ANTROPOLOGIA – wykłady

Wykład 1

Antropologia to nauka o innych, o odmiennościach

Kultura pokazana w kategoriach symboli, buduje wiedzę w oparciu o badania terenowe (obserwacja uczestnicząca)

Podejście do badania zjawisk kulturowych:

*

Ewolucyjne (Harris, elementy materialne)

*

Holistyczne (wieloaspektowe)

„Człowiek jest taki, jakim ukształtowała go kultura”

Definicje

*

Malinowski: człowiek i wszystko, co go dotyczy – zwyczaje, instytucje, prawa, obrzędy;

*

Antropologia jako nauka o człowieku, który tworzy kulturę

*

Podejście holistyczne – bada zależności między elementami kultury

*

Gr. Ahthropos – człowiek, logos – nauka

*

Leach – antropologia jest badaniem systemów różnorodności ludzkich

*

Harris – nauka ogólna badająca początki, rozwój i istotę gatunkową człowieka

Subdyscypliny;

*

Antropologia kulturowa

*

Archeologia

*

A. lingwistyczna

*

Fizyczna (biologiczna)

*

Stosowana

Wykład 2

Antropologia społeczno-kulturowa to badanie społecznego zróżnicowania (kultury),

różnorodności kultur, skutków akulturacji (gwałtowne zderzenie

kultur i jedna albo obie zaczynają się zmieniać), nauka i innym;

zbiorowa egzystencja człowieka w kulturze, badanie wzorów

kulturowych, kulturowe następstwa globalizacji;

M. Mead – społeczeństwo postfiguratywne (badano je kiedyś) teraz bada się prefiguratywne

Mead stworzyła typologię postfiguratywne -kofiguratywne- prefiguratywne, „Kultura i tożsamość”

Archeologia – bada w oparciu o artefakty (materialne ślady po dawnych kulturach), próbuje

rekonstruować kulturę na ich podstawie;

Antropologia lingwistyczna – E. Sapir, etnografia mówienia, badał język jako podstawowy

środek wszelkich znaczeń, język narzuca nam sposób widzenia

świata, kto, co i w jaki sposób komunikuje wpływa na nasz

sposób widzenia rzeczywistości społecznej, badanie procesów

mowy ze współczynnikiem kulturowym, bada język jako

„kod”;

Tu powinno coś być nt. tzw. hipotezy Sapira-Whorfa

Antropologia fizyczna (biologiczna) – bada relacje natura – kultura, socjobiologia, etologia;

zachowania często mają podłoże biologiczne (charakter dziedziczny):

*

Antropogeneza – teoria pochodzenia człowieka od Ewy – przekazywanie genów

*

L. Leakey – homo habitus – człowiek zręczny (odkrył jego szczątki), zaczął obserwować zachowanie prymatów w środowisku naturalnym, „aniołki Leakey’ego” J. Goodall, D. Fossey, B. Galdikas – praca terenowa z prymatami (szympansy)

*

Cechy antropomorficzne wokół człowieka

Antropologia stosowana – służy do rozwiązywania celów praktycznych, np. emigranci,

negocjacje, epidemie, kulturowe przygotowanie żołnierzy itd.

Antropologia – typologia Edwarda EVANS-PRITCHARDA: (ze względu na zastosowanie)

*

Fizyczna (biologiczne, naturalistyczne podejście do człowieka)

*

Społeczna (podejście socjologiczne)

*

Archeologia (etnologia, historyczna metoda badań);

E. Leach – „badania Malinowskiego wszystko zmieniły […] zaczął obserwować

bezpośrednio” à socjologia społeczeństw pozaeuropejskich, o prostej strukturze,

małej skali

Antropologia kulturowa - zorientowana psychologicznie (USA), kultura a osobowość

społeczna, inspiracje Freud’a, Fromm’a, Horney, Gestalt- pamiętaj, ze to nie nazwisko, a podejście,

instytucje odpowiedzialne za proces enkulturacji (socjalizacji),

gdzie nabywa się kompetencji kulturowych, w Europie – struktura,

role społ., zwyczaje itp.

Cechy wspólne;

*

Preferencja badań terenowych (nauka indukcyjna)

*

Metodologia – podejście jakościowe (gł. Obserwacje uczestniczące, wywiady niestandaryzowane)

*

Holistyczne podejście do kultury (tu i teraz = hic et nunc), jak kultura funkcjonuje

Lata ’60 – podział na antropologię społeczną i kulturową stracił na znaczeniu

Etnografia, etnologia, antropologia

C. Levi – Strauss: tych trzech dyscyplin nie należy traktować oddzielnie, to stadia badania

kulturowego (różnią się stopniem ogólności)

1 – ETNOGRAFIA - podstawowe badanie kultury, bada się jeden obiekt, kulturę lokalną, to

badanie jakościowe, zawiera holistyczny opis specyficznej grupy,

rezultatem pracy etnografa jest monografia; etnografia to nauka

opisowa, idiograficzna

występują tu dane niestandaryzowane, analiza jakości, podejście

interpretatywne (próba określenia znaczenia zachowania drugiego

człowieka), nie testujemy hipotez, nacisk na opis!!

2 – ETNOLOGIA – nauka wykorzystująca wcześniejsze źródła, etnografia jest nauką

porównawczą, prowadzi studia międzykulturowe, bada podobieństwa i

różnice różnych kultur (porównania różnych instytucji Moss –

siostrzeniec Durkheima), niekonieczne są tu badania terenowe ponieważ

etnolog korzysta z etnografii i analizuje, porównuje

3 – ANTROPOLOGIA – nomotetyczna nauka, najwyższy stopień uogólnienia o kulturze,

nauka, która formułuje prawa i teorie, to taka synteza syntez!!

