Historia Od Do Kształtowanie się Średniowiecznej Europy

www.historia.prv.pl

Nowe Ośrodki Polityczne i Kulturalne oraz Kształtowanie się Średniowiecznej Europy


CESARSTWO JUSTYNIANA


W 527 r. w Konstantynopolu władzę obejmuje cesarz Justynian. Był człowiekiem bardzo ambitnym, marzył o odbudowaniu imperium w granicach sprzed upadku imperium zachodniego ze stolicą w Konstantynopolu. Na początku omal nie stracił tronu, a nawet głowy za sprawą dwóch ministrów – ludzi nieudolnych. Przeciw nim powstała opozycja, która żądała usunięcia nieudolnych urzędników. Cesarz, który był despotą, chciał, aby oddawać mu cześć boską, odrzucił petycję opozycji, uważał, że nie można mu się sprzeciwiać. Opozycja odpowiedziała buntem. Od słowa nike – zwycięstwo – pochodzi nazwa bunt Nika. Gdyby nie cesarzowa Teodora, bunt zakończyłby się śmiercią Justyniana. Postanowiła rozprawić się z buntownikami:

Reszty dokonał generał Belizariusz. Buntownicy zostali wycięci w pień przez jego oddział.

Wówczas Justynian zaczął myśleć o odrodzeniu imperium:

W VI w latach 50/60 to czas, gdy można mówić o odrodzeniu imperium. W granicach imperium znalazły się Afryka, Italia, ½ Hiszpanii.

Nabytki Justyniana nie przetrwały VI/VII w. W wyniku walk tereny utracono.

Italia została zajęta przez Longobardów. Utracono tereny hiszpańskie i Afrykę.

Był to koniec marzeń o odrodzeniu imperium.

Cesarstwo, które przetrwało nie odegrało prócz kultury większego znaczenia.

Dlaczego nabytki były nietrwałe?


Sam kościół wsch. przeżywa kryzys z powodu herezji:

Leon III – rozpoczął proces niszczenia ikon w cesarstwie wsch., niszcząc wspaniałe ikony Chrystusa Zbawiciela.

Jego dzieło kontynuował Konstantyn V.

Potem do władzy doszła zwolenniczka ikon – cesarzowa Irena, która zwołała sobór do Nicei /Nikopolis/ w 767 r. Sobór miał rozstrzygnąć spór o ikony. Orzeczenia Soboru:

  1. Chrystus jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem,

  2. Skoro Chrystus jest człowiekiem, przyjął ludzkie ciało – można go przedstawiać na obrazach i w figurach,

  3. Oddając cześć ikonie, nie oddaje się czci drzewu, farbom, lecz osobie, którą ikona przedstawia.

To nie spodobało się ikonoklastom, którzy odsunęli Irenę i kontynuowali niszczenie ikon.

Dopiero cesarzowa Teodora w IX w. zwolenniczka ikon, podpisała dokumenty Soboru w Nicei – dokumenty z kościoła miały moc państwową.


Kościół wschodni wysunął zarzuty wobec kościoła zachodniego:


Poza tymi stawiano inne, śmieszne zarzuty:


Aby rozwiązać napięcia cesarz Konstantyn IX Monomach zaprosił legatów papieskich do Konstantynopola, aby rozstrzygnąć te napięcia. Na czele delegacji zach. stanął Humbert, na wsch. patriarcha – Celariusz.

Humbert nie chciał rozmawiać, dyskutować, miał założenia: Kościół rzymski ma racje , tak samo wschodni.

Celariusz nie dopuszczał ich do głosu.

Humbert na ołtarzu Hagia Sophia złożył bullę z klątwą wyklinającą Celariusza i cały kościół wsch. Był to akt nieważny, bo papież już wtedy nie żył.

W odpowiedzi na to Celariusz wyklął kościół zachodni.

Chrześcijanie poza kościołem – 1054 r. – wydanie podwójnej klątwy.

Wielka schizma wschodnia to rozłam jedności.

Próbowano łagodzić spór, ale w XIII w. krzyżowcy zdobyli Konstantynopol – 1204 r. – zamiast iść na Turków.

W 1204 r. rozpoczął się – trwały rozłam do dziś. Bulle wyklinające cofnięte zostały w XX w.

Spór istnieje do dziś.

W cesarstwie wschodnim kultura podniesiona była do wysokiej rangi, budowano wspaniałe pałace, mozaiki, pojawiali się wielcy twórcy, tworzono dzieła, przepisywane księgi starożytne, nastąpił rozwój nauki i teatru.

Upadek cesarstwa nastąpił w 1453 r.


ARABOWIE


Arabowie żyli w rozbiciu plemiennym na Półwyspie Arabskim na powierzchni ok. 3 mln km2. Arabia była dzielona przez Rzymian na 3 części:

W części płn powstał dwa małe państewka: Lachimidów (uznawali zwierzchnictwo Rzymu) i Ghosiniodów (uznawali zwierzchnictwo Persji). Państewka te walczyły między sobą.

Deserta – nie powstało państwo, ale istniały miasta, bardzo ważne - Mekka i Medyna. Rywalizowały one między sobą. Wśród tych miast większe znaczenie zyskała Mekka – ze świątynią Kaaba, w niej Czarny Kamień. Wg tradycji został on umieszczony w Mekce po wygnaniu Adama z raju, wg innej tradycji - kamień podarowany przez archanioła Gabriela Abrahamowi.

Arabowie nie byli monoteistami, wokół świątyni ustawiano 360 figurek innych bóstw, którym oddawali cześć. Wśród Arabów znane było chrześcijaństwo od ok. 220 r. w postaci herezji, znali judaizm, prowadzili z nimi handel.

Ok. 570 r. rodzi się Muhamad ibn Abd Allah – Mahomet.

