Wykład 9/10

Wyobraźnia, pamięć, orientacja w przestrzeni

Klasyczne koncepcje wyobrażeń

• Idea = jednostka umysłu

• Ciąg idei = proces myślenia

• Wyobrażenie = spostrzeżenie bez bodźca

• Wyobrażenia odtwórcze - jako forma obrazów pamięciowych; są mniej wyraziste i występują pod nieobecność danych zmysłowych /pierwszy dzień w nowej siedzibie SWPS-widok, dźwięki, zapachy/

• Wyobrażenia twórcze- nigdy nie odbierane własnymi zmysłami /przyjęcie urodzinowe na Stacji Polarnej/

• - istniejące tylko w umyśle twórcy /trzecie oko na czole/

Czym jest wyobrażenie ?

• Wyobrażenie to „obraz” przedmiotu, który przestał działać na nasze zmysły (Maruszewski)

• W procesie wyobrażania wykorzystuje się te same procesy przetwarzania informacji, które uczestniczą w spostrzeganiu, tyle że bodźce wzbudzające spostrzeganie są nieobecne (Neisser)

• Wyobrażenia to umysłowe reprezentacje obiektów, zdarzeń, miejsc, itp. (Sternberg)

Cykl percepcyjny wg Neissera

• Informacja

• modyfikuje dostarcza nowych

• danych

• schemat eksploracja

• kieruje

Wyobrażenia (c.d.)

• Mechanizm wyobrażania jest nieco odmienną formą „patrzenia na zewnątrz”. Ruchy oczu są niezbędne zarówno przy spostrzeganiu obiektów jak i przy wyobrażaniu /Hebb/.

• Eksperyment Bineta i Fernalda (1903):

• -Wyobraź sobie wydrukowane słowo.

• -Odczytaj je wstecz

• /sekwencyjna organizacja od lewej do prawej/

Wyobraźnia a wyobrażenia

• Wyobraźnia jako zdolność do intencjonalnego generowania wyobrażeń

• Przetwarzanie top-down, czyli od góry do dołu

• Występuje prawdopodobnie tylko u ludzi, u zwierząt występują jedynie wyobrażenia /Maruszewski, 2001/

Pojęcie obrazu umysłowego

• Obraz umysłowy:

• jest formą reprezentacji obiektu w umyśle

• wykazującą wobec obiektu właściwości analogowe

• Formy reprezentacji poznawczej

• słowna (symboliczna, abstrakcyjna)

• obrazowa (analogowa, przestrzenna) /reprezentacje słowne przenoszą informacje w sposób sekwencyjny, w zgodzie z arbitralnymi zasadami, słowa nie są analogiem tego co reprezentują, są powiązane ze strukturą systemu symboli/

Charakterystyka wyobraźni.
Funkcje wyobrażeń
/wg Młodkowskiego/

• - imitacyjna

• - akomodacyjna

• Kryterium: przekształcenia izomorficzne /w obrębie jednej modalności zmysłowej/

• - kreatywna

• - mnemiczna

• - symulacyjna

• - kompensacyjna

• Kryterium: przekształcenia transmorficzne (Młodkowski, 98)

Operacje wyobrażeniowe
/w kodzie wzrokowym/

• Reintegracja, majoryzacja, hiperbolizacja, translokacja, multiplikacja /wg kryterium zmiany proporcji elementów obrazu/

• animacja, inwersja barwna, eskalacja czasu, kompresja czasu, metamorfoza /wg kryterium przemieszczanie pierwotnego obrazu/ (Młodkowski, 98)

Rotacje umysłowe

• Porównywanie obiektów

• identyczne

• różne (lustrzane odbicie)

• Wyobrażenie ruchu rotowania (obrotowego)

• Czas rotacji wprost proporcjonalny do kąta wielkości kąta rotacji (zależność obowiązuje w zakresie od 0-180 stop.)

• Zależność między kątem i czasem rotacji znika, kiedy badany jest informowany o położeniu litery.

• Czas rotacji nie zależy od stopnia złożoności figury ani od tego, czy rotacja wykonywana jest na płaszczyźnie kartki, czy też prostopadle do niej.

