TNF (ang. Tumor Necrosis Factor, pol. czynnik martwicy nowotworu, dawniej: kachektyna) - grupa białek z grupy cytokin wydzielanych przez komórki układu odpornościowego. TNF wpływa na aktywność limfocytów oraz na metabolizm innych komórek; może również wywoływać apoptozę w komórkach nowotworowych

TNF-α (ang. Tumor Necrosis Factor, czynnik martwicy guza, czynnik nekrozy nowotworów), kacheksyna lub kachektyna (z łac. cachexio - wyniszczenie, ang. cachectin) - cytokina związana z procesem zapalnym produkowana głównie przez aktywne monocyty i makrofagi oraz w znacznie mniejszych ilościach przez inne tkanki (adipocyty, keratynocyty, fibroblasty, neutrofile, mastocyty oraz niektóre limfocyty).

Z biochemicznego punktu widzenia jest to glikoproteina złożona ze 182 aminokwasów będąca wynikiem obróbki potranslacyjnej 212 aminokwasowego polipeptydu, kodowanego przez gen w pozycji 6p21.3. Istnieją również krótsze lub dłuższe izoformy produkowane przez inne tkanki.

TNF-α wywiera wpływ na komórki łącząc się z odpowiednim receptorem na powierzchni błony komórkowej. Dotychczas zidentyfikowano dwa typy takich receptorów:

0. TNF-R1 (czyli białko p55 - od masy cząsteczki 55 kDa);

1. TNF-R2 (czyli białko p75).

Receptory te znaleziono między innymi na komórkach immunokompetentnych. Pobudzenie tych receptorów pobudza te komórki do produkcji i uwalniania cytokin.

Działanie TNF-α

0. cytotoksycznie względem wielu linii komórek nowotworowych (stąd nazwa)

1. poprzez swoje receptory (o ile są one obecne na komórce nowotworowej) uruchamia kaskadę kwasu arachidonowego prowadzącego do wzrostu wewnątrzkomórkowego stężenia wolnych rodników doprowadzając do śmierci komórek (apoptoza)

2. analogicznie wobec komórek zakażonych patogenami

3. pobudza wątrobę do produkcji białek ostrej fazy w tym CRP

4. zwiększa insulinooporność tkanek obwodowych

5. stymuluje fagocytozę

6. przyciąga neutrofile

Nadmierne wydzielanie TNF-α łączy się ze zwiększoną podatnością na alergie i zapadalnością na astmę. Zaburzenia w produkcji TNFα (zwłaszcza nadmierna produkcja) łączone są z nowotworami oraz innymi chorobami, głównie autoimmunologicznymi (np. z chorobą Leśniowskiego-Crohna). Wyindukowane wydzielanie TNFα może doprowadzić do wyniszczenia nowotworowego.

Wiele zagadnień dotyczących tego białka nie zostało dotąd rozwiązanych.

Leki hamujące aktywność TNF-α (np. Infliksimab, Etanercept, Adalimumab, Certolizumab pegol) stosuje się w leczeniu chorób o podłożu autoimmunologicznym (np. wiele chorób reumatycznych, wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy wspomniana wyżej choroba Leśniowskiego-Crohna).

Cytokiny, są cząsteczkami białkowymi wpływającymi na wzrost, proliferację i pobudzenie komórek biorących udział w odpowiedzi odpornościowej oraz komórek hemopoetycznych. Cytokiny mogą wybiórczo pobudzać odpowiedź komórkową lub humoralną, co w połączeniu z ich ilością (ponad 100 opisanych cytokin i wciąż odkrywane nowe) powoduje, że powstaje niezwykle skuteczny, ale także bardzo skomplikowany i czuły system powiązań pomiędzy komórkami układu odpornościowego, tzw. sieć cytokin. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że cytokiny wpływają nie tylko na leukocyty, ale także na inne komórki organizmu, stymulując powstawanie gorączki, regulując morfogenezę komórek i tkanek, czy też biorąc udział w procesach patologicznych działając cytotoksycznie. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę oddziaływania pomiędzy cytokinami.

