Kodeks cywilny. Komentarz

red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski

Rok wydania: 2008

Wydawnictwo: C.H.Beck

Wydanie: 5

Komentowany przepis

Art. 396. [Odstępne] Jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne), oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.

1. Odstępne jest szczególnym ("kwalifikowanym") rodzajem umownego prawa odstąpienia (zob. art. 395). W tym zastrzeżeniu umownym (w formie, w której zastrzeżono umowne prawo odstąpienia) strony uzależniają prawo do odstąpienia od zapłaty, jednocześnie ze złożeniem oświadczenia o odstąpieniu (lub wcześniej - por. Z. Radwański, w: System, t. III, cz. 1, s. 469; P. Drapała, w: System PrPryw, t. 5, s. 953), określonej kwoty pieniężnej (tzw. odstępne; strony mogą się też umówić o wydanie określonej rzeczy, tak P. Machnikowski, w: Gniewek, Komentarz KC 2006, s. 630; odmiennie P. Drapała, w: System PrPryw, t. 5, s. 951 i tam cyt. autorzy). Konsensualna czynność odstąpienia od umowy przybiera tutaj postać czynności realnej.

Nie jest dopuszczalne zastrzeżenie odstępnego w odniesieniu do ustawowego prawa odstąpienia (tak P. Drapała, w: System PrPryw, t. 5, s. 951).

2. Celem odstępnego jest zrekompensowanie drugiej stronie strat, jakie poniosła przez to, że wdała się w umowę, której skutki ostatecznie zostały zniweczone. Można zatem uznać, że stanowi ono surogat odszkodowania za - wedle jednych - niedojście umowy do skutku (por. C. Żuławska, w: Komentarz 2007, s. 211), wedle innych - za ustanie stosunku zobowiązaniowego (tak P. Drapała, w: System PrPryw, t. 5, s. 950), z tym, że odstępne jest należne niezależnie od tego, czy wierzyciel poniósł szkodę i czy zachodzą przesłanki odpowiedzialności dłużnika.

Wysokość odstępnego podlega kontroli na ogólnych zasadach kontroli treści czynności prawnej (nie może ono jednak podlegać zmniejszeniu przez miarkowanie).

3. Do odstępnego stosuje się przepisy o umownym prawie odstąpienia, w szczególności gdy chodzi o określenie terminu wykonania prawa odstąpienia, sposób odstąpienia i skutki jego dokonania. Zastrzeżenie odstępnego jest dopuszczalne w takich umowach, w których można zastrzec umowne prawo odstąpienia (bliżej zob. np. P. Drapała, w: System PrPryw, t. 5, s. 951).

4. Uprawnienie do odstąpienia za zapłatą odstępnego można uzależnić od warunku.

5. Oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne, jeżeli zostało złożone jednocześnie ze spełnieniem świadczenia stanowiącego odstępne. Zob. bliżej P. Drapała, w: System PrPryw, t. 5, s. 953 ("zapłata" odstępnego może nastąpić także przez potrącenie, tak P. Drapała, w: System PrPryw, t. 5, s. 954). Jeżeli świadczenia nie spełniono, odstąpienie jest bezskuteczne (oświadczenie o odstąpieniu jest nieważne - tak P. Drapała, w: System PrPryw, t. 5, s. 953). Nie oznacza to jednak wygaśnięcia uprawnienia do odstąpienia, które może być wykonane ponownie, wraz z zapłatą odstępnego, w granicach terminu zastrzeżonego dla wykonania prawa odstąpienia.

Co do odstąpienia od części umowy zob. P. Drapała, w: System PrPryw, t. 5, s. 954.

6. Rolę odstępnego może spełniać zadatek dany przy zawarciu umowy, por. Czachórski 1994, s. 139; Z. Radwański, w: System, t. III, cz. 1, s. 469; P. Machnikowski, w: Gniewek, Komentarz KC 2006, s. 630; P. Drapała, w: System PrPryw, t. 5, s. 955. Można domniemywać, że jeżeli zastrzeżono umowne prawo odstąpienia i wręczono zadatek, to zamiarem stron było nadanie mu charakteru odstępnego (tak m.in. C. Żuławska, w: Komentarz 2007, s. 211; P. Drapała, w: System PrPryw, t. 5, s. 955).

7. Co do podobnej do odstępnego funkcji tzw. premii opcyjnych, zob. M. Gutowski, Umowa opcji, Kraków 2003, s. 134.

Popiołek