Historia myśli psychologicznej

Od duszy do metafory komputerowej

Przedmiot naszych zajęć

0. Wprowadzenie do psychologii współczesnej poprzez historię psychologii oraz dzieje myśli psychologicznej.

1. Możliwa jest prezentacja różnych wersji historii myśli psychologicznej.

2. Z tej mnogości musimy wybrać i zrealizować tylko jedną.

Teza główna

0. Ujęcie mentalistyczne, pierwszoosobowe (the first person data psychology)

1. oraz fizykalistyczne, trzecioosobowe (the third person data psychology) jako dwie podstawowe perspektywy psychologii.

2. Ewolucja psychologii, jako przejście od:

3. ujęcia (zasadniczo) pierwszoosobowego do:

4. ujęcia (zasadniczo) trzecioosobowego.

Co i jak?

0. Aktualny stan psychologii, jako wynik rozwoju oraz wzajemnego wpływania na siebie:

1. Trzech wielkich tradycji badających i poznających człowieka, które zaistniały w dziejach myśli psychologicznej:

2. Tradycji świadomościowej (mentalistycznej, pierwszoosobowej).

3. Tradycji nieświadomościowej (pośredniej, mentalistyczno-fizykalistycznej).

4. Tradycji obiektywnej (fizykalistycznej, trzecioosobowej).

Historia psychologii
a dzieje myśli psychologicznej

0. Wilhelm Wundt w 1879 roku w Lipsku, zakłada pierwsze laboratorium psychologiczne:

1. instytucjonalny początek psychologii jako odrębnej nauki.

0. Wcześniej psychologia była częścią innych dyscyplin i tradycji badawczych:

1. filozofii, medycyny, teologii, biologii, pedagogiki, polityki, literatury.

2. Musimy uwzględnić tą cezurę.

3. Hermann Ebbinghaus: „psychologia ma długie dzieje, ale krótką historię”.

Psychologia jako nauka o duszy

Platoński nurt

myśli psychologicznej

Źródła myśli psychologicznej

0. Nieoczywistość naszego bycia w świecie – u źródeł myśli psychologicznej.

1. Początki refleksji człowieka na samym sobą:

Narodziny duszy

0. Ludzkość nie posiadała samoświadomości (zarówno w sensie samowiedzy, jak sumienia) aż do czasów, kiedy została napisana Odyseja (około 750 p.n.e.; Jaynes, 1993).

1. Towarzysze Odysa zamienieni w wieprze już wiedzą, że nie są nimi (Popper).

0. Jaynes, 1993, p. 75: Iliadic man did not have subjectivity as do we; he had no awareness of his awareness of the world, no internal mind-space to introspect upon.

1. In distinction to our own subjective conscious minds, we can call the mentality of the Myceneans a bicameral mind.

0. Volition, planning, initiative is organized with no consciousness whatever and then 'told' to the individual in his familiar language, sometimes with the visual aura of a familiar friend or authority figure or 'god', sometimes as a voice alone.

1. The individual obeyed these hallucinated voices because he could not 'see' what to do by himself.

0. A od kiedy ludzkość „posiadała” duszę?

1. Jakie doświadczenia skłoniły człowieka do przypuszczenia, że istnieje (w nim) niematerialny czynnik odpowiedzialny za tożsamość?

Źródła hipotezy niematerialnej duszy

0. Życie i śmierć (hipoteza czynnika ożywiającego, który opuszacza ciało).

1. Sen i marzenia senne (gdzie znikam kiedy śpię?

2. Dlaczego towarzysze widzą moje ciało kiedy we śnie walczę, poluję, wędruję?). Hipoteza śniącego ciała, które możę prowadzić niezależne życie.

Inne możliwości

0. Out of the body experiences.

1. Doświadczenia postintoksykacyjne (np. grzyby halucynogenne).

2. Szamańskie podróże.

3. Życie intelektualne.

Czym jest dusza?

0. W najwcześniejszych koncepcjach ludzka dusza uznawana była za rodzaj rzeczywistości fizycznej (chociaż subtelnej), jak np.:

1. mgła, oddech, ciepło, ogień, powietrze, cień, „sobowtór”.

