Dilthey
Rozumienie
Rozumienie rodzi się z potrzeb życia praktycznego. Ludzie muszą dążyć do wzajemnego zrozumienia się i z tego powstają elementarne formy rozumienia. Zestawianie tych form umożliwi wyższe formy kontaktu. Elementarna forma jest rozumieniem znaczenia jednej ekspresji życia. Podstawowym stosunkiem, na którym polega proces elementarnego rozumienia jest relacja ekspresji do tego, co zostało w niej wyrażone. W najbardziej elementarnej formie ujawnia s stosunek między ekspresjami życia i tym, co duchowe. Duch obiektywny to różnorodne formy, w których obiektywizuje się w świecie zmysłów wspólnota zachodząca między indywiduami. Jego sfera rozciąga się od stylu życia, aż po zespół celów, jakie wytwarza sobie społeczeństwo. W świecie obiektywnego ducha dokonuje się proces rozumienia i innych osób i ich ekspresji życiowych. Duch obiektywny obejmuje poszczególne homogeniczne układy (np. prawo i religia) odznaczające się trwałą strukturą. Zdanie jest zrozumiałe dzięki wspólnocie, która powstaje w systemie językowym w rezultacie współdziałania znaczenia wyrazów itd. Jest to wnioskowanie przez analogię, w której orzeka się o podmiocie na podstawie przypadków należących do danej wspólnoty. Im większy staje się wewnętrzny dystans między daną ekspresją życia a jej rozumieniem, tym częściej rodzi się niepewność. Stosunek między ekspresją i wyrażaną treścią przechodzi w bardziej podstawowy stosunek między różnorodnymi ekspresjami życiowymi danej osoby a strukturą jej wnętrza duchowego. Wnioskowanie indukcyjne prowadzi od poszczególnych ekspresji życiowych do całości układu życia. Ten podstawowy stosunek działania i jego rezultatów należy do wyższych form rozumienia.
Zadanie określa stanowisko, jakie zajmuje najwyższy stopień rozumienia wobec podmiotu. Jest to możliwe, gdy dany układ jest w swoistym przeżyciu i doświadczany jest wielokrotnie. Takie nastawienie zawarte w samym zadaniu rozumienia nazywa się wniknięciem w obiekt; np. interpretacja wiersza. Na podłożu wniknięcia w obiekt powstaje najwyższy rodzaj uaktywniania totalności życia duchowego - naśladowanie, czyli przeżywanie odtwórcze. Współprzeżycie wiąże się z tym, że rozumienie rozwija się zgodnie z tokiem wydarzenia; przeżywanie odtwórcze jest twórczością zgodną z tokiem wydarzenia (włączamy się).
Wykładnia to metodyczne rozumienie utrwalonych ekspresji życiowych. Wykładnia polega na interpretacji zawartych w piśmie pozostałości ludzkiej egzystencji. Nauką tej sztuki - interpretacji jest hermeneutyka.