Kalendarium

WYDARZENIA HISTORYCZNE 1939

ŻYCIE LITERACKIE

l IX — agresja niemiecka. 17 IX — wkroczenie do Polski wojsk radzieckich.

30 IX - - powstanie rządu emigracyj­nego RP we Francji.

6 XI — w Krakowie zostają aresztowa­ni profesorowie Uniwersytetu Jagielloń­skiego.

grudzień — pierwsza hitlerowska akcja eksterminacyjna w Wawrze pod War­szawą (ginie ponad 100 osób).

Opuszczają kraj:

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Maria Kuncewiczowa Jan Lechoń Julian Tuwim Kazimierz Wierzyński (w Argentynie pozostaje Witold Gom­browicz).

Ponoszą śmierć: Józef Czechowicz

Stanisław Ignacy Witkiewicz (śmierć sa­mobójcza w dniu agresji radzieckiej).

1940

Powstają pierwsze obozy koncentracyj­ne w Oświęcimiu, Stutthofie i Treblin-ce; początek akcji eksterminacji Ży­dów - - powstają getta w większości miast polskich.

Na emigracji tomy poetyckie, m.in. An­toniego Słonimskiego Alarm i Kazimie­rza Wierzyńskiego Barbakan warszaw­ski.

Masowe zsyłki do gułagów ludności polskiej zamieszkałej na terenach oku­powanych przez Związek Radziecki; zbrodnie ludobójstwa na Polakach przetrzymywanych w obozach w Ko-zielsku, Starobielsku i Ostaszkowie.

22 VI — kapitulacja Francji.

13 VIII — początek „bitwy o Anglię".

W kraju pierwsze konspiracyjne tomy poetyckie, m.in. Czesława Miłosza Wiersze oraz Krzysztofa K. Baczyńskie-go Zamknięty echem i Dwie miłości.

Liczne aresztowania pisarzy polskich przez NKWD, m.in. Władysława Bro-niewskiego i Aleksandra Wata (we Lwowie). Gustaw Herling-Grudziński, zatrzymany koło Grodna, zostaje zesła­ny do łagru pod Archangielskiem.

19— Literatura polska po 1939

289

Kalendarium

1941

22 VI — inwazja armii hitlerowskiej na ZSRR.

30 VII układ Sikorski—Majski,

gwarantujący m.in. amnestię dla Pola­ków więzionych w ZSRR.

Emigracyjne tomy poetyckie Marii Pa-wlikowskiej-Jasnorzewskiej Goląb ofiar­ny i Kazimierza Wierzyńskiego Ziemia-- w Uczy ca.

1942

14 II -- powstaje Armia Krajowa.

kwiecień - - pierwszy numer „Sztuki i Narodu".

Konspiracyjne tomy poetyckie, m.in. Krzysztofa K. Baczyńskiego Modlitwa i Wiersze wybrane oraz Tadeusza Bo-rowskiego Gdziekolwiek ziemia.

Ponoszą śmierć:

Bruno Schulz

Janusz Korczak — pedagog

pisarz.

1943

19 IV - - wybuch powstania w getcie warszawskim.

Emigracyjny tom wierszy Władysława Broniewskiego Bagnet na broń.

28 XI—l XII — konferencja w Tehera­nie z udziałem Winstona Churchilla, Franklina Roosevelta i Józefa Stalina.

Ponoszą śmierć:

5 VI Wacław Bojarski

12 XI Andrzej Trzebiński (w ulicznej

egzekucji).

31 XII—l I 1944 — powołanie w War­szawie Krajowej Rady Narodowej; przewodniczącym zostaje Bolesław Bie-rut.

1944

maj — udział II Korpusu gen. Włady­sława Andersa w bitwie o Monte Cas-sino.

21 VII — w Moskwie powstaje Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego.

W powstaniu warszawskim giną: 4 VIII Krzysztof K. Baczyński 16 VIII Tadeusz Gajcy. Od ran odniesionych w powstaniu war­szawskim umierają: Juliusz Kaden-Bandrowski Karol Irzykowski.

290

Kalendarium

l VIII — wybuch powstania warszaw­skiego.

Stopniowe odradzanie się życia litera­ckiego; zaczyna ukazywać się „Odro­dzenie".

W kraju tomy poetyckie, m.in: Juliana Przybosia Póki my żyjemy, Mieczysła­wa Jastruna Godzina strzeżona.

W Rzymie Wspomnienia starobielskie Józefa Czapskiego.

1945

19 I - - rozwiązanie Armii Krajowej rozkazem gen. Leona Okulickiego.

Zaczynają ukazywać się tygodniki „Ku­źnica" oraz „Tygodnik Powszechny".

4—11 II konferencja w Jałcie

z udziałem Winstona Churchilla, Frank-lina Roosevelta i Józefa Stalina.

V — kapitulacja Niemiec.

W kraju tomy poetyckie, m.in. Czesła­wa Miłosza Ocalenie oraz Juliana Przy­bosia Miejsce na ziemi. Tom opowiadań Jerzego Andrzejew-skiego Noc, Seweryny Szmaglewskiej wspomnienia obozowe Dymy nad Bir-kenau.

17 VII początek konferencji w

Poczdamie z udziałem Harry'ego Tru-mana, Józefa Stalina i Winstona Chur­chilla (po wyborach w Wielkiej Brytanii premierem zostaje Clement Attlee).

Na emigracji zbiór wierszy Jana Lecho-nia Aria z kurantem i Melchiora Wań-kowicza pierwszy tom Bitwy o Monte Cassino.

W Anglii umiera Maria Pawlikowska--Jasnorzewska.

Powracają do Polski: Władysław Broniewski Ksawery Pruszyński Leon Schiller.