Nazewnictwo i podział cytokin

Cechą wspólną dla wszystkich cytokin jest to, że są wydzielane przez leukocyty. Ze względu na komórki, które wydzielają daną cytokinę, każda cytokina może być zaszeregowana do jednej z dwu kategorii:

0. limfokin – cytokin wydzielanych przez limfocyty

1. monokin – cytokin wydzielanych przez monocyty i makrofagi

limfokiny mogą być wydzielane także przez monocyty i makrofagi, zaś monokiny - przez limfocyty. Podziały oparte na funkcji danej grupy cytokin,

0. interleukiny są cytokinami, które umożliwiają komunikację leukocytów ze sobą i pozwalają na wpływ jednych populacji leukocytów na inne i vice versa. Najważniejsze interleukiny to:

1. Interleukina 1 - niezwykle istotna w procesach inicjujących stan zapalny, pobudza wytwarzanie Interleukiny 6

2. Interleukina 2 - bardzo ważna w pobudzeniu limfocytów T oraz komórek NK

3. Interleukina 3 - zaliczana także do cytokin hemopoetycznych, silnie stymuluje krwiotworzenie

4. Interleukina 4 - pobudza podział limfocytów B i kieruje procesem przełączania klas

5. Interleukina 6 - indukuje zapalenie, bierze udział w krwiotworzeniu i uczestniczy w wielu różnych mechanizmach odpornościowych

6. Interleukina 7 - jedna z podstawowych cytokin w limfopoezie

7. Interleukina 8 - cytokina zaliczana również do chemokin, główna cytokina aktywująca neutrofile

8. Interleukina 10 - cytokina immunosupresyjna, uczestniczy w wygaszaniu odpowiedzi odpornościowej i wytwarzaniu immunotolerancji

9. Interleukina 12 - stymuluje komórki NK, limfocyty T oraz bierze udział w polaryzacji immunologicznej

10. Interleukina 18 - efekty podobne do efektów IL-1, działa przez te same receptory

11. cytokiny hemopoetyczne są czynnikami wpływającymi na procesy różnicowania komórek szlaku krwiotworzenia. Można do nich zaliczyć następujące białka:

12. GM-CSF - czynnik stymulujący tworzenie kolonii granulocytów i makrofagów - pobudza powstawanie granulocytów i makrofagów oraz wpływa na limfocyty

13. G-CSF - czynnik stymulujący powstawanie kolonii granulocytów - pobudza tworzenie granulocytów w szpiku

14. M-CSF - czynnik stymulujący powstawanie kolonii makrofagów - pobudza szlak tworzenia monocytów i wpływa na dojrzałe monocyty i makrofagi

15. erytropoetyna - pobudza rozwój erytrocytów

16. SCF - ang. stem cell factor = czynnik komórek macierzystych - wpływa na komórki macierzyste hemopoezy

17. interferony to grupa pięciu cytokin zaangażowanych w obronę przeciwwirusową. Oznaczane są symbolem "IFN" i literą alfabetu greckiego:

18. interferony typu I (oznaczone literami α, β, κ i ω) są wydzielane przez leukocyty i inne komórki zakażone wirusem

19. interferon typu II (IFN-γ) - wydzielany przez limfocyty T, NKT i komórki NK po pobudzeniu antygenem wirusowym

20. chemokiny to cytokiny biorące udział w pobudzeniu leukocytów i wyznaczające gradient chemotaktyczny, którego śladem leukocyty podążają do miejsca zapalenia. Znanych jest ponad 40 ludzkich chemokin, z których najważniejsze to:

21. Interleukina 8 - pobudza neutrofile

22. SDF-1 - czynnik wzrostowy w szpiku kostnym dla prekursorów limfocytów

23. chemokiny z grupy MCP - aktywują limfocyty NK, T, eozynofle, mastocyty i monocyty

