Stronnictwo CH_D
-Program stworzony na trzecim kongresie partyjnym od 31maja do 1czerwca 1925r.
-Hasła: Odrodzenie Polski w Chrystusie, Zmorzenie religijności poprzez wprowadzenie obowiązkowej religii oraz stronnictwo wyznaniowe, Partia drobnomieszczańska, Ośmio godzinny dzień pracy, Rozszerzenie ubezpieczeń społecznych, Równouprawnienie kobiet, Ochrona prywatnych warsztatów, Poparcie dla dolnego przemysłu, handlu, rękodzieła, Stopniowa parcelacja i przymusowy wykup ziemii, Równoważenie obu izb, Wprowadzenie do Senatu wirylistów (Biskupów, Dyrektorów, Prezesów Sądów, Przedstawicieli izb gospodarczych itp.), Ograniczenie zasady proporcjonalności
-Józef Chaciński
Stronnictwo TH_N
-Program ustalony w 1925r.
-Pełna niezależność dla kościoła, Prawo do decydującego wpływu na wychowanie młodzieży, 2-izbowość, Zmiana ordynacji = Cenzus wieku, Zniesienie zasady powszechności, Wprowadzenie systemu pluralnego, Zmniejszenie liczby posłów, Obowiązek szkolny, Średnia i wielka własność ziemska, Prywatna własność = Przeciw monopolom, Przeciwko reformie rolnej, Zniesienie prawa do strajku, Przeciw udzielaniu bezrobotnym zapomóg, Solidaryzm społeczny = Zwalczające idee walki klasowej
-Rada naczelna stronnictwa 27luty 1926r. Przeciw ustawą ograniczającym czas pracy, przywrócenie monrachii
-Profesor Dubanowicz
35. Doktryna sanacji.
Sanacja (z łacińskiego sanatio - "uzdrowienie"), obóz polityczny sprawujący rządy w Polsce od przewrotu majowegoprzewrotu majowego 1926 do września 1939. Program działania obozu zakładał odnowę moralną i uzdrowienie życia publicznego państwa. Sanacja wprowadziła rządy autorytarneautorytarne , zwalczała komunizmkomunizm , głosiła tezy o kryzysie demokracjidemokracji , konieczności silnych rządów i likwidacji partii opozycyjnychopozycyjnych . Dzięki noweli do konstytucji z sierpnia 1926 oraz wprowadzeniu w kwietniu 1935 nowej ustawy zasadniczej ograniczono rolę sejmu na korzyść prezydenta i rządu. Główną organizacją polityczną reprezentującą nurt sanacyjny był działający w latach 1928-1935 Bezpartyjny Blok Współpracy z RządemBezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR), a po 1937 Obóz Zjednoczenia NarodowegoObóz Zjednoczenia Narodowego (OZN). Najliczniejszą grupę działaczy stanowili wojskowi, stąd władze sanacyjne określano także "rządami pułkowników". Do głównych przedstawicieli sanacji należeli m.in.: J. BeckJ. Beck , J. i W. Jędrzejewiczowie, B. MiedzińskiB. Miedziński , A. PrystorA. Prystor , E. Rydz-ŚmigłyE. Rydz-Śmigły , W. SławekW. Sławek , K. ŚwitalskiK. Świtalski .
42. Dmowski-Piłsudski dwie koncepcje Polski.
Na
początku XX wieku, gdy Polska jeszcze marzyła o „wybiciu się na
niepodległość”, starły się ze sobą dwie koncepcje wizji
przyszłego wolnego państwa stworzone przez dwóch wielkich Polaków
– Józefa Piłsudskiego
i
Romana Dmowskiego. Myśl pierwszego z nich oparta była na
romantycznych wspomnieniach o Pierwszej Rzeczpospolitej – kraju
wielu narodów, oraz wierze w możliwość wywalczenia niepodległej
Polski orężem. Jej podstawę stanowiła historia i tradycja. Druga
koncepcja państwa była chłodną kalkulacją, trzeźwą oceną
sytuacji, odwołaniem do więzów etnicznych i nowej formuły narodu.
Dmowski przed I Wojną Światową przyszłość naszego kraju i
nadzieję na autonomię widział w sojuszu z Rosją, angażując się
po stronie ruchu neoslawistycznego. Jego wizja odbudowanej już
Polski opierała się na asymilacji narodowej. Będąc pragmatykiem,
twierdził że koncepcja Rzeczpospolitej jako federacji złożonej z
wielu egzystujących obok siebie narodów, jest po 123 latach niewoli
nierealna. Dostrzegał świadomość własnej tożsamości Litwinów,
Ukraińców, Białorusinów i Żydów oraz ich tendencje
separatystyczne mogące w przyszłości zagrozić jedności młodego
i słabego jeszcze państwa polskiego. Dlatego też nie chciał dla
Polski granic szeroko rozciągających się na wschód ani nie
widział miejsca dla mniejszości narodowych w odbudowanym kraju –
zakładał polonizację ludności znajdującej się w granicach RP.
Dmowski opowiadał się za państwem narodowym, gdzie większość
obywateli będzie mówiła po polsku i wyznawała katolicyzm. Z jego
publikacji wywodzi się idea Polski jako wielkiego państwa
katolickiego narodu polskiego.
Aktywiści – obóz związany z Austro-Węgrami. Nazwa – zakładali aktywna role Polaków poprzez czyn zbrojny u boku Austro-Węgier. Oczekiwano powstania Austria- Węgry-Polska.
Do aktywistów należeli – PPS, partie chłopskie i konserwatyści. Był to ruch niejednolity. Łącznikiem była idea niepodległości. Przywódcą 1 nurtu Lewica Niepodległościowa był J.Piłsudski. Drugi nurt – konserwatyści po 1916r. przestali uznawać J. Piłsudskiego. Piłsudski dążył do niepodległości, konserwatyści natomiast do rozwiązania Austro-Węgro-Polski. Zmieniały się cele niepodległościowe. Początkowo utworzenie Legionów Polskich w 1914r., powstał Naczelny Komitet Narodowy, w jego skład wchodziły wszystkie ugrupowania. Legiony wzięły udział w walce z Austrio-Węgrami. W 1916r. wyczerpują się zapasy materiałowe państw centralnych i możliwości rekrutacji. 5 XI 1916r. ukazuje się akt(5listopada) Dwóch Cesarzy – Niemiec i Austro-Węgier ogłoszony w W-wie i Lublinie. Obiecywał że Królestwo Polskie powstanie z ziem odebranych Rosji i będzie połączone sojuszem z Niemcami i A-W. W XII zapada decyzja o powstaniu Tymczasowej Rady Stanu. W I 1917r. na jej czele stanął Niemojewski. Aktywiści przyjęli akt 5 Listopada z entuzjazmem. W połowie XI zaczęło wychodzić pismo „Rząd i Wojsko”. Niemcy i A-W nie spieszyli się z utworzeniem rządu, wojsko polskie miało być wpasowane w strategie Niemiec i A-W. Piłsudski chciał żeby Legiony Polskie były podporządkowane Tymczasowej Radzie Stanu i w VII 1917 zabrania złożenia przysiegi żołnierzom – Kryzys Przysięgowy. Legioniści są aresztowani, a Piłsudski aresztowany i wywieziony do Magdeburga. 15 IX 1917r. powstaje Rada Regencyjna w Rosji, która pod koniec 1917r. powołuje rząd z Kucharzewskim na czele.
