Kontynuacja osiągnięć nauki polskiej w zarządzaniU przedsiębiorstwami i środowiskiem

1. Wstęp

W okresie zmian strukturalnych, w którym obecnie znajduje się Polska istnieje konieczność ich dostosowania do wymagań integracji europejskiej. Obok mechanizmów rynkowych wyzwalających zapotrzebowanie na nowe technologie i produkty konieczne jest wykorzystanie czynników pozarynkowych, takich jak: nowoczesne rozwiązania naukowo – techniczne, postęp nauki wraz z rozwojem dotychczasowego dorobku w zarządzaniu gospodarką transportową, przedsiębiorstwami oraz środowiskiem. Aktualna sytuacja gospodarcza, ekonomiczna i ekologiczna kraju zobowiązuje do usprawniania procesów produkcji uwzględniając zmianę technologii tradycyjnych na ekologiczne (alternatywne).

Jednym z zasadniczych instrumentów do osiągnięcia tych zamierzeń jest gospodarka transportowa, a jej zasady działania i wynik zależą w znacznym stopniu od technologii produkcji, w których wprowadzenie zmian może spowodować zmniejszenie ilości: wytwarzanych odpadów, środków transportu, ich kursów, wydatków na transport oraz ujemnego wpływu na środowisko.

Ułatwieniem w podejmowaniu decyzji ekonomicznych i ekologicznych, w zakresie gospodarki transportowej jest możliwość stosowania matematycznych metod optymalizacyjnych w systemach i ich podsystemach, mających coraz większe zastosowanie oraz tendencję rozwojową.

Transport, jako znacząca gałąź gospodarki stanowi jeden z głównych problemów ludzkości u progu trzeciego tysiąclecia, traktowany dotychczas w sposób marginalny, a zarazem cząstkowy, nie jest w korelacji z ochroną środowiska oraz z jego zarządzaniem.

Zagadnienia gospodarczego wykorzystania odpadów, ich transportu, zarządzania przedsiębiorstwami i środowiskiem nie były uwzględniane kompleksowo z powodu niewystarczającej wiedzy o zawiłości mechanizmów łączących społeczeństwo przemysłowe, środowisko oraz szybki wzrost aktywności gospodarczej w ostatnim dziesięcioleciu.

Polska jako kraj mający zamiar przystąpić do Unii Europejskiej podejmuje systematyczne prace w celu kreślenia racjonalnej polityki naukowej i technicznej, która docelowo zwiększy konkurencyjność przez wytwarzanie wyrobów wysokiej jakości, propozycje nowoczesnych rozwiązań naukowo – technicznych i innych we wszystkich gałęziach gospodarki oraz nauki polskiej.

Transport jest dziedziną wyrządzającą poważne szkody ludziom, dobrom materialnym i środowisku. Żadna instalacja, czy środek transportu nie są w pełni chronione przed błędem człowieka, zawodnością mechanizmów, groźbą uszkodzenia licznych, wzajemnie zależnych lub połączonych ze sobą systemów ani utratą kontroli nad długofalowymi skutkami.

Dyrektywy Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej uwzględniają konieczność rozszerzenia koncepcji techniki i technologii, a także zarządzania gospodarką transportową, przedsiębiorstwami i środowiskiem w taki sposób, by obejmować równocześnie produkcję, cały cykl życia wyrobów – jako koncepcję technologii alternatywnej lub bezodpadowej.

2. Problemy badawcze rozprawy doktorskiej nt.: “Efektywność systemu zarządzania gospodarką transportową odpadami w zakładach przemysłowych”

Jednym z głównych problemów rozprawy jest transport, a pośrednio zarządzanie przedsiębiorstwami oraz środowiskiem z uwagi na wydłużającą się ciągle obszerną listę potencjalnych zagrożeń środowiska zwierającą głównie: wzrost zawartości CO₂ w powietrzu (efekt cieplarniany), uszczuplenie warstwy ozonowej (zwiększona intensywność promieniowania UV), zanieczyszczenia oceanów, pogorszenie wód gruntowych, akumulacja szkodliwych substancji chemicznych w organizmach ludzkich i zwierzęcych, nadmierna emisja gazów niebezpiecznych do powietrza.