24. RANTES - aktywuje limfocyty T pamięci

25. eotaksyna - najsilniejsza chemokina działająca na eozynofile i biorąca udział w patogenezie alergii

26. nadrodzina cząsteczek TNF stanowi ponad 20 cząsteczek białkowych o podobnej budowie, nie wszystkie jednak są cytokinami (mogą to być białka błonowe). Najważniejsze z cytokin tej nadrodziny to:

27. TNF - czynnik martwicy nowotworów - jedna z najważniejszych cytokin prozapalnych i cytotoksycznych

28. limfotoksyny - cytokiny wytwarzane w narządach limfatycznych i biorące udział w sterowaniu swoistą odpowiedzią odpornościową

29. LIGHT - występuje jako cząsteczka błonowa i rozpuszczalna, indukuje apoptozę komórek

30. pozostałe cytokiny - do nich należą te, które nie mieszczą się w schemacie przedstawionym powyżej i są z reguły cytokinami o mniejszym znaczeniu. Najważniejszą cytokiną zaliczaną tutaj jest transformujący czynnik wzrostu (TGF-β), będący obok IL-10 najważniejszą cytokiną hamującą odpowiedź odpornościową.

Jak widać, także powyższy podział nie oddaje w pełni pokrewieństw pomiędzy cytokinami, gdyż interleukiny i czynniki krwiotwórcze są zgrupowane ze względu na podobne funkcje, a nie na podobną budowę. Należy także dodać, że wiele cytokin posiada od kilku do kilkunastu nazw alternatywnych, co jest związane z tym, że ich różnorakie działania opisywano na podstawie różnych eksperymentów, zanim poznano strukturę tych białek. Dlatego np. IL-1 ma ponad 40 alternatywnych nazw, gdyż w jednych doświadczeniach wykazano jej wpływ na limfocyty B, w innych na tymocyty, a w jeszcze innych osteoklasty. Zanim więc opisano strukturę każdego z tych białek i porównano te struktury ze sobą, naukowcy zdążali zwykle nadać już białku własną, oryginalną nazwę.

Podstawowe właściwości

Cytokiny wykazują szereg efektów, które mają ogromne znaczenie dla ich szerokiego i złożonego działania. Najważniejsze z nich to:

0. plejotropowość, czyli zdolność do wielokierunkowego działania. Plejotropowość objawia się tym, że dana cytokina, w zależności od rodzaju komórki i innych czynników obecnych w trakcie jej oddziaływania z komórką może wykazywać różny wpływ na różne komórki. Przykład: IFN-γ hamuje rozwój limfocytów Th2, przyśpiesza natomiast rozwój limfocytów Th1 i aktywuje makrofagi.

1. redundancja – polega ona na tym, że różne cytokiny wpływają jednakowo na daną populację komórek, mogą jednak różnić się wpływem na inne komórki. Przykład: zarówno IFN-α, jak i IFN-β pobudzają komórki NK.

2. synergizm – efekt polegający na dodatnim wpływie obu cytokin na dane zjawisko, przy czym efekt obu cytokin działających jednocześnie jest większy niż w przypadku ich osobnego działania. Efekt ten nie musi być prostą sumą efektów każdej z cytokin. W skrajnych przypadkach cytokiny działając osobno nie wywołują żadnego efektu, podczas gdy działając wspólnie osiągają efekt niezwykle silny. Przykład: IL-6 i IL-7 razem pobudzają limfopoezę silniej niż każda z osobna.

3. antagonizm – to efekt polegający na przeciwstawnym działaniu dwóch lub więcej cytokin. Przykład: TNF jest cytokiną aktywującą wiele rodzajów komórek, zaś TGF-β działa supresyjnie. Gdy zadziałają razem, efekt będzie zależał od tego, która z cytokin występuje w większym stężeniu.

