyraz jej twarzy i spojrzenie. Léa miała dziwne uczucie, że w Sarze mieszka ktoś inny. Jak gdyby dla potwierdzenia jej myśli Sara powiedziała:

— Tak bardzo się ostatnio zmieniłam, że sama siebie nie poznaję.

— Françcois powiedział mi o pani ojcu…

— Tak, nie mówmy o tym, dobrze?

— A pani mąż?

— Mam nadzieję, że już nie żyje.

Léa poczuła w ustach smak żółci.

— Najpierw go torturowali, a potem wysłali do obozu koncentracyjnego. Nawet nie wiem, do którego.

Sara milczała długą chwilę, której Léa nie śmiała przerwać.

— Françcois wspomniał mi, że darzy pani przyjaźnią Raphaëla Mahla; ja również, pomimo tego, co o nim wiem. Jednak proszę mieć się na baczności, ten człowiek krzywdzi nawet tych, których kocha.

— I nadal pani się z nim widuje?

— Czy w mojej sytuacji może mi coś jeszcze zaszkodzić? Widuję się z nim, bo mnie intryguje, bo chciałabym zrozumieć, skąd się w nim bierze zło i ta przenikliwość sądów. Dlaczego stara się unicestwić samego siebie, skąd ta pogarda dla własnej osoby, ta skłonność do upokorzenia połączona z pychą i zarozumialstwem? Wiem, że może czynić dobro, bez powodu, dla zabawy, i zaraz potem wyszydzić ten czyn, jak gdyby pragnął sam siebie ukarać za chwilę dobroci.

— Dlaczego nie wyjedzie pani z Francji?

— Nie wiem. Lubię ten kraj i zmęczona jestem uciekaniem. A poza tym nie chcę za bardzo oddalać się od Niemiec, bo mówię sobie, wbrew wszelkiej logice, że może mój mąż odzyska wolność.

— Niech pani przynajmniej wyjedzie do strefy nie okupowanej.

— Tak, może. Françcois chciałby, żebym pojechała do jego znajomych w Limousin.

— Dokąd? Do Limoges?

— Nie, do Eymoutiers. To takie miasteczko niedaleko Limoges.

— Jutro jadę do Limoges, może pojedzie pani ze mną?

— A co ty będziesz robić w Limoges? — wykrzyknęła Albertine.

Léa skarciła się za nieostrożność, lecz było już za późno. Zaczęła więc coś wymyślać na poczekaniu:

— Tata ma klienta, który winien mu jest pieniądze, i prosił, żebym do niego pojechała.

— Mogłaś nam o tym wcześniej powiedzieć.

— Przepraszam, cioteczki, ale nie pomyślałam o tym. Co pani na to, Saro? Pojedzie pani ze mną?

— Czemu nie, tutaj czy gdziekolwiek indziej.

Na dźwięk dzwonka u drzwi cztery kobiety znieruchomiały.

Drzwi buduaru otwarły się i stanął w nich Françcois Tavernier.

— Ale nas pan przestraszył! — wykrzyknęła Sara. — Myślałam, że to gestapo.

— Z powodu gestapo jestem tutaj. Nie może pani wrócić do państwa Donati, zostali aresztowani.

— Nie!…

— Musi pani wyjechać. Przyniosłem pani dokumenty i przepustkę do strefy wolnej.

— Ależ ja nie mogę tak wyjechać, moje rzeczy, książki…

— Wiem, Saro, ale nie mamy wyboru. Dziś wieczorem nie odchodzi już pociąg do Limoges, dopiero jutro o siódmej trzydzieści. Musi pani nim jechać. W Limoges trzeba się przesiąść do Eymoutiers. A teraz musimy znaleźć dla pani jakiś nocleg.

— Pani Mulstein może zanocować tutaj — powiedziała Albertine. — Prawda, Liso?

— Oczywiście, będzie nam miło.

Françcois Tavernier popatrzył z uśmiechem na obie stare panny.

— To bardzo szlachetnie ze strony pań. Lecz muszę panie ostrzec, że może się to okazać niebezpieczne.

— Nie mówmy o tym, drogi panie.

— Każę przygotować łóżko dla pani — powiedziała Lisa.

— Nie trzeba, będę spała z Léą, jeśli się zgodzi. W ten sposób łatwiej się obudzimy i nie spóźnimy się na pociąg.

— Léa jedzie do Limoges? — spytał zdziwiony Françcois.

— Tak, nim pan przyszedł, zaproponowałam Sarze, żeby pojechała ze mną.

— Będę spokojniejszy wiedząc, że podróżujecie razem. Najbardziej niebezpieczną chwilą będzie kontrola dokumentów przy przekraczaniu linii demarkacyjnej. Łatwiej zniesiecie to we dwie. Léo, czy mogę z panią porozmawiać w cztery oczy?

— Chodźmy do mojego pokoju.

Léa usiadła na łóżku i zawinęła się w kołdrę.

— Nie pytam, po co jedzie pani do Limoges, gdyż przypuszczam, że mi pani nie powie. Ale zaklinam, żeby pani była ostrożna. Czy zechce pani wyświadczyć mi przysługę?

— Jeśli będę mogła.

— Chciałbym, żeby odwiozła pani Sarę do moich przyjaciół w Eymoutiers. Ona mówi świetnie po francusku, lecz boję się, że jej akcent wzbudzi ciekawość policji niemieckiej albo naszej.

— Dlaczego chcą ją aresztować?

— Aresztują wszystkich Żydów cudzoziemców. Zgadza się pani?

— Tak.

— Dziękuję.

Znowu zadźwięczał dzwonek. Léa zerwała się, żeby otworzyć. Potrącając ją, wpadł do mieszkania Raphaël Mahl.

— Gdzie jest Sara?

Zaskoczona Léa oparła się o ścianę. Oby tylko Estelle, która właśnie nadeszła, nic nie powiedziała!

— O kim pan mówi?

— O Sarze Mulstein oczywiście.

— Nie widziałam jej od czterdziestego roku. Dlaczego jej pan szuka?

— Bardzo panią lubiła. Powiedziałem jej, że jest pani w Paryżu. Pomyślałem, że zechce panią odwiedzić. Od dwóch godzin wszędzie jej szukam.

— Dlaczego?

— Żeby jej powiedzieć, by nie wracała do domu, bo czeka na nią gestapo.

Léa udała zdziwienie, jak tylko mogła najlepiej:

— O Boże!

Raphaël ciężko usiadł na ławeczce w przedpokoju.

— Gdzie ona może być? Nie mogę przecież stać na czatach przed drzwiami jej domu.

— Wydawało mi się, że jest pan w jak najlepszych stosunkach z tymi panami?

— Tak, póki im się do czegoś przydaję. Jeśli się dowiedzą na przykład, że usiłuję wydrzeć z ich szponów córkę Israëla Lazare'a, to zamiast niej ja się znajdę w obozie koncentracyjnym.

— Mój biedny Raphaëlu, nie oczekuje pan chyba, żebym się nad panem użalała? W końcu to przecież pańscy przyjaciele.

— Ma pani słuszność — powiedział wstając. — Niech mnie pani nie żałuje, nie jestem tego wart. Pożegnam panią, idę na dalsze poszukiwania. Gdyby przypadkiem spotkała pani Sarę, proszę jej powiedzieć, żeby nie wracała do domu. A pani, moje serduszko, nadal trwa w zamiarze powrotu na tę swoją wieś?

— Tak.

— No cóż, szczęśliwej podróży. Proszę o mnie pomyśleć od czasu do czasu. Żegnam.

— Do widzenia, Raphaëlu.

Léa w zamyśleniu zamknęła wolno za nim drzwi i słuchała, jak cichnie na schodach stukot jego kroków.

— Brawo, była pani wspaniała — powiedział Françcois obejmując dziewczynę ramieniem.

— Widzi pan, że nie jest taki zły, ja pan twierdził.

— Możliwe, ale nie byłbym tego pewien. To mogła być pułapka.

— Nie. Jestem przekonana, że był szczery.

— Ja też — powiedziała Sara wychodząc z buduaru.

— Dobrze, dobrze. Mimo wszystko musimy być jeszcze bardziej ostrożni. Jutro ktoś po was przyjedzie i odwiezie na dworzec. Przyjdzie tu na górę o wpół do siódmej, zadzwoni i powie: „Taksówka czeka”. To człowiek, który ma rikszę. Niekiedy korzystam z jego usług. Będzie miał dla was bilety. Zostanie z wami aż do odjazdu pociągu… Saro, muszę już iść. Proszę mi przyrzec, że nie będzie się pani narażała.

— Spróbuję, Françcois, przyrzekam to panu — powiedziała całując go. — Dziękuję, za wszystko panu dziękuję.

— Dopóki będziecie razem, proszę uważać na Léę — powiedział jej cicho.

— Przyrzekam to panu.

W głowie Léi panował zupełny zamęt. Kim naprawdę był Françcois Tavernier, a kim Raphaël Mahl? A Sara Mulstein? Jaką grę prowadzili? A ona, przecież zostawiała książki w salach kinowych, podnosiła prospekty w muzeach, miała jechać pociągiem do Limoges z poszukiwaną przez gestapo Żydówką po to, żeby spytać o „Tajemnice Paryża” w jakiejś księgarni? To wszystko było idiotyczne. Dlaczego zgodziła się wypełnić misję stryja Adriena? Tak była pochłonięta swoimi myślami, że drgnęła słysząc głos Françcois:

— Niech pani za dużo nie rozmyśla, Léo. Na niektóre pytania nie ma odpowiedzi. Wszystko jest bardziej proste i zarazem bardziej skomplikowane, niż sobie pani wyobraża. Do zobaczenia, dziecinko, będzie mi pani brakowało.

Léi zdawało się, że coś pęka w jej sercu. W najwyższym stopniu zdumiona pomyślała sobie: Wygląda na to, że rozstanie z nim sprawia mi ból? Zirytowana nadstawiła policzek do pocałunku, który był tak lekki, że ledwo go poczuła.

Była jeszcze ciemna noc, gdy rikszarz zadzwonił do drzwi ich mieszkania.

24

Na różnych przejściach linii demarkacyjnej w okolicy Niemcy dobrze już znali Léę. Nazywali ją „Das Mädchen mit dem blauen Fahrrad” (dziewczyna z niebieskim rowerem). Kiedy wracała ze strefy „nono” (nie okupowanej) z koszykiem pełnym owoców: truskawek, czereśni, brzoskwiń czy moreli na bagażniku, nigdy nie omieszkała poczęstować nimi żołnierzy. Często pod owocami ukryte były listy, które odbierała na poste restante w Saint-Pierre-d'Aurillac.

— No, no, ale panienka ma wielbicieli — za każdym razem powtarzał stary pocztowiec.

Dla większego bezpieczeństwa zwijała niekiedy listy i wsuwała je pod siodełko albo w rurkę kierownicy. Pewnego razu jakiś Niemiec, bardziej podejrzliwy niż jego koledzy, powiedział:

— Proszę otworzyć torbę, pani przewozi korespondencję.

Léa roześmiała się głośno, pokazując mu torebkę.

— Gdybym chciała przewieźć korespondencję, schowałabym ją pod siodełkiem, a nie w torebce!

— Byłaby to rzeczywiście dobra kryjówka — odpowiedział mężczyzna zwracając jej torebkę.

Léa bała się. Kiedy wsiadała na rower, trzęsły się pod nią nogi. Tego dnia stok Montaunoire wydał jej się bardzo stromy, trudny do pokonania. Lubiła jednak te swoje wyprawy na wieś, pozwalały bowiem wyrwać się z atmosfery Montillac, z każdym dniem bardziej ciążącej z powodu demencji Pierre'a Delmas, coraz bardziej nieznośnych nacisków Fayarda, który zmierzał do odkupienia majątku, lamentów Bernadette Bouchardeau nad synem, coraz mniej dyskretnej obecności dwóch oficerów niemieckich, a szczególnie z powodu Françcoise, która od dwóch miesięcy stała się nie do zniesienia. Zaczynało brakować pieniędzy. Ruth oddała Léi wszystkie swoje oszczędności. Nim do tego doszło, Léa zwróciła się do stryja Luca, najzamożniejszej osoby w rodzinie. Adwokat, którego kolaboracyjne poglądy nie były już dla nikogo tajemnicą, poradził jej, by sprzedała posiadłość Fayardowi, skoro ojciec nie jest w stanie się nią zajmować i nie ma syna, który by po nim dziedziczył majątek.

— Ale przecież jestem ja, są moje siostry.

— Kobieta!… Jak gdyby kobieta była zdolna poprowadzić winnicę! Jeśli ci zależy na Montillac, znajdź sobie męża, który zajmie się gospodarstwem. To nie powinno być szczególnie trudne dla takiej ładnej dziewczyny jak ty, nawet jeśli nie ma posagu.

Blada z upokorzenia Léa nalegała:

— Stryju, na Martynice są przecież ziemie należące do matki. Jak wojna się skończy, będziemy mogli je sprzedać.

— Moje biedne dziecko, wszystko jest takie wątpliwe. Któż cię może zapewnić, że te ziemie nie są już zajęte przez komunistów albo zagrabione przez czarnuchów… Wybacz mi, ale jestem umówiony. Pozdrów ode mnie twojego biednego ojca. W przyszłym tygodniu wydaję małe przyjęcie na cześć twojej kuzynki. Będą na nim Laure i Françcoise, czy ty też przyjdziesz?

— Nie, dziękuję, stryju, nie podobają mi się ludzie, których się u ciebie spotyka.

— Co masz na myśli?

— Dobrze wiesz. Przyjmujesz u siebie szefa policji w Bordeaux, różnych…

— Dość! Przyjmuję, kogo mi się podoba. Stwierdzam, że jesteś pod wpływem tego biedaczyny Adriena, o którym jego superior mówił mi kilka dni temu: „Modlę się do Boga za naszego nieszczęsnego brata, by go sprowadził na właściwą drogę i objawił mu, na czym polega prawdziwy interes Francji”. Uważam, że Adrien zdradził ojczyznę i Kościół. Wielki to wstyd dla naszej rodziny, że jeden z jej członków sprzymierzył się z bandytami. Dzięki Bogu, nikomu nawet przez myśl nie przeszło, że mógłbym podzielać jego szkodliwe poglądy. Zresztą powiedziałem przyjaciołom, że gdyby ten zdrajca stanął przede mną, w jednej chwili bym go zadenuncjował. Dla mnie mój brat umarł.

— Łajdak!

Luc Delmas groźnie postąpił w stronę Léi.

— Czy wiesz, do kogo mówisz?

— Dla mnie to ty umarłeś, pluję na twojego trupa.

Léa przeszła od słów do czynów i plunęła stryjowi w twarz.

Pieniądze Ruth pozwolą im dotrwać do winobrania.

Z nastaniem lipca Laure wróciła do domu; była to Laure odmieniona, pełna nienawiści, gdyż od kłótni Léi ze stryjem Lukiem nie przyjmowano jej już w jego pięknym mieszkaniu. Spędzała całe dnie zamknięta w swoim pokoju albo w Langon u córki notariusza, przyjaciółki z internatu.

Léa spróbowała zbliżyć się do najmłodszej siostry, którą kochała, lecz dziewczyna odmawiała wszelkiego kontaktu. Przez przekorę Laure spacerowała w winnicy z Frederikiem Hanke, wybuchała głośnym śmiechem i demonstracyjnie go kokietowała.

W lipcu 1942 roku do Montillac powróciła również Camille z synkiem. Gestapo wypędziło ich z Roches-Blanches, a posiadłość i cały majątek Laurenta d'Argilat, zadenuncjowanego jako agenta Londynu, wzięto pod sekwestr. W Bordeaux podporucznik SS Friedrich Wilhelm Dohse długo przesłuchiwał Camille. Chciał się dowiedzieć, gdzie przebywa jej mąż. Z największym spokojem młoda kobieta powiedziała, że nie otrzymała żadnych wiadomości oprócz informacji przekazanych drogą urzędową. Dohse nie dał się wywieść w pole, lecz uznał, że lepiej ją wypuścić, bo wcześniej czy później Laurent d'Argilat spróbuje przekazać jej wiadomość, albo się z nią spotkać.

Co tydzień na poczcie w Saint-Pierre-d'Aurillac Léa odbierała listy od Sary Mulstein, w których ta z dużym poczuciem humoru opisywała swoje życie w Limousin. Nie szczędziła złośliwości pisząc, jakie miny mieli mieszkańcy Eymoutiers, gdy widzieli ją chodzącą po uliczkach miasteczka z żółtą gwiazdą naszytą na sukience jako wyraz solidarności z Żydami w strefie okupowanej:

„Nie byliby bardziej skrępowani, gdybym spacerowała nago. Większość odwracała głowy. Jedynie pewien starszy pan z sumiastymi, siwymi wąsami, jakie zazwyczaj noszą wieśniacy i z orderami w klapie sztruksowej marynarki, podszedł raz do mnie, zdjął duży, czarny, filcowy kapelusz i powiedział szorstkim głosem: „Byłbym bardziej dumny, gdybym nosił, tak jak pani, gwiazdę zamiast tego żelastwa, które zdobyłem pod Verdun”.”

W innym liście wyszydzała upokarzające sankcje wobec Żydów:

„Po zakazie posiadania radioodbiorników i telefonu zabrania się nam obecnie wstępu do restauracji, kawiarni, teatrów, kin, kabin telefonicznych, na baseny, plaże, do muzeów, bibliotek, zamków warownych, na wystawy, na targi i jarmarki, na tereny sportowe i kempingi, na tory wyścigowe, do parków… Przypuszczam, że uprawianie miłości z nie-Żydem jest również zabronione. W gruncie rzeczy hitlerowcy marzą jedynie o tym, by zakazać nam oddychania, bo powietrze, które wydychamy, może zażydzić czystą rasę niemiecką”.

W swoich listach często pisała o Françcois Tavernierze, o ich przyjaźni datującej się jeszcze sprzed wojny, o całkowitym zaufaniu, jakim go darzyła. Popierała dążenie Léi do zachowania Montillac, radząc jej, by wykazywała ostrożność w rozmowach z Fayardem.

