ęłęóMuzykoterapia jest swoistą metodą terapeutyczną. Jest to “metoda postępowania wielostronnie wykorzystująca wieloraki wpływ muzyki na psychosomatyczny ustrój człowieka" (Natanson 1979). Poprzez różne elementy i rodzaje, zróżnicowane formy odbierania i uprawiania, muzyka wywiera leczniczy wpływ zarówno na dzieci, jak i osoby dorosłe. Jest jedną z terapeutycznych metod, której celem jest poprawa psychicznej oraz fizycznej kondycji pacjenta poprzez oddziaływanie na niego muzyką. Opiera się ona na założeniu, zgodnie z którym zarówno słuchanie, jak i granie wspomaga proces powrotu do zdrowia. Ponadto w terapii tej muzyka wykorzystywana jest też do niewerbalnych sposobów komunikowania się u osób niezdolnych do wyrażania swoich uczuć i myśli słowami.

Od początków ludzkości muzyka odgrywała istotną rolę w wielu społeczeństwach, towarzysząc obrzędom, służąc jako rozrywka władców, czy też jako sztuka ludowa ku uciesze pospólstwa. Od dawna też znane były terapeutyczne właściwości muzyki, które opisywano już w starożytnych mitach oraz legendach. Uzdrawiacze i szamani niektórych plemion do dziś jeszcze uzdrawiają ciało i ducha swoich "pacjentów" korzystając z niezwykłej energii płynącej z muzyki.Muzykoterapia jest jednymz zajęć, na których realizuje się w pełni program terapii i rehabilitacji na podstawie metody rytmiki E.J. Dalcroze,a i C. Orffa.

ęłęó Związki pomiędzy muzyką a medycyną są tak stare, jak ludzkość i jej historia. Korzenie ich sięgają najniższego stopnia rozwoju cywilizacji, kiedy muzyka jako siła magiczna ujarzmiała siły przyrody, broniła przed chorobą i śmiercią. W okresie antycznej Grecji powstają teorie Pitagorasa, Platona i Arystotelesa o leczniczych właściwościach muzyki. "Pitagoras uważał muzykę za wyraz proporcjonalnego ładu i harmonii kosmosu i twierdził, że pomaga ona człowiekowi uzyskać wewnętrzną harmonię" (Christoph Schwalbe "Leczenie muzyką chorych z nerwicami i zaburzeniami czynnościowymi"). Średniowiecze mało zajmowało się osiągnięciami Greków, nie stworzyło również własnych teorii. Zdecydowany rozwój zainteresowań tymi problemami nastąpił w XVII i XVIII wieku. Pojawiły się też ciekawe koncepcje np. leczenie jatro - muzyką (jatro - wnętrze), której oddziaływanie wg ówczesnych opierało się na fizjologii człowieka oraz istniejących wewnątrz niego siłach transcendentalnych. W XIX wieku niewiele zmieniło się jeżeli chodzi o badania nad wpływem muzyki na organizm.

ęłęó Lecznicze właściwości muzyki znane są już od dawna. Prawdziwy rozkwit muzyki jako formy terapii nastąpił w XX wieku, kiedy to badania w dziedzinie psychologii eksperymentalnej i psychiatrii wykazały wielki walor muzycznych kuracji. Stwierdzono, że muzyka oddziałuje głównie na sferę osobowości człowieka oraz, że może zmieniać stan aktywności systemu nerwowego i wywołać określone zmiany w czynnościach całego organizmu.

Za twórcę współczesnej muzykoterapii uznaje się obecnie szwajcarskiego pedagoga oraz muzykologa Emila Jacques- Dalcroze (1865- 1950), który w swych pracach podkreślał wyjątkowe znaczenie muzyki w procesie wychowania. Po I Wojnie Światowej w Stanach Zjednoczonych w wielu ośrodkach i szpitalach angażowano specjalistów od muzyki, którzy mieli za zadanie pracować z rannymi żołnierzami i pomagać im powracać do zdrowia, grając dla nich lub wspólnie z nimi. Sukces tej terapii był jednym z pierwszych kroków do stworzenia ugruntowanej naukowo metody wykorzystującej muzykę w celu wspomagania leczenia chorych.

Trudno w to uwierzyć, ale dźwięk dociera już do płodu w macicy kobiety czy wtedy, gdy człowiek jest w śpiączce - mówi Swietłana Masgutowa.