Główne szkody wyrządzone człowiekowi i środowisku przez transport:

· Ziemia - zajmowanie terenu, ograniczenie jego przydatności do celów budowlanych i innych, zmiana rzeźby terenu, wyczerpywanie zasobów naturalnych, awarie transportowe (cysterny z paliwem i in.), powodujące nadzwyczajne zagrożenie środowiska (n.z.ś.), zanieczyszczanie powierzchni ziemi przez odpady - czyściwa z olejami, opony, złom, metale pochodzące ze środków transportowych.

· Woda – pobór, zużycie, zanieczyszczenie wód Bałtyku jako szczególny rodzaj zagrożenia, zmiana stosunków wodnych wskutek powstania lub modernizacji powiązań transportowych.

· Powietrze – zużywanie tlenu zawartego w powietrzu, zanieczyszczanie atmosfery, skażenie termiczne atmosfery.

Problem powstawania i zagospodarowania odpadów jest w rzeczywistości przejawem niedostatków obecnego rozumienia techniki, technologii, zarządzania przedsiębiorstwami oraz środowiskiem. Wynika stad potrzeba nowego podejścia, w którym potencjalne, negatywne skutki tradycyjnej technologii, czy wyrobu należy rozważać z wyprzedzeniem, zamiast wprowadzania kosztownej korekty po napotkaniu trudności.

Aktualność tematyki rozprawy w Polsce i na świecie oraz jej interdyscyplinarny charakter powodują złożoność postawionych tez z zakresu wielu dziedzin nauki – ekonomii, zarządzania przedsiębiorstwami i środowiskiem, techniki, a badany problem uwzględniono w wielu korelujących z tymi gałęziami nauki aspektach.

Tezy postawione w rozprawie doktorskiej:

· uzyskanie poprawy kondycji finansowej i efektywności ekonomicznej badanego zakładu, zmniejszenie negatywnego oddziaływania na środowisko, eliminacja trudności i barier wynikających ze stosowania dotychczasowych metod w zarządzaniu gospodarką transportową odpadami przemysłowymi, wykorzystywanymi gospodarczo, w wyniku implementacji opracowanego systemu;

· uzyskanie przewagi konkurencyjnej na rynku wskutek zastosowania kompleksowego modelu optymalizacji transportu odpadów;

· dostosowanie poziomu zakładów przemysłowych w Polsce do standardów światowych przez:

- zastosowanie algorytmów realizujących funkcje systemu zarządzania gospodarką

transportową odpadami,

- wprowadzenie technologii ekologicznych,

- zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów oraz negatywnego oddziaływania na

środowisko;

· możliwość wdrożenia proponowanego systemu zarządzania gospodarką transportową w transporcie samochodowym, kolejowym oraz morskim odpadów, materiałów, towarów, produktów itp. w zakładach różnego typu w kraju i za granicą;

· zmniejszenie negatywnego oddziaływania transportu na środowisko - emisji gazów do

powietrza ( dwutlenek siarki (SO₂), tlenek węgla (CO), węglowodory ),

nadzwyczajne zagrożenie środowiska, koszty transportu, umiejętne wykorzystanie czasu

transportu i odpowiednio dobranych tras.

Konieczność poprawy stanu gospodarki rynkowej Polski, w tym gospodarki transportowej, wymogi współczesnego rynku, Unii Europejskiej oraz światowych konwencji ochrony środowiska nakładają obowiązek wykorzystania systemów identyfikacji i wspomagania szeregu gałęzi nauki mających strategiczne znaczenie dla rozwoju gospodarczego i postępu techniczno – technologicznego. Są to głównie nauki o ekonomii, zarządzaniu przedsiębiorstwami i środowiskiem.