2. Około 3000 lat temu dusza zaczęła być wiązana z różnego rodzaju właściwościami o psychicznym charakterze:

0. Najpierw tymi, które podzielamy ze zwierzętami (bycie żywym, emocje, pragnienia).

1. Później dodano ściśle ludzkie zdolności myślenia i autorefleksji.

2. W miarę rozwoju samowiedzy pojęcie duszy obrastało coraz bardziej wyrafinowanymi rysami, cechami i jakościami.

0. Pojawiły się więc wolna wola oraz wyższe poziomy intelektu i świadomości (logika i rozum, kontemplacja, intuicja i doświadczenie mistyczne).

1. W rezultacie niektóre szkoły zaczęły uznawać duszę za byt mający boską naturę (związek duszy z sacrum).

Na początku był Platon

0. Platoński nurt. Fundamentalne znaczenie Platona i jego filozofii.

1. Właściwie cała myśl psychologiczna pozostaje pod niepodważalnym wpływem koncepcji platońskich (arystotelizm zajmie w tej analizie znacznie mniej miejsca)

0. Psychologia świadomości pojawiła się jako wynik ewolucji w obrębie Platońskiego nurtu myśli psychologicznej: Platon, Augustyn, Kartezjusz, Empiryzm brytyjski.

Platońska koncepcja duszy
i kosmosu

0. Preegzystencja duszy.

1. Orfizm i Pitagoreizm.

2. Świat idealny i jego kopia.

3. Wcielenie duszy oraz reinkarnacja.

4. Człowiek to dusza, która posiada ciało, z tym, że może posiadać różne ciała („Timajos”, s. 27):

Metempsychoza

0. „W ten sposób, zarówno w dawnych czasach jak i teraz, wszystkie jestestwa żywe przemieniają się jedne w drugie przechodząc z jednego gatunku do drugiego w miarę, jak tracą lub nabywają inteligencji względnie głupoty”.

0. Od ptaków i zwierząt lądowych, poprzez gady, płazy i owady („z czterema nogami lub większą ich ilością”, „bez nóg”) aż do „tłumu rybiego i szczepu ostryg” („rasa wodna pochodzi od najgłupszych ignorantów spośród wszystkich”).

Winna materia

0. Każdy kto podlega metempsychozie:

1. Nie przestanie cierpieć w swych wcieleniach, dopóki nie powróci do pierwszego i lepszego usposobienia […] i nie odrzuci rozumem wszelkiej masy, która się kolejno czepiała jego jestestwa – masy złożonej z ognia, wody, powietrza i ziemi, masy hałaśliwej i nierozumnej, którą można opanować tylko rozumem – i nie powróci do pierwszego i najlepszego stanu”.

Koncepcja duszy i kosmosu

0. Platon mówiąc o naturze duszy, podkreśla jej ożywiającą funkcję: dusza ujęta jest przez niego jako wnosząca życie, ożywiająca.

1. Pisał tak:

2. "w cokolwiek dusza wstąpi zawsze z sobą życie wnosi".

3. Następuje powiązanie ze sobą ruchu i życia.

0. Fedon:

1. Wiecznie się poruszająca, sama z siebie poruszająca, źródło i początek ruchu.

2. Każde ciało bez duszy jest martwe.

3. Mówi się o ciele tak:

4. ciało ma długość, szerokość, głębokość, a dusza nie ma tych właściwości, jest myślą.

Dusza i ciało

0. Pojawia się rozciągłość ciała i nierozciągłość duszy

1. (przywołuje to res extensa & res cogitans Kartezjusza, do którego wszystko to zmierza i w którego koncepcji kulminuje).

Dusza substancjalna

0. Ciało: widzialne, wielopostaciowe, ludzkie, śmiertelne, rozpadalne.

1. Dusza jest przeciwstawiona ciału jako rzeczywistość sama w sobie istniejąca, sama, bez postaci, wieczna, boska, nierozkładalna, rozumna

2. Reistyczny, substancjalny, (res) a więc rzeczowy status/charakter duszy.

0. Kwestia podstawowa to problem relacji duszy do ciała.

1. Hierarchia.

2. W stosunku do ciała posiada ona we wszystkich aspektach dominującą pozycję (oraz aksjologiczną wyższość):

3. Istniała przed ciałem w świecie idealnym.

4. Pobyt w ciele jest dla niej karą.

5. Śmierć jest uwolnieniem duszy z ciała, wyzwoleniem z niewoli ciała.