27 lipca przyszedł ostatni list od Sary. Léa zatrzymała się pod drzewem i rozerwała kopertę.

„Gdy będziesz czytała te linijki, ja już będę z powrotem w Paryżu. Wydarzenia ostatnich dni nie pozwalają mi pozostawać w ukryciu, gdy mój naród prowadzi się na rzeź. Ponieważ cenzura działa sprawnie, być może nie wiesz, co się dzieje. A oto fakty, jakie mi przekazali mój przyjaciel Żyd i jego przyjaciółka, którzy pracują w Urzędzie do Spraw Żydowskich.

W nocy ze środy na czwartek, między trzecią a czwartą nad ranem, policjanci francuscy zastukali do drzwi tysięcy cudzoziemskich rodzin żydowskich wszelkiego pochodzenia i dokonali aresztowań. Nielicznym udało się zbiec dzięki litościwym lub przekupnym policjantom, niestety takich było zbyt mało. Pozostałych Żydów, kobiety, dzieci, starców, mężczyzn, a nawet chorych zabrano razem z ich skromnym bagażem. Najsłabszych przewieziono autobusami, pozostali poszli piechotą. Na ich widok paryżanie odwracali głowy. Zamknięto ich na Vèlodrome d'Hiver: siedem tysięcy, w tym 4051 dzieci! Sześć tysięcy innych poprowadzono do obozu w Drancy. Policja francuska zatrzymała trzynaście tysięcy osób, tylko dlatego, że byli Żydami!… Podobno władze niemieckie były zawiedzione: spodziewano się trzydziestu dwóch tysięcy… By uniknąć obławy, wielu Żydów popełniło samobójstwo. Kobiety, pamiętające z dzieciństwa pogromy w Rosji i w Polsce, wyskakiwały z okien z dziećmi na ręku.

Obiekt nie był przygotowany na przyjęcie takiego tłumu. Ludzie cały tydzień przebywali tam pod rozgrzanym od słońca dachem z blachy i szkła, bez żadnej możliwości wietrzenia, z każdym dniem w coraz bardziej nieznośnym smrodzie. Nieliczne latryny przestały się wkrótce nadawać do użytku, nieszczęśni dreptali w obrzydliwym błocie, uryna płynęła po schodkach widowni. Do strachu dołączyło uczucie poniżenia. Chorzy pozbawieni opieki umierali. Tylko dwóm lekarzom wolno było wchodzić na teren Vèl d'Hiv, lecz pomimo pomocy pielęgniarek z Czerwonego Krzyża nie mogli zapobiec poronieniom, dyzenterii, szkarlatynie… Tylko około dziesięciu osobom udało się zbiec. W niedzielę 19 lipca tysiąc osób, w większości mężczyzn, zamknięto w wagonach towarowych i wywieziono do Niemiec.

Wiem, jaki los ich tam czeka, lecz jest to tak okropne, że gdy o tym mówię, nikt nie chce w to uwierzyć. Nawet moi przyjaciele Żydzi. A przecież niektórzy spośród moich znajomych czytali jak ja „Mein Kampf”, a także angielską „Białą księgę”, wydaną we Francji w 1939 roku, która podawała przerażające szczegóły dotyczące obozu w Buchenwaldzie. Traktowali to jedynie jako fantastyczne opowieści. A poza tym tak bardzo ufali Francji!

Dlaczego Francuzi uczestniczą w tym, co na zawsze pozostanie wielką hańbą ludzkości? Dlaczego?

Nie byłam wierząca ani praktykująca. Dzięki podróżom, językom, którymi władam, mojej kosmopolitycznej kulturze czułam się wolną obywatelką świata. Teraz jestem Żydówką i tylko Żydówką. Przyłączam się więc do mojego narodu, wiedząc, że idę na śmierć. Godzę się na to. JeśLi się okaże, że możliwa jest walka o uchronienie choćby kilkorga spośród nas przed zagładą, będę walczyła. Wówczas być może zwrócę się do Ciebie. Wiem, że mnie nie zawiedziesz.

Miej się na baczności, Droga Przyjaciółko. Taka jesteś młoda. Pomyśl czasem o mnie, Twoja myśl podtrzymywać mnie będzie na duchu i dodawać odwagi. Całuję Cię tak mocno, jak mocno Cię kocham. Sara.”

Na ostatniej stronie dopisane postscriptum:

„Załączam hańbiący artykuł, jaki ukazał się w antysemickim dzienniku „Au Pilori” 23 lipca 1942 roku. Przesyłam Ci go po to, by ludzie nigdy nie zapomnieli, co mają odwagę wypisywać tacy osobnicy jak Rebatet, Céline, Chateaubriant, Philippe Henriot, Brasillach i im podobni… Pamiętaj też o moim przyjacielu Françcois Tavernierze. Wiem, że Ciebie kocha, i nie wydaje mi się, bym się myliła twierdząc, że Ty również go kochasz, choć jeszcze o tym nie wiesz. Jesteś stworzona dla niego, tak jak on jest stworzony dla Ciebie”.

Przesłany przez przyjaciółkę wycinek prasowy upadł na ziemię. Był to tylko fragment zapowiadający duży artykuł, który podpisał Jacques Bourreau.

„14 lipca 1942 r. Nadzwyczajna nowina obiega Paryż.

Komunikaty państwowego radia i telewizji podały: umarł ostatni Żyd. Tym samym wygasła ta podła, nędzna rasa, której ostatni przedstawiciel żył od urodzenia w starym ZOO w lasku Vincennes, w specjalnie dla niego przeznaczonej norze, gdzie nie dla przyjemności wzrokowej, lecz dla podbudowania moralnego nasze dzieci mogły go oglądać, jak się miota korzystając z namiastki wolności. Umarł. W gruncie rzeczy to i lepiej. Ja osobiście zawsze się bałem, żeby nie uciekł, bo Bóg raczy wiedzieć, jakie szkody może wyrządzić Żyd na wolności! Był sam od śmierci swej towarzyszki życia, która na szczęście okazała się bezpłodna, lecz z tym plemieniem nigdy nic nie wiadomo. Będę musiał pójść do ZOO, żeby się upewnić o wiarygodności tej informacji”.

Był wspaniały, letni ranek, nie za ciepło, ani chmurki na niebie, ledwie łagodny powiew wiatru. Pola i winnice wyglądały jak mozaika form geometrycznych w różnych odcieniach zieleni. Na niektórych łąkach stada owiec tworzyły białe punkciki. W dali wieża dzwonnicy i dachy wioski uzupełniały harmonię lekko pofałdowanego krajobrazu.

Léa wstała, odkładając na później czytanie listu od Adriena. Podniosła z ziemi rower i ruszyła w stronę Mouchac, Verdelais i Liloy, gdzie miała dostarczyć pocztę.

Po powrocie do Montillac schroniła się w swoim pokoju, żeby wreszcie przeczytać list. Raz jeszcze stryj gratulował jej świetnego wywiązania się w Paryżu i w Limoges z powierzonej misji. Prosił, żeby co wieczór słuchała Londynu. Kiedy usłyszy przez radio określoną wiadomość, przyjedzie do Tuluzy, żeby się z nim zobaczyć. Na poczcie głównej odbierze list zawierający informację o miejscu spotkania. Wyjedzie w dwa dni po usłyszeniu następującej wiadomości: „Fiołki kwitną przy kapliczce”.

Léa kończyła palić list, gdy bez pukania weszła Camille.

— Przepraszam, że przeszkadzam. Nie było nic dla mnie?

— Nie, tylko list od Adriena — odpowiedziała Léa pokazując spaloną kartkę — i od Sary Mulstein, która wyjechała z Eymoutiers.

— Dokąd?

— Do Paryża.

— Do Paryża! Ona chyba oszalała!

— Masz, przeczytaj, lepiej ją zrozumiesz.

Drugiego sierpnia Léa usłyszała przez radio oczekiwaną wiadomość. Pod jej nieobecność Camille zobowiązała się rozwozić korespondencję.

Na poczcie w Tuluzie Léa otrzymała lakoniczną informację, by około piątej po południu udała się do bazyliki Saint-Sernin, wstąpiwszy przedtem do kościoła Notre-Dame-du-Taur.

Było upalnie. Léa miała pragnienie i była głodna. W dworcowym bufecie w Matabiau wypiła ciepłą lemoniadę. Niewielki ruch panował na ulicach Bayard i Rèmusat, a także na placu du Capitole. Mały kościół przy ulicy du Taur wydał się Léi oazą na tej pustyni wśród rozgrzanej do białości cegły. Upłynęło trochę czasu, nim jej oczy przyzwyczaiły się do półmroku. Podeszła do ołtarza, przed którym paliła się czerwona lampka. Fragmenty modlitw przeplatały się w jej głowie: „Ojcze nasz, któryś jest w niebie… Zdrowaś Mario, łaskiś pełna… Boga Ojca Wszechmogącego… sądzić żywych i umarłych… Baranku Boży… Bądź wola Twoja… Zbaw nas od złego…”

Léa postawiła na ziemi skórzaną walizeczkę, która należała niegdyś do jej matki, i uklękła. Przepełniało ją pragnienie, by móc nadal wierzyć w Boga, schronić się pod jego opiekę. Lecz jedyne, co odczuwała, to ogromne znużenie. Dopiero czwarta! Powłócząc nogami weszła do kościoła stara kobieta. Zatrzymała się przed Léą, przeciągle na nią popatrzyła, a potem ruszyła dalej pomrukując pod nosem:

— W takim stroju do kościoła!

W letnim upale Léa zapomniała o dekolcie za krótkiej już sukienki z niebieskiego płótna. Pogrzebała w walizce szukając chustki, którą włożyła na głowę, i zakryła nią trochę ramiona. Przyciągała już teraz mniej spojrzeń.

Wpół do piątej Léa wyszła z kościoła i ruszyła w stronę bazyliki Saint-Sernin. Nadal panował upał, ani podmuchu wiatru. Na nierównych płytach chodnika głośno stukały drewniane podeszwy jej butów. Naraz uchyliło się przed nią skrzydło ciężkiej bramy szesnastowiecznego pałacyku, na ulicę wyszedł mężczyzna, schwycił ją za rękę i wciągnął na podwórze.

— Ale…

Dłonią zatkał jej usta.

— Proszę nic nie mówić, grozi pani niebezpieczeństwo.

Z ulicy dobiegły ich odgłosy pościgu i całkiem blisko jakieś krzyki.

— Nie wymkną się nam, łajdaki…

— Nie mów hop, te kurewskie Żydki są przebiegłe.

— Zgoda, ale szef zawsze ich przechytrzy.

— To prawda, że księża im pomagają?

— Podobno, ale głowę daję, że to komuniści przebrani za księży.

— Jednak ten dominikanin, którego wczoraj zatrzymali, to prawdziwy ksiądz.

Przytulając się do podtrzymującego ją mężczyzny, Léa zadrżała.

— Trzeba sprawdzić. Nawet jeśLi to rzeczywiście ksiądz, to i tak pożałuje, że przyszedł na świat. Nie można wierzyć w Boga i pomagać Żydom.

W uliczce rozległ się przeciągły gwizdek.

— Lecimy!

Obaj mężczyźni pobiegli. Potem słychać było krzyki, przekleństwa, strzały i… zapadła cisza.

Léa stała oparta o bramę, oczy miała zamknięte.

— Chodźmy, przejdziemy piwnicami.

— Proszę mi powiedzieć, czy to mojego stryja aresztowali?

— Nic nie wiem. Wczoraj Lécussan i jego ludzie urządzili zasadzkę na Żydów i ich przewodników. Wiem, że był z nimi ksiądz.

— Jak wyglądał?

— Nie wiem. Chodźmy, niedługo dzielnica zostanie otoczona.

— Jeszcze jedno pytanie. Skąd pan wiedział, że będę tędy przechodzić?

— Otrzymałem rozkaz, by panią osłaniać od Notre-Dame-du-Taur do Saint-Sernin. Przechodząc przed bazyliką rozpoznałem Lécussana i dwóch jego ludzi i pomyślałem sobie, że może są tam z pani powodu. Odpowiada pani taka wersja? No, idzie pani?

— Tak.

— Proszę mi dać walizkę — powiedział wsuwając pod pachę pistolet, którego nie wypuszczał z ręki.

Do pałacyku weszli przez małe, boczne drzwi. Kilka schodków w dół i znaleźli się przed następnymi drzwiami, które mężczyzna otworzył kluczem. Jakiś czas, który wydał się Léi wiecznością, maszerowali labiryntem częściowo zasypanych korytarzy, schodzili w dół, to znowu wspinali się po nierównych stopniach, przechodzili pod wspaniałymi sklepieniami, omiatanymi szybko światłem latarki. Léa zatrzymała się zadyszana.

— Gdzie jesteśmy?

— Pod placem du Capitole. Na starym mieście w Tuluzie są piwnice na kilku poziomach. Niektóre mają złą sławę, gdyż służyły za sale tortur w czasie inkwizycji. Lecz w ciągu wieków stanowiły też schronienie. Na początku wojny wraz z kilkoma kolegami podstemplowaliśmy stropy, zrobiliśmy jako taki porządek, odgruzowaliśmy wejścia.

W milczeniu wędrowali jeszcze kilka chwil. Następnie wąskim przejściem, gdzie musieli schylać głowy, dostali się do ogromnej sali z czerwonej cegły, wspaniale sklepionej, oświetlonej łuczywami wetkniętymi w piasek podłogi. Zaskoczona Léa znieruchomiała, podniosła głowę ku gotyckiemu sklepieniu i wolno obróciła się w kółko. Ani śladu wejścia, którym się tu dostali. Drgające światło podkreślało tajemniczość i piękno pomieszczenia.

Kiedy opuściła głowę, zauważyła ustawione wzdłuż ścian stoły, skrzynie i łóżka polowe, na których leżeli nędznie ubrani mężczyźni, niektórzy bardzo młodzi.

— Skończyła pani oględziny? — spytał jej towarzysz.

— To wspaniałe! Cudowne!

Podszedł do nich jakiś mężczyzna.

— Dlaczego przyprowadziliście ją tutaj?

— Szefie, postąpiłem chyba słusznie; nie mogłem przecież dopuścić, by wpadła w ręce Lécussana. Wie pan, co on robi z kobietami?

— Michel, niech się pan nie obawia, ręczę za nią.

Ten głos…

— Jeśli odpowiadasz za nią, stary…

— Odpowiadam.

— Laurent!…

Zasłaniając usta dłońmi, oszołomiona z zachwytu, patrzyła z niedowierzaniem, jak zbliża się do niej ukochany mężczyzna. Jak on się zmienił!

— Tak, Léo, to ja.

— Laurent — powtórzyła.

Przygarnął ją do siebie i zamknął w ramionach.

Dla Léi nic już więcej nie istniało. Czuła tylko błogie ciepło ogarniające jej ciało, oddech łaskoczący kark, słyszała głos, który szeptał jej imię. Czar nie prysł nawet wówczas, gdy mężczyzna nazywany Michelem powiedział do zgromadzonych:

— Niech zostanie na noc, ale jutro musi stąd iść.

Cóż ją obchodziło, co będzie jutro! Liczyło się teraz, gdyż wiedziała, że on ją kocha, mimo pytania, które zadał:

— Jak się mają Camille i mały Charles?

— Dobrze. Jak wiesz, są w Montillac, od kiedy gestapo położyło sekwestr na Roches-Blanches. Charles to bardzo miły chłopczyk, podobny do ciebie. Chyba mnie lubi.

— Jak można cię nie lubić? Czy kiedykolwiek zdołam ci się odwdzięczyć za wszystko, co dla nas zrobiłaś?

— Przestań. To, co moje, jest i twoje. Zapamiętaj to raz na zawsze.

— Boję się, żeby nie ściągnęło to na ciebie kłopotów.

— Póki kapitan Kramer jest w domu, żadne kłopoty nam nie grożą.

— Skąd ta pewność? Tyle jest donosów.

— A kto by na nas doniósł? Wszyscy nas znają i jesteśmy ogólnie lubiani.

— Co za ślepa ufność! Każdego dnia towarzyszy denuncjują sąsiedzi, a nawet przyjaciele.

— Kiedy ukryliśmy się na ulicy du Taur, usłyszałam, że zatrzymano jakiegoś dominikanina…

— Nie martw się, to nie twojego stryja, lecz jednego z jego przyjaciół, ojca Bon.

— Ale może zatrzymali stryja w bazylice?

— Nikogo nie aresztowali. Ale nie ulega najmniejszej wątpliwości, że ktoś na niego doniósł.

— Co mam teraz robić?

— Na razie odpoczywaj.

— Jestem głodna i chce mi się pić.

— Siądź tutaj.

Laurent posadził ją na jednej ze skrzyń przy stole. Niebawem powrócił niosąc pokaźną rynienkę pasztetu, wielki bochen wiejskiego chleba, koszyczek brzoskwiń, butelkę wina i dwie szklaneczki. Léa schwyciła napoczęty bochenek, chłonąc jego wspaniały zapach.

— Skąd zdobywacie taki chleb? Nasz jest czarny i gliniasty.

— Z żywnością mamy szczęście. Wieśniaczki z targu na placu du Capitole dostarczają nam mięso, pasztet, jarzyny, sery i owoce. Stary piekarz z Caraman wypieka dla nas chleb, a właściciel winnicy z okolic Villemur przesyła wino. Płacimy im, kiedy możemy. Organizacja nie jest bogata. Kiedy będzie nas więcej, z zaopatrzeniem może być sporo kłopotu.

— Co to za hałas?

— To drukarnia. Drukujemy znaczną część konspiracyjnej prasy dla departamentów Tarn, Garonne, Herault i Aude, a poza tym ulotki, fałszywe kartki żywnościowe i dokumenty. Obecnie jesteśmy już dobrze zorganizowani.

— Ale to niebezpieczne?

— Jesteśmy ostrożni, a tutaj, praktycznie rzecz biorąc, nic nam nie zagraża.

— Przecież siedzicie tutaj jak w więzieniu, odcięci od świata.