Narodowa Demokracja – koncepcja inkorporacyjna. Uważali, że należy szukać takiej wersji programu, która łączyłaby wizje Polski etnograficznej z historyczną. Podkreślali role polonizacji – czynnika polskiego, wyraźnie mówili o wartościach narodowych.
Jan Ludwik Popławski – rozgraniczenie zainteresowania narodowego od kwestii granic Państwa. Powinno się stworzyć maksymalny program – na Zach. Obszar miedzy Odrą i Nysą , wsch. – Dniepr, morze Czarne, Dźwina; płn. Bałtyk, połud. – Karpaty. Na tych terenach zamieszkują Polacy wiec należy połączyć te tereny w jedno państwo. Program Minimum – ziemie Królestwa Polskiego, Galicji wsch. i Zach., Śląsk Cieszyński, Górny Śląsk, Wielkopolska, Pomorze Gdańskie, Warmia, Mazury. Program ND był jedynym który w pełni uzasadniał swoja koncepcje granic, dlatego Dmowski przedstawił swój program na konferencji w Wersalu. Jednak mimo wszystko Dmowski poniósł klęskę w Prusach i na mazurach gdyż przegrał plebiscyt.
ENDECJA – Myśl ND u progu niepodległości koncentrowała się na budowie państwa narodowego czyli takiego, w którym etniczny naród polski byłby gospodarzem. To Polacy powinni rządzić i posiadać środki własności. Polska musi stać się państwem narodowym, a nie państwem narodowości. Trzeba więc przyjąć taki ustrój, który sprzyjałby dominacji narodu polskiego w państwie. Endecy opowiadali się za republiką. Naród polski miał być suwerenem w państwie. Państwo było traktowane instrumentalnie, jako środek do realizacji idei narodowych. Państwo powinno służyć narodowi. Opowiadali się z trójpodziałem władz, które będą niezależne. Parlament miałby być dwuizbowy – Sejm i Senat (był potrzebny jako izba refleksji i rozwagi, która będzie korygować działalność ustawodawczą Sejmu). Potrzebne jest niezależne i apolityczne sądownictwo. W samorządzie terytorialnym upatrywano najniższą lokalną płaszczyznę aktywizacji narodu. Naród musi budować swoją pozycję przez działania polityczne i ekonomię. Skłonni byli ograniczać prawa mniejszości narodowych, uważanych za antypolskie (Żydów i Niemców). Endecja uznawała prymat własności prywatnej przy dopuszczeniu własności państwowej i komunalnej. Chodziło im o rozbudowanie własności w rękach polskich. Naród polski nie posiadał bowiem tak bardzo potrzebnej warstwy średniej. Endecy uważali, że warstwy średniozamożne wypełniają w II RP mniejszości: żydowska i niemiecka, co było bardzo niekorzystne. Dlatego należało stworzyć polską klasę średnią. Opowiadali się za reformą rolną, ale o charakterze dobrowolnym. Poglądy w ruchu narodowym zaczęły się radykalizować w połowie lat 20, kiedy Dmowski założył Obóz Wielkiej Polski (pochwała rządów dyktatorskich, rządy silnej ręki – cezaryzm, krytyka demokracji i parlamentaryzmu, odrzucenie liberalnej demokracji na rzecz dyktatury autorytarnej, bo tylko silny ustrój miał być dla Polski gwarancją realizacji interesów narodowych).
PIŁSUDCZYCY – głosili wizję państwa uspołecznionego, państwo miało być naczelną wartością, na drugim miejscu byli obywatele, bo dobro państwa jest ważniejsze od interesów obywateli. Obywatele pracujący na rzecz państwa powinni brać odpowiedzialność za jego byt. Interesy klas, warstw społecznych, narodowości schodziły na dalszy plan. Zadaniem państwa było scalenie tych interesów. Państwo uspołecznione oznaczało, że państwo będzie dziełem społeczeństwa. Sanacja wskazywała, że nie będzie przy tym zróżnicowania obywateli. Wprowadzona jednak zasadę elitaryzmu jeżeli chodzi o dostęp do władzy politycznej. Jego kryterium stanowiły zasługi dla państwa (największe zasługi mieli ci, którzy walczyli niepodległość Polski z zaborcami oraz w wojnie polsko-bolszewickiej). Po zamachu majowym zarzucił ideały demokratyczne, ponieważ krępowały one Polskę. 24.IV. 1935 r. – nowa Konstytucja, w której odrzucono koncepcję trójpodziału władz na rzecz jednolitej i niepodzielnej władzy państwowej skoncentrowanej w rękach prezydenta, „który odpowiadał jedynie przed Bogiem i historią”. Jeżeli chodzi o gospodarkę to sanacja dopuszczała interwencjonizm państwowy i różne formy własności. Program wychodzenie z kryzysu etatyzm (państwo inspiruje działalność ekonomiczną, steruję podatkami i cenami). Prawa obywatelskie – cenzura prasy, prawo do obrony imienia Piłsudskiego.
SANACJA
Akcentowano rolę działań, silnego państwa, silnej władzy wykonawczej, która miała mobilizować społeczeństwo do działania na rzecz państwa; odnowa moralna potrzebna do wzmocnienia państwa; partie polityczne są źródłem zła moralnego w państwie (egoizm, prywata), dlatego należy ograniczyć ich rolę i wzmocnić władzę wykonawczą; wychowanie państwowe poprzez szkołę, wojsko, przykład elity i wodza. Wojsko odgrywało ważną rolę w państwie, było czynnikiem gwarantującym bezpieczeństwo zewnętrzne, ład wewnętrzny; żołnierzy uważano za patriotyczną część społeczeństwa, patriotyzm to oddanie dla państwa, taka postawa jest wzorem dla wszystkich obywateli; kształtowanie obywatela poprzez wojsko, wskazywanie odpowiednich wartości; Piłsudski to wzór obywatela, z niego należy brać przykład.
ENDECJA
Endecy opowiadali się za legalnymi, parlamentarnymi przeobrażeniami, będą one trwale jeśli nastąpią przeobrażenia w strukturze narodu, naród powinien być hegemoniczny, nacjonalizacja Polski (bez mniejszości narodowych); w Polsce brak jest silnej warstwy średniej, która jest siłą narodu – należy to zmienić; dążenie do państwa wyznaniowego, państwa silnego (mocarstwowego).