W obrębie antropologii społecznej mieści się etnografia i etnologia

ROZWÓJ antropologii - etapy:

*

Etap I – okres historyczny, antropologia jako dyscyplina naukowa, pionierska, przednowoczesna

*

Etap II – antropologia modernistyczna, nowoczesna, badania terenowe – Malinowski, RADCLIFFE – Brown „Wyspy Andamańskie” ?? 1922

Ojciec antropologii nowoczesnej to F. Boas USA (szkoła psychokulturowa)

*

Etap III – schyłek XX wieku lata ’90, antropologia współczesna, postmodernistyczna, jak się o kulturze pisze, jak się o niej mówi, świat się kurczy, kultury się przenikają (hybryda), peryferyzowanie się Europy

Początki antropologii XIX wiek

*

Ewolucjonizm historyczny – . H.L. Morgan, twórca antropologii amerykańskiej, antropologia jako naturalna historia ludzkości, „Społeczeństwo starożytne”

*

E. B. Tylor – instytucjonalizacja antropologii, pierwszy systematyczny podręcznik antropologii, pierwszy wykład antropologiczny – Oxford, pierwsza katedra antropologii w Europie

Lata ’20 XX wieku – antropologia nowoczesna – paradygmaty:

*

Funkcjonalizm (Wlk. Bryt.)

*

Psychofunkcjonalizm (USA)

*

Strukturalizm (Francja, Levi – Strauss)

*

Antropologia kognitywna (procesy poznawcze – USA)

*

Neoewolucjonizm (USA)

*

Neostrukturalizm (rzeczywistość symboliczna)

Wykład 3

Rozwój antropologii

Etap I – wiek XIX dwie szkoły: (obie dotyczą badania zmian, nauki historyczne)

*

Ewolucjonizm – zmiana to wynik procesów powolnych, ciągłych, naturalna zdolność człowieka do wynalazków, twórczości

*

Dyfuzjonizm – zmiana to konsekwencja zapożyczeń, areał kulturowy, badali podobieństwa między kulturami, porównywali kultury, badali mechanizm dyfuzji, zapożyczenia wzorów kultury, krytykowany za brak metodologii badań, badali tylko pewne elementy wyrwane z kontekstu (nie badali holistycznie, całości), rzadko prowadzili badania terenowe (wyjątek – Morgan – badał terenowo „Liga Irokezów”

Etap II – wiek XX antropologia nowoczesna

*

B. Malinowski – 1922 raport z badań terenowych, Wyspy Koralowe Nowa Gwinea – Triobrandy

*

RADCLIFFE – Brown – 1922, wyspy Andamańskie, Ocean Indyjski

Kierunki antropologii nowoczesnej:

*

Funkcjonalizm – kultura jako system zależności, badają te relacje i zależności, (Triobrandy – matrylinearność) jak to funkcjonuje

*

Kultura i osobowość (USA) in. psychokulturalizm – Benedict, Boas, M. Mead, Wlk. Bryt. Firth, to szkoła eklektyczna, jej obszary zainteresowań to:

- Wzory kulturowe (kultura jako zorganizowany zbiór elementów) to zasady

wg których myślimy i działamy, reguły, idee, zasady

- enkulturacja – proces socjalizacji, kto od kogo się uczy, M. Mead kultura

post-, ko-, i pre-figuratywna

- osobowość społeczna – odzwierciedlenie wzory kultury, to kultura w

mikroskali, idea osobowości podstawowej (Linton)

- badanie charakteru narodowego – mentalność ludu (Bededict?), Japoński

wzór – hierarchiczność, zobowiązanie

*

Kultura w kategoriach językowych – strukturalizm (Levi – Strauss) - w obrębie kultury są pewne zasady, prawidłowości, szukano więc elementów porządkujących kulturę, nasze działania są emanacją tych zasad:

- zasada binarności – sacrum – profanum

góra – dół

swój – obcy

- mity – szukamy par opozycji, poniżej narracji, wspólne właściwości,

Regularności

*

Antropologia kognitywna – USA, Paiże, Strartebaus, Walles, GoodenOugh, badanie każdej kultury jako systemu poznawczego, które jednostka przyswaja w toku socjalizacji, labirynty poznawcze, bada procesy myślowe, świadomościowe, kultura to formy, idee, zasady, i jakie to ma znaczenie dla ludzi, ważny jest punkt widzenia świata tubylca (jest procesy poznawcze, jak on to widzi, odbiera, rozumie)

*

Neoewolucjonizm

*

Neostrukturalizm

Etap III – antropologia współczesności, postmodernistyczna

Wcześniej badali społeczeństwa spoza Europy, teraz badają kulturę współczesną, poddaną globalizacji, nastąpiło przedefiniowanie problemu antropologicznego, zwrócenie uwagi na skutki globalizacji, gender, problem płci, tożsamości, etniczności, badania terenowe ale i badania tekstów!! Czy teksty ukazują typy idealne czy opisują rzeczywistość, problem wpływu badacza na dzieło, antropologia jako forma literacka – H. Mainer „Rytuały cielesne u Nacirema” ale przeciez po odwróceniu liter powstaje „american”

Antropologia nowoczesna: James, Clifford, Todorow

KULTURA

Cicero łac. CULTURA agri – uprawa ziemi

potem – uprawa duchowa KULTURA ANIMI- z tego sama CULTURA

gr. paideia – uprawianie osoby (wg jakiegoś wzoru)

KALOS KAI AGATHOS (gr.) – piękno i dobro – ideał człowieka

definicje:

1.

L. Kroeber i K. KLUCKHON 165 definicji stworzyli (inne źródła podają 168!- BS)

*

Definicje numeryczne – kultura w sposób nominalny – wylicza pola, którymi się zajmuje

*

Tylor – kultura czyli cywilizacja, złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, zwyczaje, prawa

*

HerskovitZ – cechy charakterystyczne kultury:

o

Kultury się uczymy

o

Wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów ludzkiej egzystencji

o

Kultura jest zorganizowana

o

Wieloaspektowa

o

Dynamiczna

o

Zmienna

o

Występują w niej pewne prawidłowości, które pozwalają analizować ją metodami naukowymi

o

Jest instrumentem przystosowania jednostki do całokształtu otoczenia oraz zdobycia środków dla twórczej ekspresji;

*

Definicje historyczne – kultura z perspektywy dóbr, które podlegają transmisji międzypokoleniowej; społeczna spuścizna, którą nabywa jednostka jako członek grupy przekazywane z pokolenia na pokolenie dorobek trwały;

*

Definicje normatywne – nacisk na legitymizację, kultura jako układ aksjonormatywny (kultura to organizacja przedmiotów u umyśle Gooden), system mechanizmów kontrolnych sterujących ludzkim zachowaniem (Cliff ??)