— Nie. Pełno tu niewidocznych wyjść, zapadni, przejść podziemnych, a także lochów. Podziemna Tuluza przypomina ementaler. Niektórzy spośród nas znają tajemnice tego podziemnego miasta od dziecka…

— Jeśli oni je znają — przerwała mu Léa — to inni też mogą znać.

— To prawda, dlatego też zamurowaliśmy wejścia najbardziej znane i najłatwiej dostępne.

— A wejście przy ulicy du Taur?

— Tej nocy teren się osunie i je zasypie.

Nie przerywając rozmowy Léa ukroiła wielką pajdę chleba i posmarowała ją pasztetem.

— Jakie to dobre!

— Nie widziałem jeszcze, żeby ktoś zajadał z takim apetytem jak ty. Można by powiedzieć, że chłoniesz posiłek całym ciałem i duszą.

— A ty nie? — spytała Léa z pełnymi ustami.

Rozśmieszyło go to pytanie.

— Nie, chyba nie.

— To błąd. Chociaż w obecnych czasach to nawet lepiej. Jesteś zupełnie jak Camille, ona właściwie nic nie je. „Nie jestem głodna”. Złość bierze, kiedy się tego słucha, kiedy żołądek przyrasta człowiekowi do krzyża.

Uśmiechnęła się do niego, wyciągając swoją szklaneczkę.

— Nalej mi i wypijmy.

— Za co?

— Za nas — powiedziała unosząc szklankę.

— Za nas i… za zwycięstwo.

— A ja? Mnie to już nie poczęstujecie?

Przed nimi stał brudny i nędznie ubrany mężczyzna.

— Stryj Adrien!

— Ojciec Delmas!

Na widok ich zdumionych min dominikanin wybuchnął śmiechem.

— Dzień dobry, moje dzieci — powiedział siadając na skrzynce.

Léa podała mu szklaneczkę, którą wychylił duszkiem.

— Przeżyłem najokropniejsze w moim życiu chwile grozy, kiedy spostrzegłem, że bazylika jest otoczona. Nigdy bym sobie nie wybaczył, gdyby cię aresztowali.

— Jacquet był wspaniały, zdołał ją w porę przechwycić i przyprowadził tutaj.

Léa nie mogła oderwać oczu od stryja.

— Wiesz, gdybym cię spotkała w tym stroju, nie poznałabym cię i uciekła.

— Nie podoba ci się moje przebranie? Przecież jest doskonałe. Wspaniale wtapiam się w tłum nędzarzy proszących o jałmużnę na placu przed kościołem Saint-Sernin.

Istotnie, w tym brudnym kloszardzie z siwą brodą, w powypychanych spodniach przewiązanych sznurkiem, w zrudziałym i pomiętym filcowym kapeluszu, z gołymi nogami w niesamowitych buciorach nie sposób było rozpoznać eleganckiego kaznodzieję, którego kazania ściągały tłumy, pobożnego dominikanina, znanego w całym Bordeaux.

— Nie wiedziałam, stryju, że masz siwą brodę.

— Ja też nie wiedziałem, zaskoczyło mnie to, nie sądziłem, że jestem taki stary. Posłuchaj mnie uważnie: nie mogę długo tu zostać, muszę ruszać w drogę, gdyż tej nocy czekamy na zrzut. Z kilku względów poprosiłem cię, żebyś przyjechała. Niech pan zostanie, Laurencie, przed panem nie robię z tego tajemnicy. Musisz być ostrożniejsza. Kontrola przejść na linii demarkacyjnej ma być wzmocniona. Po pocztę będziesz teraz jeździła aż do Caudrot. Odbiorca i urzędniczka na poczcie to nasi ludzie. Będziecie jeździły na zmianę z Camille, a co piąty raz pojedziecie obie. Czasami dostaniecie wiadomość, którą trzeba będzie przekazać do rąk własnych. W takim wypadku państwo Debray udzielą wam wskazówek. Jeśli usłyszycie w radiu hasło z Londynu: „Sylwie lubi pieczarki”, będzie to oznaczać, że nie wolno wam jechać do Caudrot, bo jesteście spalone. Będziecie dostawać w poczcie gazety i ulotki. Do kolportowania. Przywiozłaś solidną, niezbyt dużą walizkę?

— Tak, mam ją tutaj — powiedziała Léa wskazując walizkę.

— Bardzo dobrze. To, co będziesz przewoziła, jest niebezpieczne. Możesz się nie zgodzić. Gdybym miał kogoś innego pod ręką, nie zwracałbym się do ciebie.

— A o co chodzi?

— Trzeba zawieźć do Langon i dostarczyć Oliverowi radiostację.

— Ale tam aż się roi od niemieckich oficerów!

— Właśnie dlatego to miejsce jest wprost wymarzone na radiostację. Nazajutrz po powrocie do domu włożysz aparat do koszyka, z którym jeździsz na zakupy i przymocujesz go do bagażnika roweru. Będzie to dzień targowy. Pojedziesz wcześnie rano, kupisz co się da: owoce, warzywa i kwiaty. Niby przypadkiem spotkasz kelnera od Oliverów, znasz go, to Cordeau. Spyta cię o zdrowie ojca i powie, że ma podarunek dla córki swojego starego przyjaciela. Gawędząc dojdziecie do restauracji. Tam weźmie od ciebie koszyk i pójdzie do kuchni. Kiedy ci go zwróci, koszyk będzie lżejszy, lecz tak samo pełny. Na widocznym miejscu będą stały trzy słoiki galarety z gęsi i słoik borowików. Zgadzasz się?

— Ślinka mi cieknie. Dla gęsiny zrobię wszystko — powiedziała Léa ze śmiechem.

— Podziękujesz mu serdecznie i odjedziesz. Trudna strefa to dworzec w Langon. Zawiadowca sympatyzuje z ruchem oporu, lecz boję się go wtajemniczyć w sprawę.

— Znam go, często przywożę mu listy od syna. Jak tylko mnie widzi, stara się odciągnąć uwagę żandarmów i celników. Wszystko pójdzie gładko, zobaczysz. To on przechowuje mój rower i na pewno pomoże mi przymocować walizkę.

— Powinno się udać. A co ty o tym myślisz, Laurent?

— Też tak uważam.

— Ale chyba nie kum Cordeau będzie obsługiwał nadajnik?

— Nie, wczoraj z Londynu zrzucili pianistę.

— Pianistę?

— Tak nazywają osobę, która obsługuje radiostację.

— Gdzie on jest?

— Nie musisz tego wiedzieć. Twój jedyny kontakt to Cordeau. JeśLi uznasz, że trzeba mi przekazać jakąś ważną informację, daj mu znać, on się tym zajmie i powie ci, co masz robić dalej. Zrozumiałaś?

— Tak.

— Gdyby cię aresztowano, nie odgrywaj bohaterki, ale próbuj przeciągać przesłuchanie jak długo się da, byśmy mieli czas przedsięwziąć odpowiednie kroki.

— Dobrze.

— Inna sprawa: w konspiracji jestem znany jako Albert Duval. No, a teraz pora mi w drogę.

Adrien Delmas wstał i na chwilę zatopił swoje spojrzenie we wzroku bratanicy.

— Nie obawiaj się, stryju Adrienie, wszystko pójdzie dobrze — powiedziała przytulając się do niego.

— Niech Bóg ma cię w swojej opiece — rzekł błogosławiąc dziewczynę. — Do widzenia, Laurencie.

— Do widzenia, ojcze.

Po odejściu dominikanina długą chwilę siedzieli w milczeniu.

Léa pochyliła się do ucha Laurenta.

— Gdzie jest toaleta?

— Zobaczysz, to nie jest komfortowe miejsce. Weź ze sobą latarkę. Za przejściem skręcisz w drugi korytarz na prawo, a potem jeszcze raz na prawo, i trafisz do sali: to tam. Znajdziesz też łopatę do piasku, zagrzebiesz potem, jak to robią koty.

Gdy Léa wróciła, Laurent sprawdzał magazynek swojego pistoletu.

— Zadziwiające są te piwnice. Oprowadź mnie po nich.

Wziął latarkę i znowu przeszli przez otwór.

— Czy to jedyne wyjście z tej sali? — spytała Léa.

— Nie, jest jeszcze jedno, lecz możemy z niego korzystać jedynie w ostateczności.

— To już lepiej, czuję się tu naprawdę jak więźniarka. A ty nie?

— Można się przyzwyczaić do takiego życia. Ale rzadko tutaj bywam. Chodź tędy, popatrz na te mury.

— Skąd te wszystkie napisy?

— W różnych okresach historii ta sala służyła za więzienie.

Léa czytała:

— „Tysiąc siedemset sześćdziesiąt trzy, już pięć lat; tysiąc osiemset czterdzieści osiem, Amélie, kocham cię; niech żyje król, niech żyje śmierć”. Kim jest ten Lécussan, o którym mówiliście?

— Były oficer marynarki, pochodzi z departamentu Haute-Garonne. Po zawieszeniu broni udał się do Anglii. Po Mers-el-Kebir Anglicy go uwięzili, a potem odesłali do Francji. To arogancki okrutnik, zawzięty przeciwnik Anglików i komunistów, lecz wszystko drobiazg w porównaniu z jego fanatycznym antysemityzmem. Wystarczy taki jeden przykład: antysemici spośród studentów medycyny w Tuluzie ofiarowali mu w dowód uznania gwiazdę Dawida ze starannie spreparowanej skóry Żyda.

— Okropne!

— Kiedy wypije, z upodobaniem się nią chwali i mówi: „To z pośladków”. Takiego właśnie osobnika Xavier Vallat mianował dyrektorem Urzędu do Spraw Żydowskich w Tuluzie. Od roku poluje na Żydów i partyzantów wraz z bandą takich jak on odrażających typów, których hojnie opłaca.

Przez kilka chwil szli w milczeniu.

— Tutaj to jakby moje królestwo; przyniosłem sobie kilka książek, koce i lampę naftową. Chowam się tutaj, kiedy mam ochotę być sam albo po jakiejś trudnej akcji — powiedział odchylając spłowiałą zasłonę.

Była to jedna z najmniejszych sal. Sklepienie wspierało się na pojedynczym skrzyżowaniu łuków, posadzka wysypana była białym i miękkim piaskiem. Gdzieniegdzie na różowych cegłach ścian widniały ślady sadzy. W kącie znajdowało się małe, skromne obozowisko Laurenta. Léa uklękła na kocach. Spoważniała nagle, pilnie przypatrywała się, jak jej przyjaciel ustawia na piasku latarkę. Wydał jej się zakłopotany, nieszczęśliwy.

— Usiądź przy mnie.

Potrząsnął głową.

— No chodź, proszę.

Jakby wbrew sobie przybliżył się. Léa przyciągnęła go i upadł na kolana obok dziewczyny.

— Od pierwszej chwili czekam, kiedy zostanę z tobą sama.

— Nie wolno.

— Dlaczego? Kochasz mnie i ja ciebie kocham. Jutro mogą cię aresztować albo ranić, któż to wie… albo… Okropna jest myśl, że nie należę całkowicie do ciebie i że mam zachować we wspomnieniach tylko parę pocałunków. Nie… nic nie mów, będziesz gadał głupstwa albo, co gorsza, banały. To, co do ciebie czuję, wykracza poza konwenanse. Nie przeszkadza mi, że będę tylko twoją kochanką. Chcę, żebyś był moim kochankiem, skoro nie chciałeś zostać mężem.

— Cicho bądź…

— Dlaczego mam być cicho? Nie wstydzę się, że ciebie pragnę i że ci to mówię. Wojna zmieniła wiele rzeczy w zachowaniu dziewcząt. Przedtem być może nie odważyłabym się na takie słowa… Chociaż… Nie, ja się niewiele zmieniłam; tak jak dzisiaj powiedziałabym ci, że cię kocham, że mam ochotę kochać się z tobą i że nic ani nikt nie może mi w tym przeszkodzić.

Léa ściągnęła przez głowę niebieską płócienną sukienkę. Miała na sobie tylko dziecinne, białe majteczki z bawełny.

Laurent nie mógł oderwać oczu od jej wspaniałego ciała, od piersi, do których ręce same się rwały. Jak się oprzeć, przeciwstawić tym zwinnym palcom, które rozpinają mu koszulę, zabierają się do paska?… Laurent poderwał się i odskoczył do tyłu.

— Léa, nie powinniśmy.

Posuwając się na klęczkach, zbliżyła się do niego.

Światło pochodni, wiekowe sklepienia, piasek, po którym stąpała nieśpiesznie jak zwierzę pewne swojej zdobyczy, jej włosy w nieładzie, lekko kołyszące się piersi, kształtne pośladki, smukłe uda wywoływały w patrzącym na nią mężczyźnie złudzenie, że przeniósł się do zarania dziejów, kiedy to prehistoryczna samica wybierała sobie partnera.

Gdy nerwowe i silne palce uczepiły się go, nie opierał się dłużej. Nie odepchnął też ust, które zamknęły się na jego członku. Pragnął, żeby ta pieszczota nigdy nie ustała, wyrwał się jednak.

Léa krzyknęła:

— Nie!

Jednak jej wrzask buntu przemienił się w zwycięski okrzyk, kiedy wreszcie mężczyzna w nią wniknął.

Ich nieruchome ciała, oblepione białym piaskiem, przypominały kamienne posągi z sarkofagów. Léa pierwsza otworzyła oczy, odwróciła głowę do swego kochanka i popatrzyła na niego z mieszaniną czułości i dumy: należał do niej. Biedna Camille! Czymże było jej uczucie w porównaniu z ich miłością! Teraz już nic ich nie rozłączy. Jednocześnie Léa odczuwała pewien zawód, którego przyczyn nie mogła pojąć. Nigdy dotąd nie oddała się tak zupełnie. Laurentowi oddała nie tylko swoje ciało, lecz także duszę. To nie było to samo co z Françcois czy z Mathiasem. Podczas zbliżeń z nimi czuła swoje ciało, natomiast z mężczyzną, którego kochała, zaspokojenia doznało tylko jej serce. Po gwałtownym ataku okazał się łagodny, czuły, za czuły nawet, za łagodny, by zaspokoić jej pożądanie. Chciała, by znowu ją wziął, by jego dłonie sprawiały jej przyjemność i zarazem zadawały ból, by jego członek panoszył się w niej bez skrupułów, lecz nieoczekiwany przypływ wstydu nie pozwolił jej poprosić go o to.

Był taki piękny, jasnowłosy, z twarzą o regularnych rysach i białą skórą na gładkim torsie. Kiedy leżał z przymkniętymi oczyma, przypominał małe dziecko. Gdy spojrzał na nią, poczuła, jak przepełnia ją radość.

— Wybacz mi, kochanie — wyszeptał z ustami przy jej szyi.

Wybaczyć mu? Ale co? Zwariował chyba. Wyciągnęła się na nim, poddając się niezmiernemu szczęściu. Ich spojrzenia spotkały się i zatopiły w sobie. I Léa doznała przyjemności tak silnej, że aż zadrżała.

Rozległy się nawoływania, które przywróciły ich do rzeczywistości.

— Idę! — krzyknął Laurent odsuwając łagodnie Léę.

Dziewczyna przywarła do niego.

— Kochanie, muszę iść. Chcesz zostać tutaj na noc? Nie będziesz się bała?

— Nie. Naprawdę musisz iść?

— Tak.

Ubrał się pośpiesznie. Przypominał w tej odzieży robotnika rolnego: niebieskie i brązowe robocze drelichy i beret. Gdzież się podział ów elegancki młodzieniec z lata 1939 roku, który zabierał ją na długie przejażdżki po bezkresnych drogach w lasach Landów?

— Piękny jesteś.

Rozśmieszyła go. Pochylił się nad nią.

— Chcę, żebyś wiedziała, iż nigdy nie zapomnę spędzonej tu chwili, pomimo wstydu, że wykorzystałem sytuację i twoje uczucie do mnie.

— To przecież ja…

— Wiem, ale nie powinienem, ani ze względu na ciebie, ani ze względu na Camille.

— Ty jej przecież nie kochasz, bo kochasz mnie.

— Tak, kocham ciebie. Myślę, że nie potrafisz zrozumieć, co czuję do Camille. Jest mi zarazem siostrą, córką i żoną. Jest wątła, potrzebuje mnie, i wiem, że nie potrafiłbym bez niej żyć. Nie patrz na mnie w ten sposób. Zrozum, Camille i ja jesteśmy tego samego pokroju, lubimy te same rzeczy, te same książki, ten sam styl życia…

— Już mi to mówiłeś. Zobaczysz, ja się zmienię: będę lubiła to, co ty lubisz, twój styl życia, przeczytam twoje ulubione książki, będę prowadziła ten sam styl życia, będę ci również siostrą, córką, żoną i kochanką. Zajmę się też działalnością dobroczynną, jeśli chcesz. Zdolna jestem do wszystkiego, żeby cię tylko zatrzymać przy sobie.

— Cicho bądź, przerażasz mnie.

— Czyżbyś był tchórzem?

— Wobec ciebie tak.

— Nie chcę, pragnę, żebyś był silny. Pragnę cię zawsze podziwiać.

— Spróbuję cię nie zawieść. Odpocznij, jutro rano musisz wcześnie wstać. Przyrzeknij mi, że zachowasz najdalej idącą ostrożność.

— Przyrzekam. Teraz chroni mnie twoja miłość. Ty też uważaj na siebie: nie wybaczyłabym ci, gdyby coś ci się stało.

Pocałowali się tylko raz, lecz w tym pocałunku zawarli wszystko to, czego nie potrafili wyrazić słowami.

Z ręką na pasie Laurent zatrzymał się. Odwrócił głowę do Léi, nie patrząc jednak na dziewczynę.

— Nie zapominaj, że powierzyłem ci Camille. Czuwaj nad nią. Mogę na ciebie liczyć, prawda?

Piasek tłumił odgłos kroków. Jaka cisza! Dotychczas Léa nie zwróciła na nią uwagi. Grobowa cisza, drwił w niej jakiś głos.

Okryła się kocami.

Kiedy ją zbudzono, miała wrażenie, że dopiero co zasnęła i że nigdy nie będzie w stanie się podnieść, tak bardzo była obolała.