1946

Początek „zimnej wojny".

l VI — w Krakowie ukazuje się pierw­szy numer miesięcznika „Znak".

30 IX - - zakończenie procesu głów­nych zbrodniarzy hitlerowskich w No­rymberdze (wydano 11 wyroków śmie­rci).

l 19'

W kraju tomy poetyckie, m.in.: Mieczy­sława Jastruna Rzecz ludzka, Antonie­go Słonimskiego Wiek klęski, Leopolda Staffa Martwa pogoda. W prozie dominuje tematyka wojenna: zbiór opowiadań Wojciecha Żukrow-

291

Kalendarium

skiego Z kraju milczenia, Jarosława Iwaszkiewicza Stara cegielnia, Mlyn nad Utratą. Rozwija się literatura fak­tu: Medaliony Zofii Nałkowskiej. Debiutują: Kazimierz Brandys Drew­niany koń oraz Stanisław Dygat Jezioro Bodeńskie.

Dramat Jerzego Szaniawskiego Dwa teatry.

Na emigracji tom poetycki Kazimierza Wierzyńskiego Krzyże i miecze. Pierwsze literackie dokumenty zbrodni radzieckich: Beata Obertyńska W domu niewoli (książka opublikowana w Rzy­mie).

Powracają do Polski: Tadeusz Borowski Konstanty I. Gałczyński Julian Tuwim.

1947

styczeń — po sfałszowanych przez ko­munistów wyborach utworzenie Sejmu Ustawodawczego.

lipiec — w Rzymie ukazuje się pierwszy numer polskiego miesięcznika emigra­cyjnego „Kultura".

19 II - - przyjęcie przez Sejm ustawy o małej konstytucji.

5 VI — przedstawienie na Uniwersyte­cie w Harvardzie Planu Marshalla (po­moc ekonomiczna dla Europy zamiast walki militarnej z ZSRR). Plan odrzu­cony przez „blok wschodni".

W kraju tom poetycki Tadeusza Róże-wicza Niepokój.

W prozie: Jarosław Iwaszkiewicz Nowe­le wloskie, Antoni Gołubiew Boleslaw Chrobry (t. l i 2), Kornel Filipowicz Krajobraz niewzruszony.

Powraca do Polski Kazimiera Iłłakowi-czówna.

1948

14 V proklamowanie powstania

państwa Izrael.

31 X — biskup Stefan Wyszyński zo­staje arcybiskupem gnieźnieńsko--warszawskim i prymasem Polski.

W kraju tomy poetyckie, m.in.: Zacza­rowana dorożka Konstantego I. Gał-czyńskiego, Czerwona rękawiczka Ta­deusza Różewicza.

Powieść Jerzego Andrzejewskiego Po-piól i diament; zbiory opowiadań Ta­deusza Borowskiego Kamienny świat oraz Pożegnanie z Marią.

292

Kalendarium

grudzień — zjazd zjednoczeniowy PPR i PPS; powstanie PZPR; Bolesław Bie-rut I sekretarzem.		W Londynie ukazuje się książka Zbrod­nia katyńska w świetle dokumentów ze wstępem gen. Władysława Andersa.

1949

20 I -- powstanie RWPG.

l X — proklamowanie Chińskiej Repu­bliki Ludowej.

styczeń — zjazd w Szczecinie Związku Zawodowego Literatów Polskich; po­wołanie ZLP; realizm socjalistyczny ja­ko kryterium oceny i norma estetyczna.

19 IV — otwarcie Instytutu Kultury Polskiej w Londynie, miejsca reprezen­tacji kultury emigracyjnej.

W kraju zbiór poetycki Juliana Tuwi-ma Kwiaty polskie. Poezja socrealistycz­na, m.in.: Stocznia Witolda Wirpszy, Slowo o Stalinie Władysława Broniew-skiego.

Dramat Leona Kruczkowskiego Niem­cy.

W Paryżu Na nieludzkiej ziemi Józefa Czapskiego.

1950

14 IV — podpisanie porozumienia mię­dzy rządem polskim i episkopatem.

25 VI -- początek wojny koreańskiej: pierwszej zbrojnej konfrontacji bloku komunistycznego z Zachodem.

W kraju Pięć poematów Tadeusza Ró-żewicza oraz Wiersze zebrane Leopolda Staffa.

Powieści produkcyjne, m.in.: Przy bu­dowie Tadeusza Konwickiego, Traktory zdobędą wiosnę Witolda Zalewskiego.

Tygodnik „Odrodzenie" i „Kuźnica" połączone w pismo „Nowa Kultura".

1951

31 VII • - aresztowanie Władysława Gomułki; liczne procesy polityczne; ni­szczenie podziemia niepodległościowe­go.

3 VII — samobójcza śmierć Tadeusza Borowskiego.

W kraju poezja socrealistyczna, m.in: Strofy o planie 6-letnim Jana Brzechwy i Serce partii Tadeusza Kubiaka.

293

Kalendarium

Proza: Bieg do Fragala Juliana Stryj-kowskiego, Alchemia słowa Jana Paran-dowskiego.

Na emigracji zbiór poetycki Kazimierza Wierzyńskiego Korzec maku oraz Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.

Powraca do Polski Antoni Słonimski.

1952

22 VII — uchwalenie Konstytucji PRL.

W kraju tomy poetyckie, m.in.: Mieczy­sława Jastruna Poemat o mowie pol­skiej, Wisławy Szymborskiej Dlatego żyjemy, Konstantego I. Gałczyńskiego Wit Stwosz.

W prozie, m.in.: Igor Newerly Pamiąt­ka z Celulozy, Wojciech Żukrowski Dni klęski.

