filIogenetyczny rozwój postawy ciała

14

Filogenetyczny rozwój postawy ciała

O rodzajowym kształtowaniu się istot żyjących. decydują czynniki środowis­kowe oraz morfologiczno-fizjologiczne właściwości ustroju. Ogólnie wiadomo, że ewolucyjne zmiany gatunku dokonują się bardzo powoli, w ciągu tysięcy, a nawet milionów lat (Bąk 1965). Jedną z zasadniczych cech istot żyjących jest zdolność do poruszania się przez pokonanie bezwładu ciała i siły ciążenia. Dokonuje tego tkanka o właściwościach kurczliwych (element dynamiczny, którym jest układ mięśniowy). W dalszym etapie u ssaków wytworzyły się elementy narządu ruchu­kończyny. Lokomocja wzmaga wewnątrzustrojowe procesy spalania, stąd potrzeby rozwoju narządów kontrolujących otoczenie (głównie narząd wzroku). Stworzenie warunków do łatwego dopływu tlenu do płuc i zapewnienie optymalnego pola

* Typologie somatyczne podano w rozdziale IV.

Ii

15

Wiadomości wst_ne

._.;;t były głównymi czynnikami, które decydowały o fizjologicznej adaptacji ::' _u głowy i mozliwości poruszania nią.

Czlo-wiek jest jedynym przedstawicielem ssaków, charakteryzującym się pos­_ pionową. Davies podaje, ze trzeba było około 30 milionów lat zanim proto­_ człowieka zmienił postawę czworonożną na dwunożną (Dega 1970). Pio­_ postawę mogą przybierać również niektóre czworonożne zwierzęta (np. małpy, _"'-iIIlY pies, koń itp.), lecz przyjmują ją tylko chwilowo, jest ona dla nich -- _ll-omiczna, wymaga dużego wysiłku mięśniowego, jest zatem męcząca. Dla _..eka jest to postawa naturalna. W długotrwałym procesie pionizacji postawy _ istotne zmiany w budowie ciała z punktu widzenia jej statyki i dy­T._n Zmiany te w ogólnym zakresie ilustruje ryc. 1, na której przedstawiono _ dwu gatunków małp - neandertalczyka (honzo Neanderthanensis) oraz _ka- Widzimy tu korzystne - z punktu widzenia statyki - przesuwanie się _ ciężkości ciała i linii pionu do długiej osi kości podporowych (Bąk: 1965).

cRyc. 1. Umiejscowienie środka ciężkości i linii ciężaru ciała: a) małpa w pozycji "na czworakach" .

b) goryl w postawie stojącej

RIogenetyczny rozwój postawy ciala

16

Postawa małpy z powodu znacznego pochylenia tułowia do przodu wymaga znacznego wysiłku ze strony mięśni grzbietu, w celu zrównoważenia siły cięż­kości głowy i tułowia. Dla zmniejszenia tego wysiłku (podparcia przesuniętego do przodu punktu ciężkości tułowia) zgięte są dolne kończyny we wszystkich sta­wach, głównie biodrowych i kolanowych, co z kolei - aby utrzymać w stanie równowagi środek ciężkości ciała - wymaga znacznego wysiłku mięśni poślad­kowych i prostowników uda. Celem zmniejszenia tego wysiłku małpa - podpiera­jąc się - korzysta również z kończyn przednich. Jak widać na rycinie - jest to zbędne już u neandertalczyka.

W budowie człowieka ewolucyjne zmiany są następujące:

Głowa

W rozwoju doszło do przesunięcia ku przodowi podparcia głowy (podparcie

przycentralne), co zapewniło lepsze zrównoważenie jej siły ciężkości, mimo zwię­kszenia masy przez znaczny rozwój mózgowia. Ponadto pionowe ustawienie gło­wy ułatwia ekonomikę 'ruchu i zwiększa jego zakres przy stosunkowo krótkiej. szyi, oko ma doskonałe pole widzenia, ułatwiony jest pobór tlenu.

Obręcz barkowa

Obręcz barkowa nie biorąc udziału w podporze zyskuje na lekkości (zmniej­

szona masa tkanki kostnej, skrócenie kończyn). Obniża się przez to punkt cięż­kości ciała, a tym samym zwiększa się stabilność. Uwolniona kończyna górna osiąga większy zakres ruchów w stawie barkowym, dłoń przekształca się w narząd chwytny.

Tułów

Przy postawie pionowej niemal cały ciężar głowy i górnej połowy Ciała rów­

noważą trzony kręgowe (element podporowy). Poprawiają się warunki rozwoju klatki piersiowej. Narządy jamy brzusznej znajdują podporę na kościach obręczy biodrowej, maleje wysiłek mięśni powłok brzusznych, zmniejsza się objętość brzu­cha. Te czynniki z kolei ułatwiają ruchy przepony oraz umożliwiają większy zakres ruchów tułowia w płaszczyźnie strzałkowej (skłony tułowia do przodu i do tyłu).

1'7

Wiadomości wstfene

Obręcz biodrowa i kończyny dolne

PIzesunięcie ku kręgosłupowi wspó1nego środka ciężkości głowy i tułowia

3atwia wyprost w stawach biodrowym i kolanowym, przy równoczesnym zmniej­szmiu pracy mięśni antygrawitacyjnych. W związku z tym zachodzą ewolucyjne zmiany w budowie stawu biodrowego i stopy.

JEkonomiczna i stabi1na pionowa postawa człowieka stwarza jednocześnie do­gpdną pozycję wyjściową do lokomocji. Ułatwia to również symetria budowy ciała w płaszczyźnie czołowej. Pewne odstępstwa od symetrycznego rozłożenia ;;;esy ciała (asymetria narządów wewnętrznych, asymetria ruchowa związana z prawo JIIb leworęcznością) mogą być jednym z czynników wywołujących wady postawy.