• Operacje umysłowe są analogiczne wobec działań na obiektach fizycznych

„Skanowanie” mentalne

• Wyobrażamy sobie jakiś obiekt

• Przeszukujemy go w wyobraźni

• Znajdujemy szukane elementy

• Czas przeszukiwania jest proporcjonalny do wyobrażonej odległości obiektów

• /Kosslyn (78) mapa wyspy: chatka, drzewo, jezioro; Pinker (80) zabawki w trójwymiarowym pudełku/

Skanowanie - różne wyjaśnienia

• Skaning -efekt odległości i jego alternatywna interpretacja

• a) Kosslyn - „podróż w wyobraźni” przypomina podróż w przestrzeni

• b) Pylyshyn- wyniki badań nad skanningiem zależą od instrukcji - kiedy mówi się, by badany szedł od jednego punktu do drugiego, zabiera to więcej czasu niż przy zastosowaniu instrukcji zalecającej przebieganie dystansu.

Skalowanie i zbliżenie (zoom)

• Wyobrażamy sobie obiekt średniej wielkości (np. królika) /badania Kosslyna 75/

• W obecności innego obiektu

• małego (np. muchy)

• dużego (np. słonia)

• Sprawdzamy, czy obiekt średniej wielkości ma jakąś cechę

• np. czy królik ma wąsy? /matafora ekranu/

Uogólnienie rezultatów badań

• 1. Im dalej znajdują się od siebie punkty fiksacji uwagi /obiekty o który chodzi w zadaniu/, tym dłużej trwa udzielanie odpowiedzi na pytanie / np. czy województwa sąsiadują ze sobą/ - efekt odległości

• 2. Im bardziej złożony jest obiekt, tym dłużej trwa odpowiedź na pytanie dotyczące jego atrybutów -efekt złożoności

• 3. Im mniejszy jest obiekt, tym dłużej trwa odpowiedź na pytanie dotyczące atrybutów - efekt wielkości

Spór o naturę reprezentacji umysłowych

• Jaka jest liczba kodów -1, 2 czy 3 kody ?

• Jeden kod- amodalny, uniwersalny język kodowania (Anderson, Bower, Pylyshyn)

• Dwa kody- obrazowy i werbalny (Kosslyn, Paivio)

• Trzy kody-obrazowy, werbalny i abstrakcyjny (Maruszewski, Ścigała) percepcyjny, lingwistyczny i semantyczny (Reed i Anderson)

• Istnienie odrębnych reprezentacji obrazowych- stanowisko obrazowe kontra stanowisko abstrakcyjne

• Argumenty empiryczne - badania nad rotacjami umysłowymi i skanningiem umysłowym

Pojęcia (proposition)

• Sąd jako forma reprezentacji poznawczej w której wyrażone są relacje zachodzące pomiędzy pojęciami.

• Ma postać predykatu (orzecznika) - orzeka o swoich argumentach=pojęciach

• /pies szczeka/

• Wiedza= relacje między pojęciami wyrażone w sądach + relacje między sądami = hierarchiczna struktura wiedzy

Alan Paivio

• Teoria podwójnego kodowania

• kod werbalny (logogeny) (Logogeny jako jednostki kodu werbalnego tworzą reprezentacje werbalne)

• kod obrazowy (imageny) (Imageny jako jednostki kodu wyobrażeniowego tworzą obrazowe reprezentacje świata)

• Poziomy relacji między dwoma systemami: reprezentacyjny, referencjalny, asocjacyjny

• Różnice indywidualne

• Interferencja słowa i obrazu

Stephen Kosslyn

• Dwa poziomy reprezentacji

• Reprezentacja głęboka /sądy/ - LTM

• uniwersalny kod przetwarzania informacji /”język myśli”/

• Reprezentacja powierzchniowa /świadome wyobrażenia/ - STM

• obrazowa lub werbalna

• generowana przez reprezentację głęboką

Zenon Pylyshyn

• Reprezentacja ma postać sądów (propositions)