ęłęóMuzykoterapia uważana jest obecnie za dziedzinę interdyscyplinarną - łączącą w sobie elementy medycyny, psychologii, pedagogiki muzycznej i estetyki. Jako nauka jest dziedziną młodą. Pierwsze koncepcje teoretyczne w Europie narodziły się na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. W Polsce działa Instytut Muzykoterapii, którego organizatorem i kierownikiem był, od 1972 r. prof. T. Natanson

ęłęóAutorzy teorii muzykoterapii czerpią z różnych koncepcji psychologicznych:

- z założeń psychoanalitycznych (najczęściej); uważają muzykoterapię za jedną z form psychoterapii (Pontvik, Galińska), która umożliwia dotarcie do głęboko ukrytych emocji i konfliktów poprzez zharmonizowanie procesów napięciowo-odprężeniowych, zgodnie z zasadą „iso" (dobranie muzyki podobnej do nastroju psychicznego osoby poddawanej terapii, a następnie modulacje aktywności psychicznej w oparciu o odmienny materiał muzyczny);

- z teorii uczenia się (psychoterapii behawioralnej), nastawionej na likwidację zaburzeń, które według tej teorii są wyuczone; muzykoterapia spełnia rolę środka pomocniczego służącego do wytworzenia wzajemnej więzi między pacjentem a terapeutą;

- z psychoterapii humanistycznej (opartej na założeniach filozofii egzystencjalnej) - tu podkreśla się wartość ludzkiej jednostki i jej zdolności, akceptuje się jej bezpośrednie przeżycia wewnętrzne. Celem muzykoterapii jest trening uwrażliwienia, wzbogacenia życia duchowego (w celu intensyfikacji przeżyć muzycznych w czasie słuchania utworów muzycznych - dodatkowo wykorzystuje dzieła sztuki, barwne oświetlenie, projekcję filmów).

ęłęóW koncepcji Natansona wykorzystanie muzyki w terapii wpływa „na całość psychosomatycznego ustroju człowieka" . Natanson podaje grupy celów psycho- i pozapsychoterapeutycznych - zadań dla muzykoterapii:
1) wzbudzanie pożądanych emocji (uczuć, stanów afektywnych, nastrojów) oraz sterowania nimi;
2) wzbudzanie gotowości do kontaktu oraz inspirowanie i odpowiednio kierunkowane rozwijanie prawidłowej międzyludzkiej komunikacji;
3) wzbogacanie osobowości pacjenta, głównie poprzez doznania estetyczne, wyrabiania w nim postawy twórczej, pomnażanie zasobu jego doświadczeń emocjonalnych i intelektualnych;
4) wpływanie na stan pobudzenia psychomotorycznego oraz napięcia emocjonalnego i mięśniowego;
5) ogólne korzystne wpływanie na stan psychofizycznego samopoczucia;
6) wzbogacenie oraz wspomaganie metod diagnostycznych;
7) wzbudzanie określonych reakcji fizjologicznych (przede wszystkim wegetatywnych) oraz wpływanie na przemiany biochemiczne zachodzące w ustroju" (1992, s. 50-51 i 57).

Według Natansona „muzyka w ramach działań terapeutycznych pełni rolę swego rodzaju leku".Muzyka w sposób dynamiczny zmienia słuchacza (odbiorcę), pobudza go do działania (dziecko, nawet z głębokimi deficytami rozwoju ożywia się, pod wpływem muzyki uaktywnia mięśnie mimiczne, kończyny), skłania do skupienia, a nawet wzruszeń.
Muzyka jest jednym z niewerbalnych sposobów wyrażania siebie. Daje możliwość odbioru miłych i przyjemnych doznań. Może być źródłem kreatywnych zachowań człowieka, inspiracji twórczych. Pomaga w nawiązywaniu kontaktu ze światem, z innymi ludźmi. Przezwycięża smutek i monotonię, daje radość i siłę do pokonania słabości i lęk.

ęłęóMuzykoterapia jako dyscyplina stale rozwijająca się, została podzielona ze względu na sposoby jej wykonywania na następujące rodzaje:

0. kliniczno-diagnostyczna : w zakres, której wchodzą działania podejmowane przez specjalistów dziedziny medycyny

1. naturalna : gdzie podstawowym materiałem muzycznym są dźwięki natury np. szum potoku górskiego, śpiew ptaków, szum morza itp.

2. spontaniczna : będąca wyrazem przeżywanych emocji np. mimowolne wystukiwanie rytmu, nucenie, gwizdanie, pstrykanie palcami

3. adoptowana : wykorzystująca przypadkowy materiał muzyczny np. nadawaną przez radio

profilaktyczna : stosowana w celu zapobiegawczym, wykorzystująca odpowiedni materiał muzyczny w celu zaktywizowania lub uspokojenia pacjenta.