ENDECJA
Przedstawiała najbardziej wykrystalizowane stanowisko wobec problemu mniejszości. Istotą myśli politycznej endeków była idea państwa narodowego, w który rola gospodarza mogła przypadać tylko Polakom. Zasadnicze niebezpieczeństwo widziano w działalności politycznej, gospodarczej i kulturalnej mniejszości narodowych. Proponowali:
- asymilację Ukraińców i Białorusinów, nie widzieli zagrożenia z ich strony, to masa etniczna, Polska powinna „zaopiekować się młodszym bratem”;
- marginalizację i separację Niemców, którzy byli wg nich wrogiem i stwarzali zagrożenie; mniejszość niemiecka jest silna i wykształcona, ma poczucie odrębności, dlatego należy być szczególnie czujnym;
- emigrację Żydów – to narodowość tak różna społecznie i kulturowo od Polaków, że nie da się jej zasymilować’ trzeba ograniczać ich pozycję polityczną, ekonomiczną, ograniczać szkolnictwo (szczególnie wyższe), wykluczać Żydów ze stanowisk w administracji, wojsku, sądownictwie. Żydzi są wrogiem polskości, dlatego podejmowano działania antysemickie, mające na celu zmuszenie ich do emigracji (lata 30.)
Takie podejście endecji do mniejszości wynikało także z przeświadczenia o braku atutów po stronie polskiej, pozwalających na wygranie z Niemcami, Żydami czy też Ukraińcami
SANACJA
Idea silnego państwa, w którym wszyscy obywatele mieliby równe prawa; koncepcja konsolidacji państwa, asymilacja na gruncie państwa; trzeba być dobrym obywatelem bez względu na pochodzenie narodowe. Polityka selektywna – inaczej należy łączyć z państwem różne mniejszości; należy doprowadzić do tego, by wszystkie mniejszości akceptowały państwo polskie. Prawa mniejszości to zobowiązanie do lojalności wobec państwa polskiego. Lojalność miała być krzewiona poprzez różne instytucje: administrację, wojsko, szkoły, a nie przez uregulowania prawne; krytyka nacjonalizmu.
- mniejszości słowiańskie:
a) Ukraińcy – Leon Wasilewski – wspieranie dążeń niepodległościowych , by Polska była oparciem dla ruchu ukraińskiego, by Ukraińcy nie szukali tego oparcia w innych krajach. Zbudowana w ten sposób więź polsko - ukraińska będzie w przyszłości podstawą do sojuszu. Należy jednak zwalczać wszelki nacjonalizm ukraiński;
b) Białorusini – sprzyjanie rozwojowi kulturalnemu, nie widziano w nich aspiracji niepodległościowych;
- mniejszość żydowska – nie są skłonni do asymilacji, ale nie są groźni;
mniejszość niemiecka – należy być ostrożnym, czuwać nad ich działaniami, wykorzystywać ich dynamizm dla dobra państwa polskiego; ale to naród mający cechy pozwalające sądzić, że będzie lojalny.
Ignacy Daszyński – socjalista
podkreślanie postulatów niepodległościowych
dziłalność na rzecz wprowadzenia praw socjalnych jak 8-godzinny dzień pracy
krytyka mieszczaństwa
postulowanie demokratyzacji prawa wyborczego w Austro-Węgrzech (likwidacja głosowania kurialnego)
zwalczanie konserwatyzmu i lojalizmu
równouprawnienie pod względem politycznym i obywatelskim
po zamachu majowym krytyka Piłsudskiego
Roman Dmowski – narodowiec
ogólnie jeżeli przychodzi nam do głowy jakaś cecha, postulat ND to możemy to podać jako element myśli politycznej Dmowskiego bo jest wysoce prawdopodobne że akurat on to wymyślił
podstawową wartością jest naród
wizja patriotyzmu opartego o interesy narodowe i realizm polityczny
przekonanie o misji cywilizacyjnej narodu polskiego
krytyka polskich wad
antysemityzm
przkonanie o żydowsiej, światowej konspiracji
stronnik inkorporacyjnej koncepcji granic
uznanie Niemców za największego wroga Polski
Józef Piłsudski – pierwszy z piłsudczyków
federacyjna koncepcja granicy
wyższość państwa nad narodem
koncepcja lojalności mniejszości narodowych
sprzeciwienie się systemowi partyjnemu
szkodliwość partii politycznych
negatywna ocena demokracji
chęć skupienia władzy w ręku suwerena
zamach stanu historyczną koniecznością
wyższość państwa nad jednostką
jednostka służy państwu i bez niego jest niczym
elitaryzm
podział świata na myi
Stanisław Mackiewicz – konserwatysta
gloryfikacja monarchii
przekonanie o niekorzystnym położeniu geopolitycznym Polski
krytyka wszystkiego co lewicowe
przekonanie niezgodności demokracji z polską tradycją i zauważenie w niej źrodła niestabilności na arenie politycznej
wizja Polski Jagiellońskiej
pozytywna ocena przewrotu majowego
asymilacja mniejszości narodowych
krytyka nacjonalizmu
Władysław Studnicki – najpierw socjalista, później ludowiec, później narodowiec
potrzeba odbudowy Polski w oparciu o państwa centralne (1910)
koncepcja trializmu czyli dodania polskiego członu do Austro-Węgier
zwolennik rozbicia Rosji
koncepcja sojuszu Wojska Polskiego i Wehrmachtu przeciwko ZSRR w celu wyzwalania jego narodów (1939)
skrajny zwolennik orientacji proniemieckiej
Wincenty Witos – ludowiec
na początku I wojny światowej zwolennik współpracy z państwami centralnymi
pod koniec I wojny światowej zwolennik odbudowy wolnego państwa niezależnego od żadnego z zaborców
krytyka sanacji
hasło wyzwolenia chłopów
propagowanie samorządności i spółdzielczości
pokojowe współżycie na arenie międzynarodowej
agraryzm
idea Polski Ludowej
17.Religia i Kościół rzymskokatolicki w myśli politycznej endecji i konserwatystów.
Endecja
ND miała korzenie świeckie,.Poczatkowo nie przykładano dużej wagi do religii. Wydanie w 1927 r. broszury „Kościół, Naród, Państwo” zmieniło tą sytacje. Wpływ doktryny kościelniej był motywacją dla idei nierozłączności katolicyzmu i narodu. Przyczynił się do rezygnacj9i z zasady egoizmu narodowego.
Rola wychowawcza Kościoła
Uważali
Kościół za wychowawcę narodów ,bez Kościoła nie bylibyśmy
narodem cywilizowanym .Kościół ukształtował tożsamość
narodową ludów pod jego wpływem oraz stworzył pojęcie „rodziny
narodów chrześcijańskich”.
„Katolicyzm
nie jest dodatkiem do polskości, zabarwienie jej na pewien sposób,
ale tkwi w jej istocie, w znacznej mierze stanowi jej istotę.”
„Państwo
polskie jest katolickim. Nie jest nim tylko dlatego, że ogromna
większość jego ludności jest katolicką, i nie jest katolickim w
takim czy innym procencie. Z naszego stanowiska jest ono katolickim w
pełni znaczenia tego wyrazu, bo państwo nasze jest państwem
narodowym, a naród nasz jest narodem katolickim.”
Wg
ND Kościół odgrywa ogromną rolę w utrzymywanie moralności
ludzi. Przykładano wielką wagę do spowiedzi świętej, poprzez
spowiedź, korygującą ludzkie ścieżki, utrzymywana jest prawość
całych społeczeństw, moralność zbiorowa.