1953

5 III -- umiera Józef Stalin.

lipiec — podpisanie rozejmu w Korei.

17 IX — Nikita Chruszczow zostaje I sekretarzem KC KPZR.

26 IX — aresztowanie prymasa kardy­nała Stefana Wyszyńskiego.

Na emigracji tom poetycki Czesława Miłosza Światio dzienne. W paryskiej „Bibliotece Kultury", jako tom pierwszy, powieść Trans-Atlantyk oraz dramat Ślub Witolda Gombrowi­cza. W tej bibliotece także Zniewolony umyśl Czesława Miłosza. W Londynie rozpoczyna działalność wydawniczą Biblioteka Polska.

Zmarli:

Kornel Makuszyński Konstanty I. Gałczyński Julian Tuwim.

1954

13 XII — zwolnienie z więzienia Wła­dysława Gomułki.

W kraju tomy poetyckie, m.in.: Leopol­da Staffa Wiklina, Jarosława Iwaszkie-wicza Warkocz jesieni. W prozie: Leopold Buczkowski Czarny potok, Hanna Malewska Przemija po­stać świata, Jerzy Szaniawski Profesor Tutka.

294

Kalendarium

Zmarli:

Leon Schiller — reżyser Zofia Nałkowska Ludwik Solski — aktor.

1955

14 V -- powstanie Układu Warszaw­skiego.

8—23 VII konferencja Wielkiej

Czwórki (ZSRR, USA, Anglia, Franc­ja) uznana za koniec „zimnej wojny".

W kraju tomy poetyckie, m.in: Mieczy­sława Jastruna Poezja i prawda, Juliana Przybosia Najmniej slów. 21 VIII -w „Nowej Kulturze" Adam Ważyk pu­blikuje Poemat dla doroslych. Proza: Maria Dąbrowska opowiadania Gwiazda zaranna, Jerzy Andrzejewski Zloty lis, Jan Józef Szczepański Polska jesień, Leopold Tyrmand Z/y.

Na emigracji: Józef Mackiewicz Droga donikąd, Czesław Miłosz Dolina Issy, Teodor Parnicki Koniec „Zgody Naro­dów".

30 IV - - inauguracja Teatru na Tar-czyńskiej.

Zmarli:

Tadeusz Sygietyński kompozytor Aleksander Zelwerowicz — aktor i re­żyser.

1956

luty — XX zjazd KPZR; referat Nikity Chruszczowa o zbrodniach stalinow­skich.

12 III — w Moskwie umiera Bolesław Bierut.

czerwiec — protesty robotników w Po­znaniu; 28 VI - - krwawe stłumienie manifestacji robotniczej (ginie 75 osób - dane oficjalne).

W kraju debiuty poetyckie: Miron Bia-łoszewski Obroty rzeczy, Jerzy Harasy-mowicz Cuda, Zbigniew Herbert Struna światla, Stanisław Grochowiak Ballada rycerska. Kontynuacje poetyckie, m.in.: Władysław Broniewski Anka, Mieczy­sław Jastrun Gorący popiół, Tadeusz Nowak Prorocy już odchodzą. W prozie debiut książkowy Marka Hłaski Pierw­szy krok w chmurach; Jarosław Iwasz-kiewicz publikuje pierwszy tom Slawy i chwały, Tadeusz Konwicki Rojsty, Ju­lian Stryjkowski Glosy w ciemności, Jan Józef Szczepański Buty.

295

Kalendarium

Rewolucja na Węgrzech; 4 XI — decy­dująca inwazja wojsk radzieckich.

28 X — zwolnienie z więzienia kardy­nała Stefana Wyszyńskiego; prymas po­wraca do dawnych funkcji.

Na emigracji paryska „Kultura" dru­kuje Traktat poetycki Czesława Miło­sza.

Ankieta „Kultury" - Literatura emi­gracyjna a kraj.

24 IV — inauguracja Cricot II — teat­ru Tadeusza Kantora (Kraków)

Śmierć samobójcza Jana Lechonia (w Nowym Jorku).

1957

Procesy rehabilitacyjne ofiar stalinizmu.

9 III - - Edward Gierek zostaje I se­kretarzem Komitetu Wojewódzkiego w Katowicach.

25 III — umowa między rządami PRL i ZSRR o trybie repatriacji Polaków z ZSRR (do końca 1956 r. powróciło ok. 10 tyś. osób).

Likwidacja pisma „Po prostu", wiece protestacyjne tłumione przez milicję.

W kraju kolejne tomy poetyckie Jerze­go Harasymowicza i Zbigniewa Herber­ta. Wisława Szymborska publikuje Wo-lanie do Yeti. Anna Kamieńska Pod chmurami. Tomy poetyckie pisarzy star­szego pokolenia: Anatol Stern Wiersze dawne i nowe, Aleksander Wat Wiersze. Jan Lechoń Wybór poezji, Stanisław Je­rzy Lec Myśli nieuczesane. Proza: Jerzy Andrzejewski Ciemności kryją ziemię, Kazimierz Brandys Matka Królów, Roman Bratny Kolumbowie. Rocznik 20, Stanisław Lem Dzienniki gwiazdowe, Sławomir Mrozek Słoń.

296

Pierwsze krajowe wydania dzieł pisarzy emigracyjnych, m.in: Witold Gombro­wicz Bakakaj, Trans-Atlantyk, Ślub, Maria Kuncewiczowa Zmowa nieobec­nych.

Wydania utworów międzywojennych, m.in: Brunona Jasieńskiego, Brunona Schulza, Stanisława Ignacego Witkiewi-cza.

Na emigracji proza Józefa Mackiewicza Kontra, Tadeusza Nowakowskiego Obóz wszystkich świętych, Andrzeja Bobkowskiego Szkice piórkiem oraz Witolda Gombrowicza Dziennik 1953—1956.