Jacquet, młody człowiek, który ją przyprowadził do podziemi Tuluzy, towarzyszył jej na dworzec niosąc walizkę i torbę podróżną. Bez trudu znalazł dla niej siedzące miejsce w przedziale trzeciej klasy. Wsunął walizkę pod ławkę, torbę zaś umieścił na siatce pod sufitem.

Do odjazdu pociągu pozostało sporo czasu, wyszli więc na korytarz, by wypalić papierosa. Od kilku miesięcy Léa paliła, po części z powodu Françcoise, która wszędzie zostawiała swoje papierosy, gdyż nie miała trudności z ich zdobywaniem.

— Nie położyłem walizki na półce, bo bałem się, że nie będzie pani mogła jej zdjąć, a jeśli ktoś by pani pomagał, zauważyłby, że jest podejrzanie ciężka. W torbie pod serami i kiełbasą są ulotki i nasza gazeta „Libèrer et Fèdèrer”. Proszę ją puścić w obieg w okolicy. To numer z dwudziestego trzeciego czerwca, w którym opublikowaliśmy deklarację generała de Gaulle'a. Jeśli jej pani nie zna, to proszę koniecznie przeczytać, to dobrze człowiekowi robi.

— Chce pan, żeby mnie rozstrzelali?

— Szkoda by było takiej ładnej dziewczyny. W pociągu jadą z panią dwaj nasi towarzysze, gotowi interweniować w razie niebezpieczeństwa. Jeśli pani spostrzeże, że grozi pani aresztowanie, niech pani zostawi swoje rzeczy. Zaaranżują coś, żeby je przechwycić. Gdyby panią przesłuchiwano, proszę mówić, że skradziono pani bagaż. Jasne?

— Jasne.

Rozległ się gwizdek.

— Odjazd. Powodzenia.

Wyskoczył z ruszającego pociągu.

Wychylając się z okna, Léa długo machała mu ręką.

— Smutno rozstawać się z ukochanym — odezwał się ktoś z niemieckim akcentem.

Léa odwróciła się, czując, że nogi ma jak z waty.

Szeroko uśmiechnięty niemiecki oficer wyminął ją w zatłoczonym korytarzu, nic już więcej nie mówiąc. Z bijącym serem Léa wróciła do swojego przedziału.

— Langon. Linia demarkacyjna. Czterdzieści pięć minut postoju. Wszyscy podróżni wysiadają z wagonów z bagażami.

Léa przepuściła współpasażerów. Ale ciężka ta walizka! Żeby tylko zawiadowca stacji Loriot był na peronie! Stojąc na stopniu wagonu Léa próbowała wyłowić znajomą twarz w tłumie drepczących pasażerów, czekających z dokumentami w dłoni na kontrolę. Nagle spostrzegła, że do wagonów wsiadają niemieccy celnicy. Towarzyszył im oficer.

— Pan porucznik Hanke!

— Panna Léa! Co pani tutaj robi?

— Dzień dobry, poruczniku. Rozglądam się, czy nie ma kogoś znajomego, żeby mi pomógł nieść walizkę, bo strasznie ciężka.

— Pani pozwoli, że pomogę. Istotnie ciężka. Co tam pani przewozi? Chyba ołów?

— Prawie pan zgadł. To rozmontowana armata!

— Proszę nie żartować, co dzień zatrzymujemy ludzi, którzy przewożą zakazane przedmioty.

— Czy książki też są zakazane?

— Niektóre.

— Muszę pana kiedyś zapytać, które są zakazane.

Rozmawiając tak, doszli do wyjścia. Léa udała, że zmierza do stanowiska, gdzie rewidowano kobiety.

— Es ist unnutzlich, Fräulein, das Mädchen ist mit mir (to zbędne, proszę pani, ta dziewczyna jest ze mną) — powiedział porucznik do jednej z funkcjonariuszek przeprowadzających rewizję.

W hallu stacji podszedł do nich Loriot.

— Dzień dobry, panno Delmas, przyprowadzę pani rower. Dzień dobry, panie poruczniku.

— Dzień dobry, Loriot. Muszę wracać na peron. Proszę pomóc pannie Delmas umocować bagaż — powiedział podając mu walizkę.

Porucznik Hanke poczynił duże postępy w nauce języka francuskiego.

Nierówno odciążony walizką i torbą rower mógł się w każdej chwili przewrócić. Zadyszana, czerwona ze zmęczenia Léa zsiadła z roweru i pchała go aż do majątku. Pierwszą osobą, jaką zobaczyła, był ojciec, który zdawał się wielce poruszony. Léa oparła rower o ścianę stodoły i próbowała złapać oddech.

— Łajdak… Ścierwo… Isabelle przepędzi was na cztery wiatry…

— Tato, co ci jest?

— Gdzie jest twoja matka? Muszę z nią niezwłocznie porozmawiać.

— Ale, tato…

— Żadnych „ale, tato”, przyprowadź mi matkę. Mam jej coś ważnego do powiedzenia.

Léa przesunęła dłonią po ociekającym potem czole, przytłoczona nagle przeżyciami ostatnich kilku godzin: ojciec dopominający się spotkania ze zmarłą żoną, ciężka jak ołów walizka, Laurent, który został jej kochankiem, porucznik Hanke niosący jej bagaż, gotyckie sklepienia Tuluzy, stryj w przebraniu kloszarda, gwiazda ze skóry Żyda i Camille, która zmierzała ku niej z wyciągniętymi ramionami… Léa upadła na ziemię u stóp Pierre'a Delmas.

Gdy otworzyła oczy, głowa jej spoczywała na kolanach Ruth, a Camille nacierała jej skronie wilgotnym ręcznikiem. Ojciec z oczyma wielkimi z przerażenia płakał, mówiąc do Fayarda:

— Niech pan powie, moja maleńka nie umarła? Jej matka by mi tego nie wybaczyła.

— Niech się pan nie obawia — powiedziała Ruth — to od słońca. Kto to jeździ na rowerze bez kapelusza w taki upał!

— Nic mi nie jest, tato, nie martw się. Laure, zajmij się ojcem, proszę cię.

Niedyspozycja Léi trwała tylko kilka chwil. Szybko wstała, podtrzymywana przez Camille.

— Bardzo mi przykro, że napędziłam wam tyle strachu. Ruth ma rację, to przez ten upał. Gdzie moja walizka i torba?

— Fayard zaniósł je do domu.

— Szybko, trzeba go dogonić.

Zastały go w kuchni.

— Nie wiem, panienko, co jest w środku, ale to swoje waży. Zaniosę bagaże do pani pokoju.

— Nie, proszę to tutaj zostawić. Sama je wniosę na górę.

— Skądże, to za ciężkie dla pani.

Léa nie chciała się upierać w obawie, że wzbudzi podejrzenia. Poszła za nim do dziecinnego pokoju.

— Dziękuję, Fayard, bardzo dziękuję.

— Nie ma za co, proszę panienki.

Przyszła Camille i Ruth. Guwernantka niosła szklankę.

— Wypij to. Zaraz się lepiej poczujesz.

Léa wypiła posłusznie.

— A teraz kładź się do łóżka i odpoczywaj.

— Ale…

— Żadne „ale”. To może być udar słoneczny.

— Proszę się nie martwić, Ruth. Ja się nią zajmę. Niech pani lepiej pilnuje pana Delmas.

Léa ułożyła się na poduszkach i zamknęła oczy, żeby nie widzieć Camille.

— Od twojego wyjazdu nie zmrużyłam oka, tak się niepokoiłam. Co się zdrzemnęłam, zaraz widziałam ciebie i Laurenta w śmiertelnym niebezpieczeństwie, to było okropne.

Płacząc ściągnęła Léi pantofle i masowała lekko jej nogi. Léa miała ochotę krzyczeć. Podniosła się.

— Widziałam się z Laurentem w Tuluzie.

Camille poderwała się.

— Masz szczęście! Jak on się ma? Co ci powiedział?

Léę ogarnęła chęć zadania Camille bólu. A gdyby tak jej wszystko opowiedzieć: że ona i Laurent zostali kochankami. Ale coś w zmęczonej i napiętej twarzyczce Camille powstrzymało Léę.

— Ma się dobrze. Prosił, bym ci powiedziała, że dużo myśli o tobie i małym Charles'ie, i że nie powinnaś się o niego martwić.

— Jak mogłabym się nie martwić?

— Widziałam też stryja Adriena. Powierzył mi pewne zadanie i przekazał nowe instrukcje dotyczące poczty.

— Czy mogę ci pomóc w wykonaniu tego zadania?

— Nie.

— Twój ojciec mnie niepokoi. Od wczorajszego wieczora jest nie ten sam: klnie jak szewc, miota groźbami. Próbowałam z nim porozmawiać, dowiedzieć się, o co chodzi, lecz powtarzał tylko w kółko: „Co na to powie Isabelle?” W pewnej chwili pomyślałam, że pokłócił się z Fayardem, co się niestety często zdarza, ale Fayard twierdzi, że ostatnio kłócili się w ubiegłym tygodniu. Ruth o niczym nie wie, ciotka Bernadette też; Françcoise natomiast od trzech dni jest na dyżurze w szpitalu. Zdaje się, że tylko Laure coś wie, lecz nic nie chce mówić. Zamyka się w swoim pokoju i płacze.

— Porozmawiam z nią.

— Najpierw odpocznij.

— Nie, mam przeczucie, że to coś poważnego. Boję się o tatę.

Léa szukała siostry w całym domu, jednak na próżno.

Spotkała się z Laure dopiero przy kolacji. Siostra miała oczy czerwone od płaczu. Nikt nic nie jadł. Léa nie spuszczała z oczu ojca, który wydawał się teraz spokojniejszy, lecz ten spokój niepokoił ją bardziej niż popołudniowe wzburzenie. Gdy tylko skończyli posiłek, Léa wzięła siostrę za rękę i wyciągnęła z domu.

— Chodź się przejść, muszę z tobą porozmawiać.

Laure nie miała ochoty, lecz w końcu poddała się woli siostry. Zeszły aż na taras. Dolina jakby zastygła w świetle słońca, które jeszcze mocno przygrzewało. Usiadły na murku w cieniu glicynii.

— Co się stało, że tata jest taki zdenerwowany?

Laure spuściła głowę. Łzy potoczyły się po splecionych na kolanach dłoniach.

— Nie płacz, siostrzyczko. Powiedz mi, co się stało.

Laure, szlochając, rzuciła się na szyję starszej siostrze.

— Nigdy się nie zdobędę, żeby ci to powiedzieć, szczególnie tobie.

— Dlaczego szczególnie mnie?

— No bo ty nie potrafisz tego zrozumieć.

— Czego nie potrafię zrozumieć?

Szloch się nasilił.

— Mów, proszę cię, pomyśl o tacie.

— Och, tata to jeszcze nie to najgorsze.

Co miała na myśli? rozzłoszczona Léa potrząsnęła dziewczyną.

— Co to ma znaczyć? A co jest najgorsze?

— Françcoise — wydusiła z siebie mała.

— Françcoise?…

— Françcoise i Otto.

— Françcoise i Otto? Wytłumacz mi, bo nic nie rozumiem.

— Chcą się pobrać.

— Pobrać się…

— Tak. Wczoraj kapitan poprosił ojca o jej rękę.

— Rozumiem. I tata oczywiście odmówił.

— Spodziewam się tego, byłam pewna, wiedziałam, że ty nie zrozumiesz i że Françcoise nie może mieć nadziei na twoją pomoc. Powiedziałam jej o tym. Ale ona powtarzała: „Mylisz się, Léa ma doświadczenie, ona wie, co to miłość”. A ja jej mówiłam, że to nieprawda, że o miłości nie masz pojęcia. Że jeśli potrzebuje rady i pomocy, powinna się zwrócić do Camille.

Gwałtowność wypowiedzi Lure zdumiała Léę.

— Poza Montillac nie kochasz nic ani nikogo. Biedny Mathias to zrozumiał. Dlatego wyjechał.

— Nie mieszaj w to Mathiasa, dobrze? Tutaj idzie o Françcoise i jej hańbiącą miłość do Niemca.

— Tego też byłam pewna. Wierzysz tylko w swojego generała de Gaulle'a i w terrorystów, których nasyła z Londynu, żeby uszkadzali linie telefoniczne, wysadzali pociągi i mordowali niewinnych ludzi.

— Mordowali niewinnych ludzi! Jak śmiesz uważać za kogoś niewinnego wroga, który okupuje twój kraj, głodzi ludzi, wywozi i zabija? Gdyby nie te „niewiniątka”, nasza mama by żyła, tata nie byłby szaleńcem, stryj Adrien i Laurent nie musieliby się ukrywać…

— To oni nie mają racji, są buntownikami.

— Buntownikami! Ludzie, którzy walczą w obronie honoru Francji?

— To tylko słowa, wielkie i puste słowa, to marszałek jest ucieleśnieniem honoru Francji.

— Przestań, jesteś tylko głupią ignorantką. Twój marszałek jest wspólnikiem Hitlera.

— Nieprawda: złożył swoją osobę Francji w ofierze.

— Ładny mi prezent! Francji potrzeba dobrze wyposażonej armii i przywódcy, który nadal będzie prowadził walkę.

— Obrażasz starego człowieka.

— I co z tego, że jest stary, skoro zachowuje się jak łajdak? Jest to w dwójnasób karygodne. Posłużył się swoim autorytetem bohatera z poprzedniej wojny, żebyśmy zaakceptowali hańbę zawieszenia broni.

— Gdyby nie to zawieszenie broni, setki tysięcy ludzi by zginęło pod bombami tak jak mama.

Wymawiając słowo „mama”, Laure znowu zaczęła płakać. Léa ujęła jej głowę i złożyła na swoim ramieniu.

— Może masz i rację. Sama nie wiem, jak by postąpiła mama w takiej sytuacji.

Przytłoczone zmartwieniem siedziały ze zwieszonymi głowami.

— Laure, czy ciebie to nie dziwi, że Françcoise chce wyjść za mąż za Niemca?

— Trochę — przyznała. — Ale skoro się kochają.

— No to niech zaczekają do końca wojny.

— To niemożliwe.

— Dlaczego niemożliwe?

— Dlatego, że Françcoise spodziewa się dziecka.

— O Boże…

— Tak.

Léa zerwała się na równe nogi. W dali czarna linia Landów przecinała horyzont. Nad Garonną unosiła się lekka mgiełka, która sięgała do Langon i snuła się ku źródłom Malle.

— Biedna Françcoise — wyszeptała Léa.

Laure usłyszała jej słowa.

— Pomóż jej, Léo. Porozmawiaj z tatą, on ciebie wysłucha.

— Nie sądzę. Jest od nas zbyt daleko.

— Spróbuj, proszę cię, spróbuj.

— Gdyby chociaż Françcoise była tutaj, mogłabym z nią pogadać, dowiedzieć się, co właściwie zamierza robić.

— Porozmawiaj z tatą. On musi wyrazić zgodę, bo inaczej Françcoise się zabije.

— Nie pleć głupstw.

— To nie są głupstwa: przysięgam ci, ona jest w rozpaczy.

— Przyrzekam, że zrobię wszystko co w mojej mocy. A teraz zostaw mnie samą, muszę to przemyśleć. Przyślij do mnie Camille.

— Już idę.

Po chwili wahania Laure ucałowała siostrę w policzek.

— Dziękuję ci, Léo.

Kilka chwil później Camille przyszła do Léi, która pokrótce przedstawiła jej sprawę.

— Czuję się winna. Nie pomogłyśmy jej.

— Co mogłyśmy zrobić?

— Otoczyć ją czułością, zachęcić do zwierzeń.

— Znam ją, to by nic nie zmieniło. Jutro jadę na targ do Langon; wracając, zajrzę do niej do szpitala i w zależności od tego, co mi powie, porozmawiam z tatą. Dzisiaj za bardzo jestem zmęczona. Dobranoc, Camille.

— Dobranoc, kochana.

— Proszę, panno Léo, na pewno będzie pani smakowała ta gęsina — rzekł Cordeau zwracając Léi koszyk.

— Dziękuję bardzo, tata się ucieszy, taki z niego smakosz.

— Proszę pozdrowić ode mnie ojca, miło mi będzie znowu go zobaczyć któregoś dnia.

— Powtórzę mu. Dziękuję bardzo. Do widzenia, panie Cordeau.

Léa wyszła z restauracji, niosąc duży koszyk przykryty ściereczką w czerwone paski. Przy jej opartym o ścianą rowerze stał niemiecki żołnierz.

— To nieostrożne, panienko, zostawiać taki ładny rower. Dużo złodziei, trzeba uważać.

— Dziękuję.

Ręce jej drżały, kiedy przy pomocy usłużnego żołnierza przymocowywała koszyk na bagażniku.

Wskoczyła na rower i pomknęła do szpitala.

Podwórze szpitala pełne było ambulansów i samochodów wojskowych. W informacji powiedziała, że chciałaby się widzieć z siostrą. Dowiedziała się, że zastanie ją w budynku w głębi podwórza, na ostrym dyżurze w izbie przyjęć. Znowu wsiadła na rower. Pierwszą osobą, jaką spotkała, był kapitan Kramer, który ukłonił jej się sztywno.

— Dzień dobry, panno Léo. Cieszę się, że panią widzę i mogę się pożegnać.

— Pożegnać?

— Tak, wezwano mnie w trybie pilnym do Paryża, gdzie już zostanę. Wyjeżdżam za godzinę. Ordynans zajmie się moimi rzeczami. Proszę przekazać wyrazy szacunku pani d'Argilat: to godna podziwu kobieta. Nie chciałbym, aby umiłowanie ojczyzny pchnęło ją do nierozważnych czynów. Proszę powiedzieć ojcu, że poczytuję sobie za zaszczyt, że go poznałem, i mam nadzieję, iż zmieni zdanie i wyzbędzie się swoich uprzedzeń. Proszę też pozdrowić miłą Laure, Ruth i pani ciotkę.

— O nikim pan nie zapomniał?

— Przed chwilą pożegnałem się z Françcoise. Będzie potrzebowała pani troskliwości. Czy mogę na panią liczyć?

