W teorii zakłada się, że racjonalny podmiot gospodarczy posiada wszystkie informacje niezbędne do podjęcia decyzji i jest zdolny do ich przetworzenia i zanalizowania;
W praktyce podmioty podejmują decyzje w oparciu o ograniczone (niepełne) informacje.
Racjonalność:
rzeczywista – dotyczy wyniku wyboru i traktuje wybór jako racjonalny, gdy dane rozwiązanie prowadzi dokładnie do maksymalizacji korzyści
proceduralna – odnosi się do procesu wyboru i traktuje wybór jako racjonalny, gdy dane rozwiązanie przybliża do maksymalnych korzyści.
Założenia racjonalności gospodarowania:
Podmioty dokonują wyboru spośród wielu możliwości,
Przy dokonywaniu wyborów należy zrezygnować z wariantów alternatywnych,
Dążąc do podjęcia decyzji racjonalnej podmioty będą podejmować działania przynoszące więcej korzyści niż kosztów.
Zasady racjonalnego gospodarowania:
Maksymalizacja korzyści (efektów, zysków), czyli osiąganie jak największych korzyści, zysków, itp. przy danych kosztach (nakładach)
Minimalizacja nakładów (kosztów) – osiąganie danych korzyści (efektów, zysków) przy jak najmniejszych nakładach (kosztach)
Rachunek ekonomiczny:
to zespół rachunków niezbędnych do wyboru optymalnego (racjonalnego) rozwiązania jakiegoś zagadnienia spośród różnych wariantów możliwych do zastosowania
Cechy rachunku ekonomicznego:
Względność – dane rozwiązanie może być optymalne z punktu widzenia danego celu, lecz nieracjonalne z punktu widzenia innego celu;
Wariantowość – aby wybrać najlepsze rozwiązanie trzeba znać różne warianty;
Dualność – możemy kierować się zasadą maksymalizacji korzyści lub minimalizacji kosztów;
Kompleksowość – rachunkiem trzeba objąć wszystkie aspekty wiążące się z realizacją zamierzonego celu.
Rodzaje rachunków ekonomicznych:
Ex post
Ex ante
Im dłuższy horyzont czasu dla realizacji określonego celu, tym większa niepewność i ryzyko w gospodarce.
Niepewność – możliwość odchyleń dodatnich lub ujemnych od zamierzonych efektów
Niepewność losowa
będąca wynikiem przyczyn losowych
Niepewność przyrodnicza
będąca wynikiem sił przyrody
Niepewność rozwojowa
będąca wynikiem rozwoju rynku, postępu technicznego, organizacyjnego, itp.
Niepewność rynkowa
będąca wynikiem zmian kategorii rynkowych (ceny, płace, %, popyt, podaż, itp.)
Ryzyko – możliwość odchyleń ujemnych od zamierzonych efektów
Ryzyko z konieczności
Ryzyko z wyboru
4. Motywacja
Motywacja – stan gotowości do podjęcia określonego działania
Motywowanie – takie wykorzystanie mechanizmów motywacji, aby zapewniały zaangażowanie podmiotów w proces gospodarowania.
Motywacja zależy od systemu ekonomicznego (zasada zysku/ dochodu lub wykonania planu), poziomu rozwoju gospodarczego i kultury.
5. Kontrola
Narzędzia kontroli:
Mechanizm rynkowy
Władza państwowa
Rodzaje systemów gospodarczych:
Ze względu na zasięg (skalę procesów gospodarczych):
system gospodarki lokalnej
system gospodarki regionalnej
system gospodarki narodowej
system gospodarki międzynarodowej
system gospodarki światowej
Klasyfikacja systemów gospodarczych ze względu na sposób alokacji zasobów:
Gospodarka rynkowa:
dominuje prywatna własność
istnieje konkurencja
rynkowa alokacja zasobów w gospodarce
swoboda działania podmiotów
funkcjonuje mechanizm rynkowy
podmioty kierujÄ… siÄ™ rachunkiem ekonomicznym
rynek jest źródłem informacji
Gospodarka centralnie planowana:
dominuje własność publiczna
brak konkurencji (monopol państwa)
nierynkowa alokacja zasobów
brak mechanizmu rynkowego, regulatorem procesów gospodarczych jest państwo
plany gospodarcze
system nakazowo – rozdzielczy
brak informacji rynkowych
Rodzaje gospodarki rynkowej:
Kapitalistyczna gospodarka rynkowa (USA, Wielka Brytania),
Społeczna gospodarka rynkowa (Niemcy),
Gospodarka rynkowa typu państwa dobrobytu (Szwecja, Norwegia).
Klasyfikacja systemów gospodarczych ze względu na sposób podejmowania decyzji:
Gospodarka scentralizowana
Gospodarka zdecentralizowana
Gospodarka mieszana
Geneza gospodarki rynkowej:
Gospodarka naturalna
Gospodarka towarowa:
społeczny podział pracy i specjalizacja
ekonomiczne wyodrębnienie się producentów
Gospodarka towarowo-pieniężna:
rozwój pieniądza
Rynek:
Podstawowa kategoria gospodarki rynkowej;
Miejsce wymiany dóbr i usług oraz zespół wszystkich kupujących i sprzedających, których decyzje nawzajem od siebie uzależnione kształtują podaż, popyt i cenę;
Proces przy pomocy którego kupujący i sprzedający określają co chcą kupić bądź sprzedać oraz na jakich warunkach.