Kalendarium

Zmarli:

Manfred Kridl literatury Juliusz Kleiner literatury Leopold Staff Andrzej Bursa.

historyk i teoretyk historyk i teoretyk

Powracają do kraju: Michał Choromański Zofia Kossak-Szczucka.

1958

31 V — Charles de Gaulle zostaje pre­mierem Francji.

2 X — na forum Zgromadzenia Ogól­nego ONZ polski minister spraw zagra­nicznych Adam Rapacki zgłasza pro­gram antynuklearny, nazwany „planem Rapackiego".

W kraju debiutancki tom Haliny Po-światowskiej Hymn bałwochwalczy, ko­lejne tomy poetyckie Jerzego Harasy-mowicza, Ernesta Brylla, Stanisława Grochowiaka.

W prozie debiut książkowy Marka No-wakowskiego Ten stary złodziej. Dramat Sławomira Mrożka Policjanci.

28 X — papieżem zostaje wybrany kar­dynał Angelo Roncalli (przybiera imię Jana XXIII).

Na emigracji Poezje zebrane Kazimie­rza Wierzyńskiego.

Proza: Marek Hlasko Cmentarze, Na­stępny do raju, Czesław Miłosz Rodzin­na Europa.

styczeń — powstaje Wrocławski Teatr Pantomimy kierowany przez Henryka Tomaszewskiego.

styczeń — pierwszy numer miesięcznika „Odra".

luty - - pierwszy numer miesięcznika „Więź" (red. Tadeusz Mazowiecki).

Powraca do kraju Melchior Wańko-wicz.

1959

W kraju tomy poetyckie, m.in.: Mirona Białoszewskiego Rachunek zachcianko-wy, Stanisława Grochowiaka Rozbiera-

297

^! l

Kalendarium

nie do snu, Ireneusza Iredyńskiego Wszystko jest obok.

Proza: Melchior Wańkowicz Wester­platte i Hubalczycy.

Zmarli:

Antoni Kenar — rzeźbiarz i pedagog Artur Górski — pisarz i publicysta ks. Jan Piwowarczyk -- teolog i pub­licysta katolicki.

Emigruje Aleksander Wat.

1960

20 II — inauguracja obchodów Tysiąc­lecia Państwa Polskiego.

8 XI — John Kennedy zostaje prezy­dentem Stanów Zjednoczonych.

W kraju powieść Jerzego Andrzejew-skiego Bramy raju, Tadeusza Brezy Urząd i Spiżowa brama oraz zbiór opo­wiadań Jarosława Iwaszkiewicza Tatarak.

Na emigracji powieść Witolda Gomb­rowicza Pornografia, proza Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Skrzydła olta-rza oraz zbiór szkiców Tymona Terlec-kiego Ludzie, książki i kulisy.

1961

kwiecień — Jurij Gagarin jako pierw­szy człowiek okrąża Ziemię w pojeździe kosmicznym.

12—13 VIII — wzniesienie muru grani­cznego oddzielającego Berlin Zachodni od terytorium NRD.

W kraju tomy poetyckie, m.in.: Zbig­niewa Herberta Studium przedmiotu, Mirona Białoszewskiego Mylne wzru­szenia, Antoniego Słonimskiego Rozmo­wa z gwiazdą.

Proza: Jacek Bocheński Boski Juliusz, Kornel Filipowicz Pamiętnik antyboha-tera, Wilhelm Mach Góry nad czarnym morzem, Stanisław Lem Solaris. Dramat Tadeusza Różewicza Kartoteka (wyst. 1960).

Na emigracji ukazują się Eseje dla Ka-sandry Jerzego Stempowskiego.

1962

październik - - inauguracja II soboru watykańskiego

W kraju poezje, m.in.: Wisławy Szym-borskiej Sól, Anny Kamieńskiej Źródla.

298

Kalendarium

Proza: Julian Kawalec Ziemi przypisa­ny, Julian Stryjkowski Czarna róża. Eseistyka Zbigniewa Herberta Barba­rzyńca w ogrodzie i Mieczysława Jast-runa Mit śródziemnomorski.

Pierwsze wydanie Dramatów Stanisława Ignacego Witkiewicza w opracowaniu i ze wstępem Konstantego Puzyny.

Na emigracji tom poetycki Czesława Miłosza Król Popiel i inne wiersze. W prozie: Dzienniki 1957—1961 Witol­da Gombrowicza i eseistyka Czesława Miłosza Człowiek wśród skorpionów.

Zmarli:

Władysław Broniewski

Leon Kruczkowski.

1963

czerwiec — umiera papież Jan XXIII; następcą zostaje Paweł VI.

22 XI — w Dallas (Teksas) zostaje za­mordowany prezydent USA John Ken-nedy.

W kraju debiut poetycki Urszuli Kozioł W rytmie korzeni; wiersze Jarosława Iwaszkiewicza Jutro żniwa. Proza: Jerzy Andrzejewski Idzie skacząc po górach, Stanisław Grochowiak Tri-smus, Tadeusz Konwicki Sennik współ­czesny.

Ukazują się Utwory sceniczne Sławomi­ra Mrożka.

Na emigracji proza Gustawa Herlinga--Grudziriskiego Drugie przyjście i Mar­ka Hłaski Opowiadania.

Zmarli:

Pola Gojawiczyńska

Gustaw Morcinek.

1964

październik — Nikita Chruszczow rezy-J gnuje z funkcji I sekretarza partii; sze-KPZR zostaje Leonid Breżniew.