Jego dzieciństwo jest nieznane, był sierotą, jako młodzieniec zajmował się opieką nad kupieckimi karawanami, które przewoziły towary do Mekki. W wieku 24 lat na służbę przyjęła go wdowa Chadidża – bogata. Mahomet wzbudzał jej zaufanie, zawarli małżeństwo – szczęśliwe, choć była różnica wieku – on miał 25 lat, ona 40. Mahomet był jej wierny, co było rzadko spotykane, zapewniła mu stabilizację finansową, była też wsparciem, gdy ok. 620 r. wystąpił jako prorok. Mahomet odznaczał się dużym zmysłem organizacyjnym. Kontemplował. Obwieścił, że Gabriel powiedział mu, że został wybrany jako prorok Allacha – El (Jahwe – stwórca) Allah

Jego posłanie jest przyjmowane tylko przez najbliższych, mieszkańcy Mekki nie chcą go słuchać.

622 r. – Mahomet ucieka z Mekki – hidżra - początek ery muzułmańskiej – od tego zaczynają swój kalendarz.

Mahomet przybywa do Medyny, gdzie zostaje przyjęty, tam mieszka do końca życia i zwiększa się zakres jego nauczania:


Między Mekką a Medyną toczy się wojna.

W 629 r. zawarł z Mekką rozejm, który pozwolił mu na odwiedzenie Mekki i świątyni Kaaba.

630 r. – zrywa rozejm, otacza Mekkę i składa im ofertę: - jeśli przyjmą wiarę, to ocali ich głowy, a on im przebaczy.

Mekka przyjmuje wiarę, Mahomet wkracza do Mekki jako władca, posążki bogów zostają zniszczone.

632 r. Mahomet odbywa ostatnią pielgrzymkę do świątyni Kaaba – hadżdż – na pamiątkę tego muzułmanie mają być w Mekce raz w życiu.

Po powrocie w 632 r. umiera w Medynie, w obecności swej kolejnej żony Aiszy.

Po jego śmierci powstał problem. Mahomet nie spisał nauki, gdyż był analfabetą, nie ma jednolitej nauki. Chcieli spisać – powstaje Święta Księga Islamu – Koran. Nic nie można było zmienić, nie można było tłumaczyć go na inny język.

Koran podzielony jest na 114 rozdziałów (Sura). Nie są ułożone tematycznie, tylko od najdłuższej do najkrótszej (oprócz pierwszej – wprowadzenie).

Koran nie odpowiadał jeszcze na wszystkie pytania. Oprócz niego wpisani Tradycję (co robił prorok) - Sumna.

Obecnie, ci co zachowują Sumnę i Koran to Sunici – 90 % - złagodzony

Ci co opierają się tylko na Koranie – szyici – fundamentaliści.

Nazwa muzułmanie pochodzi od słowa muslimin – zwolennicy proroka (kiedy Mahomet uciekał z Mekki).

Główne zasady islamu

Opanowanie Mekki czyniło Mahometa autorytetem w świecie arabskim. Po jego śmierci dzieło jednoczenia podjął teść – ojciec Aiszy – Abu Behr.

W 634 r. istniał scalony organizm państwowy i Abu Behr przekazał władzę Omarowi, który był jednym z najwierniejszych stronników Mahometa, znakomity polityk i organizator. Za panowania Omara Arabowie rozpoczęli podbój. Pierwszy sukces – podbicie państwa Persów. W walce z cesarstwem wsch. zajęli Egipt, Syrię, część Azji Mniejszej, wyspy Rodos i Cypr.

W 717 r. Arabowie oblegali Konstantynopol, zostali jednak zmuszeni do odwrotu.

Skierowali wówczas ekspansję na zachód i podbili cała Afrykę, potem w Europie podbili Hiszpanię- plemiona Wizygotów.

Nad całym, ogromnym państwem arabskim władzę sprawował kalifat. Na początku byli wybierani raczej z rodziny proroka, ale szybko urząd kalifa stał się urzędem dziedzicznym.

Oddziały arabskie stacjonujące na podbitych terenach zakładały specjalne obozy, które stawały się z czasem koloniami arabskimi. Oni nikomu nie narzucali swojej religii, ale byli warstwą uprzywilejowaną podbitych krajach. Tolerowali wszystkich.

Po śmierci Omara władza przeszła w ręce rodu Omajadów. Wówczas kalifowie przyjęli ceremoniał podobny władcom wschodnim, otaczał się przepychem, stworzyli dworską etykietę. To wszystko oddalało ich od reszty społeczeństwa.

Tak państwo Mahometa z równymi prawami stało się Monarchię Arabską, w której z pełni praw korzystali tylko Arabowie. Dyskryminowano wyznawców pochodzących z innych plemion.

Wojska Omajadów zostały pokonane przez Abbasydów w 750 r. Na czele Abbasydów stał Abul. Nowy władca zrównał wszystkich wyznawców. Nie zmienił obyczaju dworskiego. W tym państwie pojawiły się „siły odśrodkowe” dążące do rozbicia państwa.

W 929 r. – niezależny kalifat utworzono w Hiszpanii przez tych, którzy ocaleli z pogromu spośród Omajadów.

Stolicą była Cordoba.

W płn. Afryce powstało państwo Fatymidów, a stolicą był Kair. Uniezależniły się wsch. prowincje kalifatu bagdackiego - Syria.

W 1258 r. kalifat Bagdacki stał się łupem Mongołów.

Olbrzymie imperium Mahometa rozpadło się na szereg zwalczających się wzajemnie państw.

Stali na niższym poziomie.

Arabowie byli jednym z nielicznych zdobywców, którzy podbijając chcieli się czegoś nauczyć. Nie niszczyli kultury, tylko wzbogacili.

W okresie zahamowania życia umysłowego Europy stali się jedynymi przedstawicielami myśli naukowej, tworzyli słowniki, tłumaczyli Arystotelesa, Platona, tłumaczyli system dziesiątkowy.

Wykorzystując doświadczenie Greków i Egipcjan rozwinęli medycynę. Z połączenia kultury bizantyjskiej, perskiej, hellenistycznej powstał nowy styl w budownictwie – mauretański.

Nie ma przedstawień człowieka i zwierząt – rozwój zdobnictwa roślinnego i geometrycznego.


PAŃSTWO FRANKÓW


W połowie IV w. w płn. - wsch. części Italii osiedlił się germański lud Franków, pozostałą część Galii zajęli Alemanowie, Wizygoci i Burgundowie.