• Obrazy to nic nie znaczące epifenomeny

• Sąd

• [relacja] {podmiot, przedmiot}

• [na] {jabłko, stół}

• [pod] {kot, stół}

Rodzaje relacji

• działanie

• [ugryźć] {pies, kość}

• cecha

• [mieć] {ptak, pióra}

• położenie

• [nie nad] {kot, stół}

• przynależność

• [być członkiem] {kot, zwierzęta}

Polemika między stanowiskiem obrazowym i abstrakcyjnym

• Kosslyn

• Istnieje odrębna klasa reprezentacji o charakterze obrazowym

• Istnieją specyficzne operacje możliwe do wykonania tylko na obrazach (powiększanie, pomniejszanie części obrazu, skanning, składanie, rozkładanie)

• REALIZM

• Pylyshyn

• Wszystkie reprezentacje na poziomie głębokim zbudowane są z sądów. Wyobrażenia są epifenomenem reprezentacji opartych na sądach

• Istnieją tylko operacje wykonywane na sądach.

• SOLIPSYZM

Philip Johnson-Laird- modele umysłowe

• Trzy rodzaje reprezentacji poznawczej

• sądy

• werbalne, abstrakcyjne

• modele umysłowe

• pół-analogowe, „abstrakcyjne wyobrażenia”

• obrazy umysłowe

• konkretne, w pełni analogowe

Orientacja w przestrzeni

• Pojęcie „wiedzy przestrzennej”

• Wiedza deklaratywna a proceduralna

• Pojęcie „mapy poznawczej”

• Strategie orientacji w przestrzeni

• obrazowo-przestrzenna

• werbalno-proceduralna

Elementy wiedzy przestrzennej

• Znaki szczególne

• obrazowe, werbalne lub mieszane

• „Ścieżki dostępu”

• deklaratywne lub proceduralne

• Przybliżone odległości

• obrazowe lub werbalne

Znaczenie mapowania terenu

• Mapa poznawcza jako reprezentacja umysłowa otoczenia odzwierciedlająca zależności przestrzenne w środowisku

• mapowanie poznawcze /np. parking podziemny/

/zdolności poznawcze lub umysłowe/ Dawns i Stea,77; Lynch, 76; Hauziński, 98; Bańka, 2002/

1. Strategia uczenia się miejsca lokacji i relacji między obiektami

2. Strategia uczenia się ruchów, tj. napięcia mięśni, kierunku skrętu, ilości ruchów

Wskaźniki przestrzeni miejskiej

Jak powinno wyglądać dobrze zaprojektowane miasto?

(Lynch, 77)

• Landmarki lub punkty orientacyjne (landmarks)

• Węzły (nodes)

• Ścieżki (path)

• Krawędzie lub obszary graniczne (edges)

• Dzielnice (districts)

Związki przestrzeni miejskiej z jakością życia

Co to są punkty kotwiczące ?

• „Kotwice” reprezentują „ukrytą” cechę środowiska, czytelną tylko dla odbiorcy, nie koniecznie muszą mieć jednoznaczną lokalizację /np. budka z piwem/

• Lęk- miejsca bezpieczne i niebezpieczne

• Kotwicą są punkty orientacyjne /np. szkoła/

• Ale mogą być bardziej abstrakcyjne elementy jak miejsce pracy, ojczyzna czy np. region narciarski

Różnice indywidualne

• Międzyosobnicze

• preferencje indywidualne /style poznawcze/

• zdolności wyobrażeniowo-przestrzenne (dentyści, architekci, muzycy)

• Międzypłciowe

• Związane z wiekiem

• Badania neuropsychologiczne nad funkcjami przestrzennymi

Rożnice międzypłciowe w zakresie funkcji poznawczych

• Kobiety:

• -precyzja manualna

• - koordynacja motoryczna

• - obliczenia arytmetyczne

• -ocena podobieństwa przedmiotów

• - fluencja werbalna: szybkość artykulacji, dobieranie słów by wywołać skutek u odbiorcy

• - stosowanie reguł gramatycznych

• rozpoznawanie emocji w głosie i po wyrazie twarzy

• Mężczyźni:

• - zdolności motoryczne zorientowane na obiekt

• - rozumowanie matematyczne, rozwiązywanie teoretyczny problemów

• Wyobraźnia przestrzenna

• - manipulacja w przestrzeni (rotacje figur)

• -konstruowanie

• posługiwanie się mapą

• wyodrębnianie części z całości