Niewłaściwa gospodarka transportowa wywołuje poważne zaburzenia w otoczeniu społecznym i ekologicznym. W krajach najbardziej uprzemysłowionych koszty społeczne w zakresie emisji zanieczyszczeń i planowania miasta wzrosły do takich rozmiarów, że konieczne są poważne zmiany w strategii ekonomicznego wykorzystania środków transportu, a w szczególności samochodów. Bardzo ostre i rygorystyczne przepisy dotyczące emisji wprowadzone w Unii Europejskiej są zwiastunem tych zmian. Niektóre z przepisów, jak np. często wprowadzane ograniczenia ruchu w miastach, są w rzeczywistości wymierzone w swobodę poruszania się, która jest przyczyną sukcesu samochodu jako środka komunikacji. Nacisk przepisów zaowocował poprawą, szczególnie w przypadku samochodów z silnikiem benzynowym, dzięki zastosowaniu potrójnych katalizatorów zmniejszających emisję tlenków węgla i azotu oraz węglowodorów. Nie osiągnięto natomiast znacznego postępu w zmniejszeniu emisji z silników wysokoprężnych.

3. Proponowane rozwiązanie problemów badawczych

W rozprawie problem transportu rozpatrzono w ujęciu systemowym, a zastosowanie w nim właściwych modeli zapewni odpowiednią obsługę przy koszcie społecznym, możliwym do przyjęcia z punktu widzenia rozwoju zrównoważonego. Takie rozwiązanie zakłada przeznaczenie odpowiednich funduszy na ciągły rozwój tej dziedziny, ze względu na oczekiwane podniesienie standardu życia zarówno w krajach uprzemysłowionych, jak i poza nimi. Zastosowanie podejścia systemowego z wykorzystaniem szczegółowej znajomości problematyki poszczególnych modeli pozwoli rozwiązać przedstawione problemy w sposób optymalny.

Najskuteczniejszym sposobem rozwiązania problemów badawczych jest zastosowanie kompleksowego systemu, który uwzględniłby nowe ograniczenia dyktowane przez dyrektywy Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, skorelowane z wymaganiami ekonomicznymi i konwencjami ochrony środowiska. Proponowany w rozprawie system transportowy spełni w/w warunki oraz uwzględni redukcję emisji hałasu, ograniczenie zanieczyszczeń powietrza, wód, powierzchni ziemi i nadzwyczajne zagrożenia środowiska.

W skład proponowanego systemu zarządzania gospodarką transportową wchodzą modele: ekonomiczny, ekologiczny, organizacyjny, techniczny, zarządzania przedsiębiorstwami i środowiskiem, badań i rozwoju nauk o ekonomii, zarządzaniu i środowisku.

W systemie tym zastosowano badania operacyjne uwzględniające przypadek i ryzyko, w celu przewidywania, porównywania wyników alternatywnych decyzji, strategii oraz narzędzi sterowania gospodarką transportową odpadami. Ich punkt ciężkości spoczywa na wyjaśnianiu logiki stosowanych modeli oraz algorytmów matematycznych i słownych.

Poszczególne elementy składowe proponowanego systemu transportowego stanowią użyteczny i sprawny aparat naukowy do jego szczegółowej charakterystyki, obejmujący cały proces gospodarki transportowej, a pośrednio zarządzania przedsiębiorstwami i środowiskiem.

Opracowany system wskaże, jak należy wykorzystać wiedzę teoretyczną dla praktycznych potrzeb życia gospodarczego, zarządzania przedsiębiorstwami i środowiskiem, nakreślając jednocześnie dalsze kierunki rozwojowe w tym zakresie.

W rozprawie wykorzystano niezbędne alternatywy techniczne i zmiany kierunku rozwoju techniki transportowej mające na celu najważniejsze kryteria – zrównoważony rozwój ekonomiczny, ekologiczny oraz rozwiązanie problemów badawczych. Przytoczono kilka przykładów zastosowania aparatu matematycznego w badaniach operacyjnych do rozwiązywania problemów, występujących w różnych przedsiębiorstwach i zakładach produkcyjnych. Analizowano również efekty ekonomiczne, osiągnięte w wyniku stosowania tych metod.