W 481 r. królem Franków zostaje Chlodwig. Wtedy było to raczej państewko. Chlodwig doprowadził do podboju Alanów, Burgundów, w 507 r. podbił Wizygotów pod Poitiers. W ten sposób rozciągnął państwo Franków na teren całej Galii, oprócz tej części nad Morzem Śródziemnym.

W 496 r. Chlodwig przyjął chrzest, ale stworzone przez niego państwo /monarchia/ miało cechy państwa, które określamy jako monarchia patrymonialna.

Patrymonium – teren państwa traktowany jako własność królestwa. Król może robić co chce z ziemią, poddanymi, wszystkie sprawy rozpatrywane przez dwór – monarcha – ojciec.

Wpływ na sprawy państwowe miał wiec – zgromadzenie zdolnych do noszenia broni.

Dwór składa się od chrztu Chlodwiga z dostojników świeckich i duchownych. Najwyższe znaczenie wśród urzędników zyskał urząd majordoma - intendenta – zajmował się majątkiem państwa.

Państwo podzielone zostało przez króla na okręgi. Władze tam spełniali hrabiowie. W 511 r. Chlodwig umiera. Wówczas jego państwo ulega podziałowi na mniejsze części. Cały czas istnieje tendencja do stworzenia państwa, gdzie władzę przejąłby jeden z majordomów. Chlodwig chrześcijaństwu zawdzięczał fakt, że udało mu się podbić Germanów, zyskał poparcie Rzymu. Współdziałanie między Kościołem a Chlodwigiem spowodowało, że na jego dworze zagościła kultura rzymska, chrześcijańska. Pojawili się przedstawiciele rodów senatorskich z Rzymu. Majątki powiększały się w wyniku nadań królewskich. Rosły także majątki urzędników dworskich, którzy w zamian za wierność otrzymywali ziemię. W ten sposób narodziła się arystokracja. Tworzył się system feudalny, którego początki można odnaleźć w starożytnym Rzymie. Feudalizm stawał się powszechny. Część ziemi wydzielono chłopom. Państwo nie interesowało się statusem prawnym, społecznym chłopów, zacierają się różnice między kolonami /chłopami przywiązanymi do ziemi/, a chłopami wolnymi i niewolnikami.

W zamian za posiadanie działki ziemi chłopi byli zobowiązani do pracy na rzecz pana, składali także daniny w naturze. Byli zobowiązani do posług na rzecz dworu, wyrabiali sukna dla dworu, garncarstwo, przygotowywali narzędzia pracy. Nie opłacało się im posiadać ziemi. Oddawali się pod opiekę Kościoła, w zamian za zmniejszenie obciążenia zapisywali działkę Kościołowi z prawem dożywotniego użytkowania /do śmierci chłopa/.

Powiększano majątki kościelne.

Dwór dążył do samowystarczalności, zanika handel. Państwo ulega podziałowi, ale z czasem powstawały trwalsze ośrodki. W VI w. wymiera dynastia Chlodwigów – brak jest następców. Rządy w państwie obejmują Majordomowie. Wg swego uznania – wybierali, zmieniali – rządzili za małoletnich królów.

VIII w. – Pepin z Heristal – majordom obejmuje władzę, jednoczy państwo, nigdy nie posiadał korony, w 714 r. umierając zjednoczone państwo przekazał synowi. Synem był Karol Młot, który zapoczątkował dynastię Karolingów. Aby umocnić władzę skonfiskował część majątków kościelnych. To pozwoliło mu na stworzenie systemu tzw. Beneficjów – przyznanie ziemi za sprawowany urząd. Beneficja – bonum officium – dobry urząd. Dzięki temu otoczył się zaufanymi ludźmi. Otrzymywali dobra za przysięgę wierności. W ten sposób stworzył system lenny. /Hołd składano ze złożonymi rękami – później postawa modlitewna/. W zamian za otrzymaną ziemię, lennik musiał:

W ten sposób doprowadził do reorganizacji armii, stworzył ciężkozbrojną konnicę, a on sam nie musiał na to przeznaczać pieniędzy.

Przyniosło to szybko efekty.

W VIII w. pojawiło się zagrożenie ze strony Arabów, zaczynają oni wkraczać do Galii. Karol postanowił zatrzymać napór Arabów. Gdy wkraczali do Galii doszło do bitwy pod Poitiers w 732 r.

Ekspansja Arabów została zatrzymana, stąd przydomek Młot.

Zwycięstwo nad Arabami wzmocniło autorytet Karola.

W 741 r. umierając dzieli państwo między 2 synów. Starszy syn wstąpił do klasztoru, drugi Pepin III objął władzę. W ten sposób uchroniono państwo przed rozpadem. Pepin III zawarł sojusz z papieżem. Pepin wymusił koronację, został sam namaszczony na króla. Król stawał się Bożym pomazańcem, był nietykalny, a ktoś kto by próbował dokonać zamachu na króla stawał się świętokradcą, był ekskomunikowany. W zamian za koronację Pepin Krótki zdobyte ziemie na Longobardach oddał papieżowi. Powstało państwo kościelne tzw. Patrimonium Sancti Petri /ojcowizna św. Piotra/. Ostatnie lata życia Pepin Mały poświęcił walce z Arabami, wyparł ich za Pireneje, w 768 r. umierając podzielił swoje państwo między synów Karola i Karolmana. Ci dwaj bracia nie prowadzili zgodnej polityki, dlatego państwu groziła wojna domowa i rozpad. Na szczęście dla państwa sytuacja wyjaśniła się w 771 r. kiedy Karolman zmarł. Władzę w całym państwie obejmuje Karol nazywany w przyszłości Wielkim. Pierwszym działaniem Karola Wielkiego była wyprawa przeciwko Akwitanii. Udało się Karolowi w. pokonać Akwitanię, ale musiał zawrzeć pewien kompromis. Akwitania stała się samodzielnym, autonomicznym królestwem, które uznawało władzę Karola.