W kraju tomy poetyckie, m.in.: Mieczy­sława Jastruna Strefa owoców i Tymo­teusza Karpowicza Trudny las. Proza: Andrzej Kuśniewicz W drodze do Koryntu, Stanisław Lem Bajki robo­tów, Witold Zalewski Pruski mur.

299

Kalendarium

Dramaty: Stanisława Grochowiaka Chłopcy i Sławomira Mrożka Tango.

Na emigracji tom poetycki Kazimierza Wierzyńskiego Kufer na plecach. Proza Marka Hłaski Wszyscy byli od­wróceni. Brudne czyny.

Umiera Stanisław Piętak.

1965

21 IX — orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich.

grudzień — zakończenie II soboru wa­tykańskiego.

W kraju tomy poetyckie Mirona Biało-szewskiego Bylo i bylo, Stanisława Gro­chowiaka Kanon, Urszuli Kozioł Smuga i promień, Juliana Przybosia Na znak. Proza: Stanisław Lem Cyberiada, Han­na Malewska Apokryf rodzinny, Henryk Worcell Najtrudniejszy język świata. Eseistyka: Jan Błoński Widzieć jasno w zachwyceniu, Jan Kott Szekspir współczesny.

Na emigracji tom poetycki Czesława Miłosza Gucio zaczarowany. Proza: Witold Gombrowicz Kosmos i Józef Mackiewicz Lewa wolna. Eseistyka: Stanisław Vincenz Po stronie pamięci, Tymon Terlecki Literatura pol­ska na obczyźnie.

Zmarli:

Maria Dąbrowska

Wilhelm Mach.

1966

Obchody Millenium: 14 IV — religijna inauguracja w Gnieź­nie;

16 IV - manifestacja „państwowa" w Gnieźnie z udziałem Mariana Spy-chalskiego;

3 V -- centralne uroczystości religijne na Jasnej Górze.

W kraju tomy poetyckie, m.in.: Ernesta Brylla Sztuka stosowana, Kazimiery Ił-łakowiczówny Szeptem, Jana Brzękows-kiego Wybór poezji. Proza: Kazimierz Brandys Dżoker, An­drzej Brycht Dancing w kwaterze Hit­lera, Julian Stryjkowski Austeria, Wła­dysław Lech Terlecki Spisek, Jan Józef Szczepański Ikar.

300

Kalendarium

Zaostrzenie konfliktu radziecko--chińskiego; na granicę chińską zostaje skierowanych kilkanaście dywizji.

Na emigracji proza wspomnieniowa Marka Hłaski Piękni dwudziestoletni; dramat Witolda Gombrowicza Operet­ka oraz Dzienniki 1961—1966.

Zmarli:

Stanisław Jerzy Lec

Jan Brzechwa.

1967

5 VI — początek wojny arabsko-izrael-skiej;

12 VI - - PRL zrywa stosunki dyplo­matyczne z Izraelem.

wrzesień -- wizyta prezydenta Francji Charlesa de Gaulle'a w Polsce.

W kraju pierwszy tom poetycki Ewy Lipskiej Wiersze', nowe tomy poetyckie: Jarosława Iwaszkiewicza Krągły rok, Anny Kamieńskiej Odwalanie mitu, Wi-sławy Szymborskiej Sto pociech. W prozie pierwsza książka Wiesława Myśliwskiego Nagi sad; powieści: Ta­deusza Konwickiego Wniebowstąpienie, Marii Kuncewiczowej Tristan 46, Piot­ra Wojciechowskiego Kamienne pszczo-

ly.

Eseistyka: Marian Brandys Kozietulski i inni, Jarosław Marek Rymkiewicz Czym jest klasycyzm.

Na emigracji Dzienniki Jana Lechonia.

Powraca do kraju Teodor Parnicki.

Zmarli:

Arnold Szyfman Aleksander Wat Jan Śpiewak.

— reżyser

1968

styczeń — Aleksander Dubczek zostaje I sekretarzem Komunistycznej Partii Czechosłowacji; początek „praskiej wiosny".

8 III -- wiec studentów Uniwersytetu Warszawskiego rozpoczyna „wypadki marcowe".

31 I - - decyzja o zawieszeniu przed­stawień Dziadów w Teatrze Narodo­wym; w styczniu i lutym liczne protesty środowisk twórczych, akademickich i studenckich wobec decyzji władz poli­tycznych.

W kraju debiuty poetyckie: Stanisława Baranczaka Korekta twarzy oraz Bog­dana Zadury W krajobrazie z am-

301

Kalendarium

marzec — wystąpienia młodzieży aka­demickiej w całym kraju: Kraków, Po­znań, Lublin, Łódź, Katowice.

Antysemickie hasła w wypowiedziach polityków PZPR (m.in. Władysława Gomułki na zebraniu „aktywu partyj­nego" Warszawy 19 marca); represjo­nowanie Polaków pochodzenia żydow­skiego; „czystki" partyjne, zmuszanie do emigracji; szczególna aktywność an­tysemicka polityków związanych z Mie­czysławem Moczarem: Kazimierza Ką-kola, Ignacego Krasickiego, Witolda Fillera i innych.

21 VIII — inwazja na Czechosłowację wojsk ZSRR, PRL, NRD, Węgier i Bułgarii.

for; tomy poetyckie Haliny Poświato-wskiej Jeszcze jedno wspomnienie, Ed­warda Stachury Po ogrodzie niech hula szarańcza, Tadeusza Różewicza Twarz trzecia.

Proza: Michał Choromański W rzecz wstąpić, Jarosław Iwaszkiewicz zbiór opowiadań O psach, kotach i diabłach, Stanisław Lem Glos Pana, Tadeusz No-wak A jak królem, a jak katem bę­dziesz, Władysław Lech Terlecki Gwiaz­da Piołun.

