Dr Aleksandra Gruszka

Sylabus kursu

„Psychologia twórczości”

1. Temat: Twórczość z perspektywy psychologicznej.
   Definicje twórczości (dzieło, proces, osoba). Ujęcia (elitarne/egalitarne)twórczości i ich konsekwencje. Poziomy twórczości. Kryteria twórczości. Płynność, giętkość, oryginalność. Triadowe ujęcie twórczości Nęcki. Atrybucyjne podejście do twórczości Kasofa.

2. Temat: Diagnoza twórczości.
   Model psychometryczny twórczości. Taksonomia metod pomiarowych twórczości. Inwentarze postaw i zainteresowań. Inwentarze osobowości twórczej. Inwentarze stylów myślenia. Inwentarze biograficzne. Krytyka metod kwestionariuszowych. Testy myślenia dywergencyjnego. Ocena otoczenia. Ocena twórczego dzieła.

3. Temat: Klasyczne teorie procesu twórczego.
   Ogólna charakterystyka. Ujęcie asocjacjonistyczne. Ujęcie postaciowe. Ujęcie behawiorystyczne. Ujęcie psychodynamiczne.

4. Temat: Współczesne teorie procesu twórczego.
   Ogólna charakterystyka. Koncepcja Perkinsa. Koncepcja Weisberga. Model Genploracji.

5. Temat: Systemowe teorie procesu twórczego.
   Inwestycyjna teoria twórczości Sternberga i Lubarta. Koncepcja Gardnera. Twórczość - generalna czy specyficzna. Twórczość jako transgresja. Twórczość jako permutacja. Systemowa teoria twórczości Csikszentmihalyi. Interakcyjna teoria twórczości Nęcki.

6. Temat: Biologiczne podłoże twórczości.

Metodologia badań nad neuroanatomią twórczości. Twórczość zwierząt. Badania twórczości z użyciem metod EEG, fMRI, NIRS, PET. Geny a twórczość.

7. Temat: Poznawcze aspekty twórczości.
   Szerokość uwagi osób twórczych. Twórczość a szeregowość/równoległość integracji cech w obiekt. Twórczość a podzielność uwagi, kontrola i inhibicja uwagowa. Elastyczność uwagi osób twórczych (ekstensywność/intensywność) w zależności od celu i etapu procesu twórczego). Pamięć semantyczna u osób twórczych. Plastyczność reprezentacji pojęciowych osób twórczych. Metapoznanie

8. Temat: Zjawisko wglądu.
   Fazy rozwiązywania problemów. Inkubacja i iluminacja. Argumenty za nieświadomością procesów umysłowych. Elementy wglądu. Nagłość. Poczucie ciepła. Metafora percepcyjna wglądu. Metafora pamięciowa wglądu. Wgląd jako zjawisko dwustopniowe. Wgląd a inne typy myślenia. Zadania wymagające wglądu – ‘insight problems’. Przebieg zjawiska wglądu.

9. Temat: Intuicja twórcza.
   Różne ujęcia intuicji. Intuicja a zjawiska podobne (poczucie ciepła, posiadania wiedzy, zjawisko TOT). Intuicja a wgląd. Intuicja przy doznawaniu wglądu. Logiczna intuicja. Trzy typy intuicji według Kolańczyk (męska, żeńska i twórcza). Intuicja a twórczość. Kto i kiedy może sobie pozwolić na intuicję? Poznawcze aspekty intuicji twórczej (przetarg pamięciowy, szerokość kategoryzacji, wyobraźnia, uczenie mimowolne, hamowanie poznawcze).

10. Temat: Emocje, nastrój i motywacje w twórczości.
    Emocje związane z procesem twórczym. Wady i zalety emocji w procesie twórczym. Stymulatory i inhibitory twórczości. Twórczość a pobudzenie emocjonalne. Rola emocji w procesie twórczym: heurystyczna (Tichomirow), kompensacyjna (Simow), energetyczna (Nęcka) oraz ewaluacyjna (Tokarz). Afekt ojcowski. Heureka. Emocje tła. Humor a twórczość. Rodzaje motywacji twórczej. Motywacja immannentna, hubrystyczna i poznawcza. Nagradzanie twórczości. Wpływ nastroju na twórczość.

11. Temat: Osobowość twórcy.
    IPAR - badania nad osobowością twórców. Cztery typy jednostek niepospolitych (mistrz, sprawca, introspektor, wychowawca). Geniusz i obłąkanie. Konsekwencje poznawcze emocji w zaburzeniach afektywnych. Twórczość a psychotyzm i schizofrenia. Twórczość a otwartość na doświadczenie. Struktura osobowości twórczej.

12. Temat: Talent i wybitne uzdolnienia.

Co to jest talent – definicje, terminologia. Jedno- i wielowymiarowe koncepcje talentu. Talent – prawdy i mity. Talent twórczy.

13. Temat: Twórczość w miejscu pracy.
    Klimat dla twórczości w miejscu pracy. Postawy jawne i ukryte wobec twórczości w miejscu pracy i ich osobowościowe korelaty. Kategorie przeszkód w innowacyjności organizacji. Stymulatory innowacyjności. Style zarządzania innowacyjnością w miejscu pracy. Innowacyjność a środowisko wewnętrzne i zewnętrzne. Innowacyjność a sukces na rynku.

14. Temat: Twórczość w szkole i w domu.
    Przeszkody twórczej edukacji. Poziom szkoły a twórczość nauczycieli. Jak skutecznie zabija się twórczość? Jak skutecznie kształcić uczniów ku twórczości? CoRT (de Bono) program szkolny, który rozwija kreatywność. Dzieciństwo wielkich twórców. Czy przeszłość twórcy musi być traumatyczna? Humanistyczne wychowanie w twórczości bez przeszkód.

15. Temat: Od modelu procesu twórczego do stosowanej psychologia twórczości.
    Interakcyjny model twórczości E. Nęcki. Przeszkody w twórczym myśleniu. Likwidowanie barier w twórczym myśleniu. Nauczanie twórczości - techniki twórczego myślenia. Metody dostrzegania i rozwiązywania problemów. Strategie pracy nad problemem. Charakterystyka grupy twórczego myślenia. Determinanty twórczości grupowej (umiejętności indywidualne, klimat, nastrój, integracja, zaufanie, relacje, komunikacja, spójność i autonomia zadania).

Lektura obowiązkowa

Nęcka, E. (1994). TROP... Twórcze rozwiązywanie problemów. Kraków: Impuls.
Nęcka, E. (1995). Proces twórczy i jego ograniczenia. Karków: Impuls.
Nęcka, E. (2001). Psychologia twórczości. Gdańsk: GWP.

Tokarz, A. (2005). Dynamika procesu twórczego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Tokarz A. (red.) (2005). W poszukiwaniu zastosowań psychologii twórczości. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Lektury uzupełniające

Kolańczyk, A. (1991). Intuicyjność procesów przetwarzania informacji. Gdańsk: UG.
Kozielecki, J. (1997). Transgresja i kultura. Warszawa: Żak.
Nęcka, E., Orzechowski, J., Słabosz, A. i Szymura, B. (2004). Trening twórczości - nowy. Gdańsk: GWP.
Strzałecki, A. (1989). Twórczość a style rozwiązywania problemów praktycznych. Wrocław: Ossolineum.
Strzałecki, A. (2003). Psychologia twórczości. UKSW.
Tokarz, A. (red.) (1991). Stymulatory i inhibitory aktywności twórczej. Poznań: SAWW.