W 772 r. przeciw Karolowi zbuntowali się Longobardowie we Włoszech. Stali się zagrożeniem dla papiestwa. Papież zwrócił się z prośba o pomoc do Karola. Ten podjął interwencję pokonał Longobardów, ich króla zdetronizował, zmusił go do pójścia do klasztoru, a sam ogłosił się królem Longobardów. Następnie Karol umocnił swoje panowanie w Rzymie. Ograniczył władzę papieża i przejął kontrolą nad państwem papieskim. Karol dążył do tego, by zerwać wszelkie powiązania z cesarstwem wschodnim, dlatego kiedy ogłoszono postanowienia soboru z Nicei w kwestii obrazów, Karol Wielki zajął odrębne stanowisko. Potępił kult obrazu i uchwały soboru w Nicei. To świadczyło o tym, że Karol nie tylko rozciąga władzę polityczną nad Kościołem, ale także zabiera głos w sprawach dogmatycznych, religijnych.

Najtrudniejszą dla Karola Wielkiego sprawą były walki z plemionami Sasów. Karol Wielki dążył do ich uzależnienia, a także chciałby Sasi przyjęli chrzest. Z tego powodu w 779 r. rozpoczął systematyczny podbój Saksonii. Kiedy sytuacja wydawała się być opanowana, kiedy Sasi zostali wypędzeni do Danii , a sama Saksonia wydawała się uznawać władzę Karola, rozpoczął się proces chrystianizacji Sasów i tworzenia na tym terenie organizacji kościelnych.

W 782 r. wybuchło kolejne powstanie Sasów przeciwko Frankom. Wówczas Karol Wielki odpowiedział represjami. W jednej miejscowości saskich Verden zostało ściętych w ciągu jednego dnia 4,5 tys. Sasów, ci wszyscy, którzy nie chcieli przyjąć chrztu. Tych, którzy przyjęli chrzest, a także kobiety i dzieci Karol Wielki przesiedlił w głąb swojego państwa. Natomiast na terenach podbitych zostali osiedleni koloniści frankijscy. W ten sposób Karol Wielki zmniejszył ilość ludności tubylczej i usunął zagrożenie buntu, powstania.

Ostatnia wyprawa przeciwko Sasom miała miejsce w 804 r.

Władza Karola Wielkiego objęła także tereny Słowian. Zwierzchnictwo Karola Wielkiego uznali Obodrzyce i Wieleci. Pewne stosunki utrzymywali z państwem Karola Wielkiego – Czesi oraz Serbowie.

Wreszcie w 795 r. Karol Wielki wyprawił się na wschód dokonując podbicia państwa Awarów. To zwycięstwo nad Awarami było potężnym zastrzykiem finansowym dla skarbca Karola Wielkiego, zdobyli duże, bogate łupy.

Stałym zagrożeniem dla państwa Karola Wielkiego byli Arabowie. Arabowie wyparci z terenu Akwitanii, nie zamierzali się z tym pogodzić i cały czas atakowali.

Karol Wielki wykorzystując to, że państwo arabskie ulega rozbiciu /tworzyły się niezależne kalifaty/ podejmował różne interwencje w państwie arabskim np. popierał Abbasydów /w Afryce/ przeciwko Omajadom.

W 778 r. Karol Wielki poniósł klęskę w walce z Arabami, wycofując się z wyprawy przeciwko Arabom z terenu Hiszpanii tylna jego straż została zaatakowana i rozbita /opisana w Pieśni o Rolandzie/.

Karol nie zrezygnował jednak z prób zajęcia chociażby kawałka ziemi za Pirenejami /tereny dzisiejszej Hiszpanii/ licząc na to, że zajmując tereny za Pirenejami stworzy tam dogodne bazy wypadowe przeciwko Arabom. Dlatego poprzez systematyczny podbój zajął na początek takie wyspy jak Huesca, Pampeluna, Barcelona, na następnie zajął teren po rzekę Ebro.

Na tym podbitym terenie stworzył Karol Wielki tzw. Marchię hiszpańską. Zadaniem nowopowstałej marchii była obrona granic Galii przed Arabami.

Te wojny, które Karol Wielki prowadził, a prowadził tylko zwycięskie wojny, wzmacniały jego autorytet. Swoją władzę pojmował szeroko, chcąc także narzucić zwierzchnictwo nad sprawami religijnymi. Wzmocnieniu autorytetu sprzyjało trudne położenie papieży, którzy potrzebowali zbrojnego ramienia, obrońcy.

Kiedy w Konstantynopolu został zamordowany legalny cesarz Konstantyn VI, Karol Wielki postanowił wykorzystać sytuację. Miał zamiar poślubić kobietę, która zabiła cesarza, jego matkę, by w ten sposób zalegalizować swoja władzę cesarską, przejąć władzę cesarską, gdyż w Konstantynopolu znajdowały się insygnia cesarskie. Pertraktacje z Konstantynopolem ubiegł papież Leon III, który w Boże Narodzenie 800 r. nałożył koronę cesarską na głowę Karola Wielkiego. Karol Wielki tego się nie spodziewał, co więcej był zły, że został cesarzem. Po pierwsze był zły, bo przez tą koronację papież pokazał, że ma władzę wyższą aniżeli cesarz, ponadto przekreślona była droga legalnego załatwienia korony cesarskiej. Karol spodziewał się, że Bizancjum potraktuje go jako uzurpatora, nie uzna jego władzy cesarskiej. I tak się stało. Bizancjum nie uznało tytułu cesarskiego Karola Wielkiego. Karol Wielki musiał czekać jeszcze 20 lat, by uznano na wschodzie jego tytuł. Dopiero wówczas Konstantynopol uznał Karola Wielkiego za równorzędnego sobie władcę.