0. Dusza jest aktywna, a ciało bierne; dusza kieruje, a ciało jest kierowane, dusza rządzi, ciało jest rządzone.

1. Dusza jest ważna – ciało nieważne: psychologia przeciw fizyce (Augustyn: „tylko Bóg i dusza”).

2. Człowiek jest duszą, która ma ciało.

3. Dygresja: Mit o Androgyne.

Oryginał lepszy od kopii

0. Ciało przeszkodą w dochodzeniu do prawdy.

1. „Pomny błędu poznania przez oczy i pomny błędu poznania przez uszy. Dusza ogląda coś za pomocą ciała a ono ją w błąd wprowadza”.

2. Przed wejściem w ciało dusza była w świecie idei i miała okazję go poznać a potem co najwyżej sobie przypomina wiedzę tam zdobytą (anamneza).

Augustyn

0. Augustyn - dusza jako substancja rozumna.

1. Pojawia się kategoria substancji, usunięta przez empirystów brytyjskich w XVII w.

2. Dusza to substancja rozumna stworzona do rządzenia ciałem.

3. Daje ciału życie: Augustyn w dalszym ciągu przypisuje duszy podstawową funkcję życiową.

0. Myśl pojmuje siebie samą jako czynność życiową wyższego rzędu: myśleć to znaczy żyć w pewien określony sposób.

1. U Augustyna pojawia się centralne pytanie: jak umysłowa substancja jest zjednoczona z ciałem, tak aby je ożywiać?

0. U Augustyna - nacisk na życie - myślenie było szczególną funkcją życiową.

1. „Jestem więc myślę" – Ciało istnieje i z niego wynika myślenie.

2. Dla Kartezjusza istnienie ciała to była – myśl

3. Kartezjusz domyśla istnienie ciała i świata. Jesteśmy pewni dlatego że myślimy, jesteśmy rzeczami myślącymi (Cogito ergo sum).

4. A u Agustyna jest jeszcze to, że żyjemy a myślenie jest czynnością życiową szczególnego rodzaju.

Monizm:

0. Materialistyczny (Vogt, Freud).

1. Spirytualistyczny (Berkeley).

2. Neutralny (Spinoza).

3. Różne postaci monizmu materialistycznego:

4. „Prostacka”, prymitywna.

5. Materializm dialektyczny;

6. Fizykalizm (myślenie, jako przekształcenia w fizycznym systemie symboli; prawa rządzące myśleniem takie same, jak prawa rządzące resztą kosmosu).

Dualizm:

0. Interakcjonizm:

1. Interakcjonizm Kartezjusza.

2. Paralelizm:

3. Harmonia przedustawna (harmonia praestabilita, Leibniz).

4. Okazjonalizm (Malebranche).

5. Paralelizm psychofizyczny (Klasyczna Psychologia Świadomości).

0. Wszędzie, gdzie zachodzą prawidłowe stosunki między zjawiskami psychicznymi a fizycznymi, oba rodzaje zjawisk nie są ani identyczne, ani też jedne nie mogą się przekształcić w drugie, gdyż same w sobie są one nieporównywalne; wszelako zjawiska te są w ten sposób do siebie wzajemnie przyporządkowane, że w stanie prawidłowym pewnym psychicznym zjawiskom odpowiadają pewne zjawiska fizyczne lub że - jeśli się wyrazić obrazowo - toczą się równolegle do siebie

1. Wundt, 1908a, s. 763.

2. W: Pieter, 1976, s. 144-145.

Kartezjańska katastrofa?

0. U Kartezjusza - znikło gdzieś życie a zostało myślenie, jako to czego jesteśmy pewni, czego doświadczamy.

1. Dusza: res cogitans.

0. Pozbawienie przez Kartezjusza duszy funkcji życiowych zaważyło i do dzisiaj waży na myśli psychologicznej.

1. Wszystko zaczęło się od braku zaufania do zmysłowego, zewnętrznego poznania, oraz od poszukiwań w doświadczeniu wewnętrznym punktu wyjścia nie budzącego wątpliwości.

Podsumowanie i dalsze perspektywy

0. Kosmos i człowiek: zbudowani z dwóch rodzajów tworzywa: res cogitans i res extensa.

1. Dalsza ewolucja nurtu platońskiego:

2. Dusza traci zdolność do ożywiania ciała. Kulminacja: Kartezjusz.

0. Duszę coraz mniej „czuć” substancją. Kulminacja: Hume.

1. Następuje proces intelektualizacji i psychologizacji duszy.

2. Powstają warunki dla powstania psychologii jako nauki.