	Model ekonomiczny koszty: transportu załadunku wyładunku; efektywność
			Model techniczny optymalne drogi właściwy dobór środków transportu czas efektywność i elastyczność
Model ekologiczny emisja: zanieczyszczeń do powietrza, wody, powierzchni ziemi; n. z. ś.; efektywność i elastyczność

Model organizacyjny struktura organizacyjna systemu transportowego

Model zarządzania środowiskiem planowanie działanie szkolenie kontrolowanie

Model zarządzania gospodarką transportową odpadami; efektywność i elastyczność

Kompleksowy system zarządzania gospodarką transportową

Model zarządzania przedsiębiorstwem planowanie organizowanie przewodzenie kontrolowanie

Model badań i rozwoju nauk o ekonomii, zarządzaniu i środowisku konferencje,seminaria szkolenia

Rys. 1. Schemat funkcjonalny kompleksowego systemu

zarządzania gospodarką transportową

W proponowanym systemie wykorzystano różne umiejętności w zakresie ekonomii, zarządzania środowiskiem oraz alternatywnej technologii w celu osiągnięcia efektów korzystnych dla środowiska, bez zbędnych kosztów, łącząc wiele technik i stosując szereg podstawowych zasad.

Punkt wyjścia w optymalnym rozwiązaniu stanowią reguły wraz z modelami teoretycznymi wchodzącymi w jego skład, zaprezentowane z literatury, lecz oczekujące rozwiązania problemów gospodarczych, ekonomicznych, społecznych i ochrony środowiska.

W poszukiwaniu optymalnego i realnego rozwiązania podjęto próby minimalizacji ilości odpadów, wszystkich strumieni zanieczyszczeń pochodzących z działalności przemysłowej - emisji gazów, hałasu oraz nadzwyczajnych zagrożeń środowiska (n.z.ś.).

Poczyniono próby aplikacji na tle Elbrewery Company Ltd. Sp. z o.o. Browar Hevelius w Gdańsku, które zakończono pomyślnie.

4. Kontynuacja osiągnięć nauki polskiej

w zarządzaniu przedsiębiorstwami i środowiskiem

Jedną ze składowych kompleksowego systemu zarządzania gospodarką transportową jest model badań i rozwoju nauk o ekonomii, zarządzaniu przedsiębiorstwami i środowiskiem. Model ten zawiera ścisły opis nowoczesnych metod nauczania przedmiotów związanych z wymienionymi dyscyplinami nauki. Celem jego zastosowania jest podniesienie poziomu wiedzy naukowej w Polsce w zakresie nauk wiodących, mających decydujące znaczenie w rozwoju gospodarczym i intelektualnym Polski oraz umocnieniu jej pozycji w Europie.

Wg proponowanego modelu należy stosować:

· aktywizujące metody nauczania - metody dydaktyczne, które aktywizują uczących się do

możliwie samodzielnego kształcenia, podnoszenia poziomu wiedzy, twórczego wykorzystania posiadanych już wiadomości i umiejętności w nowych sytuacjach, a dzięki temu dochodzenia do nowych stwierdzeń oraz wniosków. Analizowanie sytuacji, dostrzeganie, formułowanie, rozwiązywanie problemów, wyprowadzenie wniosków na użytek własnej praktyki ma na celu wyzwolenie aktywności twórczej, rozwój zdolności poznawczych, oddziaływanie na osobowość, kształtowanie poglądów, przekonań i postaw oraz trwałe przyswajanie wiedzy.

W modelu badań i rozwoju nauk zaproponowano stosowanie aktywizujących metod nauczania: metoda seminaryjna, ćwiczenia wraz z metodą dyskusji, dyskusja wielokrotna, obserwowana (panel), burza mózgów, metoda sytuacyjna, metoda przypadków, metoda inscenizacji, metoda “poczty codziennej” oraz gry kierownicze. Pomocne narzędzia w nauczaniu aktywizującym stanowią: trening laboratoryjny, siatka kierownicza i doskonalenie organizacji. Elementem uzupełniającym są techniczne środki dydaktyczne - urządzenia dydaktyczne i poglądowe, zwłaszcza audiowizualne. Nie wyklucza się również podających metod nauczania - wykład, odczyt, referat, mających na celu zaznajamianie uczących się z nowym lub prawie nowym materiałem informacyjnym oraz wymaganie od nich odbioru, zrozumienia i zapamiętania (uczenie się).