PAŃSTWO KAROLA WIELKIEGO


Karol Wielki przez swoje podboje stworzył państwo bardzo potężne, bowiem sięgało ono od rzeki Ebro, poprzez dawną Galię, obejmowało tereny Słowian, zwierzchnictwo uznawały Czechy, płn. Italia. To wszystko dawało podstawę Karolowi Wielkiemu do ubiegania się o koronę cesarską. Mimo tego, że wschód nie uznawał korony cesarskiej Karola Wielkiego, to cesarz używał swojego tytułu i faktycznie od 800 r. faktycznie istniały dwa niezależne cesarstwa: cesarstwo wschodnie i cesarstwo zachodnie – cesarstwo rzymskie. Można powiedzieć, że nie było to samo cesarstwo co poprzednio. Podstawą cesarstwa była Galia, były plemiona germańskie. Cesarz władzę sprawował sam. Nie wybierał już majordomów, jako tych, którzy mieli mu pomagać w sprawowaniu władzy, mianował natomiast urzędników, którym zlecano zajmowanie się sprawami dworu i administracją państwa.

Karol Wielki sam wybierał sobie ludzi na urzędy, i ważnym jego posunięciem było to, że zwiększył odpowiedzialność urzędników za sprawowane funkcje w państwie – odpowiedzialność osobistą. Pracę urzędników kontrolowali specjalni ludzie tzw. inspektorzy. Cechą charakterystyczną dworu Karola Wielkiego było to, że nie miał on stałej siedziby. Był to dwór wędrujący. Polegało to na tym, że dwór przybywał do jakiegoś domu zjadał wszelkie zapasy, jakie tam były, co sprawiało, że dwór był tani, nie trzeba było pieniędzy na utrzymanie dworu.

Chociaż Karol Wielki używał tytułu cesarskiego to jako człowiek został barbarzyńcą. Ale jego zasługą było to, że próbował przyswoić sobie rzymska cywilizację, chciał nawiązać do wzorów cesarstwa. Dlatego na swój dwór sprowadzał najlepszych przedstawicieli kultury łacińsko-kościelnej.

Jego zasługą było to, że pierwszy raz po upadku cesarstwa w V w. odrodziła się kultura łacińska. Ta kultura przeżywała rozkwit po trzech wiekach. Tego rozkwitu kultury łacińskiej Karol Wielki dokonał przy pomocy misjonarzy irlandzkich i anglosaskich. Byli to w tym czasie jedyni ludzie, którzy umieli posługiwać się łaciną, umieli czytać i znali Pismo Święte. Opierając się na nich Karol Wielki przeprowadził reformę tzw. szkolnictwa kościelnego. Od tej pory duchowni musieli posługiwać się klasyczną łaciną, czyli językiem, który był nieznany dla ludności. Karol Wielki zrobił dobrze, fakt, że dzięki temu, że zmusił duchownych do uczenia się języka łacińskiego, tego języka, którym posługiwali się starożytni Rzymianie można było zrozumieć dzieła największych teologów i filozofów z pierwszego okresu chrześcijaństwa - św. Augustyna, czy starożytnych – Platona, Arystotelesa. Drugim skutkiem reformy było to, że pomiędzy duchowieństwem a ludnością powstała przepaść, łacina była językiem martwym, którym posługiwano się jedynie w kościele.

Podjęto także na terenie państwo Karola Wielkiego dzieło przepisywania ksiąg, zarówno kościelnych jak i świeckich. To zaowocowało także reformą pisma. Nieczytelna tzw. kursywa łacińska została zastąpiona tzw. minuskułą karolińską.

Pewne odrodzenie dało się zauważyć także w klasztorach, właśnie poprzez większą dostępność dzieł starożytnych.

Rozwinęła się także sztuka i architektura. W architekturze w państwie Karola Wielkiego nawiązywano do wzorów późno-rzymskich, ale z elementami rzymskimi próbowano łączyć także elementy bizantyjskie. Dlatego w kościołach, budowlach pałacowych Karola Wielkiego pojawiają się obok surowych murów, także bizantyjskie freski i mozaiki. Ta sztuka czasów Karola Wielkiego była fundamentem późniejszego stylu romańskiego w Europie.

Niestety próba wskrzeszenia cesarstwa rzymskiego w czasach Karola Wielkiego okazała się próbą krótkotrwałą.

Cesarstwo zaistniało dzięki osobowości samego Karola Wielkiego. Jego następca był człowiekiem bardzo nieudolnym, Ludwik nie potrafił sobie poradzić z piętrzącymi się problemami, zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz państwa, nie udało mu się utrzymać zwierzchnictwa nad papiestwem, zrezygnował z wpływów, był człowiekiem przesadnie pobożnym, dlatego stał się „marionetką” w rękach duchownych. Popadł w konflikt ze swoimi synami, którzy domagali się podziału państwa. Podział państwa nastąpił już po śmierci Ludwika w 843 r.

Państwo zostało podzielone pomiędzy trzech synów. Część zach. państwa - dzisiejszą Francję – otrzymał Karol zwany Łysym, część wsch. państwa - otrzymał Ludwik zwany Niemieckim, część Italii oraz pas ziemi między Alpami i Morzem Północnym otrzymał Lotariusz /Lotar/. Po śmierci Lotara pas ziemi między znajdujący się między Francją a Niemcami został podzielony pomiędzy te dwa państwa, i ostateczny podział to: państwo francuskie, państwo niemieckie i królestwo włoskie.


CESARSTWO OTTONÓW


Na mocy traktatu Verdun w 843 r. państwo Karola Wielkiego rozpadło się na trzy części, później pas ziemi Lotariusza został podzielony, co dało podstawę do utworzenia dwóch potężnych państw, a mianowicie: państwa francuskiego i państwa niemieckiego, ponieważ królestwo włoskie było królestwem mizernym. Władza królewska w tych państwach nie była już władzą tak potężną, tak silną jaką była władza Karola Wielkiego. Do władzy doszli wasalowie królewscy, książęcy.

Do największych książąt w państwie niemieckim należał książę Saksonii, Szwabii, Frankonii oraz książę Bawarii.

Państwo niemieckie stało się jakby związkiem poszczególnych księstw. Ten związek poszczególnych księstw nazywamy Rzeszą Niemiecką.

W 911 r. wygasła na terenie państwa niemieckiego dynastia Karolingów. Wówczas władcy niemieccy, feudałowie niemieccy wprowadzili starą, germańską zasadę elekcyjności tronu.