Rodzaje rynków:
Ze względu na zasięg geograficzny:
rynek lokalny
rynek regionalny
rynek krajowy
rynek międzynarodowy
rynek światowy
Według przedmiotu obrotu:
rynek dóbr konsumpcyjnych
rynek czynników produkcji
W zależności od sytuacji rynkowej:
rynek nabywcy
rynek sprzedawcy
Według charakteru oferty będącej przedmiotem kupna/ sprzedaży
rynek jednorodny (homogeniczny):
rynek ropy
rynek pszenicy
Rynek zróżnicowany (heterogeniczny)
rynek pracy
Ze względu na stopień legalności:
rynki legalne (białe)
rynki półlegalne (szare)
rynki nielegalne (czarne)
Ze względu na stopień sformalizowania rynku:
rynki formalne (giełda, targi, przetargi, aukcje, wystawy)
rynki nieformalne
Ze względu na dostępność rynku:
rynki otwarte
rynki zamknięte
Ze względu na konkurencję:
Konkurencja – proces przy pomocy którego uczestnicy rynku, dążąc do realizacji własnych interesów próbują przedstawić lepszą od innych ofertę pod względem ceny, jakości, itp.
rynek konkurencji doskonałej
rynek konkurencji niedoskonałej:
monopol
konkurencja monopolistyczna
duopol
oligopol
polipol
Analiza mechanizmu rynkowego
Popyt to ilość dobra, jaką może nabyć konsument przy danym poziomie cen, przy założeniu, że pozostałe czynniki są stałe (ceteris paribus).
Rodzaje popytu:
popyt indywidualny
popyt rynkowy
popyt zagregowany
popyt potencjalny
popyt efektywny
Popyt substytucyjny (masło i margaryna)
Popyt komplementarny (samochód i benzyna)
Popyt złożony (popyt na stal zależy od popytu na samochody, mosty, konstrukcje stalowe)
Popyt ograniczony (popyt na maszyny włókiennicze zależy od popytu na tkaniny)
Determinanty popytu rynkowego:
Cena relatywna:
danego dobra
dóbr substytucyjnych
dóbr komplementarnych
Dochody konsumentów
Liczba nabywców
Preferencje nabywców
Oczekiwania co do zmian cen i dochodów w przyszłości
Sytuacja gospodarcza kraju
Prawo popytu: im wyższa cena, tym mniejszy popyt, gdy cena spada, popyt rośnie
Wpływ ceny na popyt:
Wpływ czynników pozacenowych
Paradoks Griffena
Przy ogólnym wzroście cen wzrasta popyt na dobra podstawowe
Efekt Veblena (efekt ostentacyjnej konsumpcji)
wzrost popytu na dane dobro następuje dlatego, ze jest ono drogie
Efekt naśladownictwa
Wzrost popytu na dane dobro wynika z faktu, że inni konsumenci je nabywają
Efekt snobizmu
nie nabywa się pewnych dóbr dlatego, że inni je kupują
Prawo Engla: w miarę wzrostu dochodów wzrasta popyt i zmienia się jego struktura: spada udział wydatków na dobra podstawowe, wzrasta udział wydatków na dobra luksusowe.
Wydatki na dobra podstawowe
Wydatki na dobra luksusowe
Elastyczność popytu: stosunek względnej (%) zmiany popytu do względnej (%) zmiany czynnika, który zmiany w popycie wywołał
Cenowa elastyczność popytu – względna zmiana popytu wywołana względną zmianą ceny
Ed = -
Rodzaje elastyczności cenowej popytu:
Popyt proporcjonalny (jednostkowy)
Edp = 1
Popyt elastyczny Edp > 1
Popyt nieelastyczny Edp < 1
Popyt doskonale nieelastyczny (sztywny) Edp = 0
Popyt doskonale elastyczny Edp - å”´
lastyczność mieszana popytu – jak zmiana ceny dobra x wpłynie na popyt na dobro y
Dochodowa elastyczność popytu
względna zmiana popytu wywołana względną zmianą dochodu
Rodzaje elastyczności dochodowej popytu:
Popyt proporcjonalny (jednostkowy)
Edi = 1
Popyt elastyczny Edi > 1
Popyt nieelastyczny Edi < 1
Popyt doskonale nieelastyczny (sztywny) Edi = 0
Popyt doskonale elastyczny Edi - å”´
Poodaż
Ilość dóbr, jaką producenci są skłonni wyprodukować i zaoferować do sprzedaży na rynku przy danym poziomie cen, przy założeniu, ze pozostałe czynniki są stałe (ceteris paribus).
Determinanty podaży:
Ceny dóbr oferowanych do sprzedaży
Ceny czynników produkcji
Czynnik czasu: postęp techniczny, nowe technologie
Przewidywania producentów co do zmian cen i popytu w czasie
Warunki naturalne, sezonowość produkcji
Rozmiary eksportu, importu
Polityka państwa
Prawo podaży – im wyższa cena, tym wyższy popyt, gdy cena maleje, popyt spada
Wpływ ceny na podaż:
Elastyczność podaży – względna lub % zmiana podaży wywołana względną lub % zmianą ceny
Rodzaje elastyczności podaży:
Podaż proporcjonalna (jednostkowa)
Es = 1
Podaż elastyczna Es > 1
Podaż nieelastyczna Es < 1
Podaż doskonale nieelastyczna (sztywna) Es = 0
Podaż doskonale elastyczna Es - 唴