Ad. 9 Pojęcie pomocy społecznej – definicje, różnice pomiędzy opieką a pomocą społeczną, pomoc społeczna w ujęciu wąskim i szerokim, system zabezpieczenia społecznego i miejsce pomocy społecznej w jego ramach, podstawy prawne pomocy społecznej.

POJĘCIE POMOCY SPOŁECZNEJ I OPIEKI SPOŁECZNEJ

Ustawa o opiece społecznej z 1923 r. - opieka społeczna to zaspokajanie ze środków publicznych niezbędnych potrzeb życiowych tych osób, które trwale lub chwilowo własnymi środkami materialnymi, lub własną pracą uczynić tego nie mogą - opieka społeczna nastawiona jest jedynie na zaspokajanie potrzeb bytowych.

Ustawa o pomocy społecznej z 1990 r. - pomoc społeczna to instytucja polityki społecznej państwa mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnej sytuacji życiowych, której nie mogą pokonać, wykorzystując własne zasoby, możliwości i uprawnienia - zaspokaja niezbędne potrzeby bytowe i życiowe.

CEL POMOCY SPOŁECZNEJ: aktywne wsparcie potrzebujących, świadczone w przypadkach, w których jednostka nie jest w stanie sama sobie poradzić. Do jej udzielenia zobowiązane jest państwo jako forma organizacji całego społeczeństwa. Pomoc dotyczy strefy materialnej i niematerialnej, a w szczególności ma służyć temu, aby korzystający z niej mógł samodzielnie przeciwstawić się trudnościom życiowym. Pomoc ma polegać na aktywnej postawie w jej udzieleniu poprzez wyszukiwanie potrzeb i dążenie do ich zaspokojenia na zasadzie równości i godności korzystającego i świadczącego. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

Ujęcie wąskie - akt normatywny - regulacje dotyczące zasad ogólnych i celów rodzaju świadczeń oraz zasad i trybu ich udzielania, organizacji pomocy społecznej i reguł związanych z postępowaniem kontrolnym.

Ujęcie szerokie - unormowania, za pomocą których ze środków publicznych przyznawane są nieekwiwalentne świadczenia służące zaspokajaniu niezbędnych potrzeb osób i rodzin, które własnym staraniem nie są w stanie przezwyciężyć występującej potrzeby. Ustawodawca może w tym zakresie dokonywać dowolnych zmian poprzez modyfikację charakteru ustawy.

Wzajemne relacje między pomocą społeczną w ujęciu wąskim i szerokim - ustawa o pomocy społecznej to akt o charakterze generalnym, wprowadzający "zasady ogólne" stosowania pomocy społecznej, inne akty zawierające unormowania z zakresu pomocy społecznej o charakterze szczegółowym mają pierwszeństwo. Grupy unormowań prawnych funkcjonują obok siebie i nie występują między nimi żadne formalne relacje.

SYSTEMY POMOCY SPOŁECZNEJ - regulacje, których pomoc kierowana jest do obywateli danego kraju niebędących w stanie własnym staraniem zaspokoić niezbędnych potrzeb oraz rozwiązania ich; pomoc adresowana jest też do ściśle określonych grup osób celem zaspokojenia występujących u nich potrzeb.Pomoc dzieli się na: uniwersalną, adresowaną i grupową.

Grupy krajów realizujące charakterystyczne modele pomocy społecznej:

1. System selektywny - świadczenia społeczne przyznawane po sprawdzeniu sytuacji dochodowej osoby ubiegającej się o jego przyznanie. Świadczenia mają charakter opiekuńczy i przyznawane są na podstawie zunifikowanych standardów z uwzględnieniem kryterium dochodowego, część dochodów jest pomijana, świadczenia są na stosunkowo wysokim poziomie. Programy adresowane do określonych grup społecznych. Zadania z zakresu pomocy społecznej realizują podmioty administracji lokalnej i organy administracji rządowej. (Australia, Nowa Zelandia)

2.System rozbudowany - za zaspokojenie potrzeb materialnych każdy jest odpowiedzialny sam, może korzystać z pomocy rodziny. Federalne programy pomocy społecznej i świadczenia przyznawane w ramach regulacji obowiązujących w poszczególnych stanach. Wartość przyznawanych świadczeń stosunkowo niewielka, dochody brane pod uwagę zawierają liczne wyłączenia i nie są uwzględniane przy kontroli sytuacji majątkowej. Korzystanie ze świadczeń wiąże się z obniżeniem statusu społecznego.(USA)

3. Welfare states ze zintegrowaną siatką bezpieczeństwa socjalnego - pomoc społeczna to funkcja uzupełniająca systemu ochrony socjalnej dla niemających świadczeń ubezpieczeniowych lub mających je w niewystarczającej wysokości. Świadczenia adresowane są do szerokich grup społecznych, na stosunkowo wysokim poziomie. Weryfikacja dochodów uprawniających do skorzystania ze świadczeń, wiele źródeł przychodów branych pod uwagę, w odniesieniu do niektórych świadczeń występują szersze zwolnienia. Świadczenia realizowane są przez podmioty lokalne i odpowiednio przygotowane organy rządowe. (Irlandia, Kanada, Wielka Brytania)