4. sprzężenie zwrotne dodatnie – efekt polegający na tym, że cytokina wydzielana przez jedną komórkę stymuluje wydzielanie innej cytokiny z drugiej komórki. Z kolei ta druga cytokina stymuluje wydzielanie pierwszej. Przykład: makrofagi wydzielają IL-12, działając na komórki NK. Te z kolei w odpowiedzi wydzielają IFN-γ, który pobudza makrofagi do dalszego wydzielania IL-12.

5. sprzężenie zwrotne ujemne polega natomiast na tym, że jedna z cytokin powoduje wydzielanie innej cytokiny, która z kolei hamuje wydzielanie pierwszej z nich. Przykład: wydzielanie IFN-γ przez limfocyty Th1 pobudza makrofagi, które produkują IL-10, hamującą wydzielanie IFN-γ przez komórki Th1.

Do tych efektów należy jeszcze dodać możliwość działania cytokin na komórkę je wytwarzającą (autokrynia), na inną komórkę położoną w pobliżu (parakrynia) oraz na oddalone komórki organizmu poprzez układ krwionośny (endokrynia)

Jak działa sieć cytokin

Sieć cytokin powstaje w wyniku istnienia szeregu cytokin i odpowiadających na ich działanie komórek (lub tkanek) docelowych. Interakcja między nimi zachodzi poprzez łączenie się danej cytokiny ze specyficznym dla niej błonowym receptorem. Receptory odznaczają się bardzo znaczną czułością dlatego stężenia cytokin rzędu pikomoli już wywierają efekt w komórkach docelowych, który polega na wpływie poprzez wewnątrzkomórkowe mechanizmy sygnałowe na ekspresję pewnych genów.
Działanie sieci cytokin polega również na tym, że dana cytokina może wpływać z kolei na wytwarzanie i działanie całego szeregu innych cytokin.
Nie każda komórka jest w stanie reagować na daną cytokinę, nie każda także może tę cytokinę produkować. Działanie sieci cytokin jest zatem uzależnione od wielu czynników, będących kombinacją ilości cytokin, receptorów dla cytokin i rodzajów komórek. Nawet drobne zmiany w jednym miejscu sieci cytokinowej mogą wywoływać całkowicie inne reakcje układu odpornościowego. Jeżeli będziemy mieli np. do czynienia z cytokinami, które wykazują efekt redundancji w stosunku do trzech różnych typów komórek, ale w stosunku do czwartego typu będą wykazywać antagonizm, to w rezultacie ten czwarty typ komórek może wydzielać zupełnie inne cytokiny. One z kolei mogą wpływać na inne komórki, wywołując kolejne efekty. W ten sposób różnica w działaniu na pojedynczy rodzaj komórek może w rezultacie doprowadzić do kolejnej, nieco poważniejszej zmiany, co skutkuje powstaniem całkowicie innej sytuacji niż ta, którą można by otrzymać, stosując na początku drugą cytokinę.

Zastosowanie w terapii

Cytokiny, ze względu na swoją immunomodulującą rolę, są coraz powszechniej stosowane w terapii. Niestety, ich stosowanie nie jest tak proste, jak wydawało się dawniej. Ze względu na złożoność sieci cytokin, wprowadzenie dodatkowej cytokiny lub zmiana stężenia jednej z nich w ustroju może spowodować rozregulowanie całego systemu. Ponadto, plejotropowość cytokin powoduje, że mogą one wykazywać silne efekty uboczne. Niemniej jednak, niektóre cytokiny są już stosowane w terapii lub prowadzi się intensywne badania nad ich wprowadzeniem. Poniżej znajduje się kilka przykładów:

0. wykorzystano już przeciwwirusowe właściwości interferonów, które są stosowane np. w leczeniu zapalenia wątroby typu C

1. IL-1 nie może być stosowana bezpośrednio, gdyż jest silnym stymulatorem procesu zapalnego, próbuje się jednak wykorzystywać jej fragmenty które wykazują zdolności immunomodulujące bez indukowania zapalenia