· Nauczanie programowane – metoda dydaktyczna, w której przyswajanie wiedzy następuje przez opanowywanie kolejnych odcinków materiału (etapów) prowadzących do osiągnięcia dokładnie określonych celów. Uczący się nie może przejść do następnego etapu, jeśli nie opanował poprzedniego. Nauczanie programowane wymaga programowanych tekstów i maszyn dydaktycznych, wśród których najbardziej popularne są: liniowe, rozgałęzione oraz mieszane.

W nauczaniu programowanym wskazane jest stosowanie zasad: materiał do opanowania podawany jest w małych dawkach; każdy następny etap rozbudowuje poprzedni, a stopień trudności wzrasta systematycznie; praca szkolonego polega na wybraniu właściwej odpowiedzi z wielu podanych wariantów oraz opanowaniu jej przed przejściem do następnego etapu; tempo przyswajania wiedzy jest indywidualne.

Nauczanie programowane wymaga jasno sformułowanych celów, pytań oraz dokładnego przygotowania poszczególnych sekwencji materiału. Nauczanie programowane ekonomii, zarządzania przedsiębiorstwami i środowiskiem ma przewagę nad konwencjonalnym, gdyż dzięki niemu lepiej i szybciej opanowuje się materiał, a ponadto zmusza do koncentracji oraz pozwala stosować indywidualne tempo nauczania.

W procesie uczenia się przedmiotów z zakresu w/w dyscyplin nauki opanowywana jest umiejętność posługiwania się różnorodnymi narzędziami i technikami w zakresie myślenia oraz działania. Proces uczenia się jest ściśle powiązany z całokształtem działalności uczącego się, gdyż obserwacja własnej działalności stanowi źródło informacji o skuteczności i poprawności zarówno reakcji na bodźce napływające z otoczenia jak i własnych oddziaływań na rzeczywistość.

W rozprawie rozpatrzono problem zarządzania na szczeblu przedsiębiorstwa oraz środowiska. W przedsiębiorstwie odbywa się ono przez: proces planowania, organizowania, przewodzenia i kontrolowania pracy jego członków oraz wykorzystywania wszelkich dostępnych zasobów do osiągnięcia zamierzonych celów. Zarządzanie środowiskiem następuje w drodze planowania, działania, szkolenia i kontrolowania.

Zarządzanie wielkimi organizacjami gospodarczymi i naukowymi wymaga istnienia specjalnego aparatu zbudowanego w sposób hierarchiczny.

Nauki o ekonomii, zarządzaniu przedsiębiorstwami i środowiskiem stanowią całokształt badań naukowych w dziedzinie ekonomii i zarządzania, publikacje wyników tych badań oraz nauczanie. Istnieją one w wielu ukształtowanych i wyodrębnionych dyscyplinach naukowych w tej dziedzinie. W ostatnich kilku latach w Polsce obserwuje się dynamiczny ich rozwój.

5. Podsumowanie i wnioski

W celu rozwiązania przedstawionych w rozprawie problemów badawczych zastosowano podejście systemowe z wykorzystaniem znajomości problematyki poszczególnych podsystemów.

Opracowanie nowoczesnego, kompleksowego systemu zarządzania gospodarką transportową, efektywnego pod względem ekonomicznym, technicznym i ekologicznym, przeznaczonego do wykorzystania w transporcie samochodowym, kolejowym oraz morskim pozwoli na jego praktyczną egzemplifikację wraz z wdrożeniem w zakładach przemysłowych. Przyczyni się to do usprawnienia gospodarki transportowej w Polsce i za granicą, poprawy sytuacji w zarządzaniu przedsiębiorstwami i środowiskiem oraz zwiększenia tempa postępu nauki polskiej, z możliwością stosowania dodatkowych narzędzi naukowych.

W badanej problematyce istotne są również aspekty społeczne, psychologiczne i socjologiczne oraz rola człowieka jako decydenta w sprawach bezpośrednio go dotyczących.

