Motyw wsi w literaturze

Satyra na leniwych chłopów

Średniowieczna satyra stanowa pochodząca z XV wieku. Jest jednym z wyrazów konfliktu społecznego, który zrodził się wtedy na polskiej wsi. W związku z tym, że częstotliwość powinności wykonywania robocizny dla panów wzrosła znacznie, chłopi zbuntowali się i ostentacyjnie zaczęli wyrażać swoją dezaprobatę. Spóźniali się do pracy, używali gorszych narzędzi i niedbale wykonywali swój obowiązek. W utworze skontrastowana została rzeczywistość ze stereotypowym myśleniem o wieśniakach i o stosunkach społecznych w ogóle. Chłop postrzegany jako prostoduszny i skromny okazał się przebiegłym i sprytnie umiejącym poradzić sobie w niesprzyjających mu sytuacjach. Panowie zaś pokazani zostali jako ci, którzy nie zdają sobie z tego sprawy. Wieś jest tu zatem polem sprzyjającym konfliktom, a starcie dwóch sił: wieśniaków z panami okazuje się problemem niezwykle poważnym.

Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego

Złożony z trzech ksiąg utwór, reprezentant literatury parenetycznej (dającej wzorce, pokazującej, jak powinno się żyć), przedstawia kolejne etapy życia człowieka: od jego urodzenia aż po lata sędziwe. Wieś – miejsce zamieszkania ukazana została jako kraina szczęścia i stateczności. Jest ona źródłem radości i dzięki spokojowi panującemu na niej, człowiek może dbać o swój rozwój intelektualny. Bezpośredni kontakt z naturą pozwala wiele zrozumieć – obserwacja cyklicznie zmieniających się pór roku pobudza do refleksji i uświadamia przemijalność życia. Regularność i rytm z przemijalnością tą związane umożliwiają człowiekowi wkomponowanie się w bieg czasu. Następuje połączenie postawy stoickiej z epikurejską. Wieś jest sielską krainą, dającą radość jej mieszkańcom przez całe ich życie.

Henryk Sienkiewicz Szkice węglem

Nowela Sienkiewicza opowiada o mieszkańcach wsi Barania Głowa. Jest to wieś zacofana, wieś pouwłaszczeniowa, której mieszkańcy niewiele rozumieją, zostawieni są sami sobie, bez pomocy prawnej – dlatego łatwo ich wykorzystać. Nie znają prawa, krytykowane są też ich wady – Wawrzon Rzepa podpisuje po pijanemu akt, według którego ma iść do wojska zamiast syna wójta. Kiedy się o tym dowiaduje, rozpija się jeszcze bardziej, na czym cierpi jego żona. W epilogu okazuje się, że akt nie ma mocy prawnej, a wójt i pisarz gminny wykorzystali ciemnotę i nałóg Rzepy do załatwienia swoich spraw. We wsi szerzy się analfabetyzm, a odizolowanie od świata powoduje brak jakiejkolwiek świadomości o tym, co się poza nią znajduje. Wieśniacy, poza umiejętnością wykonywania czynności rolniczych i gospodarskich, nie mają żadnej wiedzy i wielu rzeczy nie są w stanie pojąć. Nie są też wyrozumiali dla siebie. Kiedy żona Rzepy, nie widząc już innego wyjścia, by pomóc mężowi, oddaje się pisarzowi Zołzikiewiczowi, jedynemu człowieka we wsi, który mógłby jej pomóc, Wawrzon w akcie zemsty zhańbienie, zabija kobietę. Zawiść, nędza i ciemnota – to obraz wsi polskiej.

Władysław Reymont Chłopi

Społeczność wiejska w Chłopach jest ksenofobiczna, zamknięta na wpływy spoza jej terytorium, ale także i nietolerancyjna dla swoich (Jagna, która różniła się od typowej wiejskiej dziewczyny, została wykluczona z tej grupy i wrzucona na furę z gnojem), prowadzi też nieustanny spór z dworem. Chłopi są niewykształceni, dominują w nich takie cechy charakteru, jak: porywczość, zawiść i materializm. Przywiązani są nie do rodziny, ale do ziemi (Antek z Maciejem Boryną nieustannie toczyli spór o ziemię). Córki wydawane są najchętniej za bogatych gospodarzy, a mężczyźni biorą zaś za żony te kobiety, które są pracowite. Traktują je jak swoją własność, tak jak na przykład Antek Boryna, który bił swoją żonę, Hankę, wymagając od niej całkowitego mu podporządkowania, sam jednak zdradzał ją z Jagną. Wieś pokazana została tu jako źródło konfliktogenne, jednak poza tym też jako miejsce, w którym człowiek zespala się z naturą. Ludzie nie mają zegarków, ich dzienną pracę wyznacza położenie słońca na niebie, podobnie jak i cyklicznie następujące po sobie pory roku czy obrzędy.

Edward Redliński Konopielka

Taplary to wieś położona gdzieś w Białostocczyźnie. Jest odizolowana od innych wsi, nie mówiąc już o miastach. Szerzy się w niej nędza, analfabetyzm i wiara w zabobony. Kaziuk, główny bohater książki, wyjeżdża rano do lasu po drewno na opał. Kiedy wraca, zastaje w swej chałupie gości: dziada wędrownego, nauczycielkę i prelegenta z miasta. Prelegent sugeruje, robiąc przy tym niemało zamieszania, że wieś trzeba zmodernizować – wprowadzić elektryczność i wybudować szkołę. Wieś w zetknięciu z nowymi, „miejskimi” obyczajami, nie wie, jak się zachować. Śmieszą one, wywołują zdziwienie i brak zrozumienia. W książce ośmieszone zostaje wiejskie zacofanie i mentalność ludzi.

Inne przykłady literackie:

* Wergiliusz Georgiki (pochwała wiejskiego życia)

* Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o Sobótce (pochwała wsi spokojnej i szczęśliwej)

* Szymon Szymonowic Żeńcy (ucisk chłopów)

* Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem (wieś, w której dochodzi do sporu między ludnością a dworem)

* Stanisław Wyspiański Wesele (we wsi Bronowice ma miejsce wesele Lucjana Rydla)

* Stefan Żeromski Przedwiośnie (sielska Nawłoć bogaczy i piekło dla ubogich, Chłodek)

* Witold Gombrowicz Ferdydurke (Bolimowo, w którym kultywowane są tradycje ziemiańskie)

* Leopold Staff Kartoflisko (wieś smutna, na której trzeba ciężko pracować w każdej porze roku)

* Wiesław Myśliwski Kamień na kamieniu (o życiu i mentalności chłopa)

* Julian Kawalec Tańczący jastrząb (syn chłopa, który ogromnym kosztem zdobywa wykształcenie)