ęłęóMuzyka wpływa na:

0. napięcie mięśni

1. układ krążenia (podwyższa puls)

2. działa na układ pokarmowy i układ oddechowy

3. może obniżać próg wrażliwości myślowej

4. odpowiednio dobraną muzykę stosuje się w łagodzeniu bólu i w czasie zabiegów chirurgicznych, stomatologicznych, w położnictwie i ginekologii

5. oddziaływanie muzyką stosuje się w chorobach psychosomatycznych, a także w rehabilitacji narządów ruchu

W czasie zajęć muzykoterapeutycznych istotny jest sposób prezentowania odtwarzanych utworów. Proponuje się 3 możliwości:

1. Terapeuta odtwarza utwór bez jakichkolwiek komentarzy, bez podawania tytułu utworu kompozytora czy wykonawców. Informacje te podaje się dopiero po odtworzeniu utworu. Chodzi tu o to aby odbiór utworu przez pacjenta był wolny od jakichkolwiek sugestii.

2. Terapeuta podaje dane dotyczące utworu i tytuł, nazwisko kompozytora, krótkie omówienie stylu, epoki przed odtworzeniem utworu. Celem takiego zaprezentowania utworu jest dostarczenie pacjentowi informacji, które mogłyby przybliżyć muzykę tego rodzaju, ułatwić przeżycia określonych doznań estetycznych, budzić zainteresowanie określonym rodzajem muzyki.

3. Terapeuta przed odtworzeniem utworu podaje komentarz zawierający sugestie ukierunkowujące na sposób przeżywania muzyki.

Muzyka aktywizująca: to utwory instrumentalne lub piosenki w umiarkowanym, marszowym tempie. Zaliczamy m.in. takie rodzaje muzyki jak: muzyka rozrywkowa ,rock, pop, jazz, disco, hip-pop.

Muzyka relaksująca: to utwory przede wszystkim instrumentalne o zwalniającym tempie, rozpoznawalnej melodii, miękkim brzmieniu, małej dynamice m.in. muzyka poważna, rozrywkowa, elektroniczna.

W muzykoterapii można wykorzystać każdy rodzaj muzyki, a nie jak kiedyś sądzono - tylko muzykę poważną. Może to być zarówno muzyka marszowa, jazz nowoczesny, muzyka hinduska, ostatnio bardzo popularne nagrania odgłosów natury, które bardzo dobrze wpływają na nasz stan emocjonalny, również popularnie szlagiery, muzyka instrumentalna i cała gama innego rodzaju odgłosów dźwiękowych, które mogą wpływać na:
· ujawnienie i rozładowanie zablokowanych emocji i napięć
· naukę odpoczynku i relaksacji
· usprawnienie funkcji percepcyjno - motorycznych
· uwrażliwienie na muzykę i przyrodę
· wzmocnienie i ułatwienie rehabilitacji, procesu leczenia
· poprawienie kondycji psychofizycznej, wzrost pozytywnego nastawienia do życia i sił witalnych.

ęłęóMUZYKOTERAPIĘ WYKORZYSTUJE SIĘ W CELU:

- Osiągnięcia integracji w grupie, poprawy komunikacji

- Uwrażliwienia na muzykę i przyrodę
- Ujawnienia i rozładowania zablokowanych emocji i napięć
- Nauki odpoczynku i relaksacji
- Usprawnienia funkcji percepcyjno - motorycznych
- Wzmocnienia i ułatwienia rehabilitacji, procesu leczenia
- Poprawienia kondycji psychofizycznej, wzrostu pozytywnego nastawienia do życia i sił witalnych
WSKAZANIA :

- Dzieci nadpobudliwe, lękowe
- Dzieci z trudnościami w nauce czytania i pisania (dyslektycy)
- Z niską koordynacją ruchową, niepełnosprawni ruchowo

- U dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym

ęłęó

Bardzo istotne są cele muzykoterapii:
-terapeutyczne, służące wytworzeniu za pośrednictwem muzyki równowagi pomiędzy sferą przeżyć emocjonalnych a procesami fizjologicznymi. Wszystkie działania pedagogiczne, mające spełniać takie zadanie, powinny być dostosowane do potrzeb i możliwości dziecka.
-ogólnorozwojowe, realizowane dzięki umożliwianiu jednostce zdobywania doświadczeń pod względem poznawczym i emocjonalnym
-cel umuzykalniający i dostarczający uczestnikowi estetycznych wrażeń
-uświadomienie pacjentowi jego przeżyć wypartych do podświadomości i ich odreagowanie w postaci psychokatharsis

