Gospodarstwo domowe, jedno- lub wieloosobowy podmiot gospodarczy, oparty zazwyczaj na więziach rodzinnych, działający w sferze konsumpcji, którego celem jest zaspokajanie potrzeb wszystkich członków, dzięki wspólnemu rozporządzaniu dochodami uzyskiwanymi przez wszystkich lub tylko niektórych z nich.

Jego funkcje ekonomiczne wynikają z posiadania czynników wytwórczych i udostępnianie ich przedsiębiorstwom, co jest źródłem dochodów w postaci wynagrodzeń za pracę, zysków, procentów, dywidend, renty grupowej. Innym źródłem dochodów gospodarstw domowych są środki transferowe (płatności transferowe) z budżetu (renty, emerytury, zasiłki, stypendia itp.). Dochody te, po zapłaceniu podatków i opłat na rzecz państwa, dzielone są na wydatki na cele konsumpcyjne (zakup dóbr i usług od przedsiębiorstw) i oszczędności.

Gospodarstwo domowe jest kategorią ekonomiczną, kryterium: posiadanie oraz zarządzanie wspólnym majątkiem oraz wspólnym budżetem w celu zaspokajania głównych potrzeb członków gospodarstw domowych.

Klasyfikacja gospodarstw domowych:

a) według liczby osób w gospodarstwie:

- jednoosobowe- osoba utrzymująca się samodzielnie, tj. niełącząca swoich dochodów z dochodami innych osób, bez względu na to "czy mieszka sama, czy z innymi osobami",

- wieloosobowe- zespół osób zamieszkujących razem i wspólnie utrzymujących się; część wspólnego majątku, część wspólnych dochodów oraz wydatków;

b) według kryterium aktywności zawodowej i źródeł dochodów:

- podsektor gospodarstw indywidualnych- gospodarstwa domowe osób fizycznych pracujących najemnie,

- gospodarstwa osób fizycznych mających niezarobkowe źródło dochodów np. emeryci,

- podsektor gospodarstw domowych pracodawców i pracujących na własny rachunek w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie,

- podsektor gospodarstw domowych pracodawców i pracujących na własny rachunek poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie

c) według fazy rozwojowej gospodarstwa domowego:

- gospodarstwa samotnej, młodej osoby,

- gospodarstwa młodego małżeństwa bez dziecka,

- gospodarstwa młodego małżeństwa z dzieckiem bądź dziećmi,

- gospodarstwa małżeństwa w wieku 30-45lat, z dziećmi w wieku szkolnym (6-19lat)

-gospodarstwa małżeństwa w wieku średnim (46-60lat) z dorastającymi i usamodzielniającymi się dziećmi,

- gospodarstwa małżeństwa w starszym wieku po usamodzielnieniu się dzieci i opuszczeniu przez nie domu rodzinnego,

- gospodarstwo samotnej starszej osoby (na ogół po śmierci małżonka).

W ramach gospodarstw domowych realizowane są następujące funkcje:

* ekonomiczne:

- produkcyjna (wytwarzanie dóbr i usług)

- konsumpcyjna (wydatkowanie dochodów oraz spożycie dóbr i usług, zaspokajające potrzeby członków gosp.domowego)

* społeczne:

-oświatowa

-ochrony zdrowia

-wychowawcza

-reprodukcyjna.

Celem głównym działalności gospodarstw domowych jest zaspokajanie wspólnych oraz indywidualnych potrzeb członków gospodarstwa domowego.

Funkcję celu gospodarstwa domowego podzielono na:

a) funkcję wytwórczo-zaopatrzeniową,

b) funkcję konsumpcyjną.

Ad. a) W ramach funkcji wytwórczo-zaopatrzeniowej można wyodrębnić 3 rodzaje działalności gospodarstw domowych:

- produkowanie dóbr i usług np. budowanie domu,

- nabywanie na rynku głównych dóbr konsumpcyjnych oraz przedmiotów wymagających przetworzenia i przygotowania do spożycia,

- pozyskiwanie dóbr konsumpcyjnych w inny sposób niż ich wytworzenie lub nabywanie, a szczególnie poprzez system świadczeń i ubezpieczeń społecznych np. usługi medyczne, darowizna.

Ad. b) Funkcja konsumpcyjna polega na procesach zaspokajania potrzeb, czyli zużywaniu określonych dóbr materialnych oraz usług w celu zaspokajania potrzeb jego członków. W ramach tej funkcji wyróżnić można dwa rodzaje zadań:

- zadania sprzyjające rozwojowi fizycznemu członków gospodarstw tj. prawidłowe wyżywienie, warunki mieszkaniowe, wypoczynek oraz opieka socjalna,

- zadania sprzyjające rozwojowi intelektualnemu członków gospodarstw domowych tj. prawidłowy proces wychowania, edukacji i podnoszenia kwalifikacji, czyli kształtowanie systemu wartości i rozwoju osobowości członków gospodarstwa domowego.

Cechami charakterystycznymi gospodarstw domowych są:

* zdolność do podejmowania określonych decyzji (w tym decyzji ekonomicznych),

* dążenie do uzyskania maksymalnej satysfakcji oraz zapewnienie członkom gospodarstwa domowego maksymalnej korzyści i nabywanych dóbr.

W teorii zasada ta nosi nazwę racjonalności postępowania. Opiera się na trzech założeniach:

1. gospodarstwa domowe mają swoje preferencje i w pewnych granicach potrafią określić swoje dążenia

2. są zdolne do uporządkowania tych dążeń nadając im hierarchiczny układ

3. dokonują koniecznych wyborów kierując się zasadą maksymalizacji swojej użyteczności (zadowolenia).

Na strukturę i zachowania gospodarstw domowych istotny wpływ wywiera środowisko, czyli otoczenie, w którym gospodarstwo funkcjonuje. Wyróżnia się:

- otoczenie geograficzne,

- otoczenie gospodarcze,

- otoczenie społeczno-kulturowe.

Otoczenie geograficzne- przestrzeń wokół miejsca zamieszkania gospodarstwa domowego, tj. ukształtowanie terenu, środowisko przyrodnicze i sztuczne oraz klimat.

Otoczenie gospodarcze- przestrzeń otoczona przez różne instytucje, jak: państwo (dobra publiczne, podatki), sektor ubezpieczeń (odszkodowania, składki), sektor bankowy (kredyty, depozyty), przedsiębiorstwa (płaca,praca), rynek dóbr konsumpcyjnych (dobra konsumpcyjne, dochody), rynek kapitałowy (zysk z inwestycji, oszczędności), organ użyteczności publicznej (potrzeby, pomoc społeczna), samorządy (podatki lokalne, dobra publiczne).

Otoczenie społeczno-kulturowe:

- w wymiarze bliższym: sąsiedzi, grupa towarzyska, administracja lokalna, instytucje religijne;

- w wymiarze dalszym: instytucje administracji regionalnej, państwowej, instytucje kultury,szkoły wyższe.