On też! To już jakaś mania u mężczyzn. Wszyscy powierzają jej opiece swoje żony albo kochanki!

— Zrobię, co będę mogła, lecz nie zależy to wyłącznie ode mnie.

— Dziękuję pani. Françcoise nie ma pani sił: to istota podatna na wpływy i delikatna. Proszę jej nie osądzać. Pragnąłem lepiej panią poznać, lecz zawsze odmawiała pani najkrótszej choćby rozmowy. Rozumiem panią. Na pani miejscu zachowywałbym się tak samo. Chciałbym jednak, by pani wiedziała, że kocham Francję, że zawsze ją uznawałem i uznaję za wielki kraj, równy Niemcom. Pewnego dnia te dwa piękne narody będą stanowiły jedno i przyniosą światu pokój. Dlatego właśnie powinniśmy się zjednoczyć. Léa ledwie go słuchała. Najgorsze, że był szczery.

— Nie wierzy pani?

— Może i uwierzyłabym, gdybyście nie okupowali naszego kraju i nie prześladowali ludzi, którzy nie myślą tak jak wy. Żegnam, kapitanie Kramer.

Léa, niosąc koszyk, weszła do dyżurki pielęgniarek. Stały w grupce w głębi pokoju. Léa zbliżyła się do nich.

Françcoise siedziała w otoczeniu koleżanek, głowę miała opartą na rękach i płakała.

— Czego pani sobie życzy? — spytała jedna z pielęgniarek.

— Chciałabym porozmawiać z moją siostrą, Françcoise Delmas.

— Oto i ona. Jeśli uda się pani ją uspokoić, będziemy wdzięczne.

— Czy możemy zostać same?

— Oczywiście. Panienki, pora wracać do pracy. Panna Delmas zajmie się swoją siostrą.

Kiedy pielęgniarki wyszły, Léa usiadła przy Françcoise, która ani drgnęła.

— Chodź, Françcoise, wracajmy do domu.

Znalazła właściwe słowa, to właśnie trzeba było powiedzieć. Ramiona nieszczęśliwie zakochanej dziewczyny przestały drżeć od szlochu. Jej dłoń poszukała nieśmiało ręki siostry i uścisnęła ją.

— Nie mogę; co tata powie?

Ten głosik zbłąkanego dziecka wzruszył Léę bardziej, niżby się spodziewała.

— Nie obawiaj się. Zajmę się tym. Chodź.

Pomogła jej wstać.

— Muszę się przebrać.

— Gdzie są twoje rzeczy?

— Tam, w szafce.

Léa podeszła, otworzyła szafkę i wyjęła z niej suknię ze sztucznego jedwabiu w kwiaty, torebkę i pantofle na koturnach. Françcoise kończyła się przebierać, gdy weszła przełożona pielęgniarek.

— Niech pani odpocznie, moje maleństwo, daję pani jutro wolny dzień.

— Dziękuję pani.

Obie siostry pokonały trzy kilometry z Langon do Montillac nie zamieniwszy ani słowa. Jak poprzedniego dnia Léa zsiadła z roweru na zboczu, Françcoise zaś nadal pedałowała przechylając się z boku na bok. Mogłaby na mnie poczekać, pomyślała Léa.

W kuchni Camille i Ruth kończyły przygotowywanie obiadu.

— Nie widziałyście Françcoise?

— Widziałyśmy. Powiedziała, że idzie na górę się położyć — odparła Ruth odsmażająca ziemniaki na patelni.

— Popatrzcie, co przywiozłam do ziemniaków.

— Gęsina! — wykrzyknęły równocześnie obie kobiety.

— To prezent od Cordeau.

— Od Cordeau? — spytała Ruth. — taka hojność nie leży w jego zwyczaju.

— Tymczasem będziemy się tym delektować. Ale tata się ucieszy!

— A co mnie ma tak ucieszyć, córeczko? — spytał Pierre Delmas wchodząc do kuchni.

Na widok ojca Léa wzdrygnęła się. Zazwyczaj tak dbały o wygląd ojciec był nie ogolony, miał na sobie brudną i pomiętą koszulę, która wyłaziła z poplamionych i zakurzonych spodni. Jakże się zmienił od wczoraj! Spojrzenie też miał inne. Wyglądał na człowieka zrozpaczonego, lecz przytomnego.

Zrozumiał, że mama nie żyje, pomyślała Léa.

Powstrzymała się, by go nie objąć i pocieszyć, powiedzieć mu, że to nieprawda, że w każdej chwili Isabelle wejdzie z koszykiem pełnym kwiatów i w wielkim, słomkowym kapeluszu, który ją chronił przed słońcem. Wspomnienie było tak sugestywne, że Léa odwróciła się do drzwi. Zdała sobie sprawę, że w głębi duszy ona również nie pogodziła się z tą śmiercią, teraz zaś, gdy ojciec przyjął do wiadomości tę prawdę, poczuła, że rozstała się z matką na wieki.

Słoik z gęsiną wyśliznął jej się z rąk i rozprysnął z trzaskiem na kawałki, aż podskoczyła.

— Ależ jesteś niezręczna, moje dziecko — powiedział Pierre Delmas, schylając się, by pozbierać kawałki szkła.

— Niech pan zostawi — rzekła Ruth — ja się tym zajmę.

Łzy, których nie mogła powstrzymać, płynęły po policzkach Léi. Ojciec to zauważył.

— Drobiazg, nic takiego, umyjemy kawałki gęsiny i wszystko będzie dobrze. Chodź, wytrzemy nosek, tak jak wtedy, gdy byłaś malutka.

Ach, stać się na powrót dzieckiem, usiąść mu na kolanach, przytulić się do jego marynarki, ukryć się w niej przed światem, wytrzeć nos w ojcowską chustkę, czuć otaczające ją, potężne ramiona, wdychać znajomy zapach tytoniu, piwnic z winem, skóry i koni, pomieszane niekiedy z perfumami mamy.

— Tato…

— Już dobrze, moja maleńka, jestem przy tobie.

Prawda, był przy niej, powrócił do życia.

Lecz jakie dramaty miał jeszcze przed sobą i na jak długo do tego życia powrócił?

Wszyscy wyrazili uznanie dla gęsiny, z której Ruth skrupulatnie pousuwała kawałki szkła. Wszyscy oprócz Françcoise, która została w swoim pokoju.

Przed obiadem Pierre Delmas ogolił się i przebrał. Podczas posiłku rodzina stwierdziła, że życie brutalnie odebrało mu złudzenia i odzyskał dawną osobowość.

25

Kilka dni później, po kolacji, zgodnie z obietnicą, Léa spróbowała porozmawiać z ojcem podczas spaceru przez winnicę. Ledwo zdążyła powiedzieć parę słów, ojciec jej przerwał:

— Nie chcę więcej słyszeć o tym nienormalnym małżeństwie. Zbyt łatwo zapominasz, że Niemcy są naszymi wrogami, że okupują nasz kraj i że kapitan Kramer rażąco nadużył naszej gościnności.

— Ale, tato, oni się kochają.

— Jeśli naprawdę się kochają, poczekają do końca wojny. Na razie odmawiam zgody na związek, który twoja matka by potępiła.

— Françcoise spo…

— Ani słowa więcej na ten temat, mam już dość tej rozmowy. I tak jestem wystarczająco zmęczony.

Przysiadł na przydrożnym słupku.

— Czy koniecznie musisz jechać jutro do Bordeaux?

— Koniecznie. Muszę poradzić się Luca, jak wycofać się z obietnicy sprzedaży, którą złożyłem na piśmie Fayardowi.

— Z obietnicy sprzedaży!… Tato, jak mogłeś zrobić coś podobnego?

— Sam nie wiem. Od śmierci twojej biednej matki nękał mnie nieustannie, żądał coraz więcej pieniędzy na zakup nowych narzędzi i sprzętu. W końcu, jak zorientował się w naszych kłopotach, zaproponował mi, że odkupi posiadłość. Za pierwszym razem, gdy mi o tym powiedział, odzyskałem na chwilę przytomność umysłu i oświadczyłem mu, że go przepędzę gdzie pieprz rośnie, jeśli będzie wracał do tego tematu.

— Dlaczego nic mi o tym nie powiedziałeś?

— Widziałaś przecież, córeczko, że zupełnie straciłem głowę. Zabrakło Isabelle, a mnie się ciągle zdawało, że jesteś dzieckiem.

— Ale, tato, to przecież dzięki mnie Montillac jeszcze istnieje. To ja trzymam w garści ziemię i ludzi, ja pilnowałam Fayarda i jego robotników. Żywiłam wszystkich jarzynami, które sama uprawiam w moim warzywniku, przypomniałam Fayardowi, gdzie jego miejsce, a ty mi mówisz…

Nie dokończyła. Pierre ujął dłonie córki i czule je ucałował.

— Wiem wszystko. Ruth i Camille opowiedziały mi, jaka jesteś dzielna. Właśnie dlatego muszę anulować to przyrzeczenie sprzedaży i potrzebuję porady adwokata.

— Miej się na baczności: stryj Luc kolaboruje.

— Nie mogę w to uwierzyć. Wprawdzie zawsze był zwolennikiem Maurrasa, sympatyzował ze skrajną prawicą, był zaciekłym antysemitą i wrogiem komunistów, ale żeby kolaborować z Niemcami…

— Gdybyż tu był stryj Adrien, on by cię przekonał.

— Luc i Adrien nigdy się nie znosili. Już w dzieciństwie stali po przeciwnych stronach barykady. Byli wzorowymi chrześcijanami, lecz nie wiedzieli, co to wybaczanie. Sprawy trochę się ułożyły, gdy Adrien wstąpił do zakonu, ale przy tej okazji Luc stwierdził, że wilk dostał się do owczarni. Powodzenie twojego stryja jako kaznodziei schlebiało próżności i snobizmowi Luca, lecz wojna w Hiszpanii i pomoc, jakiej Adrien udzielił hiszpańskim republikanom, słowa, jakie wygłosił z ambony w Bordeaux, potępiając postawę Kościoła i rządu, rozjątrzyły dawną antypatię bliską nienawiści. Camille powiedziała mi, że Adrien utrzymuje stosunki z Londynem i że schronił się w wolnej strefie. Lucowi to na pewno nie w smak.

— Mówił mi, że gdyby wiedział, gdzie jest Adrien, to by go wydał.

— Nie wierzę, powiedział to w złości. Luc ma wiele wad, lecz nie jest zdrajcą.

— Jakże bym chciała, żebyś się nie mylił!

— Czekam też na wiadomości od Adriena. Napisałem do jego ojca przełożonego, by uprzedzić go o moich odwiedzinach. Mam też umówione spotkanie z naszym notariuszem.

— Pojadę z tobą, będę spokojniejsza.

— Jak chcesz, moja kochana. A teraz zostaw mnie. Chcę być trochę sam.

Ucałowawszy ojca Léa odeszła.

Idąc w stronę domu pogrążonego w promieniach zachodzącego słońca, Léa starała się nie myśleć o jutrzejszym dniu i mówiła sobie: dobrze by było, gdyby popadał deszcz, jest susza, tu i ówdzie liście zaczynają żółknąć. Nie przystając schyliła się i zgarnęła garść ziemi. Jutro powiem Fayardowi, żeby kazał oczyścić tę działkę, pełno tu powoju. Łukiem obeszła lasek, aż dotarła do tarasu. Niekiedy światło zachodu wydobywało rzeźbę terenu, podkreślając piękno tej doliny, co nieodmienne wzbudzało w Léi uczucie radości. Na trawie w cieniu grabów siedziała i czekała na nią Françcoise. Léa usiadła obok siostry. Dziewczyna podniosła głowę. Minę miała żałosną.

— Rozmawiałaś z tatą?

— PRóbowałam, ale nie chciał mnie wysłuchać. Znajdę jakiś sposób, przyrzekam ci.

— Nie wysłucha cię już. Co się ze mną stanie?

— Mogłabyś…

Léa zawahała się, przekładając grudkę ziemi z ręki do ręki.

— Mogłabyś pojechać do Cadillac, do doktora Girarda. Mówią, że…

— To okropne! Jak śmiesz proponować mi coś takiego? Otto i ja pragniemy tego dziecka. Już raczej wolałabym umrzeć niż…

— No to przestań beczeć i sama powiedz tacie, że jesteś w ciąży.

— Nie, nie przejdzie mi to przez usta. Wyjadę do Ottona. Może wówczas tata ustąpi.

— Nie rób tego, bardzo to przeżyje. Pomyśl, ile wycierpiał od śmierci mamy.

— A ja! Czy wiesz, jak ja cierpię?

— Wybacz mi, ale wcale nie mam ochoty się nad tobą litować. to, co zrobiłaś, napawa mnie odrazą.

— A ty i Mathias?… A pewnie i inni?

Léa zaprotestowała:

— Moi nie byli Niemcami.

— Łatwo ci mówić. Czy to moja wina, że nasze kraje prowadzą ze sobą wojnę?

— Postąpił niewłaściwie.

— Ale on mnie kocha!

Léa wzruszyła ramionami. Françcoise mówiła dalej:

— Znam wiele dziewcząt, które mają adoratorów Niemców. Nasza kuzynka Corinne jest zaręczona z majorem Strukellem. Wprawdzie stryj Luc nieco się wahał, nim wyraził zgodę, lecz wizyta ojca majora, który jest wysokim nazistowskim dygnitarzem z kręgu Hitlera i przyjechał specjalnie z Niemiec, by prosić o rękę jego córki, schlebiła mu tak bardzo, że przyjął oświadczyny. Ponadto narzeczony wywodzi się z zamożnej, starej, szlacheckiej rodziny. Ma wszelkie dane, by się podobać stryjowi! Corinne się powiodło! Gdyby mama żyła, porozmawiałabym z nią, ona by mnie zrozumiała i pomogła.

— Czemu nie zwierzyłaś się Ruth.

— Nie miałam odwagi.

— To dlatego wybrałaś sobie Laure na powiernicę? Taką smarkulę! Nie pomyślałaś, że te twoje rewelacje mogłyby nią wstrząsnąć?

— Nie. Ona nie ma nic przeciwko Niemcom i byłam rada, że rozmawiam z kimś, kto nie jest do nich wrogo nastawiony.

Zwiesiwszy głowy zamilkły na dłuższą chwilę.

— Françcoise, tak bardzo chciałabym ci pomóc…

— Wiem, Léo, i dziękuję ci. Odkąd wiesz o wszystkim, nie czuję się aż tak bardzo nieszczęśliwa. Choć nie zgadzamy się pod każdym względem, wiem, że mogę ci zaufać — powiedziała Françcoise całując siostrę.

— Jutro jadę z tatą do Bordeaux, do stryja Luca. Może na wiadomość o zaręczynach Corinne ojciec zmieni zdanie. Przyrzekam ci, że spróbuję jeszcze z nim pomówić. Ale ty mi obiecaj, że nie zrobisz nic, co mogłoby sprawić mu przykrość.

— Obiecuję — rzekła starsza siostra wycierając dłonie o sukienkę.

Léa przywiozła z powrotem do Montillac zdruzgotanego człowieka. Zdaniem Luca Delmas anulowanie przyrzeczenia sprzedaży było niemożliwe, gdyż Fayard wypłacił jednocześnie poważną zaliczkę, której Pierre Delmas nie był w stanie zwrócić. Ponadto notariusz okazał się pesymistą w sprawie zamorskich posiadłości i ich sprzedaży.

Wizyta w klasztorze dominikanów przy ulicy Saint-Genès była równie ciężką próbą. Superior nie ukrywał, że uważa Adriena za terrorystę, zdrajcę i odszczepieńca. Uznał za swój obowiązek poinformować o tym macierzysty zakon i życzył sobie, by uprzedzono Rzym o poczynaniach tego zbłąkanego brata. Nie wiedział, gdzie on przebywa, i nie chciał wiedzieć. Swoim postępowaniem Adrien udowodnił, że nie jest już cząstką wspólnoty katolickiej i nie jest godzien przynależeć do reguły świętego Dominika. Jest niczym innym jak tylko odkapturzonym mnichem. Przeor co dzień modlił się za niego błagając Boga, by sprowadził na właściwą drogę tę zbłąkaną owieczkę. Léa opuściła ów święty przybytek z uczuciem niechęci. Wobec nawału tych przykrości Pierre Delmas przyjął wiadomość o małżeństwie Corinne z wyniosłą obojętnością, obruszył się jedynie wówczas, gdy Luc poradził mu:

— Powinieneś się zgodzić, by Françcoise wyszła za kapitana Kramera: pochodzi on z równie znakomitej rodziny jak mój przyszły zięć.

Wówczas Pierre Delmas, podnosząc się do wyjścia, odrzekł po prostu:

— Nie mówmy o tym więcej. Żegnaj.

Ileż to razy Françcoise, wypatrując powrotu ojca i siostry, przemierzyła owe sto metrów dzielące dom od drogi? Dziesięć? Dwadzieścia? Dawno już minęła pora przyjazdu ostatniego pociągu z Bordeaux. Dawno też bryczka pana Chombus, która zastępowała taksówkę między Langon i Verdelais, powinna się zatrzymać na szczycie wzgórza przed wjazdem do majątku. A jeśli postanowili przenocować w Bordeaux? Nie wytrzymałaby następnej bezsennej nocy w tej niepewności. Od odjazdu Ottona nigdy tak bardzo nie odczuwała jego braku. Tyle już zniosła w imię ich miłości: pogardę koleżanek ze szpitala, pogardę ojca i Léi, litość Camille, szydercze spojrzenia Fayarda, wstyd z powodu ukradkowych schadzek, obawę, że może ich ktoś zobaczyć. To było ciężkie do przeżycia. Póki on był tutaj, gotowa była na wszelkie zuchwalstwa. Bez niego stawała się na powrót biedną, nieśmiałą dziewczynką.