Rola
polityczna Kościoła
widziano
w Kościele czynnik polityczny dbający o utrzymanie jedności narodu
polskiego, zarówno w okresie rozbicia dzielnicowego jak i podczas
zaborów. Nie zawsze jednak oceniano politykę Kościoła pozytywnie.
W
statucie Stronnictwa Demokratyczno - Narodowego z 1903 roku Dmowski
umieścił m. in. takie zadania dla stronnictwa:
-ustalić zasadę kontroli publicznej nad polityką władz kościelnych i zachowaniem się obywatelskim duchowieństwa, które to kontroli ze strony ogółu podlegać muszą wszystkie instytucje narodowe,
-uznając zgodność naszej polityki z polityką Kościoła o ile to ma na celu jedynie obronę i szerzenie katolicyzmu, przeciwdziałać uzależnieniu naszych spraw narodowych od widoków polityki kościelnej, które związku bezpośredniego z powyższym nie mają.
Stawiano mu na tej podstawie zarzut, że walczy z Kościołem, lub że chce Kościół od swojej polityki uzależnić. Tymczasem Dmowski przede wszystkim uważał, że Kościół w sprawach polityki nieraz się myli. W 1907 roku oceniał, że „interwencja Kościoła w polityce w Galicji spowodowała, iż autorytet duchowieństwa zachwiany został w jego ludu umysłach” .
Endecja pragnęła zachować niezależność Kościoła od polityki, nigdy nie kwestionując jego roli wychowawczej. Praktycznie polegało to na prowadzeniu polityki nieraz wbrew pouczeniom politycznym Kościoła.
Angażowanie Kościoła w politykę
Z drugiej strony zdecydowanie przeciwstawiano się angażowaniu Kościoła w politykę przez poszczególne partie czy polityków.
Odwoływano
się do przykładów „używania religii i Kościoła do celów im
obcych, co przyniosło większe szkody, niż walka prowadzona przeciw
religii przez jej wrogów”
Z
tych to powodów krytykowano wszelkie chadecje za próbę angażowania
autorytetu Kościoła w swoją politykę. Widzimy dzisiaj jak słuszny
to był pogląd. Ugrupowanie takie jak Wyborcza Akcja Katolicka, ZChN
i AWS potrzebują poparcia Kościoła by dostać się do Sejmu,
Wałęsa czy Buzek jeżdżą w przededniu wyborów do Papieża by
podeprzeć się Jego autorytetem, a po wyborach zapominają o
programie katolickim i podporządkowują się laickiej Unii Wolności.
Pociąga to za sobą obniżenie autorytetu Kościoła w oczach
wyborców. Politycy zawsze czynią jakieś błędy a jeżeli dorwali
się do władzy z pomocą Kościoła to te błędy obciążają też
Kościół.
Miejsce Kościoła w życiu zbiorowym
-trzeba
wypracować stała relację między Kościołem a państwem. W
systemach monarchicznych ta relacja ustawiana jest z tronem, z
dynastią. W dobie demokracji parlamentarnej, pozycja Kościoła nie
może zależeć od humoru zmieniających się sojuszy parlamentarnych
i rządów . potrzebna jest stała współpraca państwa i Kościoła
„zarówno dla odrodzenia życia religijnego jak i dla zdrowego
rozwoju narodu oraz trwałości i potęgi państwa”.
Zgodnie
z polską tradycją endecja stała na stanowisku pełnej tolerancji
dla innowierców, dla wolności sumienia i dla wychowania własnych
dzieci według swojej wiary. Ale ta tolerancja nie może rozciągać
się wobec czynów zagrażających społeczności katolickiej takich
jak publiczne obrażanie religii czy Kościoła.
21. Naród i państwo w myśli politycznej Romana Dmowskiego.
Naród zajmował centralną pozycję w myśli politycznej Dmowskiego, jak i całej endecji. Uznawał go za najwyższą wartość, której należy się podporządkować. To naród wyraża chęć stworzenia państwa, które jest jego własnością. Spójność narodowa państwa ma pozytywny wpływ na jego rozwój. Tylko silny, spójny, liczny naród może stworzyć państwo. Traktował go jako jeden spójny organizm.
Opowiadał się za republiką, rozwiązaniami demokratycznymi, państwem posiadającym silny, trwały rząd i sprawną administrację. Państwo powinno być narodowe, a główne urzędy w państwie mieli piastować Polacy, katolicy. Dmowski i endecja popierają 3-podział władzy (Sejm-ustawodawcza, rząd i prezydent-wykonawcza).
Roman Dmowski widział racje polskie w sferze wierności zasadom rodowym a nie państwowym. Stworzył system poglądów równie nacjonalistyczny, co antydemokratyczny.
Naród Dmowski utożsamiał z rodzajem przedsiębiorstwa, w którego działalności alfą i omegą jest zysk. Naród jest fundatorem państwa; samo powstanie państwa może być co najwyżej sygnałem, że jest tam już naród, który swój byt utrwala i doskonali właśnie przy pomocy organizacji państwowej. Dmowski nie popierał powstań narodowych XIX wieku. Widział narodowe odrodzenie w doskonaleniu polityki współpracy z caratem, za głównego wroga uważał Prusy. Elementem spajającym naród jest wg Dmowskiego „więź rasowa”. Znaczy to, że grupy „rasowo obce” nie nadające się do włączenia w naród i wymagają starannej izolacji od niego. Tylko część narodu jest rzeczywiście „narodowa” i tylko ona powinna decydować o losach narodu. Kierownicza siła narodu miała się uzupełniać w drodze uznania przez wchodzących w jej skład członków. Dmowski obawiał się ujemnych skutków asymilacji Żydów. Nacjonalizm Dmowskiego miał też charakter skrajnie antydemokratyczny. Lud był u niego tylko przedmiotem opieki.
22. J. Piłsudski wobec Rosji i Niemiec.
Przed rokiem 1918 Piłsudski był zwolennikiem ruchu proaustriackiego (grupa niepodległościowa), upatrującego drogę do niepodległości w oparciu o walkę zbrojną u boku państw centralnych.
W kwestii granic zachodnich wiedział, że pole manewru jest małe, granica z Niemcami zostanie ustalona w oparciu o czynniki zewnętrzne (sytuacja międzynarodowa, stosunek wielkich mocarstw). Większą przestrzeń do działania stanowiły dla niego granice wschodnie. Chciał stworzyć federacje na kresach wschodnich, utworzyć strefę buforową oddzielającą Polskę od Rosji. Państwa takie jak Ukraina, Białoruś czy Litwa miały być zależne od Polski na zasadach odwołujących się do idei I RP (idea jagiellońska).