ęłęóMuzyka stworzona przez naturę-(muzykoterapia naturalna, w której podstawowym materiałem muzycznym są dźwięki przyrody).
Muzyka, ta jest naukowo opracowana i skomponowana. Utwory zawierają naturalne dźwięki przyrody wkomponowane w subtelne melodie w fizjologicznym, zgodnym z zegarem biologicznym rytmie 60 uderzeń na minutę. Dźwięki przyrody (Szum lasu i fal morskich, szmer strumieni i śpiew ptaków, wiatr, śpiew delfinów, trzask ognia z kominka i wiele innych) nagrane to ciszej to głośniej - splecione są z nastrojowymi melodiami

ęłęó*ESTETOTERAPIA-(terapia poprzez doznania):”Strumień górski”, ”Zachód słońca”, ”Lato”, ”Kojący śpiew ptaków”
*TALASOTERAPIA-(terapia poprzez obcowanie z morzem):”Nurkowanie z delfinami”, ”Zima”
*HORTIKULOTERAPIA-(terapia poprzez przebywanie w ogrodzie): ”Wiosna”, „Lato”
*SILVOTERAPIA-(terapia poprzez obcowanie z lasem): „Jesień”, „Cztery pory roku”, „Kojący śpiew ptaków”.
Muzykoterapia wymaga zapewnienia następujących warunków:
-właściwy dobór muzyki,
-pora(godziny ranne, południowe lub wieczorne),
-częstotliwość(w zależności od stanu zdrowia),
-czas trwania seansu lub całej terapii.
Prawidłowo przeprowadzona sesja w procesie muzykoterapeutycznym powinna przebiegać następująco:
1)FAZA ODREAGOWANIA-polegająca na wykonywaniu krótkich i szybkich ćwiczeń ruchowych, mających na celu zmniejszenie napięcia psychofizycznego;
2)FAZA RYTMIZACJI- zawierająca w sobie ćwiczenia muzyczno-ruchowe z udziałem instrumentów perkusyjnych, mająca na celu pogłębienie odreagowania i zintegrowania grupy;
3)FAZA UWRAŻLIWIENIA-odbywająca się podczas ćwiczeń z zakresu pantomimy i psychodramy muzycznej. Jej celem jest uwrażliwienie percepcji słuchowej uczestników i wdrożenie do ekspresyjnego wyrażania uczuć poprzez wykonywanie prac plastycznych. Ćwiczenia te służą zarówno rozwijaniu wyobraźni, jak i wzbogaceniu sfery uczuciowej. Mają na celu usprawnienie umiejętności komunikacyjnych dzięki stwarzaniu możliwości do wypowiedzenia się różnymi środkami przekazu;
4)FAZA RELAKSACJI-Z elementami wizualizacji polegającą na wywoływaniu określonych obrazów i wizji. W fazie tej celem jest poprawa sprawności ruchowej i redukcja napięcia nerwowego;
5)FAZA AKTYWIZACJI-polegająca na wysłuchiwaniu utworów i analizowaniu swojego nastroju oraz wywoływaniu procesów wyobrażeniowych skłaniających uczestników do dyskusji.
W muzykoterapii ważny jest kontakt pacjenta z terapeuta, dlatego też muzykoterapeuta powinien dysponować fachową wiedzą z zakresu psychologii i psychopatologii, znajomością tworzywa muzycznego i jego oddziaływania na człowieka oraz umiejętnością ustalania granic oddziaływań, by nie spowodować negatywnych skutków. Muzykoterapeuta może być wychowawca lub nauczyciel umiejący prowadzić bardzo wnikliwy dialog o charakterze muzycznym. Nie może on jednak być muzykiem profesjonalnym, gdyż takie osoby nie traktują muzyki jako środka terapeutycznego. Najlepiej gdyby był on jednocześnie terapeutą, muzykiem i pedagogiem. Terapeuta podczas ćwiczeń powinien stać się równorzędnym partnerem, przejawiać empatyczne zachowanie; powinien posiadać dobrą prezentacje, być odpowiedzialny, uważny, gotowy do działania, zdecydowany. Cecha pożądana u muzykoterapeuty jest elastyczność pozwalająca na dostosowanie się do sprawności intelektualnej i fizycznej uczestników.