Dramat Ernesta Brylla Rzecz listopado­wa.

Na emigracji tomy poetyckie Aleksand­ra Wata Ciemne świecidlo i Kazimierza Wierzyńskiego Czarny polonez. Proza Jerzego Andrzejewskiego Apela­cja.

Zmarli:

Zofia Kossak-Szczucka

Anatol Stern.

W wyniku wydarzeń marcowych wyemigrowali lub pozostali na stałe za granicą, m.in.: Jan Kott, Sławomir Mrozek, Henryk Grynberg, Roman Karst, Bronisław Baczko, Leszek Kołakowski, Maria Hirszowicz, Adam Schaff (wyjechało z Polski ok. 13 tyś. osób pochodzenia żydowskiego).

1969

161 — śmierć (przez samospalenie) stu­denta wydziału filozofii uniwersytetu praskiego Jana Palacha na placu św. Wacława w Pradze.

kwiecień ustąpienie Aleksandra

Dubczeka; bezwzględne dławienie przez aparat partyjny opozycji demokratycz­nej.

W kraju debiutancki tom poetycki Ra­fała Wojaczka Sezon; Ryszard Krynicki publikuje Akt urodzenia, Stanisław Grochowiak Nie było lata, Zbigniew Herbert Napis, Tadeusz Różewicz Re-gio.

W prozie: Zwierzoczlekoupiór Tadeusza Konwickiego, Inne życie Kleopatry Teo­dora Parnickiego.

Eseistyka Mieczysława Jastruna Wol­ność wyboru.

styczeń — konfrontacja chińsko-radzie-cka; krwawe starcia nad rzeką Ussuri (walki do lipca).

Na emigracji tomy poetyckie Czesława Miłosza Miasto bez imienia oraz Kazi­mierza Wierzyńskiego Sen mara. Proza: Henryk Grynberg Zwycięstwo

302

Kalendarium

20 VII — Amerykanie Neil Armstrong i Edwin Aldrin z wyprawy „Apolla II" lądują na Księżyciu.

i Józef Mackiewicz Nie trzeba glośno mówić.

Eseistyka Czesława Miłosza Widzenia nad zatoką San Francisco. Książka Dominique'a de Roux Rozmo­wy z Gombrowiczem.

Zmarli:

Grażyna Bacewicz skrzypaczka

i kompozytorka Kazimierz Wierzyński Zenon Klemensiewicz (w katastrofie lo­tniczej) — językoznawca Krzysztof Komeda-Trzciński - - kom­pozytor i pianista Marek Hłasko Jerzy Zawieyski Witold Gombrowicz Jerzy Stempowski (pseud. Paweł Hos-towiec) Tadeusz Peiper.

1970

W ciągu całego roku pogłębia się kryzys ekonomiczno-gospodarczy w Polsce.

7 XII -- kanclerz RFN Willy Brandt i polski premier Józef Cyrankiewicz podpisują w Warszawie „Układ między PRL a RFN o podstawach normaliza­cji wzajemnych stosunków".

„Wydarzenia grudniowe" w Polsce:
12 XII rząd podejmuje decyzję

o podwyżce cen;

14 XII — protesty w Trójmieście roz­poczęte w Stoczni Gdańskiej; starcia z milicją;

17 XII — masakra w Gdyni: przy wia­dukcie koło stacji Gdynia—Stocznia wojsko bez ostrzeżenia otwiera ogień do zmierzających do pracy robotników; ginie co najmniej kilkadziesiąt osób (odpowiedzialność za „zbrodnię gdyńs­ką" do dziś nie została ustalona); pro­testy robotnicze w Szczecinie.

W kraju tomy poetyckie: Jarosława Iwaszkiewicza Xenie i elegie, ks. Jana Twardowskiego Znaki ufności, Anny Kamieńskiej Wygnanie, Stanisława Ba-rańczaka Jednym tchem oraz Rafała Wojaczka Inna bajka. Proza: Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego, Maria Dąb­rowska Przygody człowieka myślącego, Andrzej Kuśniewicz Król Obojga Sycy­lii, Tadeusz Różewicz Śmierć w starych dekoracjach, Władysław Lech Terlecki Dwie głowy ptaka.

Publikacja Dzienników czasu wojny Zo­fii Nałkowskiej.

Na emigracji wspomnienia Marii Czap-skiej Europa w rodzinie, tom szkiców Andrzeja Bobkowskiego Coco de Oro.

Zmarli:

Mieczysław Grydzewski — dziennikarz, w okresie międzywojennym redaktor m.in. „Wiadomości Literackich" Jerzy Szaniawski

303

Kalendarium

20 XII — plenum KC PZPR; odsunię­cie od władzy Władysława Gomułki i jego najbliższych współpracowników (m.in. Mariana Spychalskiego i Zenona Kliszki). I sekretarzem partii zostaje Edward Gierek.

gen. Władysław Anders

Tadeusz Breza

Roman Ingarden — filozof, estetyk

Paweł Jasienica

Jacek Woszczerowicz — aktor.

1971

W kraju Wiersze zebrane Zbigniewa Herberta, Psalmy Tadeusza Nowaka. W prozie: Mc albo nic Tadeusza Kon-wickiego, Strefy Andrzeja Kuśniewicza, Siekierezada Edwarda Stachury, Chleb rzucony umarłym Bogdana Wojdow-skiego.

Szkice Stanisława Barańczaka Nieufni i zadufani, Jana Strzeleckiego Próby świadectwa, Bohdana Cywińskiego Ro­dowody niepokornych. Na emigracji eseje Jerzego Stempow-skiego Od Berdyczowa do Rzymu.

Zmarli:

Stanisław Yincenz

Rafał Wojaczek (śmierć samobójcza)

Janina Porazińska.

