Anna Majcher

Pedagogika, sem II

2011/2012

s. niestacjonarne

GŁÓWNE ZASADY, NORMY ETYKI NAUCZYCIELA

Zawód nauczyciela należy do najstarszych zawodów świata, bowiem nauczanie dzieci i młodzieży zaliczane było zawsze do najbardziej tradycyjnych obowiązków nauczyciela. Badaniem powinności i obowiązków nauczycieli zajmuje się nauka – deontologia nauczyciela. Szczególną uwagę poświęca się regulacjom moralnym w tym zawodzie. W środowisku nauczycielskim idzie głównie o zespół norm etycznych regulujących relacje nauczyciel – uczeń. Lista tych powinności, podporządkowanych normie naczelnej etyki zawodu nauczyciela, mówiącej o odpowiedzialności za los dziecka, za jego perspektywę, jego przyszłe miejsce w społeczeństwie oraz odpowiedzialności nauczyciela wobec dziecka, więc za te decyzje i zachowania, które mają miejsce w codziennej pracy pedagogicznej jest bardzo bogata. Głównym jednak zadaniem etyki zawodowej nauczyciela jest podwyższanie poziomu realizacji zadań kształcenia i wychowania oraz chronienie przed wykroczeniami w procesie realizacji tych zadań. Etyka zawodowa stoi niejako na straży tego, by nauczyciel w swojej działalności w jak największym stopniu przyczyniał się do podnoszenia poziomu jakości swojej pracy. Zasady i normy etyki zawodowej przypominają o tym, że nauczyciel w swoim postępowaniu powinien kierować się tylko dobrem dziecka.

Badania w dziedzinie moralności prowadzi nauka, zwana etyką. Zajmuje się ona ustalaniem przyczyn powstawania kontekstów moralnych, które przyczyniają się do rozwoju kryteriów ocen etycznych w danej społeczności. Etyka bada różnice między rozumieniem wartości w różnych kulturach, ale przede wszystkim stara się odnaleźć wspólne cechy moralnych zachowań gatunku ludzkiego. Jest to ogólne pojęcie etyki jako nauki. Jednak jest to rozumienie bardzo szerokie, a etyka dzieli się na wiele odrębnych gałęzi, które zajmują się moralnością w różnych dziedzinach ludzkiej działalności i egzystencji.

Etyki nie należy mylić z moralnością. Moralność to z formalnego punktu widzenia zbiór dyrektyw w formie zdań rozkazujących w rodzaju: "Nie zabijaj", których słuszności nie da się dowieść ani zaprzeczyć, gdyż zdania rozkazujące nie są zdaniami w sensie logicznym. Celem etyki jest dochodzenie do źródeł powstawania moralności, badanie efektów jakie moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukanie podstawowych przesłanek filozoficznych, na podstawie których dałoby się w racjonalny sposób tworzyć zbiory nakazów moralnych. Poglądy etyczne przybierają zwykle formę teorii, na którą składa się zespół pojęć i wynikających z nich twierdzeń, na podstawie których można formułować zbiory nakazów moralnych. Teorie etyczne mogą być zarówno próbą udowadniania słuszności funkcjonujących powszechnie nakazów moralnych, jak i mogą stać w ostrej opozycji do powszechnej moralności, kwestionując zasadność części bądź nawet wszystkich aktualnie obowiązujących w danym społeczeństwie nakazów.

Zadaniem etyki jest formułowanie zasad i norm, które zachowują powyższe wymagania. Etyka zawodowa jest więc przede wszystkim etyką normatywną, jej zadaniem jest ukazywanie norm właściwego działania dla poszczególnych grup zawodowych. Dlatego mówi się np. o etyce sędziowskiej, nauczycielskiej, menedżerskiej itp. Różnią się one w szczegółach, jednak cel, do którego dążą jest dla wszystkich taki sam - stworzenie idealnego wzoru postępowania, sformułowanie celów działalności i pracy, sposobów etycznego rozwiązywania konfliktów zawodowych w obrębie każdej z tych grup.

Etykę normatywną charakteryzuje uznanie pewnych obiektwnych, przyjmowanych jako punkt wyjściowy norm, dogmatów, wartości moralnych, z których następnie, drogą dedukcji wyprowadza się szczegółowe wnioski i oceny, odnośnie do czynów i postaw ludzi. Typowo normatywna w tym znaczeniu jest etyka Platona czy Kanta (Platon mówi normah według świata idei, Kant zaś o normach wyprowadzonych z samego "czystego" rozumu). W kontekście etyki normatywnej to ludzkie czyny i postawy winny odpowiadać określonym normom etyki, a ludzi należy poprostu uczyć rozpoznawania i przyjmowania wartości moralnych, jako że ich znajomość nie bywa automatyczną i od razu dojrzałą, tak aby w efekcie dochodziło do wyrabiania właściwych, pożądanych poglądów i postaw, rozpoznających czyjeś i realizujących czyjeś, w tym społeczne, a nie jedynie własne dobro czy interes.