W psychoterapii muzyka będąc językiem uniwersalny, ułatwia psychoterapeutom komunikowanie się z chorymi, którzy nie potrafią wyrazić swoich odczóć słowami. Terapia muzyką jest szczególnie skuteczna, gdy chodzi o dzieci autystyczne oraz małych chorych z zaburzeniami emocjonalnymi.

W wychowaniu specjalnym stosownie muzyki przyczynia się do poprawy kordynacji ruchowej u dzieci z urazami neurologicznymi. Równie pozytywne efekty daje stosowanie muzyki u dzieci niewidomych i głuchych. Włączenie jej do zajęć grupowych ułatwia nawiązanie kontaktów międzyludzkich.

Muzykoterapia jest jednym zajęć, na których realizuje się w pełni program terapii i rehabilitacji na podstawie metody rytmiki E.J. Dalcroze,a i C. Orffa.

Rehabilitacja i muzykotrapia dzieci słabowidzących i niedowidzących na oddziale okulistycznym.

Młodzież i dzieci słabowidzące i niedowidzące żyją w warunkach defektu wzroku, co wywiera wpływ na rozwój niemal całej osobowości.Niesprawność wzrokowa jest m.in źródłem ograniczenia zakresu wykonywanych ruchów, samodzielnej orientacji oraz poruszania się w przstrzeni. Zajęcia muzykoterapeutyczne o charakterze profilaktyczno- korekcyjnym obejmują tylko pewien zakras rehabilitacji ruchowej, ale dają szansę rozładowania emocjonalnego i potencjału twórczego na bazie wychowania i edukacji.Na podstawie metody rytmiki E.J. Dalcrozea lub C. Orffa wykorzystuje się wszelkie walory muzyki. Przez rozmaitości ćwiczeń rytmicznych, gier i zabaw przy muzyce wyrabiamy u dzieci pewność i kordynację ruchów oraz lepsze wyczucie orientacji przestrzennej. Dzieci z wadami wzroku w przeżywaniu muzki są bardzo spontaniczne, łatwo uzewnętrzniają emocje,a nawet nie potrzebują przewodnika.Dlatego też trzeba umiejętnie operować materiałem muzycznym, aby opanować zróżnicowanie, skrajne reakcje u dzieci wywołane barwą, dynamiką czy motyryką dźwięku.

Warunki prowadzenia zajęć muzyoterapełtycznych z dzićmi niesprawnymi ruchowo i słabowidzącymi.

Grupy na zajęciach rehabilitacyjno-muzykoterapełtycznych składają się zwykle z 4-8 dzieci.Zajęcia te oprócz muzykoterapełty wymagają pomocy rehabilitanta przy prezentacji ruchu. formowaniu i korygowaniu ruchuw czasie których stosuje się obserwację dotykową.Dzieci z wadami wzroku są bardzo czułe na dźwięki.Podczas prowadzenia zajęć należy właściwie operować głosem(nadawać mu odpowiednią intonację), ponieważ jest to środek komunikacji z dziećmi, wysyłający także informacją o nastroju i usposobieniu prowadzącego.

Gabinet muzykoterapeutyczy.

Pomieszczenie przeznaczone do prowadzenia zajęć muzycznych i sensów muzykoterapeutycznych stanowi warunek w dużej mierze decydujący o skuteczności działania.

Pomieszczenie powinno być przestrzenne, o nie męczącej akustyce, bez pogłosu, dobrze odizolowane od sąsiednich pomieszczeń, z których mogą dochodzić dodatkowe hałasy, głosy i szumy.Otoczenie ścian i wyposażenie powinny stwarzać ciepły i pogodny nastrój. Ze względów bezpieczeństwa sala musi być bez słupów, stopni, wystających kantów, dobrze oświetlona, na oknach mieć zamontowane rolety lub żaluzje, które można zasunąć gdy zachodzi taka potrzeba.

ęłęóMuzykoterapia jest wykorzystaniem muzyki i/lub jej elementów (dźwięk, rytm, melodia, harmonia) przez muzykoterapeutę i pacjenta, klienta lub grupę w procesie zaprojektowanym dla ułatwienia komunikacji, uczenia się, mobilizacji, ekspresji, koncentracji fizycznej, emocjonalnej, intelektualnej i poznawczej w celu rozwoju wewnętrznego potencjału oraz rozwoju lub odbudowy funkcji jednostki, aby mogła ona osiągnąć lepszą integrację intra- i interpersonalną a w konsekwencji lepszą jakość życia.”