1972

Nasilenie ruchu dysydenckiego w ZSRR; memoriał Andrieja Sacharowa o obronie praw człowieka przesłany do Leonida Breżniewa.

15 V - - ratyfikacja przez Bundestag układu PRL—RFN z grudnia 1970.

Strajki w Gdańsku, żądania podwyżek płac na Śląsku; wśród postulatów gdańskich sprawa uniezależnienia zwią­zków zawodowych.

W kraju debiutanckie tomy poetyckie Juliana Kornhausera Nastanie święto i dla leniuchów i Adama Zagajewskiego Komunikat; Stanisław Barańczak publi­kuje Dziennik poranny; tomy poetyckie Wisławy Szymborskiej Wszelki wypadek i Anny Świrszczyńskiej Jestem baba; pie­rwsze krajowe wydanie wierszy Kazimie­rza Wierzyńskiego Poezje wybrane. Proza: Kazimierz Brandys Wariacje po­cztowe, Julian Kawalec Przepłyniesz rzekę.

Eseistyka Andrzeja Kijowskiego Listo­padowy wieczór.

304

styczeń — pierwszy numer dwumiesię­cznika Instytutu Badań Literackich PAN „Teksty" (red. Jan Błoński i ze­spół).

Kalendarium

Na emigracji eseistyka Czesława Miło­sza Prywatne obowiązki i Leszka Koła-kowskiego Obecność mitu.

Zmarli:

Marian Hemar — poeta i satyryk

Michał Choromański

Mieczysława Ćwiklińska aktorka

Jan Cybis — malarz i pedagog.

1973

styczeń - - zakończenie amerykańskiej interwencji w Wietnamie.

W Polsce narastająca „propaganda sukcesu"; hasło „budowania drugiej Polski".

Opublikowanie na Zachodzie pierwsze­go tomu Archipelagu Gułag Aleksandra Sołżenicyna, bezlitośnie obnażającego zbrodnicze podstawy systemu radziec­kiego; w lutym następnego roku Sołże-nicyn zostaje wydalony z ZSRR.

W kraju tomy poetyckie Mieczysława Jastruna Wyspa, Juliana Kornhausera W fabrykach udajemy smutnych rewolu­cjonistów, Edwarda Stachury Piosenki. Proza: Miron Białoszewski Donosy rze­czywistości, Andrzej Kuśniewicz Stan nieważkości, Edward Redliński Awans i Konopielka, Władysław Lech Terlecki Powrót z Carskiego Siola. Eseje i szkice Stanisława Barańczaka Ironia i harmonia, Tomasza Burka Da­lej aktualne.

W Paryżu ukazuje się Cudowna melina Kazimierza Orłosia po odrzuceniu jej przez krajowe wydawnictwo „Czy­telnik"; pierwsza książka wydana w Instytucie Literackim pod prawdziwym nazwiskiem przez autora mieszkającego w kraju.

W kraju pierwsze niezależne nagrody literackie dla Ryszarda Krynickiego i Kazimierza Orłosia. W jury m.in.: Je­rzy Andrzejewski, Jacek Bocheński, Kazimierz Brandys, Marian Brandys, Zbigniew Herbert, Tadeusz Konwicki, Antoni Słonimski, Julian Stryjkowski, Andrzej Szczypiorski.

20 — Literatura polska po 1939

Na emigracji proza Marka Hłaski Opo­wiadania, Włodzimierza Odojewskiego Zamiecie wszystko, zawieje... Gustaw Herling-Grudziński publikuje Dziennik pisany nocą, Stefan Kisielew-ski szkice Materii pomieszanie.

305

Kalendarium

Zmarli:

Jan Marcin Szancer Wacław Grubiński i prozaik.

grafik i malarz dramatopisarz

1974

styczeń - - seria kazań prymasa Wy-szyńskiego w warszawskim kościele św. Krzyża, m.in. na temat prawa Polaków do życia w godności i sprawiedliwości.

październik — wizyta Edwarda Gierka w USA; nasilenie propagandy suk­cesu.

grudzień -- „List 15" do władz PRL z żądaniem udostępnienia Polakom za­mieszkałym w ZSRR kontaktu z polską kulturą oraz własnego szkolnictwa. List podpisali: Jacek Bocheński, Kazimierz Brandys, Zbigniew Herbert, Andrzej Kijowski, Tadeusz Konwicki, Edward Lipiński, Zofia Małynicz, Jan Nepomu­cen Miller, Zygmunt Mycielski, Marek Nowakowski, Antoni Słonimski, And­rzej Szczypiorski, Wiktor Woroszylski, ks. Jan Zieją, Wiktor Zonn; zbierający podpisy Adam Michnik zatrzymany na okres 24 godzin.

W kraju debiutancki tom poetycki Jó­zefa Barana Nasze najszczersze rozmo­wy; tomy poetyckie Zbigniewa Herber­ta Pan Cogito, Jarosława Iwaszkiewicza Śpiewnik włoski, Anny Kamieńskiej Drugie szczęście Hioba, Urszuli Kozioł W rytmie slońca, Ewy Lipskiej Czwarty tom wierszy.

W prozie opowiadania Jarosława Iwasz­kiewicza Ogrody i powieść Tadeusza Kon-wickiego Kronika wypadków miłosnych. Zbiór szkiców Juliana Kornhausera i Adama Zagajewskiego Świat nie przedstawiony, wyrażający postawę ar­tystyczną Nowej Fali.

Na emigracji tom poetycki Czesława Miłosza Gdzie wschodzi sionce i kędy zapada.

Opowiadania Marka Hłaski Nawrócony w Jaffie, Sowa córka piekarza. Eseistyka: Czesław Miłosz Ziemia Ulro i Jerzy Stempowski Listy z ziemi ber­neńskiej.