Wzdrygnęła się na odgłos jadącej bryczki. Jak dziecko przyłapane na gorącym uczynku schroniła się za jednym z potężnych platanów, którymi była wysadzona aleja. Léa pomagała ojcu wysiąść z powozu. Kiedy Françcoise zobaczyła Pierre'a Delmas idącego wolno, niepewnym, ociężałym krokiem, zrozumiała, że wszystko przepadło. Przypomniała sobie, jak w dzieciństwie chowała się za tym samym drzewem, aby nastraszyć ojca, gdy będzie wracał do domu, i uczucie radości, gdy mówił:

— Czuję tutaj zapach świeżego mięsa: wydaje mi się, że gdzieś blisko schowała się jakaś mała dziewczynka. Zaraz ją znajdę i zjem…

— Nie, tatusiu! Nie, tatusiu! — krzyczała wyskakując ze swojej kryjówki i rzucała mu się w ramiona.

To już minęło i nie wróci… Jutro albo najpóźniej pojutrze wyjedzie.

Nazajutrz Léa udała się do Caudrot po korespondencję. W urzędzie pocztowym odebrała wiadomość, że ma jechać do La Réole do państwa Debray. Zastała ich zaniepokojonych.

— Czy może pani pojechać dziś wieczorem albo jutro do Bordeaux? — spytała pani Debray.

— Nie wiem. Byłam tam wczoraj z ojcem. Będę musiała znaleźć jakiś pretekst.

— Niech pani coś wymyśli. Chodzi o życie wielu osób należących do siatki. Pójdzie pani na cours de Verdun numer trzydzieści cztery, do biura ubezpieczeń pana Andrè Grand-CLément i powie mu pani, że pasztet z gęsich wątróbek od Léona z Landów nie jest dobrej jakości. On odpowie, że wie o tym, bo oboje z żoną zatruli się nim. Wówczas proszę mu powiedzieć, że przychodzi pani w sprawie polisy ubezpieczeniowej, którą pragnie założyć pani ojciec. Zaprosi panią wtedy do swojego gabinetu, gdzie przekaże mu pani te dokumenty: są to fałszywe kontrakty ubezpieczeniowe, w których znajdzie nasze informacje. Po chwili powie mu pani, że jest pani słabo i że musi pani wyjść na powietrze. Będzie pani towarzyszył. Na ulicy poinformuje go pani, że komisarz Poinsot jest na jego tropie. Nie aresztował go jeszcze za radą porucznika SS Dohsego, który najwyraźniej ma w siatce swoich ludzi i czeka tylko na okazję, aby zadać silny cios. Niech nie zwleka z zawiadomieniem niektórych osób, że muszą się ukryć. Zrozumiała pani?

Léa powtórzyła instrukcje.

— Bardzo dobrze. Im wcześniej pojedzie pani do Bordeaux, tym lepiej.

— Spróbuję złapać pociąg o osiemnastej. Czy ten Dohse to ten sam, który przesłuchiwał Camille?

— Tak. To inteligentny i niebezpieczny człowiek, obdarzony węchem psa gończego, który nigdy nie gubi tropu. Nie jest wykluczone, że na jego polecenie ktoś śledzi Camille d'Argilat. Pani również powinna zachować daleko posuniętą ostrożność… Zresztą dla większego bezpieczeństwa jeden z naszych przyjaciół przeprowadzi panią przez linię w lesie la Font de Loup.

— Ale Niemcy z Saint-Pierre mnie znają. Jeśli zorientują się, że nie wracam, zaczną coś podejrzewać.

— Zapewne będą panią wypytywać, gdy następnym razem będzie pani przekraczać linię demarkacyjną, powie im pani wówczas, że wracała przez Saint-Laurent-du-Bois, gdzie odwiedziła pani przyjaciółkę. Postaram się, żeby w Saint-Laurent pamiętano o pani.

— Jeśli tak, to w porządku.

— Być może niesprawiedliwie panią oceniłam, moje dziecko — rzekła z miłym uśmiechem pani Debray, całując Léę.

— Może, ale czy to ważne?

— Dla mnie ważne. Wczoraj otrzymaliśmy wiadomość od pani stryja, który prosi, by powiedziała pani jego siostrze Bernadette, że jej syn Lucien jest z nim.

— Ojej! Jak się cieszę! Bardzo lubię kuzyna i tak się bałam, że coś mu się stało. Stryj Adrien nic więcej nie mówił?

— Nie.

— Czas w drogę. Pojedzie pani przez Labarthe, gdzie czeka na panią kowal. Zna panią i przeprowadzi bez żadnych komplikacji przez linię demarkacyjną. Proszę wykonywać dokładnie jego polecenia, a wszystko dobrze pójdzie. Odprowadzi panią aż do Saint-Martin-de-Grave, dalej zna pani drogę. Do widzenia, moje dziecko, z Bogiem.

— Do widzenia.

Małżonkowie Debray patrzyli za Léą, oddalającą się na swoim niebieskim rowerze. Zastanawiali się, czy mają prawo narażać życie tej pięknej i dziwnej dziewczyny.

W lesie Manchot przewodnik dał Léi znak, by się dobrze schowała ze swoim rowerem. Sam ukrył swój w paprociach i udał się na rekonesans. Przez las i winnice dotarł do drogi państwowej numer 672, która stanowiła granicę między strefą wolną a okupowaną. W miejscowości Maison-Neuve wąska droga między strefami była pusta. Zamaszystym ruchem ręki kowal przywołał Léę. Bez przeszkód przeszli przez granicę. Do Saint-Martin-de-Grave dojechali na rowerze Léi. Na skrzyżowaniu Moulin rozstali się. W Mouchac dziewczyna przebiła oponę i klnąc jak szewc wróciła do domu na piechotę.

Camille bawiła się z synkiem na łące przed domem. Malec wybiegł Léi na spotkanie, śmiejąc się i wyciągając do niej ramiona. Dziewczyna rzuciła rower na ziemię i podniosła chłopczyka do góry.

— Dzień dobry, Charlie, dzień dobry, mój skarbie. Aj, przestań, bo boli.

Dziecko ściskało ją z całych sił. Podeszła do nich uśmiechnięta Camille.

— Kocha cię. Powinnam szaleć z zazdrości.

Otoczyła ich pełnym miłości spojrzeniem, tak ufnym, że Léa poczuła się nieswojo.

— Przyrzeknij mi, że gdyby mi się coś stało, zajmiesz się nim jak własnym synem — nieoczekiwanie powiedziała Camille.

— Przestań pleść głupstwa. A cóż miałoby ci się stać?

— Nigdy nie wiadomo. Proszę cię, obiecaj mi to.

Nie dość, że miała chronić matkę na prośbę jej męża, to teraz matka powierzała jej opiekę nad swoim dzieckiem. A kto będzie ją chronił? Wzruszając ramionami Léa odparła:

— Przyrzekam ci, że będę się nim opiekowała jak własnym synem.

— Dziękuję. Jak ci poszło z pocztą?

— Dobrze, ale muszę jechać do Bordeaux. Wymyślisz jakieś wytłumaczenie przed tatą i Ruth?

— Nie obawiaj się, coś wymyślę.

— Pójdę się przebrać. Pożycz mi rower, bo przebiłam dętkę.

— Zgoda.

— Powiedz także ciotce Bernadette, że Lucien ma się dobrze i że jest ze stryjem Adrienem.

— Co za wspaniała nowina! Biegnę jej to powtórzyć.

Kiedy Léa schodziła po schodach ze swojego pokoju, usłyszała podniesione głosy dobiegające z gabinetu ojca. W pierwszym odruchu chciała tam wejść, lecz zdała sobie sprawę, że nie zdążyłaby na pociąg o osiemnastej. Z sercem pełnym złych przeczuć opuściła Montillac, bez trudu wyobrażając sobie rozmowę między Pierre'em Delmas a Fayardem.

Rower Camille powierzyła zawiadowcy stacji. Jak zwykle bez kłopotów przeszła przez kontrolę policji i celników.

W przedziale siedziały tylko dwie wieśniaczki. Léa odprężyła się. Zastanawiała się, gdzie przenocuje. Nie ma mowy, by poszła do Luca Delmasa. Zobaczy na miejscu. To doprawdy wspaniała nowina, że Lucien jest ze stryjem Adrienem. Może i Laurent jest z nimi. Tęskniła za nim. Za każdym razem, gdy myślała o Laurencie, przychodził jej na myśl Françcois. Przypomniały jej się ostatnie słowa z listu Sary Mulstein „Jesteś stworzona dla niego, tak jak on jest stworzony dla ciebie”. Ale bzdura! Stworzona jest dla Laurenta i dla nikogo innego. A Françcoise? Dla kogo była stworzona Françcoise? Biedaczka, jeśli naprawdę kocha tego swojego Niemca, szkoda mi jej, tyle się nacierpi. Co się stanie z nią i z jej dzieckiem? Trzeba koniecznie przekonać tatę, żeby pozwolił jej wyjść za Ottona.

Pociąg wjechał na dworzec w Bordeaux.

Z dworca Saint-Jean był kawał drogi na cours de Verdun. Léa poszła nabrzeżem aż do esplanady des Quinconces. Wielokrotnie niemieccy żołnierze zaczepiali tę ładną dziewczynę w krótkiej sukience z białego płótna i w sandałach, których drewniane podeszwy stukały na bruku. Niektórzy ofiarowywali się nawet, że jej poniosą wiklinową walizeczkę, zawierającą dokumenty od państwa Debray. Nigdy droga nie wydawała jej się tak długa.

Dochodziła ósma wieczorem, gdy Léa dotarła na cours de Verdun. Drzwi otwarły się dopiero po trzecim dzwonku; mężczyzna, który się w nich pojawił, odpowiadał opisowi.

— Pan Grand-CLément?

Przytaknął skinieniem głowy.

— Dzień dobry panu. Chciałam panu powiedzieć, że pasztet z gęsich wątróbek od Léona z Landów nie jest dobrej jakości.

— Niestety, wiem o tym, oboje z żoną zatruliśmy się nim.

— Chciałam zasięgnąć pańskiej porady w sprawie polisy ubezpieczeniowej dla mojego ojca.

— Proszę przejść do gabinetu.

Léa oddała mu dokumenty, poprosiła, by wyszli na dwór, i wówczas przekazała mu wiadomość.

— Proszę podziękować naszym przyjaciołom za tę cenną informację. Podejmę niezbędne kroki, by powiadomić naszych ludzi, powiedział Grand-CLément.

— Czy mam im coś przekazać?

— Nie, na razie nie. Proszę się nie obawiać, panienko, zajmę się ubezpieczeniem pani ojca — powiedział trochę za głośno.

Obok nich przeszło dwóch mężczyzn. Wyglądali na spacerowiczów korzystających z ciepłego wieczora.

— Niech pani ucieka! To policjanci komisarza Poinsot.

Léa ruszyła prosto przed siebie i doszła do placu de Tourny. Tam zatrzymała się na chwilę. Dokąd pójść? Poza stryjem Lucem nikogo nie znała w Bordeaux. Podążyła w dół pustyni o tej porze alejami de Tourny, lecz cały czas miała wrażenie, że jest śledzona. Dotarła na plac du Grand-Theâtre. Panował tam niewielki ruch, wśród przechodniów przeważali żołnierze. Zatrzymała się na placu przed kioskiem z gazetami. „La Petite Gironde”… Wydało jej się, że nazwa tego dziennika jest jej znajoma. „La Petite Gironde”… Raphaël Mahl… „Le Chapon Fin”… Dyrektor… Richard Chapon. Odetchnęła z ulgą; ulica de Cheverus, tam właśnie powinna pójść.

Na wieży katedry Saint-Andrè biła dziewiąta, gdy Léa dotarła do redakcji gazety. Ten sam portier, co podczas jej pierwszej wizyty.

— Redakcja zamknięta.

— Chcę się widzieć z panem Chapon.

— Nie ma go, proszę przyjść jutro.

— Bardzo pana proszę, muszę koniecznie się z nim widzieć — mówiła Léa, kierując się do drzwi, które, jak wiedziała, prowadziły do gabinetu dyrektora. Drzwi stanęły otworem, nim jeszcze położyła dłoń na klamce. W tej samej chwili do hallu weszło dwóch mężczyzn.

— Proszę panów, redakcja zamknięta! — wykrzyknął strażnik zagradzając im drogę.

Léa rozpoznała spacerowiczów z cours de Verdun. Jeden z mężczyzn brutalnie ją odepchnął, postępując do przodu.

— Panowie, co to znaczy? — spytał stojący w drzwiach Richard Chapon.

— Chcemy porozmawiać z tą dziewczyną.

Dyrektor „La Petite Gironde” zwrócił się do Léi:

— Czy zna pani tych panów?

Léa zaprzeczyła ruchem głowy.

— W takim razie proszę, by panowie opuścili redakcję.

— Żałuję, ale musimy zabrać ją na przesłuchanie — odrzekł człowiek, który wyglądał na starszego stopniem.

Okazał legitymację, którą Richard Chapon uważnie obejrzał.

— Odpowiadam za panną Delmas, to moja znajoma. Ponadto jej stryj, mecenas Luc Delmas, jest znaczącą osobą w tym mieście.

— To nas nie obchodzi. Otrzymaliśmy rozkaz od komisarza Poinsot i wykonujemy go.

— Już noc, można chyba odłożyć przesłuchanie do jutra.

— Nie, musimy ją zabrać.

— Dobrze, w takim razie jadę z panną Delmas. Dufour, proszę zawiadomić mecenasa Delmas, że jestem z jego bratanicą.

Niezadowolenie policjantów nie uszło uwagi dziennikarza.

— Na co pan jeszcze czeka, Dufour? Proszę zadzwonić do mecenasa Delmas.

Wyszedł z gmachu dopiero wówczas, gdy się upewnił, że portier rozmawia przez telefon ze stryjem Léi.

Przed drzwiami czekał kierowca w Citroënie o przednim napędzie. Léa i Richard Chapon usiedli z tyłu razem z policjantami.

Przez kilka chwil jechali w milczeniu labiryntem mrocznych ulic.

— Do komisarza Poinsot jedzie się przecież inaczej — powiedział ze zdziwieniem Chapon.

— Jedziemy w aleję marszałka Pétaina.

— Numer dwieście dwadzieścia cztery?

— Tak, tam właśnie komisarz kazał nam przywieźć panienkę.

Léa spostrzegła zatroskaną minę towarzysza.

— Co się stało? — spytała cicho.

Richard Chapon nie odpowiedział.

Léa gorączkowo myślała: nie miała przy sobie żadnych obciążających materiałów, dokumenty miała w porządku, jej wizyta u Grand-CLémenta była uzasadniona. Odprężyła się nieco. Obecność Richarda Chapona dodawała jej otuchy.

W ciemności Léa nie mogła rozpoznać budynku, do którego ją wprowadzono. Przy drzwiach siedział za biurkiem niemiecki żołnierz i coś pisał. Uniósł głowę i spytał po francusku:

— O co chodzi?

— Do porucznika Dohsego.

— Dobrze, zaraz go zawiadomię.

— Co to ma znaczyć? Myślałem, że to komisarz Poinsot życzył sobie widzieć się z panną Delmas?

— Porucznik Dohse również chce z nią rozmawiać.

Żołnierz wrócił.

Na końcu korytarza weszli do pomieszczenia o podwójnych, obitych czarną skórą drzwiach.

Wysoki, ciemnowłosy mężczyzna około trzydziestki stał w gabinecie, czekając na nich.

— Zostawcie nas samych — powiedział do policjantów.

Mężczyźni wyszli.

— Dzień dobry, drogi panie Chapon. Jak to się stało, że się pan tutaj znalazł?

— Nie dla przyjemności, zapewniam pana. Wolałbym leżeć we własnym łóżku. Towarzyszę znajomej, pannie Delmas, którą pańscy ludzie, jak twierdzili, mieli przywieźć do komisarza Poinsot.

— Zgadza się, spodziewam się go w każdej chwili. Ten biedny komisarz tak jest zapracowany, że od czasu do czasu pomagam mu trochę. Ale proszę spocząć.

— Tak więc, panno Delmas, jest pani bratanicą sławnego adwokata? Gratuluję pani, to człowiek, który zna swoje obowiązki! Pani kuzynka, jak słyszałem, ma poślubić jednego z naszych najzdolniejszych oficerów. Czyż można bardziej się przyczynić do unii naszych dwóch narodów? Myślę, że pani jest także wzorową patriotką, prawda?

— Oczywiście — odparła Léa z uśmiechem, chociaż czuła, jak narasta w niej strach.

— Nie wątpię. Wielu pani rodaków podziela pani pogląd. Stanowią oni cenną pomoc w walce z nielicznymi na szczęście terrorystami, którzy próbują siać zamieszanie w tym kraju. Widzi pani, nasza rola jest bardzo niewdzięczna i często mylnie oceniana. Lecz zapewnienie porządku i bezpieczeństwa obywateli stanowi dla nas nagrodę za ten trud. Prawdopodobnie w sprawie rodzinnej udała się pani do pana Grand-CLémenta?

— Tak, mój ojciec pragnął przejrzeć niektóre swoje polisy ubezpieczeniowe.

— Prawdopodobnie nie miał czasu sam się tym zająć wczoraj, prawda?

Kierując się instynktem, Léa zareagowała właściwie:

— A więc jesteśmy śledzeni, skoro pan wie, że ojciec był wczoraj w Bordeaux?

— Śledzeni to za duże słowo. Mamy na dworcach swoich agentów, którzy sygnalizują nam przyjazd niektórych osób.

— Ale dlaczego mojego ojca?

— Czyż nie jest bratem Adriena Delmas, którego podejrzewamy, że jest na usługach Londynu?

— Mój stryj Luc jest także jego bratem, a jego nie śledzicie.

Richard Chapon udał atak kaszlu, by ukryć uśmiech.

— Proszę pani, pani stryj wystarczająco nas przekonał o swoim przywiązaniu do Niemiec.

— Nie wątpię. — Nie mogła się powstrzymać przed taką odpowiedzią.

Zadzwonił telefon. Dohse podniósł słuchawkę.

— Tak, bardzo dobrze, proszę ich wpuścić… Komisarz Poinsot, a także mecenas Delmas.

Porucznik SS przyjął adwokata z szacunkiem, policjanta zaś potraktował z góry.