W dynastii karolińskiej obowiązywała dziedziczność, tu wprowadzono elekcyjność. Różnica polega na tym, że przy dziedziczności objęcie tronu następowało automatycznie, czy elekcyjności trzeba było wybrać władcę. Z reguły było tak, że wybierano syna po zmarłym władcy, ale nie zawdzięczał on swego tronu temu, że był synem, ale zawdzięczał tym co go wybierali. Był uzależniony w jakimś sensie od tych którzy go wybierali.

Pierwszym władcą został przedstawiciel księstwa Saksonii – Henryk I. Jego dziełem, a następnie dziełem jego syna było skierowanie państwa niemieckiego na drogę ekspansji. Dążyli także do wzmocnienia swojej władzy w królestwie oraz pozycji Niemiec w Europie.

Pierwszym posunięciem Henryka I było narzucenie zwierzchności Słowianom Połabskim, którzy do tej pory pozostawali w dość luźnych stosunkach z państwem Karola Wielkiego, Obodrzycom i Wieletom. Opanował ziemie pomiędzy Łabą i Soławą. Na tych ostatnich terenach Henryk I przeprowadził akcję pacyfikacyjną i kolonizacyjną. Akcja pacyfikacyjna przebiegała bardzo prosto – należało ściąć wszystkich mężczyzn, natomiast później była kolonizacja polegająca na tym, że kobiety i dzieci przesiedlano w głąb państwa, a na terenach zajętych osiedlali się rycerze niemieccy.

W ten sposób Henryk I zapoczątkował masowy terror, który od tej pory będzie częstym narzędziem Niemców w walce ze Słowianami.

Rycerstwo, które osiedlało się na nowych terenach otrzymywało ziemię i to ziemię dobrą, tych, których nie przesiedlono w głąb państwa otrzymywali w darze jako siłę roboczą.

W 929 r. zwierzchnictwo niemieckie uznały Czechy. Ukoronowaniem ekspansji Henryka I była wyprawa na Węgry. Wyprawa ta zakończyła się sukcesem w 933 r. To zwycięstwo nad Węgrami umocniło autorytet Henryka I i pozwoliło na przejęcie władzy przez jego syna liczono, że będzie on kontynuował politykę ojca. Synem Henryka I był Otton I.

W 935 r. Otton I został koronowany na króla w Akwizgranie - czyli ulubionej siedzibie Karola Wielkiego. Otton I wyraźnie dał do zrozumienia, że chce ponownie odrodzić cesarstwo, że będzie kontynuował politykę Karola Wielkiego, co zapowiadało także zmianę kierunku ekspansji. W tym czasie państwo włoskie znajdowało się w stanie zupełnego rozkładu. Otton I wykorzystał tę sytuację i wkroczył do Włoch. Narzucił królowi włoskiemu zwierzchnictwo. 10 lat później w 961 r. Otton I kolejny raz udaje się do Włoch, tym razem król włoski nieposłuszny Berenga zostaje zdetronizowany, a królem Włoch zostaje sam Otton I. Jako król włoski, a zarazem król niemiecki Otton I zostaje wezwany przez papieża Jana XII na pomoc. Otton I udał się do Rzymu i zawarł z papieżem układ:

Po zawarciu tego układu w 962 r. Otton I został ukoronowany na cesarza rzymskiego.

Koronacja cesarska znowu odbyła się w Akwizgranie. Papież samą koronację potraktował jako gest mało istotny, nie zamierzał dotrzymywać układu. Kiedy Otton I opuścił tereny państwa kościelnego, rozpoczął spiskować przeciwko cesarzowi. W takiej sytuacji cesarz wrócił do Rzymu i zdetronizował papieża. Na papieskim tronie cesarz posadził swego kandydata. I w ten sposób nawiązał do tradycji imperium romanum. Jego ambicją stało się podporządkowanie całego świata chrześcijańskiego. Nawiązywał do wzoru Konstantyna, który był zwierzchnikiem kościoła. Nie było to już jednak cesarstwo rzymskie.

Tym razem podstawą cesarstwa były państwa niemieckie. Władza cesarza nie była tak silna, ponieważ duże znaczenie mieli książęta niemieccy, feudałowie, a ci nie popierali polityki cesarza i kierunku ekspansji przeciwko Rzymowi, bowiem woleli dokonywać łatwiejszych i bardziej dochodowych podbojów na wschodzie. Z czasem powstanie nazwa Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego.

Politykę podporządkowania całych Włoch cesarstwu kontynuował syn Ottona I – Otton II. Jego panowanie to cały czas walka z książętami niemieckimi, którzy byli zainteresowani wschodem. Feudałowie niemieccy wystawili swego kontrkandydata do tronu niemieckiego, gdy Otton II zbyt zaangażował się w politykę włoską, a tym kontrkandydatem był Henryk Kłótnik. Dlatego Otton II musiał najpierw podjąć wyprawę przeciwko rywalowi, a dopiero później wyruszył do Włoch. Niestety na terenie Włoch poniósł klęskę. Plany wyprawy odwetowej nie doszły do skutku, ponieważ cesarz zmarł w 983 r. Następcą został syn Otton III. Wtedy, gdy obejmował władzę miał trzy lata, dlatego w imieniu jego rządziła matka. Taki układ był bardzo wygodny dla panów niemieckich, ponieważ liczyli, że dziecko da się łatwo sterować i zmienić drogę ekspansji na kierunek wschodni. Kiedy Otton III przejął samodzielnie władzę przystąpił do realizacji nieco innej wizji cesarstwa, a mianowicie do tworzenia cesarstwa powszechnego, uniwersalnego, cesarstwa, które obejmowało by wschód i zachód. Centrum cesarstwa miały stanowić Włochy, inne części wchodzące. Inne części wchodzące w skład cesarstwa – wśród nich Otton III widział: wschód, Galię, Niemcy, Słowiańszczyznę, - miały być pełnoprawnymi i równoprawnymi wobec siebie członami cesarstwa.