Idea federacyjna – utworzenie federacji niepodległych narodów wschodnich w obrębie państwa polskiego, widział ich dążenia niepodległościowe, ale był przekonany, że nie będą w stanie samodzielnie utrzymać suwerenności. Z tego wywodzi się także:
Idea prometejska, w myśl której należy pomóc wszystkim oderwanym, bądź zamierzającym się oderwać od Rosji narodom
Mimo wszystko utrzymywał równoważne, stabilne stosunki zarówno z Rosją, jak i Niemcami, nawiązując układy bilateralne. Stosunki polsko-radzieckie i polsko-niemieckie traktował łącznie, zauważając zagrożenia z obu stron i przewidując ich porozumienie. Tak formułował swoją wizję zmian geopolitycznych w Europie:
"Rosja będzie pobita przez Austrię i Niemcy, a te zaś z kolei przez siły anglo-francuskie. Wschodnia Europa będzie pobita przez Europę Środkową, a ta z kolei przez Zachodnią. To wskazuje Polakom kierunek działania”.
23. R. Dmowski wobec Rosji i Niemiec.
Dmowski swoją wizję opierał na współpracy z Rosją. Zauważał, że Germanie ciągle napierają na wschód, a Polacy są dla nich przeszkodą w ekspansji, dlatego przewidywał sojusz Polski z Rosją – najsilniejszym narodem słowiańskim.
Jako zwolennik państwa w granicach jak najbardziej etnicznych, zdawał sobie sprawę z niskiego potencjału geopolitycznego Polski, zbyt małego by samodzielnie przeciwstawić się Niemcom, dlatego do 1914 roku snuł plany zjednoczenia ziem polskich pod autonomią rosyjską.
Po upadku caratu, Dmowski modyfikuje swoją myśl ładu przestrzennego Rzeczpospolitej opierając się na 3 kryteriach:
- historycznym, czyli ziemie przedrozbiorowe,
- kulturowym, czyli ziemie, na których Polacy stanowili mniejszość, ale dominowali kulturowo, przez co istniała szansa na spolonizowanie reszty populacji,
- geopolitycznym, czyli do Rzeczpospolitej należy włączyć także ziemie niepolskie, ale ważne ze względów strategicznych, komunikacyjnych czy gospodarczych.
W Niemcach widział największe zagrożenie, ze względu na różnice cywilizacyjne, kulturowe, zatargi historyczne i spory terytorialne.
Bagatelizował kwestie ustroju Rosji i niebezpieczeństwa z tym związane. Twierdził, że komunizm szybko osłabnie i upadnie.
24.
Ignacy Daszyński był przeciwnikiem dyktatury i zwolennikiem parlamentaryzmu. Pod koniec XIX wieku krytykował na przykład politykę silnej ręki jaką w Galicji prowadził namiestnik Badeni. Jednocześnie Daszyński będąc deputowanym do parlamentu wiedeńskiego, opowiadał się za zniesieniem kurialnego systemu głosowania i wprowadzeniem powszechnego prawa wyborczego co świadczy o jego przekonaniu o wyższości parlamentaryzmu i demokracji. Wiemy również, iż Daszyński zmieniał swoje poglądy względem Józefa Piłsudskiego. Początkowo mu przychylny, po zamachu majowym zmienił zdanie i stał się krytykiem marszałka. Jest to kolejny wyznacznik stosunku Daszyńskiego to dyktatury, rządów autorytarnych i umniejszania roli legislatywy. Należałoby dodatkowo zwrócić uwagę na manifest wydany przez rząd lubelski, na którego czele stał Daszyński. Mówił on o równouprawnienu wszystkich obywateli pod względem politycznym i obywatelskim. Niepodległą Polskę według tego dokumentu chciano powołać do życia jako demokratyczną republikę parlamentarną. Ostatecznie należy zwrócić uwagę na negatywny stosunek Daszyńskiego do ugrupowań konserwatywnych, które jak wiadomo głosiły konieczność umocnienia pozycji głowy państwa a nawet restauracji monarchii w Polsce co zdecydowanie odciągało państwo od parlamentaryzmu.
Geneza obozu belwederskiego
Początki tego obozu to koniec XIX wieku. Geneza jest związana z powstaniem PPS na początku lat 90-tych i rolą Piłsudskiego w rozwoju polskiego ruchu socjalistycznego przed I wojną. -zdanie Piłsudskiego – trzeba coś dać warstwom plebejskim-zaplecze Piłsudczyków – organizacje wojskowe (Legiony, Strzelec) – tak weszli w niepodległą Polskę.-Piłsudskiego jako Tymczasowego Naczelnika Państwa poparła cała PPS,-Piłsudski nie miał w kraju konkurenta, bo Dmowski przebywał w tym czasie w Paryżu.-rok 1918/19 – tworzy się zaplecze – głównie są to ludzie z Polski Centralnej i Wschodniej (z Galicji).-obóz belwederski to najbliższe otoczenie Piłsudskiego-zaplecze piłsudczyków skonsolidowała wojna z 1920.-na Śląsku w okresie międzywojennym sanacja zdobyła duże poparcie. -do powstania BBWR nie było jednolitej nazwy, dlatego przyjęło się określenie „sanacja”.w I 1926 Piłsudskiego poparło Stronnictwo Chłopskie,-przewrót majowy poparły: PPS i Stronnictwo Chłopskie oraz PSL Wyzwolenie.-po przewrocie sanacja pozyskuje ludzi z budżetówki.-montowanie BBWR (od lipca 1927) – najpierw był to tylko blok wyborczy, prorzadowy – to jego pierwsza forma, został rozwiązany po wyborach.-2 połowa 1928 – konsolidacja BBWR jako bloku politycznego, istniał do X 1935.-Narodowe Chrześcijańskie Zjednoczenie Pracy – to nazwa BBWR na Śląsku. NChZP w latach 1937-38 stopniowo przekształcała się w OZON. -OZON to nowa forma zaplecza sanacji – nie było tu już przedstawicieli mniejszości narodowych (były jeszcze w BBWR).
Treść:
Sanacja był to obóz polityczny który rządził Polską od
przewrotu majowego (1926) do 1939r. Utworzyli go dawni legioniści i
członkowie POW, działający przed 1926 w stowarzyszeniach
kombatanckich i paramilitarnych (Związek Legionistów, Związek
Strzelecki) oraz partiach socjalistycznych i ludowych. W skład
sanacji weszły ponadto niewielkie organizacje inteligenckie ( Partia
Pracy, Związek Naprawy Rzeczypospolitej), część konserwatystów,
secesjoniści z partii chłopskich i robotników, reprezentanci
wielkiego przemysłu i handlu.
Obóz
sanacyjny miał charakter inteligencko-urzędniczy, jego zapleczem
była biurokracja państwowa i samorządowa, tak cywilna jak i
wojskowa. Armia stanowiła gwarancję nienaruszalności władzy
Piłsudskiego, choć nie dopuszczał on do jej ingerencji w życie
polityczne. W sanacyjnej elicie władzy dominującą pozycję mieli
przedstawiciele formacji legionowo-peowiackiej. Jej przywódcy
wywodzili się z szeregów wojska, a kilku z nich wchodziło w skład
kilkuosobowego grona kierowniczego, skupionego przy Piłsudskim,
podejmującego najważniejsze decyzje państwowe.