Zagadnienia etyki zawodowej można omówić na przykładzie zawodu nauczyciela. Jego niezwykle odpowiedzialna rola społeczna wymaga surowych wymogów etycznych. O wykonywaniu tego zawodu nie może decydować jedynie posiadane wyższe wykształcenie. Musi on posiadać jeszcze odpowiednie cechy osobowości i charakteru, które pozwolą mu na podjęcie tej działalności.

Wymagania dotyczące tej grupy zawodowej zostały zawarte w "Karcie Nauczyciela", z której możemy się dowiedzieć, że osoba starająca się o stanowisko pedagogiczne musi przede wszystkim posiadać wyższe wykształcenie kierunkowe oraz odpowiednie pedagogiczne i metodyczne przygotowanie, przestrzegać zasad moralnego zachowania i spełniać odpowiednie warunki zdrowotne.

Obowiązki nauczycieli są specyficzne z podowu różnych obszarów aktywności i dotyczą: uczniów, samego nauczyciela, innych nauczycieli i społeczeństwa. W świetle poglądów nauczyciel staję się moralnie odpowiedzialny zarówno za przestrzeganie określonych zasad postępowania wobec dziecka, wobec rodziców, wobec innych nauczycieli, jak zarówni przed sobą za wzór osobowy jaki prezentuje samym sobą. Nauczyciel kształtuje człowieka, wsółtworzy jego osobowość.

Nauczyciela obowiązuje kanon wartości osobowych i trwałych zasad etyki pedagogicznej. Są to:

- zasada prawdy (we wszystkim co nauczyciel mówi i czyni wyraża prawdę)

- zasada dobra dziecka - we wszystkich etapach i formach procesów wychowania ( interes, korzyść, dobro, bezpieczeństwo i wszechstronny rozwój dziecka są głównym i bezwarunkowym motywem oraz wskazówką działania nauczyciela)

- zasada przykładu ( jest wyrazem powszechnego przekonania, że wszelkie wartości, ideały, treści a także przekonania, postawy i umiejętności, jakie faktycznie posiada czy prezentuje wychowawca, stają się normą i wartością, w tym faktyczną treścią procesów wychowania, jak i treścią przekazu, przy czym te wartości i umiejętności trzeba samemu posiadać, by móc je przekazać)

- zasada projekcji pedagogicznej ( wszelki kontakt i wpływ wychowawczy może faktycznie zaistnieś dopiero w tym momencie, gdy na daną sprawę, kwestię, wartość, emocję i na samego ucznia, nauczyciel potrafi spojrzeć jak gdyby oczyma wychowanka)

- zasada więzi emocjonalnej ( nawiązywanie i utrzymywanie z uczniem bezpośredniego, osobistego, ciepłego, sergecznego kontaktu)

- zasada poszanowania osobowości ( dostrzeganie i doceniania niepowtarzalnej osobowości ucznia, wymagającej szacunku)

- zasada profezjonalizmu w wychowaniu, w opiece i nauczaniu ( w imię etyki zawodowej i skuteczności działań, wszystko, co czyni nauczyciel powinno być zawodowe, kompetentne, fachowe, umiejętne i dojrzałe)

Zasady etyki zawodowej określają postępowanie człowieka w pracy z punktu widzenia dobra i zła. Objmują one - napisane w formie kodeksu, ślubowania lub przysięgi - normy, które wskazują przedstawicielom danego zawodu, jak powinni postępować lub czego nie przystoi im czynić.

Zasady i normy etyki zawodowej regulujące stosunki międzyludzkie w zespołach nauczycielskich akcentują znaczenie życzliwości we wzajemnych kontaktach, dzielenie się wiedzą i doświadczeniem, potrzebę wzajemnej pomocy i koleżeństwa, podnoszenie poziomu pracy własnej, szkoły, troskę o jej autorytet, nieustannego podnoszenia kompetencji zawodowych. Integracja zespołu nauczycielskiego na gruncie tych wartości moralnych reguluje układ stosunków międzyludzkich umożliwiających efektywną realizację zadań kształcenia i wychowania, wzmacnia znaczenie zespołowej odwagi w podejmowaniu podstawowych decyzji pedagogicznych. Refleksja etyczna, wrażliwość moralna nauczycieli wzmacnia w tym środowisku obowiązek wychowania w duchu zgodnym z założeniami etyki tego zawodu.

Główną normą etyki zawodowej nauczyciela jest jego odpowiedzialność za dziecko i wobec dziecka, troska i odpowiedzialność za jego los i przyszłość. Na niej opiera się cały zespół dalszych norm, wymagań i powinności moralnych, które obowiązują w zawodzie nauczyciela. Oczywiście troskę o dziecko należy rozumieć szeroko: i jako tworzenie odpowiednich warunków sprzyjających psychofizycznemu rozwojowi dziecka, i jako spełnienie funkcji dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych.