2. immunosupresyjne efekty IL-10 próbuje się wykorzystać w chorobach o podłożu zapalnym oraz w hamowaniu odrzucania przeszczepu

3. G-CSF może być stosowany w leczeniu niedoboru granulocytów

Interleukina 2 (IL-2) to cytokina będąca najważniejszym czynnikiem wzrostu dla limfocytów T, zwłaszcza cytotoksycznych, oraz komórek NK. Jednocześnie cytokina ta wpływa zwrotnie na odpowiedź odpornościową, gdyż po pobudzeniu limfocytu T indukuje pojawienie się na jego powierzchni cząsteczek umożliwiających apoptozę tej komórki.

Istotna jest także rola IL-2 w polaryzacji immunologicznej – kieruje ona rozwój limfocytów Th0 w stronę limfocytów Th1. Wraz z IL-4 i IL-5 cytokina ta może także pobudzać limfocyty B.

IL-2 może być stosowana w terapii przeciwnowotworowej, nie używa się jej jednak bezpośrednio, lecz do produkcji komórek LAK, mogących zabijać komórki nowotworowe

Interleukina 4 (IL-4) to cytokina produkowana przez limfocyty Th2, mastocyty i bazofile. Wykazuje ona szerokie działanie, wpływając na wiele populacji komórek układu odpornościowego i wykazując efekty antagonistyczne (w większości przypadków) do IFN-γ. Silnie pobudza limfocyty B oraz prowadzi do przełączania klas w kierunku przeciwciał IgE, co jest istotne w patomechanizmie alergii. Wpływa także na limfocyty T, kierując ich rozwój w stronę komórek Th2.

Ze względu na pobudzanie monocytów i makrofagów oraz indukcję wydzielania cytokin prozapalnych IL-4 jest bezpośrednio i pośrednio zaangażowana w tworzenie ogniska zapalnego. Poprzez indukcję wydzielania cytokin wpływających na krwiotworzenie IL-4 może mieć dodatni wpływ na wytwarzanie krwinek.

U człowieka gen kodujący interleukinę 4 położony jest na chromosomie 5, w grupie genów Th-2 (w sąsiedztwie m. in. interleukin 5 i 13), i składa się z czterech egzonów. Ludzka rekombinowana interleukina 4 składa się ze 129 aminokwasów i ma masę ok. 15 kDa. Dzięki alternatywnemu splicingowi omijającemu egzon 2 może powstawać skrócona izoforma tego białka (IL-4 Δ2), która działa antagonistycznie do IL-4 [1]

Interleukina 6 (IL-6) stanowi jedną z najważniejszych i najbardziej wielokierunkowo działających cytokin. Jest wydzielana głównie przez monocyty i makrofagi pod wpływem Interleukiny 1 i innych cytokin prozapalnych. Z jednej strony silnie pobudza procesy zapalne, ale także uczestniczy w zwrotnym hamowaniu wytwarzania TNF.

Spośród wielu różnych właściwości IL-6, najważniejsze to:

0. stymuluje różnicowanie limfocytów B do komórek plazmatycznych

1. aktywuje limfocyty T wraz z IL-1

2. pobudza krwiotworzenie wykazując synergizm z Interleukiną 3

3. jest czynnikiem pirogennym i stymuluje produkcję białek ostrej fazy

Roznice pomiedzy regulacja a kompensacja

kompensacja biol. zastępczość funkcji, przejęcie funkcji utraconego albo chorego narządu przez inny narząd. Np. ludzie ociemniali mają wyostrzone pozostałe zmysły, aby zrekompensować brak wzroku.

Kompensacją rządzą prawa sformułowane przez Anochina:

1. Każdy żywy organizm ma mechanizmy fizjologiczne pozwalające na zastąpienie funkcji różnych narządów, których prawidłowe funkcjonowanie zostało zaburzone.