Główną
organizacją polityczną sanacji był założony w 1928 Bezpartyjny
Blok Współpracy z Rządem (BBWR), stanowił on konglomerat grup o
różnych rodowodach i programach politycznych. Wspólne im było
podporządkowanie się autorytetowi Piłsudskiego, uznanie
dominującej roli państwa w tworzeniu reguł życia społ., poparcie
dla zasady silnej władzy państw. (gł. przez powiększenie
uprawnień prezydenta), odrzucenie nacjonalizmu, a także dążenie
do odgrywania przez Polskę samodzielnej roli na arenie
międzynarodowej. Prowadzona po przewrocie majowym polityka zagr.
kształtowała się pod wpływem teorii 2 wrogów (Niemcy i ZSRR),
jednak zgodnie z antyros. tradycją swego obozu piłsudczycy
akcentowali, iż większe niebezpieczeństwo grozi Polsce ze strony
wsch. sąsiada.
Niekwestionowanym
przywódcą obozu sanacyjnego był Piłsudski; mając od 1926 pozycję
dyktatora, nie wykorzystywał on w pełni swych realnych uprawnień;
w ramach stworzonego przez siebie modelu sprawowania władzy
Piłsudski zarezerwował sobie wyłączność podejmowania decyzji w
sprawach polityki zagr. i obronnej, o kwestiach polit. (stosunek do
parlamentu i opozycji) decydował wspólnie z gronem najbliższych
współpracowników z „grupy pułkowników”, natomiast
zagadnienia gosp. i adm. pozostawiono w kompetencjach rady ministrów;
od 1931 malała osobista aktywność Piłsudskiego, który coraz
większy zakres władzy cedował na „grupę pułkowników”; jej
członkowie, którzy bezpośrednio po przewrocie majowym odgrywali
wprawdzie czołową, lecz zakulisową rolę w elicie władzy, od 1929
zaczęli obejmować najwyższe stanowiska państw. (premiera,
ministrów), przedstawiając siebie jako jedynie uprawnionych do
interpretacji i wykonywania woli Piłsudskiego; polit. znaczenie
stracił natomiast K. Bartel, 1926–30 pięciokrotnie premier rządu;
pomimo pogarszającego się stanu zdrowia, Piłsudski aż do śmierci
zachował pozycję ostatecznego arbitra, decydując o składzie
personalnym sprawującej w jego imieniu władzę grupy rządzącej.
W
1926–30 sanacja koncentrowała się na rozbudowie własnych
struktur organiz. oraz na osłabianiu stronnictw opozycyjnych; gł.
obiektem ataku propagandy sanacyjnej były instytucje
przedstawicielskie, przy czym Piłsudski nie dążył do likwidacji
parlamentaryzmu, lecz do jego istotnej modyfikacji przez odebranie
partiom polit. wpływu na prace sejmu i senatu; zamierzeniom tym
sprzyjała dobra (do 1929) sytuacja gosp., a także oczekiwanie
opinii publ. na stabilizację polit. kraju.
W
1930, wobec aktywizacji sił opozycyjnych (® Centrolew ), sanacja
zmobilizowała cały swój potencjał organiz., i sięgając po
metody pozaprawne („wybory brzeskie”) rozstrzygnęła walkę na
swoją korzyść; od tego momentu obóz sanacyjny uzyskał
bezwzględną przewagę w parlamencie i mógł przeforsować swe
zamierzenia ustawodawcze; przyjęte 1932–33 ustawy (o
zgromadzeniach, stowarzyszeniach, samorządzie terytorialnym i
szkolnictwie) odzwierciedlały autorytarne nastawienie piłsudczyków,
dążących do zwiększenia kontroli państwa nad życiem polit. i
społ.; w tym okresie podjęto też z inicjatywy „grupy
pułkowników” (przy ważnym udziale A. Skwarczyńskiego, B.
Podoskiego i W. Rostworowskiego) próbę konkretyzacji ideologii
sanacji; wyrazem tego był projekt nowej konstytucji (® Konstytucja
kwietniowa), zawierającej kwintesencję zasad państw.,
solidarystycznej i antyegalitarnej filozofii polit. piłsudczyków
oraz ich przekonania o wyjątkowych zasługach i wynikających z tego
wyjątkowych uprawnieniach własnego środowiska; wprowadzona
równocześnie nowa ordynacja wyborcza w praktyce odebrała partiom
polit. możliwość zgłaszania swoich kandydatów, powodując bojkot
wyborów parlamentarnych 1935 i 1938 przez duży odsetek uprawnionych
do głosowania.
Obóz
sanacyjny dążył też do rozbudowania swych wpływów w ruchu
związkowym (utworzenie 1931 Związku Związków Zaw.), młodzieżowym
(przy pomocy Związku Pomocy dla Państwa utworzenie Legionu Młodych,
Związku Harcerstwa Pol.), kombatanckim i in.
Umacnianiu
się rządów sanacji na płaszczyźnie polit.-prawnej towarzyszył
wewn. rozkład obozu; bezradność kolejnych gabinetów wobec kryzysu
gosp. (1929–35) sprowokowała dyskusję na temat zasad polityki
ekon., w której starły się m.in. racje zwolenników i przeciwników
interwencjonizmu państw.; dyskusje te doprowadziły do wyraźnej
polaryzacji w łonie BBWR; spadek stopy życiowej i przypadki
korupcji w elicie władzy przyniosły wzrost krytycyzmu mas
legionowych wobec „grupy pułkowników”, oskarżanej o zdradę
ideałów „rewolucji majowej”. Jednocześnie niektórzy czł. tej
grupy (m.in. A. Prystor) tracili 1931–34 zaufanie Piłsudskiego,
wskutek czego nie rozstrzygnął on jednoznacznie problemu następstwa
na wypadek swego zgonu. Piłsudski odrzucił też niektóre koncepcje
ustrojowe „pułkowników”, m.in. przygotowany przez W. Sławka
projekt utworzenia tzw. Legionu Zasłużonych (była to próba
sformalizowania zasad powoływania elity rządzącej przy
zastosowaniu nieprecyzyjnego kryterium „zasług w pracy dla
kraju”). Po śmierci Piłsudskiego (12 V 1935) doszło do walki o
władzę, która doprowadziła do tzw. dekompozycji obozu
sanacyjnego; roszczenia „grupy pułkowników” (szczególnie ich
przywódcy W. Sławka) do przejęcia schedy po Piłsudskim zostały
zakwestionowane przez prez. I. Mościckiego oraz E. Rydza-Śmigłego,
nowego Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych; Mościcki wykorzystał
przeciwko Sławkowi (aktualnemu premierowi) niekorzystne dla sanacji
wyniki wyborów parlamentarnych z IX 1935, zaniedbywanie przez rząd
kwestii społ.-gosp. oraz błędy taktyczne szefa gabinetu, zwł.
przedwczesne rozwiązanie BBWR (X 1935); jesienią 1935 doszło do
rozpadu „grupy pułkowników”, Sławek utracił znaczenie polit.,
Mościcki zaś powołał uległy sobie rząd M.