— Proszę mi wierzyć, mecenasie, że bardzo mi przykro, iż pana fatygowałem. Komisarz Poinsot zapewne już panu wyjaśnił, że chodzi tu o rutynową kontrolę, zgodnie z którą musimy przesłuchać pańską bratanicę.

— Istotnie, lecz uważam za zuchwalstwo niepokojenie kogoś z mojej rodziny. Jak może pan przypuszczać, że to dziecko interesuje się czymś innym niż sukienki i kapelusze.

— Niestety, mecenasie, w naszych czasach dziewczęta bardzo się zmieniły — odrzekł komisarz Poinsot.

— Ale nie w mojej rodzinie, proszę pana — odparł oschle Luc Delmas. — Proszę mi wybaczyć, Chapon, nie przywitałem się z panem. Skąd się pan tu wziął? — ciągnął adwokat zwracając się do dziennikarza.

— Nie mogłem przecież pozwolić, by panna Delmas odjechała sama z policjantami których nie znam.

— To bardzo ładnie z pana strony, ale po co przyszła do pana o tak późnej porze? — spytał komisarz.

— Nie zdążyłem jej o to zapytać. Pańscy ludzie nie dali mi na to czasu.

— Co pani robiła u pana Chapona?

Léa gorączkowo zastanawiała się, musiała koniecznie znaleźć jakąś sprytną odpowiedź.

— Chciałam poprosić pana Chapona o pracę.

— O pracę? — spytali równocześnie Luc Delmas i komisarz.

— Tak, kiedyś mi powiedział, że gdybym czegokolwiek potrzebowała, mogę na niego liczyć, a że potrzebuję pracy…

— Ale dlaczego? — zdziwił się stryj.

— Żeby pomóc tacie.

Czterej mężczyźni popatrzyli na po sobie.

— Wiem, że mój brat jest w trudnej sytuacji finansowej, lecz nie sądzę, aby twoja pensja pomogła mu wyjść z kłopotów. W każdym razie pochwalam twój szlachetny odruch — rzekł Luc Delmas.

— Jestem doprawdy wzruszony pani zaufaniem, Léo. Sądzę, że w niedługim czasie będę mógł pani coś zaproponować.

— Dobrze więc, drodzy panowie, myślę, że jesteście zadowoleni z odpowiedzi mojej bratanicy. Zrobiło się już późno, a jutro rano mam obronę. Chodźmy, Léo, twoje kuzynki na nas czekają. Poinsot, możemy pana podwieźć?

— Dziękuję, mecenasie, mam jeszcze parę spraw do przejrzenia z porucznikiem. Jeszcze raz proszę nam wybaczyć to przykre nieporozumienie. Do widzenia, panno Delmas. Do widzenia, panie Chapon.

Porucznik SS Friedrich Wilhelm Dohse skłonił się.

— Do widzenia pani, proszę uważać, z kim pani się zadaje.

Léa bez słowa skinęła głową i wyszła, a za nią podążyli Luc Delmas i Richard Chapon.

Wsiadając do samochodu adwokata dyrektor „La Petite Gironde” zauważył:

— Ma pan szczęście, że może pan jeszcze jeździć samochodem; ja od dawna nie mam swojego wozu.

Luc Delmas nie odpowiedział. Richard Chapon ciągnął dalej:

— Wie pan, było gorąco. Gdyby nie pan, sprawy potoczyłyby się zupełnie inaczej.

— A to dlaczego? Przecież dziewczyna była w porządku?

— Wobec tych ludzi zawsze ma się coś na sumieniu.

Luc Delmas nie podjął tego wątku.

— Podwieźć pana do redakcji?

— Tak, jeśli pan może.

Aż do ulicy de Cheverus nie zamienili ze sobą więcej ani słowa.

— Do widzenia, Léo, może pani na mnie liczyć.

— Do widzenia panu. Dziękuję za wszystko.

Stryj i bratanica jechali w milczeniu aż do domu Luca Delmas.

Gdy weszli do mieszkania, Luc Delmas powiedział do Léi:

— Zachowuj się cicho. Chodź do mojego gabinetu.

Nadeszła chwila wyjaśnień, której tak bardzo się obawiała. Weszła do pokoju pełnego książek w bogatych oprawach. Przez dłuższą chwilę stryj chodził w tę i z powrotem z rękoma założonymi do tyłu. Wreszcie zatrzymał się przed dziewczyną, która cały czas stała.

— Wyjaśnijmy to sobie raz na zawsze. Pojechałem po ciebie, żeby uniknąć skandalu, którego skutki mogłyby dotknąć nas wszystkich. Wystarczy jedna parszywa owca w rodzinie, twój stryj Adrien. Mam nadzieję, że porucznik Dohse i komisarz Poinsot dali się nabrać na twoją komedię z Chaponem. Pomimo zażenowania i pogardy, jaką w niej wzbudzał stryj, Léa czuła, że musi go przekonać.

— Ale to wcale nie była komedia. Naprawdę szukam pracy. W domu nie ma już pieniędzy.

Powiedziała to z taką szczerością, że Luc Delmas wydał się poruszony.

— Czy rzeczywiście wierzysz, że to by uratowało Montillac?

Léa nie musiała się szczególnie wysilać, by jej oczy napełniły się łzami.

— Nie, oczywiście, że nie, ale to by trochę pomogło. Zapowiada się ładne winobranie.

— Dlaczego się upierasz, żeby zachować tę ziemię? — spytał stryj łagodniejszym już głosem.

— Ty też masz stary dom i sosny koło Marcheprime i wygląda na to, że jesteś do nich bardzo przywiązany?

Stryj popatrzył na nią tak, że zrozumiała, iż trafiła w czułe miejsce. Ten mężczyzna, który zdawał się troszczyć jedynie o powiększenie swojego majątku, dbał i otaczał miłością skromny szałas pasterski wśród lasów, który odziedziczył po starej piastunce.

— Tak, rozumiem — rzekł zaniechawszy walki. — Idziemy spać.

Léa okazała zdziwienie.

— Chyba nie myślałaś, że wyrzucę cię na ulicę?

Wyświeżona, wytworna i modnie uczesana kuzynka Corinne w sukni z czerwono-niebieskiego fularu obudziła Léę dość późno, przynosząc tacę ze śniadaniem. Léa nie wierzyła własnym oczom. Konfitury, biały chleb, masło i — to chyba cud — bułeczka drożdżowa i rogalik! Corinne uśmiechnęła się, widząc zachwycone spojrzenie Léi.

— Nie myśl tylko, że tak jadamy co dzień. Dzięki stosunkom taty niczego nam nie brakuje, ale rogaliki mamy tylko dwa razy w tygodniu.

— Jeśli dobrze rozumiem, trafiłam na właściwy dzień? — odrzekła Léa z pełnymi ustami.

— Tak. Nie jedz tak szybko, bo się rozchorujesz!

— Nie możesz tego zrozumieć, jakie to dobre. A kawa? Prawdziwa. Jak wy to robicie?

— Dam ci torebkę. To od klienta taty, którego statki pływają do Ameryki Południowej, na Antyle i sama już nie wiem dokąd. Za każdym razem, gdy statek przypływa, klient zaopatruje nas w cukier, kawę, kakao i tkaniny.

— Tkaniny?

— Tak, można je wymieniać na inne produkty.

— Nieźle się urządziliście.

— W tych czasach to konieczne.

Powiedziała to ostrym głosikiem mieszczki, dbającej o odpowiednie zaopatrzenie domu. Za kilka lat będzie wypisz wymaluj jej zmarła matka, pomyślała Léa, z góry współczując niemieckiemu narzeczonemu.

— Późno już, powinnaś mnie wcześniej obudzić.

— Tata zadzwonił do Montillac.

— Podziękuj mu. Pojadę pociągiem o czwartej.

— Nie możesz zostać do jutra? Tak bym chciała, żebyś poznała mojego narzeczonego.

— To niemożliwe, muszę koniecznie wracać do domu. Innym razem.

— Nie nalegam. Tata mówił, że masz dużo zmartwień. Ale nie wykręcisz się i pójdziesz ze mną do krawcowej. Mam przymiarkę ślubnej sukni. Nie możesz mi tego odmówić.

Léa z ulgą powitała godzinę odjazdu swojego pociągu. W walizce wiozła cukier, kawę i trzy kupony ładnego materiału. Corinne uparła się, że ją odprowadzi na dworzec. Stryja Léa już nie spotkała.

Minęła posiadłość la Prioulette. Jeszcze trochę pracy pedałami i zaraz będzie w domu, uwolnionym wreszcie od obecności Niemców. Już sobie wyobraża radość mieszkańców Montillac, gdy otworzy walizkę…

Wokół kuchennego stołu siedziały Camille, Laure, Bernadette Bouchardeau, Ruth i stara Sidonie. Wszystkie zdawały się zdruzgotane.

— Léa! — wykrzyknęła Laure rzucając się wręcz na siostrę.

— Wreszcie jesteś! — powiedziała z westchnieniem Ruth. Miała ściągniętą twarz i nie ruszała się z miejsca.

— Co za nieszczęście? Taki wstyd! — Bernadette popłakiwała z zapuchniętą twarzą.

— Biedna malutka — mruczała Sidonie trzymając się za brzuch.

Léa zwróciła się do Camille, która wstała z miejsca, lecz nie odzywała się słowem.

— Co się dzieje?

— Françcoise wyjechała.

— Wyjechała? Kiedy? Dokąd?

— Wczoraj wieczorem, jak przypuszczam. Dowiedzieliśmy się dopiero dziś rano. Zostawiła list do ojca i do ciebie — rzekła Ruth.

— Gdzie ten list?

Z kieszeni sukienki guwernantka wyjęła pomiętą kopertę.

„Siostrzyczko Moja,

Wyjeżdżam do Ottona. Nazbyt cierpię z dala od niego. Mam nadzieję, że mnie zrozumiesz. Wiem, że tata będzie się bardzo martwił, liczę na Ciebie, że go pocieszysz. Powiedz Laure, że bardzo ją kocham. Poproś, by mi wybaczyła zły przykład, jaki jej daję. Bardzo mi będzie brakowało Ruth, powiedz jej o tym. Ucałuj ciocię Bernadette. Niech Camille modli się za mnie, ona wie lepiej od was, co wycierpiałam. Opowiedz czasem o małej Françcoise naszej dobrej Sidonie i napij się nalewki z czarnej porzeczki za moje zdrowie.

Zostawiam na Twoich barkach ciężkie brzemię. Ale Ty masz dość sił, by wszystko znieść. Bez względu na okoliczności zawsze stawiasz losowi czoło z dumą i odwagą. Nigdy Ci tego nie powiedziałam, lecz bardzo Cię podziwiałam, gdy zabiegałaś o dom i niszczyłaś ręce, by wydrzeć ziemi płody i nas wyżywić. Moje drobne zakupy uzupełniały tylko codzienny jadłospis i gorzko mi smakowały po Twoich jarzynach.

Jeszcze jedno: bądźcie obie z Camille ostrożne. Musicie wiedzieć, że wiele anonimowych listów trafiało na biurko Ottona. Donoszono w nich, że przewozicie pocztę z wolnej strefy do strefy okupowanej, że zadajecie się z bandytami i przeprowadzacie Anglików przez linię demarkacyjną. Otto podarł te listy, lecz jego następca może wyciągnąć wnioski z kolejnych donosów. Dodam jeszcze, że Was popieram. Być może Was to zdziwi. To prawda, że kocham Niemca, ale kocham też mój kraj.

Léo, możesz do mnie pisać na poste restante w VIII arrondissement. Jak tylko będą miała stały adres, zawiadomię Cię. Będziesz do mnie pisała, prawda? Nie zostawisz mnie bez wieści o tacie?

Nie osądzaj mnie, Moja Droga, i wybacz mi, że opuszczam was w taki sposób, lecz nie mam odwagi spojrzeć Wam w oczy. Całuję Cię mocno”.

Skończywszy czytanie listu Léa usiadła. Usta jej drżały, patrzyła przed siebie niewidzącym wzrokiem.

— Françcoise wyjechała do Paryża.

— Do swojego bosza — zasyczała Bernadette.

Spojrzenie, jakie jej posłała Léa, przerwało komentarz. Następnie Léa z wysiłkiem przekazała każdej z obecnych zdanie skierowane do nich przez Françcoise.

— Jak tata to przyjął? — spytała Léa Camille.

— Najpierw wpadł we wściekłość, a potem w apatię i siedział osowiały na ławce, spoglądając od czasu do czasu na drogę, jak gdyby się spodziewał, że zobaczy Françcoise wracającą do domu. Później spytał o ciebie. Wtedy akurat zadzwonił stryj Luc i długo rozmawiali. Nie wiem o czym. Twój ojciec wziął kapelusz i laskę. Poszedł w stronę kalwarii. Od tego czasu nie widziałyśmy go. Sidonie przyszła nam powiedzieć, że widziała go na cmentarzu w Verdelais, jak modlił się na grobie twojej matki. Podeszła do niego i zagadała. Popatrzył na nią jak gdyby jej nie poznawał, i dał znak, by odeszła. Wyglądał, jak gdyby znowu postradał zmysły.

— A potem?

— Laure była w Verdelais, ale go tam nie odnalazła.

— Poszłam do kościoła, byłam u znajomych, wróciłam do kalwarii, ale go nie spotkałam — stwierdziła Laure.

— Musimy koniecznie odnaleźć go przed zapadnięciem nocy. Wieczorem na pewno będzie burza — rzekła Léa.

Burza rozpętała się koło ósmej wieczorem, ledwo Léa wróciła do domu. Nikt nie natrafił na ślad Pierre'a Delmas. Zawiadomiony o zniknięciu swego przyjaciela doktor Blanchard przyjechał, jak tylko mógł najszybciej. Fayard, który obszedł ze swoim psem każdą działkę winnicy, wrócił o zmroku przemoczony do suchej nitki. Wrócili również sąsiedzi uczestniczący w poszukiwaniach. Każdy się suszył przy ogniu w kuchni, rozmawiając i sącząc grzane wino, które podała Ruth. Mały Charles, ogromnie podekscytowany tym niezwykłym poruszeniem, biegał z krzykiem od jednego gościa do drugiego. Koło północy sąsiedzi rozeszli się do swoich domów. Został tylko doktor Blanchard.

Léa nie chciała się położyć i o brzasku ruszyła w pola. Objechała wszystkie zakątki, gdzie jako dziecko lubiła się z ojcem przechadzać. Nigdzie ani śladu ojca. Usiadła na mokrej trawie u stóp krzyża w Borde. Bezkresne, szare niebo, po którym sunęły szybko ciemniejsze chmury, kładło się ciężarem nad krajobrazem. Jednak w dali, gdzieś nad Landami i morzem, widniał cienki paseczek jasności. Wypogodzi się, pomyślała Léa i natychmiast zasnęła oparta o krzyż.

Obudził ją chłód. Nie wypogodziło się, niebo wyglądało naprawdę groźnie, zniknęła gdzieś odległa jasność. Deszcz zaczął znowu padać. Léa podniosła z ziemi rower i zeszła ze wzgórza, ślizgając się na błotnistej drodze. Jak ostatniego wieczoru, w kuchni było pełno ludzi w przemokniętych ubraniach. Siedzieli w milczeniu. Panowała przeraźliwa cisza. Czy zawsze w tej ciepłej i przytulnej kuchni Léa musiała dowiadywać się tego, czego najbardziej się obawiała? Rozejrzała się wokół: wszyscy spuścili głowy.

OKropny ból rozsadzał jej serce, fala łez wezbrała w oczach i trysnęła spod powiek, bezgłośny krzyk rozdarł gardło, a w środku dziecinny głosik przywoływał ojca.

Proboszcz z Verdelais odnalazł skulone ciało Pierre'a Delmas w ciemnym kącie jednej z kapliczek kalwarii. Zapewne schronił się tam przed deszczem. Jego zmęczone serce, wyczerpane troskami, przestało bić w środku nocy.

26

Milczenie i suche oczy Léi niepokoiły Ruth i Camille. Dziewczyna długo wpatrywała się w zesztywniałe zwłoki, które doktor Blanchard kazał przenieść na kanapę w gabinecie. Poprawiła na lodowatym czole kosmyk siwych włosów, przyglądając się ciału ojca jakby z obojętnością. Kim był ten skurczony starzec o szczupłych dłoniach, który leżał tutaj przed nią? Jej ojciec był wysoki i silny; gdy brał ją w ramiona, miała wrażenie, że chroni ją przed całym światem i że nic złego nie może jej się przydarzyć; jej ręka chowała się w jego ciepłej, opiekuńczej dłoni, każda wędrówka z nim przez winnice to była wyprawa w poszukiwaniu przygody, na podbój wszechświata. Mówił o ziemi, jak Isabelle mówiła o Bogu. W jego pojęciu jedno i drugie stapiało się w prawdę. W Léi przetrwała tylko wiara w ziemię. Ta ziemia jej nie porzuciła ani nie zawiodła. Gdy wszyscy cierpieli głód, ziemia hojnie wynagradzała jej ciężką pracę. Léa tak samo jak Pierre Delmas, czerpała z gleby Montillac środki utrzymania rodziny. Ojciec i córka ulepieni byli z tej samej gliny. Dlatego stojąc nad nieszczęsnymi zwłokami Léa zdała sobie sprawę, że na zawsze zachowa w pamięci obraz ojca przechadzającego się pośród winnic.

Ze spokojem wydała Ruth i ciotce Bernadette polecenia dotyczące pogrzebu, osobiście zadzwoniła do Luca Delmas, a także do Albertine i Lisy de Montpleynet z prośbą, by dały znać Françcoise, jeśli się będą z nią widziały.

Poprosiła Camille, by zawiadomiła przyjaciół i sąsiadów, a także proboszcza z Verdelais.

Poszła na górę do swojego pokoju, żeby się przebrać. Wróciła ubrana w czarny fartuch starych kobiet, fartuchy takie można było jeszcze kupić na targu. Z wieszaka w przedpokoju zdjęła swój słomkowy kapelusz i zawiązała go pod brodą, powróciła bowiem słoneczna pogoda.

— Wychodzisz? — spytała Ruth.