2. Uruchomienie rezerw kompensacyjnych może nastąpić tylko w sytuacji zaburzenia podstawowych mechanizmów fizjologicznych, które są odpowiedzialne za daną funkcję.

3. Procesy kompensacji zostają uruchomione bez udziału woli i niezależnie od tego, który narząd uległ uszkodzeniu. Ten samoistny proces przeważnie nie jest korzystny dla odzyskania utraconej funkcji i dlatego wymaga sterowania.

4. Powrót i reedukcja utraconych funkcji nie jest procesem trwałym. Dlatego wymaga ona stałej stymulacji poprzez stosowanie korzystnie dobranych bodźców fizjologicznych

regulacja porządkowanie, normowanie; nastawianie (mechanizmu); utrzymywanie na pożądanym poziomie wielkości fiz.

Np temperatura: Zespół mechanizmów fizjologicznych i fizycznych zapewniający stałą temperaturę ustroju nazywa się regulacją cieplną lub termoregulacją. Mechanizmy te polegają na wytwarzaniu oraz oddawaniu ciepła przez ustrój otoczeniu. W procesie regulacji cieplnej organizmu wróżnia się regulację fizyczną i regulację chemiczną.

Regulacja fizyczna polega na oddawaniu przez ustrój ciapła otoczeniu drogą przewodzniea, przenoszenia, promieniowania oraz parowania wody zawartej w pocie

Regulacja chemiczna- to wzmożone wytwarzanie przez organizm ciepła w wypadku znacznej jego utraty lub wyłączenia mechanizmów chroniących ustrój przed oziębieniem. Ciepło powstaje w wyniku wzmożenia przemiany materii oraz skurczów mięśni szkieletowych. Oziębienie powoduje początkowo minimalne i nieodczuwalne skurcze mięśni szkieletowych, po których następują wyraźne i odczuwalne skurcze, określane jako drżenie z zimna. Ilość ciepła wytwarzanego w procesie regulacji chemicznej zależy od temperatury otoczenia.

Np : trawienie, owulacja,

Układ hormonalny jest zbiorem rozmaitych gruczołów i tkanek, które za pomocą związków chemicznych – zwanych hormonami – wydzielanych do krwi, regulują wiele funkcji życiowych organizmu, kontrolują procesy długoterminowe, jak tempo wzrostu, dojrzewanie, przebieg ciąży.

Paraproteinemia

Pojawienie się nowych białek w osoczu krwi (np. w przebiegu szpiczaka mnogiego). W obrazie elektroforetycznym pojawiają się frakcje białkowe normalnie w surowicy nieobecne, są one zwykle nieprawidłowe.

Szpiczak mnogi (szpiczak plazmocytowy, multiple myeloma, myeloma multiplex,

MM) jest złośliwym nowotworem charakteryzującym się patologicznym rozrostem komórek

plazmatycznych w szpiku kostnym. MM jest zatem hematologicznym rozsianym

nowotworem, który bardzo blisko przypomina białaczkę. Patologiczne plazmocyty (patrz

Rycina 1), inaczej zwane komórkami szpiczakowymi, gromadzą się w szpiku kostnym i tylko

rzadko przechodzą do krwi krążącej, jak to ma miejsce w białaczce plazmocytarnej.

Istotne cechy szpiczaka mnogiego wynikają z postępującego gromadzenia się komórek

szpiczakowych na terenie szpiku kostnego powodując:

• Zakłócenie prawidłowej czynności szpiku kostnego najczęściej manifestujące

się poprzez niedokrwistość. Może wystąpić również zmniejszenie liczby

krwinek białych i płytek krwi.

• Uszkodzenie otaczającej kości.

• Uwalnianie białka monoklonalnego (białko M) do krwi krążącej.

• Supresję prawidłowej czynności immunologicznej, odzwierciedlaną przez

zmniejszone stężenia prawidłowych immunoglobulin i zwiększoną podatność

na zakażenie.