*

Definicje psychologiczne – (proces socjalizacji) układ wyuczonych zachowań i ich rezultatów (kultury się uczymy) Linton

*

Definicje strukturalne – in. systemowe – kultura jako specyficzna całość, Malinowski – całość, zintegrowany system zależności między elementami, kultury mają charakter funkcjonalny, kultura jest aparatem instrumentalnym; Benedict

*

Definicje genetyczne – uwaga skierowana na problem pochodzenia, z filogenezy – pochodzenia człowieka, co dało impuls do rozwoju kultury, tylko człowiek tworzy kulturę

*

Materializm – kultura efektem odkryć i pracy

*

Def. Ideacyjne – geneza w ideach wiodących, ideologiach (Kull)

UZUS zastosowanie kategorii „kultura”

1.

atrybutywne – dystrybutywne

2.

szerokie – wąskie

3.

etyczne – emiczne

a) atrybutywne – kultura swoistym wyróżnikiem, cecha charakterystyczna, trwała cecha

adaptacyjna, cecha-wyróżnik gatunkowy człowieka, stała ludzka cecha

dystrybutywne – w badaniach terenowych – wielość i różnorodność systemów

społecznych, każda kultura jest swoista, postulat relatywizmu kulturowego

b) szerokie – kategorie kultury:

*

KROEBER-

Rzeczywistości (czynniki materialne, ułatwia przystosowanie do środowiska)

o

Socjotalna (społeczna – organizacja – struktury, stosunki społeczne, reguły)

o

Symboliczna (świat wartości i wierzeń)

*

Harris – próbuje wyjaśnić różnorodność wzorów kulturowych (materializm

kulturowy), determinowany przez infrastrukturę (środowisko, demografia),

kultura jako instrument adaptacyjny (kultura pomaga przystosować się do

środowiska)

*

Infrastruktura – materialna baza-środowisko, technologie

*

Struktura – organizacja społeczeństwa

*

Superstruktura – idee, reguły, zasady

*

Malinowski:

o

Substrat materialny

o

Organizacja społeczeństwa

o

Język

Kultura jako zbiór artefaktów, zachowań i symboli

wąskie – kultura jako semioza – proces wyznaczania znaków, proces komunikowania, np. Kłoskowska, Weber – kultura to wartości i wierzenia

mit, język, nauka, religia

diada semantyczna Leach + Bernstein

c) K. Pike, W, GoodenOugh ETIC – EMIC

etyka (instytucje)i emika (mentalność-reguły, symbole)

kultura porównywana do języka (system znakowy)

dwa poziomy badań:

*

Instytucje (działanie ludzi w obrębie instytucji)

*

Mentalność

Antropologia:

*

ETIC – ewolucjonizm Harrisa, uwzględnienie poglądu badacza, kultura jako zjawisko do zaobserwowania, bez uwzględniania świadomości badanego, badacz polega na intuicji:

o

Koncentrujemy się na zachowaniu, na tym , co widać

o

Podkreślanie materialnego i utylitarnego charakteru kultury

o

Prowadzone w kategoriach obiektywnych pojęcia danej nauki

o

Preferencje kwantytatywne (dane demograficzne, zmienne ilościowe, np. Harris – kalorie)

*

EMIC –

o

Perspektywa wewnętrzna – uwzględniamy punkt widzenia badanych-współczynnik humanistyczny

o

Procesy kognitywne – poznawanie świata, mentalność – idee, wartości, reguły

o

Kultura w kategoriach ideacyjnych, kultura – symbole, znaki, proces semiozy

o

Interpretacja faktów przez odwołanie się do potoczności, języka tubylców, pojęć danego terenu

o

Gęsty opis – tendencja do interpretowania działania drugiego człowieka

Leach – rozpatrywanie kultury w kategoriach symbolicznych, każda kultura ma pewne

regularności w komunikowaniu się

sfera naszych aktywności:

*

Czynności naturalne (biologiczne)

*

Czynności techniczne (kopanie, gotowanie)

*

Czynności ekspresyjne (mówią nam o stanie świata, próbują coś zmienić przy pomocy znaku)

Leach – diada semantyczna

(za pomocą jakich środków ludzie się komunikują)

Sygnał vs oznaka

Sygnał – domena przyrody, to co znaczące i oznaczane jest w związku przyczynowo-

skutkowym, bodziec-reakcja

Oznaka – domena kultury, konwencja, znaczące i omawiane – związek opisowy

1.

kod ograniczony

2.

kod rozwinięty

RESTRICTED i ELABORATED = CODE Douglas, Turner

Kod ograniczony – do jakiegoś typu społeczności, zakorzenienie w konkretnym świecie , służy identyfikowaniu się jakims społecznym światem, pomaga tworzyć granicę MY – ONI

Wykład 4

Stanowiska neoewolucjonizmu:

a) energetyczna teoria kultury (White)

b) ewolucja multilinearna (Steward)

c) materializm kulturowy (Harris)

d) antropologia ekologiczna (funkcjonalizm + ewolucjonizm)

a)

Dwojakie rozumienie ewolucji:

*

konkretna – poszukiwanie odpowiedzi na pytanie jak dana kultura przystosowuje się do środowiska (jakie źródła energii wykorzystuje)

*

ogólna – próba spojrzenia przez proces dziejowy (czynniki materialne determinują ewolucję)

Leslie Alvin White

Szuka uniwersalnego miernika określającego stadia ewolucji kultury, kultury dzieją się, transformacja do form bardziej złożonych;

Kultura jako system – komponenty:

*

techniczno – ekonomiczny (narzędzia, technologie)

*

społeczny (zwyczaje, typy struktury społecznej, instytucje)