A zatem Otton III odchodził od ekspansji. Wszystkie państwa tworzące cesarstwo miały mieć te same prawa. Władza najwyższa należała by do cesarza, a w sprawach duchowych do papieża. Przystępując do realizacji tego planu cesarz najpierw obsadził Stolicę Apostolską – Rzym ludźmi sobie oddanymi. Aby zbliżyć się ze wschodem wprowadzono na dwór cesarski wschodni ceremoniał. Stolica cesarstwa została przeniesiona do Rzymu. Powstało wiele urzędów, które nawiązywały w swojej działalności, ewentualnie w nazwie do urzędów starożytnego imperium. Do Konstantynopola Otton III wysłał poselstwo z prośbą o rękę jednej z córek cesarskich. Ponieważ na wschodzie nie było męskiego potomka, a zatem nie było następcy tronu, małżeństwo z cesarzówną dawało szansę scalenia całego imperium. Wizja Ottona, to była wizja, która dotyczyła cesarstwa stworzonego na drodze pokoju. Miało być to państwo chrześcijańskie, a cesarz miał być jedynie zwierzchnikiem równorzędnych władców.

Tę nową politykę także wobec Słowiańszczyzny zapoczątkował Otton III uczestnicząc w zjeździe gnieźnieńskim w 1000 r. Wtedy to nałożył na głowę księcia polskiego diadem cesarski, wskazując na to, że uważa go za równoprawnego władcę, zwolnił księcia Bolesława z trybutu na rzecz Niemiec, stworzył niezależna organizację kościelną.

Takie postępowanie przysporzyło mu wielu wrogów na terenie Niemiec. Niektórzy gest włożenia diademu cesarskiego na głowę Bolesława interpretowali w ten sposób, że Otton Bolesława wyznaczył na swego następcą. Jest to mocno wątpliwe.

Te plany legły w gruzach. Propozycja cesarza została w Bizancjum odrzucona, decyzje w sprawie Polski zostały przyjęte wrogo i narastała opozycja. Kiedy młody Otton III zmarł, jego następca Henryk II zerwał z wizją takiego cesarstwa.

Henryk II znowu wprowadził Niemcy na drogę ekspansji. Po pierwsze znowu skłonił Czechy do uznania zwierzchności, musiał natomiast pogodzić się z niezależnością Polski. Czas panowania Henryka II – to walka o umocnienie władzy królewskiej w Niemczech, o umocnienie autorytetu tej władzy, ponieważ czas Ottonów to upadek prestiżu władzy królewskiej w Niemczech, gdyż Ottonowie więcej przebywali w Rzymie, niż w Niemczech. W 1014 r. Henryk II przyjmuje koronę cesarską, nie podejmuje interwencji w Rzymie. Koncentruje się przede wszystkim na polityce wschodniej. Na czym ta polityka wschodnia polegała? Do 1018 r. toczą się wojny z Bolesławem Chrobrym, staraniem Henryka II Bolesław Chrobry nie otrzymał korony królewskiej. Dopiero, gdy Henryk II zmarł w 1024 r. Bolesław Chrobry mógł się koronować na króla. Henryk II był ostatnim władcą dynastii saskiej, wraz z jego śmiercią w 1024 r. wymiera dynastia saska. Zamęt, jaki temu towarzyszy, obejmowanie władzy przez nową dynastię wykorzystał Bolesław Chrobry koronując się w 1025 r.


KSZTAŁTOWANIE SIĘ USTROJU FEUDALNEGO W EUROPIE


Po traktacie w Verdun rozpadło się państwo Franków. Ten upadek zaowocował przyspieszeniem procesów zmierzających do feudalizmu.

Wraz z osłabieniem władzy państwowej zanikła niemal zupełnie w Europie zachodniej klasa wolnych chłopów. Często sami chłopi oddawali się pod opiekę możnych, gdyż nie opłacało się im samodzielnie uprawiać ziemi. Ten proces próbował blokować Karol Wielki, ale już Karol Łysy zalecał wybór seniora. Podobnie działo się w Anglii i w Niemczech. We Francji do poddanych chłopów odnoszono nazwę, którą kiedyś określano niewolników.

Zależność poddanego chłopa wobec pana mogła mieć potrójny wymiar:

Pan był zobowiązany do obrony chłopa i zapewnienia im opieki.

Powinności chłopa wobec pana też miały potrójny wymiar:

Te obciążenia najczęściej wiązały się z dzierżawieniem ziemi przez chłopów. Ponadto, jeżeli na gruntach chłopskich były urządzenia wybudowane przez dwór, chłop za ich użytkowanie musiał także płacić na rzecz dworu. Do takich dodatkowych opodatkowanych urządzeń należały: młyny, browary, tłocznia wina lub oliwy, piekarnie i karczmy. Te ciężary były przez chłopów najbardziej znienawidzone.

Dodatkowa obciążenia chłopów wynikały też ze strony Kościoła. Opierając się na biblijnej tradycji domagano się od chłopów dziesiątej części dochodów. Dziesięcinę chłopi musieli oddawać już w państwie Franków, w postaci zboża, wina i zwierząt rzeźnych.

Chłopi podlegali także obciążeniom na rzecz państwa. W Anglii istniał specjalny podatek. Podobnie było w Niemczech. Najlepsza sytuacja pod tym względem była we Francji, gdzie świadczenia na rzecz państwa były ograniczone do minimum.

Na wielkiej masie chłopskiej opierał się cały system feudalny. Chłopi dostarczali środków utrzymania dla klas panujących. Kościół poprzez swoje nauczanie również wspierał system feudalny.

Społeczeństwo zostało podzielone na trzy grupy wedle swoiście pojętego podziału pracy:



W społeczeństwie feudalnym chłopi byli fundamentem dość skomplikowanej drabiny społecznej.

KRÓL – SUZEREN

KSIĄŻE

HRABIA

RYCERZ

CHŁOP

W państwie Karola Młota pojawiły się początki systemu lennego. W zamian za służbę wojskową rycerz był nagradzany ziemią – beneficja. Otrzymujący ziemię składał wobec pana przysięgę wierności. Naśladując królów również możnowładcy i duchowieństwo tworzyło podobny układ stosunków, organizując własne rycerstwo. Kiedy wymarła dynastia karolińska, możnowładcy doprowadzili do dziedziczności posiadanych beneficjów.