Komórki szpiczaka mogą wzrastać również w postaci umiejscowionych guzów lub jako plazmocytoma. Takie plazmocytoma mogą być pojedyncze lub mnogie i ograniczone na terenie szpiku kostnego i kości (szpikowe) lub rozwijać się poza kośćmi, w tkankach miękkich. Plazmocytoma poza kośćmi określa się jako plazmocytoma pozaszpikowe.

W przypadku istnienia licznych plazmocytoma wewnątrz lub na zewnątrz kości, chorobę tę określa się także jako szpiczak mnogi.

Charakterystyczną właściwością komórek szpiczakowych jest wytwarzanie i uwalnianie (lub wydzielanie) białka monoklonalnego do krwi i/lub moczu. Białko monoklonalne nazywane jest również białkiem M, bialkiem szpiczaka, paraproteiną lub białkiem „piku”. Białko monoklonalne określa się jako „pik” w związku z jego charakterystycznym obrazem w elektroforezie białek, technice laboratoryjnej stosowanej do oddzielania i identyfikacji białek

Charakterystyczną właściwością komórek szpiczakowych jest wytwarzanie i uwalnianie (lub wydzielanie) białka monoklonalnego do krwi i/lub moczu. Białko monoklonalne nazywane

jest również białkiem M, bialkiem szpiczaka, paraproteiną lub białkiem „piku”. Białko

monoklonalne określa się jako „pik” w związku z jego charakterystycznym obrazem w elektroforezie białek, technice laboratoryjnej stosowanej do oddzielania i identyfikacji białek.

Zespół Cushinga (łac. syndroma Cushing, ang. Cushing's syndrome) - to zespół objawów chorobowych związanych z występowaniem podwyższonego poziomu kortyzolu (lub innych steroidów nadnerczowych) w surowicy krwi. Najczęstszą przyczyną występowania zespołu Cushinga jest długotrwałe podawanie glikokortykosterydów w leczeniu innych chorób.

Choroba Cushinga (łac. morbus Cushing) - jest stanem chorobowym powodującym identyczne objawy chorobowe, spowodowane jest jednak nadmiernym wydzielaniem ACTH przez gruczolaka przysadki mózgowej.

Objawy chorobowe

0. przyrost masy ciała i w następstwie otyłość; otyłość cushingoidalna - nagromadzenie tkanki tłuszczowej na karku, w okolicach nadobojczykowych, twarzy (tzw. twarz księżycowata) i tułowiu

1. ścieńczenie skóry, szerokie rozstępy na skórze brzucha, ud, pośladków, piersi i niekiedy ramion, o barwie purpurowoczerwonej

2. trądzik, hirsutyzm

3. zaburzenia miesiączkowania

4. zaburzenia emocjonalne (depresja, chwiejność emocjonalna, upośledzenie czynności poznawczych, zaburzenia snu)

5. nadciśnienie tętnicze

6. osteoporoza, złamania kompresyjne kręgów

7. cukrzyca lub nieprawidłowa tolerancja glukozy

8. osłabienie siły mięśniowej związane z zanikiem tkanki mięśniowej spowodowane katabolicznym działaniem glikokortykosterydów

9. charakterystyczna budowa ciała - otłuszczenie twarzy i tułowia i chude kończyny górne i kończyny dolne

10. u dzieci - opóźnienie wzrostu kostnego z następową karłowatością

Przyczyny

0. każde długotrwałe stosowanie glikokortykosterydów (lub ACTH) w przebiegu leczenia innych chorób (np. astma oskrzelowa, RZS, kolagenozy)

1. hiperkortyzolizm endogenny zależny od ACTH

2. guz przysadki wydzielający ACTH (choroba Cushinga)

3. ektopowe wydzielanie ACTH przez guzy hormonalnie czynne (np. rak płuca owsianokomórkowy, rzadziej rakowiak)

4. hiperkortyzolizm niezależny od ACTH

5. gruczolak nadnercza

6. rak nadnercza

7. przerost nadnerczy