Antropologia wskazuje na wiele cech anatomicznych, które dowodzą, że bu­dowa człowieka nie jest całkowicie idealna z punktu widzenia statyki i kinetyki _wej postawy. Dużo szczegółów anatomicznych świadczy oniedostatecznej aJaptacji człowieka do pionowej postawy. Te niedoskonałości w adaptacji anato­

llllicznej są zarazem słabymi punktami dobrej postawy, sprzyjają one wadom pos­

_

lZWY. Znajomość tych słabych punktów jest ważna dla zrozumienia zagadnienia

73d postawy człowieka zwłaszcza przez osoby, które chcą się zająć profilaktyką :.hnekcją wad postawy. .

Do niedoskonałości w adaptacjach anatomicznych Mameffe (cyt. za Bąk 1965)

micza między innymi:

1. żyły międzyżebrowe, które biegną u czworonożnych pionowo, zachowały

u człowieka zastawki choć przebiegają poziomo;

2. żyły duże w jamie brzusznej człowieka, które biegną u czworonożnych

poziomo, nie zdążyły jeszcze wytworzyć w pionowej postawie zastawek,

co stwarza zawiłe warunki krążenia w jamie brzusznej;

3. oddychanie żebrowe przebiega u czworonożnych bardzo prosto, przez ruch

wahadłowy żeber, natomiast u człowieka wymaga unoszenia żeber i jest

związane ze znacznym wysiłkiem mięśni oddechowych;

4. kręgosłup u czworonożnych można porównać ze sklepieniem (lub belką), które wspiera się na czterech podporach. Człowiek L; tego łuku zachował tylko wygięcie piersiowe, które wskutek swej budowy i nakładających się na siebie wyrostków kolczastych jest dość sztywne, trudne do wyprostow­ania - a co za tym idzie - i do korekcji;

5. ewolucję człowieka, która w porównaniu z antropoidami jest bardziej za­ awansowana, jednak nie na tyle, by uzyskać pełny wyprost uda względem

RIogenetycznyrozwój postawy ciała

18

miednicy. Potężne więzadło biodrowo-udowe (lig. ilioJemorale) nie wy­dłużyło się jeszcze wystarczająco, a mięśnie pośladowe nie uzyskały peł­nego dynamizmu. Stąd wynikła lordoza lędźwiowa i powstał kąt lędź­wiowo-krzyżowy, tzw.. promontorium, tak nie sprzyjające akcji porodu. Dlatego ponSd u człowieka jest aktem znacznie dłuższym i trudniejszym niż u zwierząt.

W sp('mmiane niedoskonałości adaptacji człowieka do pionowej postawy mają swoje następstwa w statyce i kinetyce poszczególnych odcinków ciała. Mameffe przedstawia to następująco:

Głowa

U czworonożnych głowa wisi na części szyjnej kręgosłupa i otwór potyliczny znajduje sixdaleko w tyle czaszki. U człowieka otwór ten przesunął się wprawdzie nieco ku przodowi, lecz jeszcze za mało, aby zająć najkorzystniejsze miejsce do utrzymania równowagi głowy, tj. nad środkiem ciężkości ciała. Leży on jeszcze za bardzo w tyle od niego, przez co głowa ma skłonność do opadania do przodu. Utrzymanie równowagi głowy wymaga wkładu pracy mięśniowej (por. ryc. 5).

Barki

W pionowej postawie kończyny górne wiszą na obręczy barkowej, która od przodu łączy się z mostkiem za pośrednictwem obojczyka. Połącz/nie z kręgo­słupem tworzą mięśnie. Od siły i napięcia tych mięśni zależy czy ciężar kończyn

górnych zaważy ujemnie na klatce piersiowej, utrudniając jej akcję oddychania.

/

Kończyny górne, które są u czworonożnych narządem podporu, stały się u an­

tropoidów narządami chwytnymi. U człowieka rozkład dźwigni sił na kończynach górnych niejest korzystny.

Miednica

Dźwiga u człowieka ciężar tułowia, głowy oraz kończyn górnych i przenosi go

na głowy kości udowych. Uniesieniu przedniego brzegu miednicy - które sprzyja dobrej postawie łagodząc lordozę lędźwiową - przeciwstawiają się więzadła bioe drowo-udowe.

19

Wiadomości wstrE.ne

Kończyny dolne

U człowieka służą do dźwigania ciężaru ciała i lokomocji. Liczba filarów JIOŚnych zredukowała się do dwóch. Rozwija się na nich duża masa mięśniowa, b'Xa w przemianie matem odgrywa pokaźną rolę.

Brzuch

Mięśniom brzucha przypadła w pionowej postawie niezmiernie ważna rola.

Podn:zymują one trzewia brzuszne i przeciwdziałają ich opadaniu. Przez swe ąrięcie oddziałują korzystnie na krążenie w jamie brzusznej. Biorą udział w od­.i,rdJaniu, a zwłaszcza w akcie wydechu, współdziałając w pracy przepony, dając jej oparcie swym napięciem. W spomagają wszelkie wysiłki ekspulsji z jamy brzu­szacj.jeśIi siła mięśni danego narządu nie jest wystarczająca.

Stopa

Słopy przeszły głęboką przebudowę przystosowując się do utrzymania równo­

... i chodzenia. Wydłużyły się one znacznie i końce ich skierowały się na ---tW. dla powiększenia powierzchni podparcia. Ukształtowanie się sklepień _ im potrzebną elastyczność i wytrzymałość.