Zyndrama-Kościałkowskiego. Następne miesiące wykazały jednak, iż
ten taktyczny sukces Mościckiego nie ma mocnych podstaw; prezydent
nie zaprezentował przekonującego programu odbudowy organiz. obozu,
zaś popierany przezeń rząd okazał się jaskrawo nieudolny; do
ofensywy przystąpił natomiast Rydz-Śmigły, który zręcznie
operując hasłami o potrzebie konsolidacji społeczeństwa wokół
armii, skupił przy sobie znaczną część wspólnoty byłych
legionistów i peowiaków, zmuszając Mościckiego do zawarcia na
przeł. 1935 i 1936 porozumienia o podziale stref wpływów. W
konsekwencji przewidziany Konstytucją kwietniową system prezydencki
został zastąpiony rządami duumwiratu Mościcki–Śmigły, w
ramach którego prezydent zagwarantował sobie wpływ na sprawy
gosp., natomiast Rydz-Śmigły (określony w okólniku premiera F.
Sławoja-Składkowskiego z 13 VII 1936 drugą ― po prezydencie ―
osobą w państwie) miał decydujący głos w kwestiach polityki
wewn. i obronnej; układ ten spowodował dalszą dezintegrację obozu
sanacyjnego, niespójność działania aparatu państw., a także
wzrost wpływu wojska (generalicji) na życie polit. kraju
(szczególnie w zakresie postępowania wobec mniejszości nar.). Na
przeł. 1936 i 1937 Rydz-Śmigły rozpoczął tworzenie nowej
organizacji polit., która miała wypełnić lukę po BBWR; w trakcie
prac przygotowawczych nawiązano kontakty z niektórymi odłamami ®
Narodowej Demokracji, wskutek czego do powołanego III 1937 ® Obozu
Zjednoczenia Narodowego (OZN) weszli reprezentanci grup rozłamowych
ze ® Stronnictwa Narodowego (m.in. działacze Obozu
Narodowo-Radykalnego „Falanga”). OZN eksponował rolę armii w
życiu polit., głosił potrzebę jedności nar., krytykował inne
partie polit. (zarzucając im postawę destrukcyjną wobec państwa),
lansował hasła wymierzone w mniejszości nar. (postulował
emigrację Żydów oraz polonizację Ukraińców i Białorusinów);
swą strukturą naśladował ruchy faszystowskie (paramilitarna forma
organizacji, kult wodza itp.); w praktyce jego działalność była
mało skuteczna i mniej ekstremalna niż głoszone slogany; skupił
on gł. uzależnionych od państwa urzędników aparatu adm. ―
grupa ta pragnęła utrzymania swej uprzywilejowanej pozycji
społ.-ekon., obcy był jej natomiast duch nacjonalist. i społ.
radykalizmu. Realizowana przez Rydza-Śmigłego próba konsolidacji
sanacji na płaszczyźnie umiarkowanego nacjonalizmu i totalitaryzmu
wywołała zastrzeżenia części obozu; do OZN nie weszła część
starych piłsudczyków z dawnej „grupy pułkowników”, zarzucając
Rydzowi-Śmigłemu porzucenie linii polit. Piłsudskiego; natomiast
środowiska lewicującej inteligencji piłsudczykowskiej zaczęły
tworzyć od jesieni 1937 tzw. kluby demokr., przekształcone 1938 w ®
Stronnictwo Demokratyczne.
Spory
wewnątrzsanacyjne uległy wyciszeniu pod wpływem rosnącego od X
1938 zagrożenia zewn. kraju; wybuch II wojny świat. zakończył
istnienie sanacji jako wpływowego obozu polit., choć niektórzy jej
przedstawiciele brali aktywny udział w pracach emigracji i w
krajowej konspiracji.
GR PEOWIACKA
W VII 1916 Piłsudski odszedł z Legionów, stopniowo porzucając koncepcję wiązania losów sprawy polskiej ze zwycięstwem państw centralnych. Ostateczne zerwanie z tą polityką nastąpiło VII 1917 („kryzys przysięgowy”), kiedy doszło do aresztowania Piłsudskiego przez Niemców, a POW przeszła do działań antyniemieckich. Wydarzenia te umocniły autorytet Piłsudskiego, który stał się w oczach społeczeństwa symbolem konsekwentnych starań niepodległościowych, skierowanych przeciwko wszystkim zaborcom. Dzięki tej reputacji Piłsudski po uwolnieniu z Magdeburga przejął władzę z rąk Rady Regencyjnej (14 XI 1918), 22 XI 1918 zaś objął stanowisko Tymczasowego Naczelnika Państwa, sprawując jednocześnie naczelne dowództwo sił zbrojnych. W pierwszych miesiącach niepodległości dążył do zjednoczenia wszystkich sił i powołania rządu koalicyjnego, sam zaś akcentował swą ponadpartyjność i nie stworzył własnej organizacji. Przekonawszy się, iż rządy lewicy (gabinety I. Daszyńskiego i J. Moraczewskiego) przeszkadzają w konsolidacji, porozumiał się z Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu, doprowadzając do powstania koalicyjnego rządu I. Paderewskiego (I 1919).
Po wyborach parlamentarnych Sejm Ustawodawczy powierzył Piłsudskiemu dalsze sprawowanie funkcji Naczelnika Państwa (II 1919), ograniczył jednak zakres jego władzy. Pomimo to Piłsudski zachował wpływ na skład kolejnych rządów i jego decyzje stanowiły główny czynnik w kwestiach polityki zagranicznej. Jego plany przewidywały oderwanie od Rosji zachodnich ziem byłego imperium i stworzenie tam systemu państw narodowych, przyjaznych wobec Polski (program federacyjny). Zamierzenia te, przyjęte z rezerwą lub niechęcią przez większość polityków litewskich, ukraińskich i białoruskich, wywołały zdecydowany opór Rosji, co doprowadziło do długotrwałej wojny (wojna polsko-bolszewicka 1919–1921). Na płaszczyźnie militarnej zakończyła się ona zwycięstwem Polski, natomiast plany polityczne Piłsudskiego okazały się niepowodzeniem (traktat ryski 1921).
Fiasko programu wschodniego spowodowało osłabienie pozycji Piłsudskiego, a uchwalona 1921 konstytucja (Konstytucja marcowa) ograniczyła kompetencje głowy państwa do zadań czysto reprezentacyjnych. W tej systuacji Piłsudski zdecydował się nie wystawiać swej kandydatury w wyborach prezydenckich (1922), 1923 zaś zrzekł się wszelkich funkcji państwowych i zamieszkał w Sulejówku. Lata 1923–26 wykorzystał dla konsolidacji wspólnoty legionowo-peowiackiej oraz poszerzenia swych wpływów, zapewniając sobie poparcie części organizacji kombatanckich, stronnictw lewicy parlamentarnej oraz ugrupowań demokratycznych inteligencji. Jednocześnie prowadził ożywioną akcję propagandową na rzecz swego powrotu do władzy, krytykując wady i wynaturzenia demokracji parlamentarnej oraz występując w roli obrońcy honoru armii, który nie może zgodzić się na wciąganie wojska do rozgrywek politycznych. Winą za dziejące się w Polsce nieprawości obciążał ugrupowania nacjonalistyczne prawicy i centrum (blok Chjeno-Piasta), toteż wykorzystując fakt kolejnego objęcia władzy przez tę koalicję (V 1926), dokonał przy pomocy wojska zbrojnego zamachu stanu (przewrót majowy), popartego przez partie lewicowe.