Polskie Towarzystwo Nauczycieli opracowało Kodeks etyki nauczycielskiej

Kodeks etyczny nauczyciela dotyczy postawy nauczyciela, jego kultury, osobistej odpowiedzialności, samokrytycyzmu, uczciwości, hierarchii wartości, wiedzy i kompetencji.

Naczelną zasadą w postępowaniu z dziećmi jest poszanowanie ich godności oraz podmiotowe traktowanie oraz świadomość, że proces edukacyjny wymaga czasu i u każdego ucznia przebiega indywidualnie. W swoich działaniach nauczyciel jest obowiązkowy i sprawiedliwy. Szanuje przy tym godność osobistą każdego człowieka i wymaga takiego samego szacunku wobec siebie.

Wyraża się to w etycznej postawie względem:

uczniów;

rodziców;

innych nauczycieli;

miejsca pracy i władz zwierzchnich.

Jeśli więc nauczyciel obrzuca uczniów obraźliwymi epitetami to nie powinien dziwić się, że sam nie zasłuży na ich szacunek. Ironia, złośliwość, niecierpliwość, dyktatorstwo ze strony nauczyciela wywołują wśród uczniów opór i frustrację. Natomiast cierpliwość, wyrozumiałość i otwartość na problemy uczniów pomagają w osiąganiu lepszych wyników w nauce. Nauczycielowi nie wolno obrażać się na ucznia, powinien rozumieć jego potknięcia i ich przyczyny, a jako wychowawca szukać dróg zmierzających do likwidowania wad i wykształcenia zalet.

Nauczyciel powinien interesować się wszystkimi uczniami w klasie; tymi którzy wybijają się ponad poziom, oraz tymi którzy z różnych względów do tego poziomu nie dorastają. Nie wolno trudnego ucznia uważać za zawadę, lecz właśnie jemu poświęcać najwięcej uwagi.

Nauczyciel powinien doradzać nie osądzać, nie piętnować ale być stanowczym opanowanym i uprzejmym.

Postępowanie nauczyciela zawsze uwikłane jest w oceny moralne, np. sprawiedliwości i niesprawiedliwości. Uczeń musi być przekonany że otrzymał sprawiedliwą ocenę. Oceniać należy nie same wyniki ale trud i dobrą wolę włożone w ich osiągnięcie. Nauczyciel musi posiadać duży zasób wiedzy, uczniowie mają prawo by uczyli ich nauczyciele dobrze przygotowani. W oczach rodziców i uczniów nauczycielowi najbardziej szkodzi niewłaściwy, lekceważący stosunek do pracy, zaniedbywanie obowiązków.

J. Pielachowski opracował 10 mądrości nauczycielskich:

- Wiem że przyszłość moich wychowanków w dużym stopniu zależy ode mnie

- Nigdy nie poniżam godności ucznia. Poniżony zawsze odpłaca złem

- W konflikcie z uczniami nie gorączkuję się, jestem sędzią, a nie stroną.

- Nie lekceważę własnych poleceń, zawsze kontroluję ich wykonanie.

- Jestem cierpliwy, uczniowie mają prawo myśleć i działać wolniej ode mnie.

- Lekcja jest dla uczniów – nie dla mnie. Mój sukces powstaje tylko z sukcesów moich uczniów.

- Nie jestem nieomylny. Mądrość polega na przyznaniu się do błędu i naprawieniu go.

- Autorytet nie polega na wzbudzaniu strachu lecz na kompetencji, sprawiedliwości, konsekwencji wymagań.

- Wymagania nie wykluczają życzliwości; nie zrzędzę, nie pouczam, czyn jest lepszy od mówienia, przykład lepszy od instrukcji.

- Nie spodziewam się powierzchownej wdzięczności wychowanków. Jeśli zaszczepię im lepszą stronę mojej osobowości - będą mi wdzięczni przez całe życie.

Na zakończenie zauważamy, że dotychczasowe rozważania o etyce zawodu nauczyciela wiązały się z pytaniem, jak nauczyciele powinni lub nie powinni postępować. W zawodzie nauczyciela istnieje świadomość tego co jest zgodne, a co nie zgodne z zadaniami i normami etyki zawodowej. Codzienne doświadczenie przynosi przykłady postępowania niezgodnego z normami moralnymi aprobowanymi w całej zbiorowości zawodowej, przykłady złego traktowania swoich obowiążków, naruszania przez nauczycieli godności dziecka czy też praw nauczyciela ze strony zwierzchników.

Literatura:

M. Ossowska - "Normy moralne”

J. Homplewicz - "Etyka pedagogiczna"

S. Krawcewicz - "Współczesne problemy zawodu nauczyciela"