4.System dualny - pomoc społeczna przysługuje osobom znajdującym się w potrzebie, zwłaszcza gdy nie przysługują im świadczenia ubezpieczeniowe bądź uprawnienia te wygasły, z uwzględnieniem na zasady pomocniczości. Świadczenia adresowane do wszystkich potrzebujących. Świadczenia kierowane do wybranych grup społecznych. Przy przyznawaniu świadczeń obowiązują ogólnokrajowe standardy, jednostki lokalne mogą wprowadzać niewielkie odstępstwa. Zadania z zakresu pomocy społecznej pełnią podmioty samorządowe funkcjonujące na poziomie gmin i regionów, zadaniem państwa jest wprowadzanie regulacji o charakterze ogólnokrajowym. Przy ubieganiu się o świadczenie brana pod uwagę jest większość dochodów, niekiedy pomija się wysokość otrzymanej pomocy przy obliczaniu. (Belgia, Francja, Niemcy)

5.System rezydualny - pomoc społeczna ma niewielkie znaczenie i realizowana jest przez jednostki lokalne, które określają poziom świadczeń wykorzystując zalecenia o charakterze ogólnokrajowym. Ze świadczeń mogą korzystać wszyscy obywatele, pomoc ma na celu integrację społeczną świadczeniobiorców. Ustalanie sytuacji dochodowej i majątkowej osoby ubiegającej się o pomoc uwzględnia wszelkie dochody łącznie z otrzymanymi formami świadczeń społecznych i wygranych losowych. Akcentuje się niezbędność wcześniejszego wykorzystania własnego majątku przed otrzymaniem świadczenia. (kraje nordyckie bez Norwegii i Holandii)

6. System rudymentarny - system pomocy ludziom nie jest rozwinięty, świadczenia przysługują wybranym grupą społecznym, głównie osobom starszym i niepełnosprawnym. Obowiązek realizacji zadań jest w rękach władzy lokalnej, przyznawane świadczenia są na niskim poziomie, niewystarczającym do zaspokojenia niezbędnych potrzeb. Regiony dysponują możliwościami w zakresie dyferencjacji poziomu dochodów, przewiduje się świadczenia gwarantujące dochód minimalny. Znaczenie ma pomoc organizowana przez podmioty niepubliczne. (kraje południowej Europy, Turcja)

7. System zdecentralizowany (dyskrecjonalny) - zasada pomocniczości, zwłaszcza w zakresie wykorzystania możliwości przezwyciężenia trudnej sytuacji za pomocą środków pochodzących od rodziny i osób zobowiązanych. Praca socjalna jako instrument pozwalający na przezwyciężenie trudnej sytuacji życiowej. Świadczenia na stosunkowo wysokim poziomie, korzysta z nich ograniczony krąg adresatów. Pracownicy administracji przy przyznawaniu świadczeń mają dużą swobodę i władzę. Za udzielanie pomocy odpowiadają władze lokalne i przyznają ją w ramach zindywidualizowanej procedury z uwzględnieniem kryterium dochodowego i sytuacji materialnej. (Austria, Szwajcaria, Norwegia)

8. System scentralizowany dyskrecjonalny - system świadczeń jest ogólnokrajowy z niewielkimi równicami lokalnymi. Nie ma programów adresowanych do poszczególnych grup społecznych. Świadczenia mają charakter pomocy celowej zmierzającej do zaspokojenia określonej zgłoszonej potrzeby w zakresie pokrycia kosztów utrzymania, pomocy mieszkaniowej czy medycznej. Kluczową rolę pełni kryterium dochodowe uprawniające do otrzymania świadczeń. Adresaci świadczeń należą do najniższych warstw społecznych. (Japonia)

MIEJSCE POMOCY SPOŁECZNEJ W SYSTEMIE PRAWA

Podstawowe grupy poglądów:

*uznający pomoc społeczną za część zabezpieczenia społecznego wchodzącego w zakres szeroko rozumianego prawa pracy. Przedstawicie tych dyscyplin prawniczych, którzy są związani z prawem pracy i zabezpieczeniem społecznym, postrzegają pomoc społeczną jako część składową zabezpieczenia społecznego wchodzącego w zakres prawa pracy. Aktualne opracowania prawa pracy nie poruszają tego zagadnienia.

*uznający pomoc społeczną za część materialnego prawa administracyjnego - głównie przedstawiciele nauki prawa administracyjnego, w których podejściu jest wiele odmienności.

*przyznający pomocy społecznej status samodzielnej gałęzi prawa - prawo pomocy społecznej stanowi odrębny dział prawa w ramach powstającej nowej gałęzi prawa socjalnego obejmującego różne prawa.

Podobieństwa w poglądach: pomoc społeczną realizują organy administracji publicznej przy wykorzystaniu form działania właściwych tej administracji, więc jest częścią prawa publicznego. Zaliczanie pomocy społecznej do zabezpieczenia społecznego jako jednego z trzech elementów wyodrębnianej triady form jego realizacji.

Zabezpieczenie społeczne - ogół świadczeń wypłacanych na podstawie przysługującego uprawnionym roszczenia w odniesieniu do świadczeń o charakterze ubezpieczeniowym i zaopatrzeniowym, jak i świadczenia udzielane w ramach pomocy społecznej. Na zabezpieczenie społeczne składają się: ubezpieczenia społeczne, zaopatrzenie społeczne i pomoc społeczna oraz wsparcie społeczne - zaspokajanie określonych potrzeb lub świadczenia, dla osób znajdujących się w określonej sytuacji.