Po przewrocie majowym Piłsudski nie objął urzędu prezydenta i nie zniósł konstytucji, natomiast stworzył rodzaj stanu wyjątkowego, w którego ramach jego osoba stała ponad obowiązującym prawem. Odcinając się od dotychczasowych sprzymierzeńców z obozu lewicy parlamentarnej, przedstawiał się jako przeciwnik radykalnych zmian społecznych („rewolucja bez rewolucyjnych konsekwencji”), zwolennik silnego i sprawnego państwa oraz daleko idącej modyfikacji ustroju parlamentarnego ― poprzez zniwelowanie roli partii politycznej oraz ograniczenie uprawnień ciał ustawodawczych (sanacja). W 1934–35 zaaprobował przygotowany przez W. Sławka i in. projekt nowej ustawy konstytucyjnej (Konstytucja kwietniowa), wprowadzającej w Polsce system prezydencki. Występował zaś przeciw dążeniom do przebudowy struktur państwowych w duchu totalitarnym.
W 1926–30 Piłsudski zmierzał do rozszerzenia politycznego zaplecza obozu sanacyjnego (m.in. poprzez utworzenie Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem) oraz do osłabienia opozycji, stosując metodę kompromitowania i ośmieszania przeciwników, wykazywania ich bezsiły i moralnej degrengolady, sporadycznie sięgał też po środki fizycznej przemocy. Po zwycięskich dla sanacji wyborach parlamentarnych 1930 („wybory brzeskie”) zaczął odsuwać się od bezpośrednich decyzji o sprawach państwowych, cedując większość z nich na swych najbliższych współpracowników („grupa pułkowników”). Wyjątek stanowiły kwestie polityki zagranicznej ― realizował tu tzw. poliitykę równowagi, a także sprawy obronności, gdzie jednak jako Generalny Inspektor Sił Zbrojnych skoncentrował się na rozstrzyganiu kwestii personalnych (awanse i nominacje oficerskie), zaniedbując prace operacyjne i przygotowanie planu mobilizacji na wypadek wojny.
Aktywiści
Aktywistom, czyli obozowi niepodległościowemu, zdawało się, że należy poprzeć najmniej niebezpiecznego z zaborców – Austro-Węgry. Tak też myślał i tekiego wyboru dokonał Piłsudski: „Nie chciałem pozwolić, aby w czasie, gdy na żywym ciele naszej Ojczyzny miano wyrąbywać nowe granice państw i narodów, samych przy tem Polaków tylko zabrakło. Nie chciałem dopuścić, by na szalach, na które miecze rzucano, zabrakło polskiej szabli”[5]. Odmiennie pasywiści, czyli narodowi demokraci z Romanem Dmowskim na czele, którzy stawiali na Rosję, pokładając nadzieję w tym, że pod wpływem sprzymierzonych z nią państw Ententy, zdecyduje się ona na odbudowę państwa polskiego z ziem odebranym Niemcom i Austrii oraz obszaru Królestwa Kongresowego[6]. Jeszcze inaczej sprawę widzieli działacze emigracyjni i polonijni na Zachodzie, którzy liczyli na poparcie Francji, Wielkiej Brytanii, a przede wszystkim Stanów Zjednoczonych. Ich orędownikiem był Ignacy Jan Paderewski, artysta powszechnie znany i poważany na całym świecie.
Aktywiści,
zwolennicy polityki polskiej opartej na współpracy z Austro-Węgrami
i Niemcami, działający w latach 1915-1918.
Podstawą
ich ideologii stał się od 1916 akt 5 listopada. Dzielili się na:
zwolenników koncepcji J. Piłsudskiego - tzw. lewicę
niepodległościową lub lewicę aktywistyczną, których zapleczem
politycznym były ugrupowania wchodzące w skład Komitetu Naczelnego
Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych, następnie
Centralnego Komitetu Narodowego i Komisji Porozumiewawczej Stronnictw
Demokratycznych, zwolenników Naczelnego Komitetu Narodowego,
popieranych przez Ligę Państwowości Polskiej, następnie Centrum
Narodowe i Związek Budowy Państwa Polskiego, i skrajnych aktywistów
germanofilów - głównie członków Klubu Państwowców
Polskich.
Po
rewolucji 1917 w Rosji, PPS i PSL odeszły z obozu aktywistów, ich
ideologię przyjęli zaś niektórzy politycy ND.
SANACJA
Sanacja (łac. sanatio – uzdrowienie) – potoczna nazwa rządzącego obozu piłsudczykowskiego 1926–1939, powstała w związku z głoszonym przez Józefa Piłsudskiego hasłem „sanacji moralnej” życia publicznego w Polsce, wysuwanym w toku przygotowań i w okresie przewrotu majowego 1926.
Główną organizacją polityczną sanacji był Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (1928–1935). Sanacja wprowadziła rządy autorytarne, zwalczała komunizm, głosiła tezy o kryzysie demokracji, konieczności silnych rządów, 'odpartyjnienia' sceny politycznej poprzez osłabienie partii (politycy piłsudczykowscy tworzyli w nich grupy rozłamowe, np. PPS-dawna Frakcja Rewolucyjna, grupy J. Bojki, J. Stapińskiego, NPR – Lewica i in.). Dążenia te częściowo znalazły wyraz w Konstytucji kwietniowej 1935. Przykłady zwalczania opozycji to m.in: założenie Obozu Odosobnienia w Berezie Kartuskiej, Proces brzeski, delegalizacja Obozu Wielkiej Polski oraz Obozu Narodowo-Radykalnego.
Po 1935 w obozie sanacji wyraźnie rysowały się różnice. W latach 1935–1937 powstała i rozwinęła się tzw. lewica sanacyjna, grawitująca ku współpracy z opozycyjnymi partiami (m.in. w Klubach Demokratycznych). Tak zwana grupa zamkowa, skupiona wokół Ignacego Mościckiego, konkurowała z działaczami zgrupowanymi wokół Edwarda Rydza-Śmigłego i OZN reprezentującymi tendencje nacjonalistyczne i autorytarne. Wciąż dużym autorytetem (aż do swojej tragicznej śmierci) cieszył się Walery Sławek, który jednak stopniowo tracił władzę. Do samego 1939 roku władzę w kraju sprawował tzw. triumwirat Mościcki-Rydz-Beck. Główni działacze: Walery Sławek, Aleksander Prystor, Bogusław Miedziński, Kazimierz Świtalski, Adam Koc, Józef Beck, Tadeusz Hołówko, Janusz Jędrzejewicz[1].
Klęska wrześniowa położyła kres rządom sanacji, lecz jej działacze zachowali podczas II wojny światowej znaczne wpływy w rządzie emigracyjnym i jego agendach w kraju.