*

psychologiczny (postawy, odczucia)

*

ideologiczny (wartości, wierzenia)

dynamika, determinizm, tłumaczony przez materializm, rozwój skorelowany ze stopniem technicznego zaangażowania

Model ewolucji konkretnej – przystosowanie do danych, konkretnych warunków środowiskowych

P = T * E * V

T – wydajność technologiczna

E – ilość zużywanej energii

V – środowisko

Model ewolucji ogólnej

P = T * E

5 stadiów ewolucji ludzkości:

*

model ogólny – siła mięśni

*

energia zwierząt, ognia, wiatru

*

rewolucja neolityczna – rozwój hodowli, uprawa roli, osiadły tryb życia, rozwój struktury społecznej

*

rewolucja paliwowa – gaz ziemny, ropa, rozwój kultury klasowej, solaryzacja

*

pozyskiwanie energii atomowej (tempo produkcji, społ. usługowe)

* ilość energii spożytkowanej – struktura społ

Plemię ubogie technologicznie – głęboka religia, duchowość

b) Julian Haynes Steward

*

kultura z procesem dyfuzyjnym

*

nisza kulturowa – kultura konkretna, 4 linie ewolucyjne – konkretne, Egipt, Indie, Mezopotamia, Chiny + Meksyk i Peru

cultured core – jądro kulturowe

specyficzna cecha życia ekonomicznego danego obszaru jako reakcja na

uwarunkowania środowiskowe

c) M. Harris – materializm kulturowy

3 poziomy organizacji struktury:

*

infrastruktura (baza materialna)

*

struktura (podział społeczny, etniczny)

*

superstruktura (mentalność)

dlaczego kultur jest tak wiele? Jak te różnice można wyjaśnić?

Trzeba zejść na poziom materializmu, kultura jako zmienna zależna – wyjaśniana

Kultura jako aparat adaptacyjny!!

Od czego zależy różnorodność wzorów kulturowych:

*

uwarunkowania demograficzne

*

uwarunkowania środowiskowe

*

uwarunkowania ekologiczne

*

uwarunkowania konkurencyjności

materializm kulturowy – problemy do rozwiązania:

*

każda kultura musi rozwiązać problem aprowizacji (trwania) Indie – instytucje świętych krów, porównywanie różnych systemów, opis i analiza

*

problem przyrostu naturalnego – nie tylko ludzi ale i zwierząt, musi być równowaga pastwiska

*

konkurencyjność i konflikt

podstawy materializmu kulturowego:

*

materializm historyczny Marksa

*

wpływ Skinnera (psychologia behawioralna)

*

teoria White’a (energetyczna teoria kultury)

Ross, Ferguson, Johnson, Paul

Synteza neoewolucjonizmu:

*

ewolucja konkretna

*

relacja kultura – środowisko

*

kultura zdeterminowana (technologia)

*

przeciwko funkcjonalizmowi

*

etic – bez współczynnika humanistycznego

*

obserwacje badacza bez stanów świadomościowych badanych.

Wykład 5

Antropologia ekologiczna

Kultura jako system przystosowujący się do otoczenia, system otwarty

Ewolucja konkretna – zależność między środowiskiem a kulturą (konkretny czas i miejsce)

Ewolucja ogólna – model, ogólne tendencje, w dłuższym czasie, generalny czynnik zmiany

Funkcjonalizm + ewolucjonizm!!

Steward, Redford:

*

podstawowe strategie adaptacyjne

*

wiedza na temat strategii adaptacyjnych

*

opis gospodarki pierwotnej

*

świadomość ekologiczna (zasoby naturalne)

*

dependencja (sytuacja rozwoju zależnego, np. redemployment polityczne i ekonomiczne skutki rozwoju zależnego

pojęcia:

*

ekosystem – funkcjonalna całość, np. staw, las, pole dżungla. Wymiana energii między biotopem (elementy nieożywione) a biocenozą (ogół organizmów żywych na danym obszarze w danym czasie)

*

populacja – ogół przedstawicieli tego samego gatunku na danym obszarze, zdolnych do reprodukcji

*

homeostaza – zdolność środowiska do zachowania równowagi, stan równowagi dynamicznej środowiska, w którym zachodzą różne procesy

założenia antropologii ekologicznej:

*

wartość użytkowa środowiska (potencjał, zasoby)

*

kultura jako mechanizm adaptacyjny

*

homeostaza między środowiskiem a kulturą (dynamiczna równowaga)

*

zróżnicowanie kulturowe jest możliwe przez badanie sposobów przystosowania się do środowiska

relacje między środowiskiem a kulturą – stanowiska teoretyczne:

1.

determinizm geograficzny

2.

posybilizm geograficzny

3.

nihilizm geograficzny

a) RaSel - czynnik ziemski (klimat, zasoby) determinuje rozwój kultury

Steward – środowisko rzutuje na strukturę, technologię, strukturę symboliczną)

b) środowisko jako jedenz wielu czynników wpływających na kulturę, ale decyduje

aktywność ludzi, wola ludzka

Boas – wybiera swoją strategię adaptacyjną

Relacja człowiek – natura

człowiek – człowiek

świadomość normy – konkretne działania

c) odrzuca się środowiskowy wpływ na kulturę, ona jest autoteliczna, rozwija się niezależnie,

przestrzeń jest do myślenia a nie do przystosowania

Strategie adaptacyjne – Cohen:

a) strategia zbieraczo – łowiecka (Aborygeni, Buszmeni)

b) strategia ogrodowa – hoRti culture (Polinezja, Nowa Gwinea, Płd. Ameryka)

c) strategia rolnicza – agri culture (zwierzęta, ciągi irygacyjne)

4.

strategia pastoralizmu – pasterstwo – nomadyczny styl życia (Stepy Azjatyckie) bo szukali trawy – mobilność, udomowienie zwierząt i uprawa roli (Masajowie, Berberowie, Lapończycy)

5.

strategia merkantylizmu – dominująca rola handli, eksportu, system kolonialny )(rynki zbytu, surowce), Hiszpania, Portugalia, Francja, Anglia, kupiec, giełda, kruszec (parytet złota a nie towar za towar)