Prawidłowe podejście do jednego z czołowych wyzwań XXI wieku, jakim jest skuteczna ochrona środowiska, stwarza szansę i zapewnienie polepszenia jego jakości oraz standardu życia człowieka na Ziemi, a także możliwości pozostawienia środowiska przyszłym pokoleniom we właściwym stanie. Ochrona jest możliwa przy właściwym zarządzaniu przedsiębiorstwami i gospodarką transportową, potencjalnymi sprawcami negatywnego oddziaływania na środowisko w gospodarce rynkowej.

Zagrożone ekstremalnie środowisko, jako problem interdyscyplinarny i międzynarodowy, wymaga realizacji wielu przedsięwzięć polskiej gospodarki, nauki o ekonomii, zarządzaniu przedsiębiorstwami oraz środowiskiem.

Doniosłą rolę w kształtowaniu zmian strukturalnych i gospodarczych Polski odgrywa nauka. Nadszedł ekstremalny czas korelacji naukowych i gospodarczych dążeń w postaci wspólnych programów, konferencji, sesji naukowych o tematyce międzynarodowej, organizowanych przez uczelnie oraz szkoły wyższe.

Doskonały pomysł organizowania konferencji z udziałem biznesmenów z aspiracjami naukowo – badawczymi daje szansę wykorzystania ich dotychczasowego dorobku i doświadczeń. Stanowić on może aparat aplikacyjny dla pracowników nauki oraz pomoc w formowaniu współczesnego systemu funkcjonowania i przystosowywania polskich przedsiębiorstw do globalnych wyzwań rozwojowych w zarządzaniu procesami dostosowawczymi, zmian restrukturyzacyjnych w przedsiębiorstwach, działach, regionach polskiej gospodarki rynkowej oraz wymogów Unii Europejskiej.

Wskazane jest cykliczne organizowanie krajowych, a także międzynarodowych konferencji mogących wesprzeć filary nauki polskiej o działania i dorobek ludzi spoza uczelni oraz szkół wyższych, z bogatą praktyką zawodową, jako uzupełnienie ścisłych powiązań teorii z praktyką.

Realizacja ogólnoświatowych przedsięwzięć - prawidłowego zarządzania gospodarką transportową, przedsiębiorstwami i środowiskiem jest możliwa dzięki integracji oraz kontynuacji osiągnięć wszystkich gałęzi nauki, poszerzonych o model badań i rozwoju nauk w w/w dyscyplinach, mających doniosłe znaczenie dla pozycji Polski w Europie, a także w świecie.

Wspólne dążenia naukowe i gospodarcze zmierzają w kierunku ochrony środowiska, gdyż prawidłowe działania w każdej gałęzi są zbieżne w punkcie dotyczącym nauk o zarządzaniu małych, średnich, dużych przedsiębiorstw, korporacji, przedsiębiorstw międzynarodowych oraz środowiska, dotyczącego bezpośrednio człowieka, który stanowi integralną jego część.

Przygotowywana rozprawa doktorska przyczyni się do osiągnięć oraz kontynuacji dorobku nauki polskiej w zakresie zarządzania gospodarką transportową, przedsiębiorstwami i środowiskiem.

Literatura

1. Ameljańczyk A.: Optymalizacja wielokryterialna w problemach sterowania i zarządzania. Zakład Naukowy im. Ossolińskich, Wrocław 1984.

2. Durlik I.: Inżynieria zarządzania: strategia i projektowanie systemów produkcyjnych w gospodarce rynkowej. Andrzej Matczewski Publisher, Katowice 1993.

3. Durlik I.: Inżynieria zarządzania: strategia i projektowanie systemów produkcyjnych. (cz.I). Agencja Wydawnicza “Placet”, Warszawa 1995.

4. Encyklopedia organizacji i zarządzania. PWE, Warszawa 1981.

5. Mazur E.: Transport a środowisko przyrodnicze Polski. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1994.

6. Stoner James A.F., Freeman R. Edward.: Kierowanie. PWE, Warszawa 1999.