Władza królewska we Francji skurczyła się do niewielkich posiadłości, które stanowiły własność króla. Król zwany był w hierarchii feudalnej suzerenem i posiadał honorowy przywilej właściciela całej ziemi i tytuł najwyższego seniora. W rzeczywistości król był uzależniony od swoich lenników. Lennicy, właściciele wielkich majątków wydzierżawiali swoje ziemie wasalom wielkim /hrabiowie/ oraz małym, którzy utrzymywali równowagę. Drobni, bowiem panowie feudalni, pozostający w opozycji do wielkich, umożliwiali seniorowi kontrolę sytuacji i panowanie nad całością lenna.

Wasal miał obowiązek stawić się przed panem z pomocą zbrojną na wezwanie seniora, obowiązywała go lojalność wobec pana. Wasal nie mógł szkodzić osobie, interesom i dobremu imieniu seniora. Jeżeli istniała konieczność wykupienia z niewoli, wasal był zobowiązany do udzielenia pomocy materialnej seniorowi. Także wtedy, gdy senior wydawał za mąż najstarszą córkę lub pasował na rycerza najstarszego syna, wasal winien udzielać materialnego wsparcia.

Wasale jednego seniora nosili tytuł parów. Stanowili jedną grupę feudalną. Jeśli ktoś wykroczył przeciw seniorowi, odpowiadał przed sądem parów. Zobowiązania wobec wasala posiadał też senior. Obowiązywała go pomoc dla wasala oraz protekcja. Gdy senior nie spełniał swych zadań, wasal mógł mu wypowiedzieć posłuszeństwo.

We Francji zrodziła się zasada: „wasal mego wasala nie jest moim wasalem”. Królowie francuscy nie mieli możliwości odwołania się do niższego rycerstwa, by pośród niego szukać wsparcia przeciw nieposłusznym właścicielom wielkich księstw i hrabstw.

Stosunek lenny był dożywotni. Gdy jedna ze stron umierała, należało odnowić zobowiązania lenne. W praktyce było to dziedziczne. Stosunek lenny objął Kościół. Dostojnicy kościelni nadawali beneficja rycerstwu w zamian za służbę. Tak powstała nowa struktura feudalno-społeczna – senioria. Na terenie Niemiec powstały w ten sposób potężne państwa kościelne z biskupami i opatami na czele.

Zawiązanie stosunku lennego wyglądało w ten sposób, że wasal klękał przed seniorem, składał ręce i wkładał je w ręce seniora. Ten podnosił go z klęczek i całował w usta. Wasal składał przysięgę na Ewangelię lub relikwie. Po złożeniu przysięgi senior wręczał wasalowi znak nadawanego lenna: chorągiew, włócznie, pastorał. Z czasem to uległo sakralizacji. Bóg stał się suzerenem ziemskich suzerenów.





Feudalizm francuski i angielski

We Francji feudalizm doprowadził do niemal całkowitego rozkładu państwa. W X w. Karolingowie byli zdani całkowicie na łaskę możnowładców, którzy walczyli między sobą. W 987 r. umiera ostatni z dynastii Karolingów. Tron obejmuje wówczas Hugo Kapet, założyciel dynastii Kapetyngów. Wybrany został dzięki poparciu dworu cesarskiego. Teren, który znajdował się w bezpośrednim zarządzie króla był niewielki – rozciągał się między Paryżem a Orleanem. Próba powiększenia terytorium spotkała się z opozycją wasali. Sytuacja pogorszyła się, gdy na tronie angielskim zasiadł Wilhelm Zdobywca – książę Normandii – jeden z najsilniejszych wasali, którego pozycja była potężniejsza od suzerena.

W walce o utrzymanie tronu Kapetyngowie pozyskali sobie kler. Opuszczone godności kościelne obsadzali oddanymi sobie ludźmi. Hugo Kapet wprowadził zasadę wyznaczania następcy jeszcze za życia króla.

Władza wasali była większa niż władza króla. Największy książę panował na terenie Akwitanii (na płd od Loary). Posiadał on uprawnienia prawie królewskie. Inny charakter miało księstwo Normandii, które miało inny ustrój od reszty Francji. Normanowie zachowali zależność wszystkich od wodza – księcia Normandii. Książę stworzył swoją administrację z urzędnikami, którzy kontrolowali książęcych wasali. Bez zgody księcia nie można było budować warownych zamków. To doprowadziło do zaniku wewnętrznych wojen w Normandii. Tutaj książęta także korzystali z poparcia Kościoła. Z jednej strony kler był uzależniony od władzy książęcej, z drugiej strony poprzez przyjęcie reformy kluniackiej, kler górował pod względem moralnym i organizacyjnym nad duchowieństwem reszty Francji.

System normandzki został przeszczepiony na grunt angielski, gdy po zwycięstwie pod Hastings w 1066 r. Wilhelm Zdobywca zasiadł na tronie angielskim. Wilhelm skonfiskował majątki wszystkich buntujących się możnowładców. W ten sposób zyskał ziemie na beneficja dla rycerzy przybyłych z Normandii. Nie zniósł podatków w Anglii, które zasilały skarbiec królewski: podatek, daniny od miast, opłaty celne itp. Terytorium państwa uznano za własność królewską, którą nadawano lennikom, a ci z kolei mniejsze części nadawali swoim wasalom. W przeciwieństwie do Francji wszyscy wolni poddani składali przysięgę wierności wobec panującego. Tutaj nie istniała zasada – wasal mego wasala nie jest moim wasalem. Wilhelm nie zlikwidował także chłopskiej piechoty.

Doprowadzono do rozbudowy systemu administracyjnego, rozdzielono skarbiec publiczny od królewskiego, spisano dobra i dochody państwa. Utrzymał sądownictwo publiczne, które zakładało równość wszystkich wobec prawa. Podatki zbierali urzędnicy królewscy – szeryfowie. Mieli oni nadzór nad sądownictwem. Mieli oni za zadanie utrzymanie porządku w hrabstwie. W ten sposób monarchia anglonormandzka stała się jedną największych potęg ówczesnej Europy.



AKTUALIZACJA I NOWE TEMATY:


www.historia.prv.pl


12




Wyszukiwarka