6.

strategia industrializmu – społeczeństwo przemysłowe

Ad.

a) najpierw padlinożercy, wtapiają się w środowisko, bardzo od niego zależni, eksploatują zasoby naturalne, niczego nie produkują, okresowo przemieszczają się (podwójna morfologia – okres letni i zimowy, różne zorganizowanie – lato – rozpraszają się, zima – pora społeczna, Eskimosi – przedmioty zimowe i letnie, zwierzęta zimowe i letnie, dwa porządki prawne, rola wodza – mniej ważny w lecie)

MAUSS życie społeczne zależy od morfologii (skład) apogeum i hipogeum

Akefaliczna struktura społeczna – to struktura w której dominuje egalitaryzm i indywidualizm, słaba organizacja, nie ma wodza lub jest tylko okresowo, brak rozwiniętego systemu praw, instytucji, skład grupy zmienny

Standardowa grupa zbieraczo – łowiecka 10-15 osób, to społeczeństwo koczownicze, powracają do konkretnych miejsc

b) kultura ogrodowa – Polinezja, Malezja, zakładanie małych pól w buszu, hodują rośliny ale i np. świnie, Triobriandczycy – uprawiają jam (domena mężczyzn), hierarchia wokół uprawy, system redystrybucji dóbr, struktury wioskowe, struktura pod naczelnika i czarownika) podział pracy – płeć i wiek,

c) kultura rolna, Campbell – dyfuzje rolnicze:

*

południowo-zachodnia – Eufrat, Egipt

*

północno-zachodnia – rolnictwo dociera na Kretę (kultura minojska) do Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, megality są z tego okresu – kamienie miasta, rolnictwo kpieniaczy do Polski 4500 lat temu aż do Skandynawii

*

południowo-wschodnia – rolnictwo dociera do Doliny Indusu, kamienne miasta, wytop żelaza, brązu 2500 lat temu, rozwinięta struktura społeczeństwa rolniczego, kasty, dżati, warny;

*

dyfuzja docierająca do Chin (monokultura zbożowa – ryż) + świnie i pies – udomowione

d) strategia pastoralna – hodowla i wypas bydla

społeczeństwa transhumacyjne – dominuje dziś, zaznaczony obszar pasterny, ale są stałe

osady

społeczeństwa nomadyczne – Stepy Azji, gospodarka taborowa, przenoszono się z całym

zasobem np. Masajowie

Wykład 6

Wybrane aspekty organizacyjne – promiskuityzm

Sposób patrzenia na rodzinę:

*

przez filtr pokrewieństwa (wokół instytucji małżeństwa i dzieci), sposób wyznaczania małżeństwa, zasada INCEST (tabu kazirodztwa) genetyka społeczna incest stymuluje powinowadztwo, wpływ pozycji – wymusza szukania małżonka poza rodem, grupa liczebnie się rozrasta; ojcostwo biologiczne i społeczne – Firth:

genitoR i pater (ojciec i wuj)

genetriks i mater

*

wielkość rodziny – nie jako mała grupa społeczna, to cały system krewnych, spowinowaconych, (więzi, stosunki kooperacji, redystrybucja dóbr),

*

rodzina to jednostka, która jest zorganizowana wokół stosunku pokrewieństwa, ważne jest też domostwo – pozycje, podział ról, hierarchia, (np.. Indie – chłopcy ważniejsi niż dziewczynki), patriarchalizm, Chiny – formalnie można mieć tylko jedno dziecko (a jeśli to będzie dziewczynka…:/) Malinowski – rodzina nie służy legalizacji zachowań seksualnych, tylko służy ciągłości biologicznej i kulturowej (rodzenie i wychowywanie potomków)

Klasyfikacja małżeństw:

1.

wg jakiej grupy są zawierane:

*

endogamiczne – wewnątrz jednej wielkiej grupy zawierane są małżeństwa (dżati, ortodoksyjni Żydzi)

*

egzogamiczne – zew. małe gr. + zasada incestu

2.

zbiorowe:

*

poligamia: (poligynia – mężczyzna ma prawo do większej liczby żon, decyduje pozycja; małżeństwo to kontrakt, decydują rody; poliandria – kobieta ma więcej mężów)

socjokorzyści z poligynii:

3.

sukces reprodukcyjny

4.

wyznaczanie prestiżu mężczyzny

5.

oznaka jego bogactwa

6.

siła ekonomiczna (dbanie o domostwo)

poliandria – plemię Toda w Himalajach - jedna kobieta ma kilku mężów, najczęściej

spokrewnionych, np. bracia; plemię Toda zajmuje się tragarstwem – mniej

kobiet, więcej bogactwa, rytualne ojcostwo – co roku wyznaczają ojca rytualnego

(dziecko które urodzi się w danym roku – należy do danego mężczyzny),

problem niedoboru kobiet;

c) dziedziczenie żon i prawo do sukcesji :

*

lewirat – wdowy, gdy mężczyzna umiera jego bracia mogą współżyć z żoną (jeśli będą dzieci uznaje się że należą one do męża) ojciec społeczny!!

*

Sororat JEDNO R – mąż po śmierci żony ma prawo poślubić jego siostrę (reguluje to poziom liczby kobiet, równowaga w ilości kobiet rodu), poligamia, gdy rodzą się same dziewczynki mąż prosi o drugą żonę (siostra) by mieć syna

d) przestrzenna lokalizacja małżeństw:

*

Matrylokalność (Zuni)

*

Patrylokalność

*

Bilokalność (Dobu) czasowo Ti i tu solidarność rodu u złe traktowanie obcego

*

Neolokalność – z dala od rodziców

e) descendencja – pokrewieństwo biologiczne

*

Unilinearny – liczy krewnych tylko w jednej linii – męskiej lub żeńskiej)

*

Bilateralny – krewni z dwóch stron (patrylokalizm – ojciec biologiczny, matrylokalizm – wuj ma większe prawa do dziecka niż ojciec)

Lineaż – najmniejsza jednostka pokrewieństwa biologicznego, krewni tylko jednej linii, sięga

trzech pokoleń, dwie generacje nieżyjących przodków

ród (klan) – struktura oparta na pokrewieństwie, nazwa własna, określona władza polityczna,

nie są grupą lokalną (rozproszeni), zobowiązani do solidarności, egzogamia

plemię – homogeniczność (podobieństwo kulturowe), nazwa własna, jednostka językowa,

system wierzeń, obyczajów, silne zorganizowane terytorialnie, endogamia (geneza –

trwałe wymiany małżeństw między rodami, terytorium i warunki bytowe) np.