— Tak, muszę jechać do La Réole.

— Teraz?

— Tak.

Camille podeszła do niej.

— Czy chcesz, bym z tobą pojechała?

— Nie, dziękuję. Jesteś potrzebna tutaj. Muszę pojechać jeszcze po pocztę i opowiedzieć państwu Debray, jak mi poszło w Bordeaux. Chcę również ich prosić, by spróbowali skontaktować się ze stryjem Adrienem.

Léa odjechała na swoim niebieskim rowerze.

Kto tylko mógł, krewni, przyjaciele, sąsiedzi, wszyscy przyszli, by połączyć się w bólu z mieszkańcami Montillac. Przybył również, pomimo niebezpieczeństwa, ojciec Adrien w białym habicie, a także Laurent d'Argilat. Ku radości matki towarzyszył im Lucien. Brakowało tylko Françcoise. Gdy ubrane w żałobny strój ciotki powiedziały jej rankiem w dniu wyjazdu do Bordeaux, że udają się na pogrzeb jej ojca i że pragną, by pojechała z nimi, Françcoise odrzekła, że za nic w świecie nie pojedzie, że nie chce, by ją oskarżano o jego śmierć. Uciekła z płaczem.

Adrien odprawił mszę, do której służyli mu Luc i Laurent.

Podczas celebrowania mszy ci trzej mężczyźni zapomnieli o tym, co ich dzieliło.

Uprzedzeni przez swoich szpiegów, że dwaj poszukiwani terroryści przybędą do Verdelais, porucznik Dohse i komisarz Poinsot szykowali się właśnie, by ich aresztować, gdy z Paryża nadszedł rozkaz zabraniający im jakiegokolwiek działania w tej sprawie. Luc Delmas zażądał od przyszłego zięcia, majora Strukella, by wymógł na swoim ojcu, aby nie podjęto żadnych kroków, póki on będzie w Montillac.

Léa, pod osłoną welonu z krepy, siedząc w pierwszym rzędzie w otoczeniu kobiet z rodziny, dała się ukołysać monotonnym głosom dzieci z chóru kościelnego. Wyrzucała sobie radość, jaką odczuła widząc znowu Laurenta, radość, która pozwoliła jej na kilka chwil zapomnieć o bólu. Poprzedniego dnia, gdy wziął ją w ramiona i długo tulił do siebie, doznała uczucia wielkiego spokoju i szczęścia. Z miłości do niej przyjechał, narażając życie. Tak była przepełniona miłością, tak pewna jego uczucia, że nie zaznała ani krzty zazdrości na widok Laurenta i Camille wchodzących na górę do sypialni. Gdy tylko położyła się do łóżka, zapadła w sen bez marzeń. I nawet rano szczęśliwa twarz Camille nie zakłóciła jej spokoju.

Powoli docierało do jej świadomości, że już nic nie trzyma jej w Montillac. Po co się zabijać, żeby zachować tę ziemię, skoro ojciec ją opuścił? Laure marzyła o zamieszkaniu w mieście. Sprzedaż posiadłości pozwoliłaby im na zakup mieszkania w Bordeaux albo w Paryżu i na dostatnie życie przez kilka lat. Mogła też wydzierżawić winnicę i zatrzymać dom. Trzeba będzie poprosić o radę stryja Adriena i Laurenta. Françcoise też powinna wypowiedzieć się na ten temat; była najstarsza z sióstr i od miesiąca pełnoletnia. Nic też nie stało na przeszkodzie, by Léa przyłączyła się do Laurenta, do ruchu oporu. Żyłaby razem z nim, dzieliła te same niebezpieczeństwa, tę samą walkę… Nie była w stanie się modlić, jak lunatyk wstawała, klękała, siadała, za innymi.

Nagle, zupełnie bez powodu, jej serce zaczęło bić szybciej, na karku i ramionach poczuła jakieś ciepło. Ogarnęło ją nieodparte pragnienie, by się odwrócić. Obejrzała się. Tam, przy filarze w cieniu…

Miała dziwne wrażenie, że serce jej wyskoczy z piersi. Odwróciła głowę, starając się patrzeć tylko na ołtarz. Nieoczekiwanie obejrzała się znowu. To nie była zjawa: tam naprawdę stał Françcois i patrzył na nią… Dlaczego nagle zabolały ją piersi? Skąd ten ucisk w dole brzucha? Camille, siedząca obok, położyła dłoń na jej ręce. Poirytowana Léa uwolniła się od tego dotyku, spuściła głowę i zamknęła powieki, jak gdyby starała się postawić tamę narastającemu w niej wzburzeniu. Z niebywałą szybkością przesuwały się w jej głowie obrazy najbardziej silnych, szalonych, wspaniałych i wstydliwych doznań z trzema mężczyznami, którzy byli jej kochankami. Daremnie próbowała przegonić te nieprzystojne wspomnienia, zdziwiona, że takie myśli naszły ją nad zwłokami ojca… Ceremonia dobiegła końca.

Męczące składanie kondolencji ciągnęło się w nieskończoność. Orszak pogrzebowy powoli rozchodził się w rażącym słońcu stromymi i popękanymi ze spiekoty alejkami cmentarzyka. Léa czuła, jak pot spływa jej strużkami po plecach i jak przylepia się do ciała sukienka z grubego, czarnego jedwabiu. Kręciło jej się w głowie. Naszła ją nagle ochota, by się osunąć do otwartej mogiły i wyciągnąć na trumnie z jasnego dębu. Pod ziemią musiało być chłodno. Zachwiała się. Podtrzymała ją jakaś silna dłoń. Z przyjemnością poczuła, jak przenika w nią ta siła. Zamknęła oczy i pozwoliła się mężczyźnie przytrzymywać. Wyczuwała wokół siebie niespokojne poruszenie, słyszała pełne obaw słowa. Tymczasem prowadzono ją w cień drzew otaczających cmentarz. Léa oparła głowę na ramieniu, na którym, jak wiedziała, mogła bez obawy się wesprzeć.

Z jaką delikatnością zdjął zawadzający jej kapelusz z welonem, poprawił włosy i odpiął trzy górne guziki sukni. Gdyby jej powiedział: „Zabieram cię ze sobą”, poszłaby za nim nie oglądając się na nic.

— O czym pani myśli?

— O wyjeździe — odparła zbierając siły.

Françcois Tavernier patrzył na nią, jak gdyby chciał czytać w jej myślach.

— Dlaczego o wyjeździe?

— Za dużo rzeczy przypomina mi tu tych, którzy odeszli.

— Czas goi rany, Léo. Ja też liczę na jego działanie, by mi pomógł wypełnić moją ciężką misję.

— Jaką misję?

— Za wcześnie jeszcze o tym mówić.

Podeszli do nich Camille, Adrien i Ruth.

— Wracamy do domu, Léo, jedziesz z nami? — spytała Camille. Następnie, zwracając się do Françcois, dodała: — Cieszę się, że znowu pana widzę, panie Tavernier.

— Ja również się cieszę, pani d'Argilat. Dzień dobry, ojcze.

— Dzień dobry, Tavernier. Dziękuję panu, że jest pan na pogrzebie. Skąd się pan dowiedział?

— Od panien de Montpleynet. Nie spodziewałem się, że ojciec przyjedzie. Ani ojciec, ani pan d'Argilat.

— Jedynie stosunkom mojego brata Luca zawdzięczamy, że nas jeszcze nie aresztowano. Ale byłoby wielką nieostrożnością pozostać tu dłużej. Wyjeżdżamy wieczorem.

— Tak szybko! — wykrzyknęła Léa.

— Musimy, grozi nam niebezpieczeństwo. Wracamy teraz do Montillac, chcę porozmawiać ze stryjem Luciem i Fayardem w sprawie ochrony waszych praw.

Podszedł do nich Laurent i uścisnął dłoń Françcois.

— Szczęśliwy jestem, Tavernier, że mogę podziękować panu za wszystko, co pan zrobił dla mojej żony. Na zawsze pozostanę pańskim dłużnikiem.

— Niech pan nie przesadza. Pan też by tak postąpił.

— Zapewne, ale nie zwalnia to mnie od wdzięczności.

Françcois Tavernier skłonił się, jak się wydało Léi, z pewną ironią. Po czym odwrócił się do dziewczyny i rzekł:

— Pozwoli pani, że panią odwiozę?

— Jeśli pan sobie życzy.

Wsparta na jego ramieniu Léa zeszła na plac przed kościołem, gdzie zaparkowano samochody i bryczki. Wsiadła do Citroëna Françcois w towarzystwie Adriena, Camille i Laurenta.

W Montillac przygotowano poczęstunek na dziedzińcu w cieniu lip. Roztargniona Léa pozostawiła Camille, swojej siostrze, Ruth i ciotkom zajmowanie się gośćmi.

Dwaj mężczyźni odprowadzali wzrokiem jej szczupłą, czarną sylwetkę schodzącą w dół po murawie. Pierwszy Françcois Tavernier oderwał od niej oczy i podszedł do Adriena.

— Ojcze Delmas, zechciałby pan pokazać mi piwnice z winem?

— Z przyjemnością, lecz są one bardzo skromne w porównaniu ze składami znanych gatunków w tym regionie.

Obaj mężczyźni oddalili się w kierunku niskiej bramy prowadzącej na podwórze.

— Nie będą nam przeszkadzać? — spytał szeptem Françcois. — Muszę z ojcem pomówić.

Stojąc przy balustradzie tarasu, Léa śledziła wzrokiem przejeżdżający w oddali nad Garonną pociąg.

— Camille niepokoi się, widząc ciebie samą — powiedział czule Laurent.

— Ona cię przysyła? Wolałabym, żebyś przyszedł z własnej woli. Nie masz mi nic do powiedzenia? — spytała odwracając się.

— Nie warto, zapomnijmy o tym.

— A dlaczego miałabym zapomnieć? Nie wstydzę się. Kocham cię i ty też mnie kochasz — rzekła biorąc go za rękę i ciągnąc w stronę zagajnika, niewidocznego z podwórza.

— Żałuję, że do tego doszło, niewłaściwie postąpiłem wobec ciebie i wobec Camille. Nie rozumiem, jak mogłem.

— Mogłeś, bo tak jak ja miałeś na to ochotę, i dlatego, że mnie kochasz, chociaż bronisz się przed tym uczuciem. Kochasz mnie, słyszysz? Kochasz mnie.

Potrząsała nim mówiąc te słowa. Włosy, które upięła w koczek, rozsypały się jej na ramiona i nadawały twarzy wyraz dzikości i szaleństwa, któremu z takim trudem się opierał. Niezwykle błyszczące oczy przykuwały jego wzrok, pociągały go jej rozchylone usta. Léa oplotła Laurenta ramionami, przywarła do niego całym ciałem. Zaniechał tej nierównej walki i pocałował ją.

Rozkoszowała się swoim zwycięstwem i usiłowała przedłużyć tę chwilę uniesienia.

Wydało jej się, że słyszy odgłos kroków na żwirze alejki. Czuła, że sztywnieje. Laurent odepchnął dziewczynę. Na zakręcie alejki pojawił się Françcois Tavernier.

— O, tutaj pan jest! Żona pana prosi.

— Dziękuję — wybełkotał Laurent czerwieniąc się jak przyłapany na psocie dzieciuch.

— Doprawdy, zawsze pan się zjawia nie w porę.

— Proszę mi wierzyć, droga przyjaciółko, że niezmiernie mi przykro, iż przerwałem to czułe sam na sam — powiedział bezczelnym tonem. — Zastanawiam się, co taka jak pani dziewczyna może widzieć w tym mężczyźnie?

— Powtarza się pan. Co pan mu ma do zarzucenia? Jest bardzo przystojny!

— Doskonały, nie można być bardziej doskonałym. Lecz niestety nie mogę sobie pani wyobrazić z tym doskonałym mężczyzną.

— Zapewne widziałby mnie pan raczej z mężczyzną takim jak pan?

— W pewnym sensie. Pani i ja jesteśmy do siebie bardzo podobni. Mamy szczególne poczucie honoru, które może nas popychać do czynów absurdalnie odważnych i pozwala nam uznawać za właściwe to, co nam odpowiada i jest nam wygodne. Tak jak ja jest pani zdolna do wszystkiego, nawet gotowa jest pani zabić, aby uzyskać to, czego pragnie. Pani pożądanie jest silniejsze niż pani inteligencja i instynktowna ostrożność. Chcesz mieć wszystko, Léo, wszystko, i to natychmiast. Jest pani rozpieszczonym dzieckiem, które nie zawaha się zabrać cudzą zabawkę — w tym wypadku męża — nawet jeśli owa zabawka wyda się pani mniej ładna, gdy już się znajdzie w pani posiadaniu.

— Nieprawda.

— Ależ tak, chociaż dałaby pani raczej uciąć sobie język niż się do tego przyznać. Jakie to ma zresztą znaczenie? To, że wierzy pani, iż kocha Laurenta d'Argilat, nie jest ważne, przejdzie to pani…

— Nigdy!…

Tavernier machnął ręką.

— Pomówmy o ciekawszych sprawach. Powinna pani na jakiś czas przyjechać do Paryża, żeby się trochę rozerwać. Pani ciotki będą szczęśliwe.

— Nie mam ochoty jechać do Paryża. Muszę zostać tutaj, żeby uporządkować sprawy ojca.

— Oskubią was. Zaproponowałem pani rodzinie usługi mojego pełnomocnika, mecenasa Roberta. To uczciwy i kompetentny człowiek.

— Dlaczego miałabym przyjąć pana pomoc?

— Dlatego, że panią o to proszę — powiedział łagodnym głosem.

Tak rozmawiając doszli drogą biegnącą poniżej tarasu do granicy posiadłości.

— Wracajmy do domu.

— Nie, nie mam ochoty widzieć tych ludzi, chcę być sama.

— Wobec tego idę.

— Nie, niech pan zostanie — rzekła ujmując go za ramię. — Przejdźmy się trochę. Chodźmy do la Gerbette.

Tavernier patrzył na nią ze zdziwieniem. Ileż sprzeczności w tej dziewczynie w żałobie.

— La Gerbette?

— To taka chatka, w której bawiłam się w dzieciństwie. Na wpół zapadła w ziemię. Bardzo tam chłodno. Przechowujemy w niej lucernę dla królików i stare narzędzia. Dawno tam nie byłam.

Zeszli w dół po porośniętych winną latoroślą stokach i stanęli przed niewielkim, czerwonym dachem opierającym się niemal o ziemię. Obeszli budyneczek dookoła. Do zamkniętych drzwi prowadziła stroma ścieżka, zarośnięta cierniem i chwastami. Jednym ruchem Françcois wyważył zardzewiały zamek. Połowę pomieszczenia wypełniało siano leżące na ubitej ziemi. U powały wisiały gęste pajęczyny.

— Nie jest tu za ładnie. W moich wspomnieniach ta izba była znacznie obszerniejsza.

Françcois zdjął marynarkę i rozpostarł ją na sianie.

— Połóż się. Uważam, że to miejsce jest urocze.

— Niech pan nie kpi. Tutaj się chowałam, kiedy Ruth chciała mnie uczyć niemieckiego. Za tym żłobem jest zagłębienie, taka wnęka. Ale tu można się było bawić!

— Dziecko jeszcze z ciebie — powiedział siadając przy niej.

Dziecinny wyraz twarzy Léi zamienił się w prowokacyjny. Patrzyła na Françcois spod półprzymkniętych powiek, leżąc z ramionami założonymi pod głową, wyginając biodra i uwydatniając biust.

Françcois przyglądał się jej z rozbawieniem.

— Przestań udawać kokietkę, bo zaraz zacznę się zachowywać jak starszy brat.

— Przecież lubisz mnie właśnie taką.

— Taką i jeszcze inną.

— Nie poznaję cię. Jesteś taki grzeczny.

— Nie lubię roli zastępcy.

— Co chcesz przez to powiedzieć?

— Dobrze wiesz.

— A skoro mi się tak podoba? Wydawało mi się, że jesteśmy do siebie podobni. Nie pragniesz mnie?

W jednej chwili leżał na niej, podwijał jej spódnicę szukając płatków jej nabrzmiałego sromu.

— Mała łajdaczko, nie jestem…

Nie mógł skończyć zdania, gdyż Léa, wisząc mu na szyi, zaczęła go całować.

— Chcę zapalić.

— To nieostrożnie — powiedział Françcois wyjmując z kieszeni paczkę amerykańskich papierosów.

Leżeli nadzy, spleceni nogami. Źdźbła siana oblepiały ich spocone ciała. W milczeniu palili papierosy. W chacie było już prawie ciemno.

— Będą się niepokoić.

Nie odpowiadając mu wstała, naciągnęła żałobną sukienkę, zwinęła w kłębek bieliznę i pończochy i schowała je pod kamieniem, potrząsnęła głową i wyszła trzymając buty w ręce.

Nie odwracając się ruszyła pod górę do Montillac. Françcois dogonił ją w połowie drogi. Milcząc doszli do tarasu. Camille siedziała pod glicyniami. Gdy tylko ujrzała Léę, wstała i otoczyła dziewczynę ramionami.

— Gdzie byłaś?

— Byłam bezpieczna w towarzystwie naszego przyjaciela.

Camille uśmiechnęła się z dobrocią.

— Laurent i Adrien wyjechali. Smutno im było odjeżdżać bez pożegnania z tobą.

Léa bezradnie rozłożyła ramiona. Zwrócona w stronę równiny, z rękoma wspartymi o nagrzany kamień tarasu, patrzyła na chylącą się ku zachodowi czerwoną kulę słońca, która chowała się za wzgórzem Verdelais.

Nie odpowiedziała na słowa pożegnania Françcois, ani na nawoływanie Camille, by wróciła do domu. Nieco później dobiegł jej uszu odgłos wprawianego w ruch silnika i znowu zapadła cisza.

Lekki wiatr od morza rozwiewał jej włosy, a na niebie pojawiały się pierwsze gwiazdy. Osunęła się łagodnie na kolana przy obmurowaniu tarasu, a po policzkach zaczęły jej płynąć pierwsze od śmierci ojca łzy.

Koniec części pierwszej