Ars moriendi" czyli sztuka umierania - motyw śmierci w literaturze i sztuce średniowiecznej.
W
utworach sredniowiecza motyw smierci bardzo czesto wystepowal w
nawiazaniu do meczenskiej smierci Jezusa Chrystusa. Przykladem
takiego utworu moze byc „Piesn o Rolandzie” .
Tekst
ten obrazuje nam w jaki sposób czlowiek powinien przygotowac sie do
nadejscia smierci tak, aby umrzec godnie jako chrzescijanin. Roland
walczac w obronie wiary i króla oraz umierajac za swoja ojczyzne w
pelni przedstawia nam nie tylko wizerunek chrzescijanina ale takze
przykladnego rycerza.
Pomimo
wszelkich cierpien nie dramatyzuje, nie boi sie momentu spotkania ze
smiercia. Czeka na nia z najwiekszym spokojem. Umiera on na pagórku
pod sosna. Roland robi rachunek sumienia, prosi Boga o przebaczenie.
Wspomina swoja ojczyzne. W chwili smierci calkowiecie oddaje sie
Bogu.
„Piesn
o Rolandzie” jest przykladem typowego w sredniowieczu motywu ars
moriendi, to znaczy sztuki umierania. Ukazuje w jaki sposób powinien
sie przygotowac do nadejscia swych ostatnich dni prawdziwy
chrzescijanin i jak nalezy godnie odejsc z tego swiata.
Inny
obraz smierci glównego bohatera obserwujemy w utworze „Legenda o
swietym Aleksym”. Tytulowa postac umiera w osamotnieniu i skrajnej
nedzy. Nalezy jednak zaznaczyc, iz taki los byl przez Aleksego
swiadomie wybrany. Wychowal sie on w ogromnym bogactwie. W noc
poslubna Aleksy postanowil jednak uciec z domu i udac sie w tulaczke
by prowadzic zycie pelne wyrzeczen, ascezy i goracej modlitwy. Po
latach wrócil nierozpoznany na dwór ojca, gdzie doswiadczyl
zaskakujacych upokorzen, odziewal sie w lachmany i byl zmuszony
mieszkac pod schodami.
Aleksy
znal date swojej smierci, dlatego bedac jeszcze swiadomym swych
czynów, spisal na pergaminie wlasne zycie. Okolicznosci jego smierci
tylko potwierdzaja jego swietosc - nagle w Rzymie zaczely dzwonic
wszystkie dzwony, a z czasem w miejscu jego zgonu ludzie doznawali
nadprzyrodzonych uzdrowien.
Aleksy
umiera swiadomie, zgon jest dla niego wybawieniem, przejsciem na
wyzszy etap zycia wiecznego. Jego stosunek do smierci to idealny
przyklad ars moriendi, przywolujacy na mysl osobe Chrystusa.
Umieranie bohatera jest opisane w sposób prosty i spokojny, na wzór
jego calego zycia.
W
literaturze sredniowiecza obserwujemy jeszcze jeden bardzo popularny
motyw smierci jakim jest danse macabre czyli taniec smierci. Jest to
wyobrazenie korowodu ludzi róznych stanów prowadzone przez
smierc.
Motyw
ten zauwazamy bardzo wyraznie w utworze: „Rozmowa mistrza Polikarpa
ze Smiercia”. Owa Smierc jest tam przedstawiona jako kobieta o
odrazajacej postaci z rozkladajacym sie cialem.
Smierc
opowiada Polikarpowi o swej potedze, wobec której wszyscy ludzie
niezaleznie od pochodzenia, swego majatku i stanowiska staja sie
sobie równi, a tym samym ukazuje marnosc i przemijalnosc doczesnego
zycia.
Dzialalnosc
smierci w utworze „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Smiercia” mozna
uznac za pozyteczna, gdyz porzadkuje ona normy moralne, przede
wszystkim zgladzajac grzeszników.
Podsumowujac
nalezy podkreslic, iz sredniowiecze bylo epoka w której literatura,
ale takze malarstwo bardzo czesto siegalo do motywów smierci. W
szczególnosci chetnie nawiazywano do motywów „ars moriendi” i
„dance „macabre”, czynia tym samym utwory unikatowym
swiadectwem odmiennosci ówczesnych epok.