Masajowie

Fratrie dualne (mojeta) połowy:

*

Gdzie można wymieniać przyszłych małżonków

*

Ceremonie rytualne

*

Wokół tego podziału może być dwuwładza (pokój i wojna – wódz z dwóch połówek) dwie koegzystujące połowy

Teraz plemię to grupa etniczna

Wykład 7

Etniczność (plemię, lud – zbiorowość etniczna)

F. Barth – składniki grupy etnicznej:

*

Wspólnoto zdolna do reprodukcji (samoreprodukcja) biologizm

*

Podzielany system wartości (więzi, identyfikacja)

(to kryteria obiektywizmu a teraz kryteria subiektywne:

*

Proces komunikacji (język wyznacza granice własnej grupy, mity, symbole znaczące, sieć symboliczna)

*

Świadomość etniczna (świadomość własnej odrębności, własnych granic, podziału My-Oni, swój i obcy, członkowie sami się identyfikują)

Barth – etniczność jest granicą przypisań, jest nieustannie konstruowana, nigdy nie zastyga,

ważny jest sposób definiowania granic;

subiektywizm, nie tylko wspólna historia jest ważna, grupa etniczna jest wyobrażona ze

świadomośći własnych granic, w konstrukcji odgrywają rolę czynniki

świadomościowe

Anthony Smith „Etniczne korzenie narodu”

Co konstytuuje grupę etniczną:

*

Przekonanie o wspólnym pochodzeniu, świadomość więzów krwi (Weber kładł na to szczególny nacisk – krew jako elementarne znaczenie w grupie, subiektywna wiara we wspólne więzy krwi)

*

Wspólnota dziejów (etnohistoria, pamięć), wspólna przeszłość, idealizowana, mitologia – mit o początku, o czasie grupy, jak się wyłoniła; mit miejsca – gdzie społeczność się narodziła (protoplaści stanowiący zaczyn grupy etnicznej); mit genealogii – od kogo pochodzimy, mitogracja – przymusowy lub dobrowolny exodus grupy, mit o wyzwoleniu – odzyskanie niepodległości, independencja, mit złotego wieku – podkreśla ideały, idee, wzory do których należy dążyć, mit o upadku – ofiara innych, zdrada, nóż w plecy, mit o odrodzeniu – sen o szpadzie, jaką miśję dziejową realizuje grypa; charakterystyczna jest cykliczność tych faz, to stale się odtwarza, grota – opowiada historię własnego plemienia

*

Odrębność kulturowa – to co wyróżnia grypę w specyfice kultury symbolicznej ale i materialnej (architektura, strój, literatura)

*

Związek z określonym terytorium – Ossowski „Świadomość ojczyzny”, wartość użytkowa ale i ideologiczna

*

Poczucie solidarności i tożsamości – kształtuje się na poziomie grupy własnej, kooperacje i świadomość kim jesteśmy

Typologie i klasyfikacje grup etnicznych

T. Eriksen:

1) Miejskie zbiorowości etniczne – powstały przez imigrację, grupy imigranckie, imigranci rekonstruują swoje kultury, nowe diaspory, nowe pogranicze

Czym charakteryzują się nowe pogranicza:

o

Pogranicza stare to pogranicza terytorialne, peryferia wobec centrum, nowe pogranicza nie są terytorialne lecz społeczne, znajdują się w obszarze wielkich aglomeracji

o

Niepełny wachlarz społecznych kontaktów, SA zrytualizowane

o

Dopiero są w stanie tworzenia się, nie ma ich historycznej wiedzy – nieuporządkowana, brak wiedzy o kontaktach, ahistoryzm

R. Cohen – pojęcie diaspora (rozproszenie), rozproszone grupy etniczne zachowują poczucie

tożsamości i solidarności

rodzaje diaspor:

*

Jako rezultat prześladowania nacji lub grupy religijnej(to czynniki wypychające), diaspora żydowska i ormiańska, Żyd sabra – urodził się w Palestynie, dieka – z diaspory

*

Pozostałości po imperium kolonialnym (diaspora francuska w Indochinach)

*

Jako wynik emigracji zarobkowej, za pracą (Kurdowie – Niemcy, Pakistańczycy – Wielka Brytania)

*

Jako konsekwencja handlu – Hindusi w Afryce, Ruanda

*

Diaspory kulturalne – wynik mody, procesów kulturowych, eksponowanie etniczności w wymiarze globalnym (Karaiby – reggae, salsa, koszule hawajskie)

Cechy wspólne:

*

Przenoszenie się na nowe obszary ale zachowanie więzi etnicznych

*

Wspólna pamięć ojczyzny

*

Pielęgnowanie etnicznych tradycji, niechęć do asymilacji

*

Poczucie solidarności w obrębie grupy własnej

*

Pewien rodzaj napięcia (odreagowywanie np. Paryż)

*

Oddziaływanie kulturowe, nie zasadza się na inhibicji, przejmują pewne wzory kultury ale też działają w sposób akulturacyjny na kulturę europejską, miejską itd. Prowadzą do hybrydyzacji, kultura już nie jest jednorodna;

2) Ludy indygeniczne – kwestia zachowania własnej kultury, poddane procesowi deprywacji, chęć ocalenia własnych tradycji kulturowych; rewindykacja utraconych terytoriów,

Wymiary deprywacji:

*

Poziom własności – tracą własność, do której byli uprawnieni

*

Poziom statusu – tracą pozycję społeczną, są marginalizowani

*

Poziom zachowań – zachowania zgodne z tradycją są blokowane, utrudnianie

*

Poziom wartości – niska samoocena, świadomość upośledzenia, marginalizacji

3) protonarody – to grupy dobrze zorganizowane ekonomicznie, politycznie, kulturowo, są

świadomi własnej tożsamości, mają instytucje do zabezpieczenia swoich interesów, narody

bez państwa, ale mają etnonacjonalizm (cel (suwerenność lub status mniejszościowy) i

poczucie odrębności; Kuebeck – język fr + chrześcijaństwo, Kurdystan – opcja walcząca o

autonomię

4) zbiorowość etniczna funkcjonująca w państwach postkolonialnych (Kenia, Indonezja,

Rosja)

5) postkolonialne grupy etniczne – typy kultury jako rezultat sprowadzania niewolników na

Plantację, kultura afroamerykańska, kultura kreolska;

Wykład 8

Kultura symboliczna

Rytuał – kategoria zachowań odświętnych, pierwotnie związany z sacrum, łac. Ritus – odnosi

się do rzeczy świętych, charakteryzuje się powtarzalnością praktyk, związany z

pojęciem obyczaju;

W. Turner – rytuał to stereotyp sekwencji działań oddziałuje na rzeczy i istoty

nadprzyrodzone:

*

Uporządkowany stereotyp działań

*

Każdy szczegół jest ważny

*

Oddziaływania na siły i istoty nadprzyrodzone

Interakcjonizm symboliczny

Rytuał – działanie o charakterze ekspresyjnym, działanie komunikuje lub potwierdza jakiś ład

E. Leach – odnosi się do zmiany pozycji jednostki w strukturze

M. Gluckman – rytuał to indywidualne lub zbiorowe działanie publiczne, prowadzone nie dla

praktycznych rezultatów, komunikuje ład społeczny, mobilizuje

J. Maisonneuue – skodyfikowany system praktyk, z subiektywnie odczuwaną ważnością i

wartością, w określonym miejscu i czasie, posiadające symboliczne

znaczenie (wartość implikuje aktywizację ciała i związek z sacrum)

cechy:

*

Powtarzalność, regularność wykonywanych czynności, subiektywne przeświadczenie o identyczności

*

Trwałość, utrwala porządek społeczny, społeczna doniosłość (fakt społeczny – Durkheim)

*

Czynność ekspresywna – symboliczny sposób potwierdzenia ładu społecznego lub przedstawienia zmiany (np. rytuał przejścia), konserwuje, komunikuje;

*

Ciągłość i trwałość – element tradycji

*

Konstrukcja dramatyczna – odpowiednie miejsce, czas, osoba, słowa, odświętne lub święte (sacrum)

Kategorie rytuałów

1) zmiana pozycji w strukturze społecznej – Rites de passage

A. van Gennep – rytuał ma początek, środek i koniec, odkrył wzór który rządzi procesem

zmiany pozycji!!

*

Życie społeczne nie jest jednolite – to seria schodów jakościowych, seria zmian, to progi graniczne (przejścia o charakterze fizycznym) np. przekraczaniu granicy państwa nawet teraz towarzyszą różne rytuały, rytuały na lotniskach, przekraczanie progu domostwa (np. niskie drzwi by się ukłonić), przejścia o charakterze temporalnym – związane z porządkiem rytuałów czasowych np. w rolnictwie, płodność ziemi, przesilenia zimowe i wiosenne, opozycja post – karnawał;

Praktyki inicjacyjne – wchodzenie w grupę ekskluzywną, włączanie jednostki do jakiejś grupy lub jej wyłączanie z grupy, degradacja, ekskomunika;

*

Forma – rytuał przejścia – fazy, momenty, proces zmiany pozycji społ – fazy:

o

Faza wyłączenia – separacja, zespół zabiegów, które wyłączają jednostkę z jej dotychczasowych ról społecznych, z jej pozycji społ.(np. uprowadzenie, izolacja, ogolenie, zniszczenie sprzętów których używał), to symboliczna śmierć (dotychczasowej pozycji i roli).

o

Jednostka jest przygotowywana do poznania tajemnicy, to faza liminalna – zawieszenie aktora między sacrum a profanum, aktor znajduje się w niebycie, ma cechy wyjątkowe, in. faza marginalizacji, aktor nabywa umiejętności praktycznych (na tym niektórzy kończą: bękart, uchodźcy), to faza marsz (?)

o

Faza agregacji – powtórne włączenie w porządek społeczny, uznanie aktora w roli, rodzi się nowa rola, przejście od sacrum do profanum (z powrotem)

Schemat faz rytuału przejścia

Eliade

Szczególny przypadek rytuału przejścia – inicjacja (te same kroki)

Rytuał włączenia jednostki – tylko przyjęcie to zespół obrzędów, pouczeń – radykalna zmiana

statusu, podwyższenie statusu – otrzymujemy neofita

typy inicjacji:

*

Związane z przechodzeniem do grup wiekowych, z chłopca mężczyzna, wojownik, dojrzałość społeczna

*

Związane z wstępowaniem do grup ekskluzywnych, podnoszenie prestiżu

*

In. mistyczna – podejmowanie ról ważnych dla systemu społecznego, uznawanie wyjątkowych przymiotów, in. szamańska, wyznaczanie lekarza, czarownika

Eliade – rodzaj aktywności ciała – ciało mediuje między kulturą a naturą, ciało znajduje się

przy rytuałach (kultura), to komunikat kulturowy, przypadek działania społecznego,

które odciska swój kształt i charakter

Rodzaje działań z ciałem przy inicjacji:

*

Ryty – ciało oznaczone symbolem, znaki, różne techniki – np. makijaż

*

Tatuaże – reprezentuje, oznajmia pozycję społeczną aktora, może być amuletem (chroni), znak identyfikacji (więzienie), znak sygnujący własność

*

SkaRYfikacje – tatuaże bliznowe – NUERZY (lub NUEROWIE- BS) (?) robi się 6 nacięć na czole – przynależność rodowa

*

Piercing – technika przekłuwania ciała, Dolina OMO – kobiety po małżeństwie

Ciało w inicjacji jest przedmiotem cierpień, posty, praktyki deformacyjne.

