Barok Jako Zaprzeczenie Renesansowej Koncepcji Sztuki.

RENESANS	BAROK
UMIAR – Znaleźć właściwą miarę w życiu i sztuce, pamiętać, że w życiu radości przeplatają się z cierpieniem. Być rozważnym, nie popadać w rozpacz ani przesadę. Cieszyć się z tego co ofiarował nam los.	BOGACTWO – korzystać ze wszystkich dostępnych nam środków wyrazu. Rozwijać kunszt słowny. Nie unikać przesady. W sztuce – preferować dekoracyjność, malarskość, przepych.
SPOKÓJ – Spokój sumienia i spokój ducha. Żyć umiejętnie, w zgodzie z porządkiem natury, znajdując pociechę w opiekuńczym Bogu. Tworzyć sztukę jasną i klarowną. Tworząc – uczyć się albo dawać radość.	EKSPRESJA – Zaskakiwać, a nawet szokować czytelnika. Pamiętać, że brzydota i okrucieństwo też mogą stać się tematami dla artysty.
PROSTOTA – Zachować prostotę obyczaju – na przykład chroniąc się w zaciszu wiejskiego dworku. Przyglądać się naturze, pracować, bawić się. Unikać zawiłości w myśleniu i pisaniu.	SZTUCZNOŚĆ – Natura wymaga upiększenia. Komplikacje i zawiłości są prawdziwym żywiołem artysty. Liczy się tylko oryginalność, wyrafinowany smak, erudycja. Dziwaczności też są w cenie.
HUMANIZM – “Homo sum; humani nil a me alienum puto” (człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce) Słowa greckiego pisarza Terencjusza niech będą dla nas wzorem. Podziwiać człowieka – twórcę wszelkich dzieł. Pamiętać o uprzywilejowanej pozycji człowieka we wszechświecie.	NIEPOKÓJ METAFIZYCZNY – Zrozumieć, że w obliczu Boga, a nawet kosmosu, człowiek jest nicością. Zadawać pytania o sprawy ostateczne, a nie znajdując odpowiedzi – popadać w rozpacz albo melancholię. Rozmyślać o śmierci i czasie minionym.
HARMONIA – Uczyć się od starożytnych mędrców i artystów doskonałości kompozycji. Brać pod uwagę proporcje i kanony. Raczej kontynuować i doskonalić istniejące już gatunki niż stwarzać nowe.	KONCEPT - Cenić zaskakującą pointę, kunsztowny paradoks, metaforę i poetycki koncept. Poznać wszystkie tajemnice poetyckiego warsztatu. Brać od starożytnych przede wszystkim elementy dekoracji.
CZŁOWIEK RENESANSU – Tak zwana “osobowość renesansowa”, czyli człowiek wszechstronnie wykształcony i utalentowany, geniusz znający historię ludzkości. We Włoszech : Leonardo da Vinci, Michał Anioł. W Polsce : Kopernik. Literatura podsuwa nam ponadto wzory skromniejsze : poety mędrca (Kochanowski) i dobrego gospodarza‑patrioty (Rej).	CZŁOWIEK BAROKU –Osobowość bardzo różnorodna, tak jak zróżnicowany jest barok w poszczególnych krajach. W literaturze polskiej spotykamy na przykład barok dworski (Jan Andrzej Morsztyn), sarmacki (Wacław Potocki) i ewentualnie religijny (“poeci metafizyczni” : Sęp Szarzyński, Grabowiecki). Ideałem Morsztyna byłby zapewne “homo ludens” (człowiek zabawy), Potockiego : szlachcic–patriota.

Geneza i Treść Mitu Sarnackiego.

Sarmatyzm to pojęcie złożone. Obejmuje ono obyczajowość oraz kulturę duchową i umysłową Rzeczpospolitej szlacheckiej od schyłku wieku XVI aż po czasy rozbiorów. Pojęciem tym określa się również swoisty sposób bycia - rubaszność., bujność obyczaju, a także mentalność ówczesnej polskiej szlachty. Sarmatyzm można również w kategoriach ideologii szlacheckiej, która sankcjonowała szczególne miejsce szlachty w społecznej kulturze Rzeczpospolitej.

Poprzez odwołania do legendarnej Sarmacji – krainy starożytnej Słowian – szlachta potwierdzała własny rodowód, czując się spadkobierczynią rycersko-ziemiańskich tradycji Polski i Słowiańszczyzny w ogóle. Stopniowo w ciągu XVII wieku pojęcie Sarmaty zaczęto utożsamiać z polskim szlachcicem – ziemianinem i gospodarzem. Podkreślaniu polskości idei sarmackiej towarzyszyła niechęć do cudzoziemszczyzny, do wszelkich elementów obcych rodzimemu obyczajowi. Ta niechęć kształtowała także hasła tradycjonalizmu, gloryfikacji dawnych praw i obyczajów, w tym także polskiego ustroju państwowego. Szlachcic–rycerz był obrońcą złotej wolności, systemu społeczno-państwowego, który gwarantował mu uprzywilejowane miejsce w Rzeczpospolitej.

Już w XVII wieku w ideologii sarmackiej ujawniły się hasła mesjanistyczne, propagowane i rozwijane przez Kościół. Polska, jej obywatele, a więc rycerska szlachta, miała odegrać szczególną rolę w całej wschodniej Europie poprzez krzewienie idei chrześcijańskich. Szlachcic – obrońca wiary, obrońca NMP – stawał na straży chrześcijańskiej Europy, strzegł przed niebezpieczeństwem pogaństwa i innowierstwa. Polska odgrywała w ideologii sarmackiej zaszczytną rolę “przedmurza chrześcijaństwa” – najdalej na wschód wysuniętego bastionu Rzymu.

W drugiej połowie XVII wieku życie kulturalne i obyczajowe szlachty ulegało stopniowemu zwyrodnieniu. Pisarze późnego baroku między innymi Wacław Potocki, Wespazjan Kochowski, podjęli zdecydowaną krytykę przejawów życia szlacheckiego, akcentując zawłaszcza niezrealizowanie przez nią podstawowych zasad ideologii sarmackiej. Krytyce – podkreślamy to mocno – podlegała nie sama ideologia, ale właśnie odstępstwa od niej.

Agent Jerzy Głębowski

CopyRight 06.11.1997 by X-Files Corporation

All Rights Reserved