Wykład 9

Religa

Koncepcja Tylora – pytanie o minimum religijne, minimalny element dla religii, cecha

graniczna by znać coś za religię – wyobrażenie istoty duchowej,

duchowość – podstawowy atrybut wiary,

animizm – wyobrażenie pierwiastka duchowego

specyfika doświadczenia – sny, halucynacje, trans, uświadamiają inny stan, naszą istotę

duchową; emanacja tego na otoczenie, wszystko ma dualna naturę

– ciało i cuch (materializm i duchowość)

Epoki:

*

Podstawowy sposób wyobrażenia – wszystko ma swojego ducha, nawet kamień, był to okres dzikości (sny, transy)

*

W epoce barbarzyństwa – idea duchowości – ludzie, rośliny mają swojego ducha; zwierzęta, kult przodków, idea wielobóstwa

*

Epoka cywilizacji – sublimacja pierwiastka duchowego – odnosi się tylko do człowieka

Etapy organizujące życie religijne:

*

Animizm

*

Fetyszyzm …. (i coś tam jeszcze)

J. FrazeR „Złota gałąź” magia a religia

Myśl ludzka – ewolucja w trzech stadiach:

*

Magia – reguły: analogii (podobne przyczyny wywołują podobne skutki), prawo związku (zależność przyczynowo-skutkowa choćby związek był krótki), taka quasi-naukowość, magia sympatyczna:

o

Kontagialna – in związku, rozumienie związku przyczynowo-skutkowego, boli nas noga – ktoś przebił kijem ślady naszych stóp na piasku, fryzjerka sprząta obcięte głowy żeby klientkę nie bolała głowa;

o

Homeopatyczna – symbol wyobrażający osobę, czynność magiczna ma wywołać to samo w realiach, np. by wywołać burzę – stymulacja grzmotów, hałas, Kuwada – mężczyzna stymuluje bóle porodowe;

„magia to bękarcia siostra nauki” – to bezwzględne oczekiwanie ogólności twierdzeń,

uważają że zawsze tak jest

magia a religia – która kategoria jest wcześniejsza:

początki myślenia religijnego pojawiają się wraz z tabu (odwrócenie zasady analogii), zawodność magii, wtedy ludzie kierują się ku sile transcendentnej:

*

Religia ma rozbudowany kontekst wiedzy, rozbudowana wizja światam kosmologia, natomiast magia ma ubogą podstawę teoretyczną

*

Specyfika czynności dramaturgicznych, czarownik manipuluje, rozkazuje, kapłan prosi, błaga radzi

*

Magia związana z praktyką życia codziennego to relacja klient – szaman, religia – to relacje góru – mistrz, forma kultu

Malinowski – religia jako funkcjonalny element systemu społecznego, instytucja, kulturowo

ustalone interakcje (rytualizacja) zachowanie łączące aktora z sacrum

Durkheim – istota religijności to sacrum, obszar sacrum przeciwstawny jest profanum czyli

codzienności, pragmatyczności, powszechności

przestrzeń sakralna – jak zostaje wyodrębniona przejawia się hierofami (?) – świętość

rodzaje kultów:

*

Negatywny – działania mające na celu rozgraniczenie sfery sacrum i profanum, to podkreślanie tej granicy, nieskalanie świętokractwa (post, asceza, tabu, zakazy, ablucje, spowiedź, ryty przeniesienie – kozioł ofiarny)

*

Pozytywny – formy adoracji, integrowania zbiorowości wokół sacrum, (Durkheim – religia integruje społeczeństwo) komunia, dary

Malinowski – podzielił instytucje:

*

Pierwotne – służą zaspokajaniu potrzeb biologicznych (prokreacja, fizjologia)

*

Wtórne – kontrolują sposób zaspokajania potrzeb, magia – funkcja symboliczna, sposób redukowania napięcia, a religia - integruje (magia jest związana z profanum, to rytualizacja optymizmu, religia jest związana z sacrum, wiąże się z przełomowymi momentami życia, łączy ludzi, łagodzi napięcie traumy;

8 aspektów funkcjonalnych:

*

Gospodarka, wychowanie, ustrój polityczny, ład i prawo, magia i religia, sztuka i zabawa, wiedza;

*

Instytucje:

o

Każda instytucja ma zasadę naczelną – idea dla której jest powołana, system wartości

o

Personel – określone role, hierarchia

o

Reguły i normy – zachowania w obrębie instytucji są regulowane

o

Substrat materialny – wszystkie dobra materialne

o

Działania społeczne wykonywane w obrębie porządku, praktykowanie wzoru

o

Funkcje – instytucje jako rezultat zorganizowanego działania, zdolność do integrowania społeczeństw

Funkcjonalizm – religia nie jest ani późniejsza ani wcześniejsza od magii, one

współwystępują! religia dotyczy sacrum, magia – profanum, dwie role w

systemie

magia zdradza racjonalność tubylca.

 Model antropologii symbolicznej – Clifford Geertz –

religia to system symboli, buduje w ludziach moc, motywacje i nastroje, formuje koncepcje ogólnego ładu istnienia, tworzy wokół koncepcji aurę faktyczności, tak że owe nastroje i motywacje wydają się niezwykłe i rzeczywiste;

system symboli – wyrazisty system symbolizujący religię, modyfikujący wpływ na życie

społeczne, daje wzorzec, obraz rzeczywistości, umiejscawia aktora w

świecie, wizja środka świata, dostarcza wiedzy kosmologicznej, przenika

inne porządki, wyznacza normy i standardy jka żyć, moduluje rzeczywistość

(model czegoś), reguluje zachowania (model dla czegoś)

Eliade – szamanizm, archetyp współczesnych doświadczeń duchowych, techniki ekstazy,

rozdziela świat na sacrum i profanum, przekracza granicę między życiem a śmiercią,

teraz nirvana – ekstaza.