Umiera Melchior Wańkowicz.

1975

30 VII—l VIII — spotkanie 35 państw europejskich, USA i Kanady; podpisanie Aktu Końcowego KBWE (także przez delegację polską) zawierającego stwier­dzenie wolności i niepodległości państw sygnatariuszy oraz zobowiązującego stro­ny do poszanowania praw człowieka.

październik - - wobec projektowanych przez komunistów zmian w konstytucji prymas Stefan Wyszyński w homilii poddaje krytyce sytuację społeczną, moralną i polityczną PRL.

W kraju tomy poetyckie Mieczysława Jastruna Błysk obrazu, Ryszarda Kryni­ckiego Organizm zbiorowy, Adama Za­gajewskiego Sklepy mięsne. Debiuty prozatorskie Adama Zagajew­skiego Ciepło, zimno, Juliana Kornhau­sera Kilka chwil. Także: Andrzeja Kuś-niewicza Trzecie królestwo, Władysława Terleckiego Odpocznij po biegu, Juliana Stryjkowskiego Sen Azrila. Dramat Sławomira Mrożka Emigranci. Eseistyka Jana Józefa Szczepańskiego Przed nieznanym trybunałem, szkice Marii Janion Gorączka romantyczna.

306

Kalendarium

Na emigracji Życie ideologiczne Henry­ka Grynberga.

Zmarli:

Kazimierz Wyka — historyk literatury

Adolf Dymsza — aktor

Kazimierz Moczarski.

1976

24 VI - - premier Piotr Jaroszewicz ogłasza projekt podwyżki cen żywności; od 25 VI -- strajki i protesty robot­nicze w Ursusie, Radomiu, Płocku, Warszawie, Wrocławiu, Poznaniu, Szczecinie i Gdańsku; tego samego dnia Jaroszewicz, powołując się na „konsul­tacje" społeczne, odwołuje podwyżki. Brutalne represje wobec uczestników protestów: osławione „ścieżki zdrowia" (bicie i kopanie aresztantów przez usta­wionych w szpaler milicjantów).

lipiec — procesy uczestników protestów w Ursusie i Radomiu.

W kraju Utwory zebrane Rafała Woja­czka, tomy poetyckie Mieczysława Jast-runa Scena obrotowa, Urszuli Kozioł Wybór wierszy, Wisławy Szymborskiej Wielka liczba.

Debiutancki tom prozy Janusza Ander-mana Zabawa w głuchy telefon; Jerzy Andrzejewski Teraz na ciebie zagląda..., Miron Białoszewski Szumy, zlepy, ciągi, Andrzej Kuśniewicz Trzecie królestwo, Witold Zalewski Czarne jagody. Eseistyka Jarosława Iwaszkiewicza Pe­tersburg, proza wspomnieniowa Tadeu­sza Konwickiego Kalendarz i klepsydra.

9 IX — komunikat Konferencji Plenar­nej Episkopatu Polski z apelem do władz państwowych o zaniechanie re­presji wobec robotników.

23 IX — powstanie Komitetu Obrony Robotników; pomoc ofiarom „czerw­ca". Apel Komitetu podpisują: Jerzy Andrzejewski, Stanisław Barańczak, Ludwik Cohn, Jacek Kuroń, Edward Lipiński, Jan Józef Lipski, Antoni Ma-cierewicz, Piotr Naimski, Antoni Paj-dak, Józef Rybicki, Aniela Steinsbergo-wa, Andrzej Szczypiorski, ks. Jan Zieją, Wojciech Ziembiński. Do apelu dołą­czają: Konrad Bieliński, Seweryn Blum-sztajn, Bogdan Borusewicz, Andrzej Celiński, Mirosław Chojecki, Leszek Kołakowski, Anka Kowalska, Stefan Kaczorowski, Jan Lityński, Adam Mi-chnik, Halina Mikołajska, Emil Mor-giewicz, Janusz Onyszkiewicz, Zbigniew

Na emigracji Utwory zebrane Czesława Miłosza, Główne nurty marksizmu Lesz­ka Kołakowskiego.

Zmarli:

Witold Doroszewski -- językoznawca Julian Krzyżanowski — historyk litera­tury

Antoni Słonimski Stanisław Grochowiak.

20*

307

Kalendarium

Romaszewski, Józef Śreniowski, Maria Wosiek, Henryk Wujec, Wacław Zawa­dzki; pierwszy numer „Biuletynu Infor­macyjnego" KOR-u.

listopad - - prezydentem USA zostaje Jimmy Carter; Zbigniew Brzeziński otrzymuje funkcję doradcy ds. bezpie­czeństwa.

1977

styczeń — w Czechosłowacji ogłoszenie dokumentu „Karta 77" w sprawie ła­mania Praw Człowieka i Obywatela; wśród 242 sygnatariuszy Vaclav Havel.

Powstają niezależne pisma literackie
i społeczno-polityczne „Zapis",

„Puls", „Głos".

3 III -- ratyfikacja przez Polskę Pak­tów Praw Człowieka ONZ.

Nasilenie represji wobec KOR-u i jego współpracowników: liczne aresztowa­nia, rewizje, konfiskaty mienia, pogró­żki.

W kraju tomy poetyckie Jarosława Iwaszkiewicza Mapa pogody, Mieczys­ława Jastruna Scena obrotowa. Proza: Miron Białoszewski Zawal, An­drzej Kuśniewicz Lekcja martwego języ­ka, Hanna Malewska Listy staropolskie z epoki Wazów.

Eseistyka Jarosława Iwaszkiewicza Po­dróże do Wioch.

29 IX — przekształcenie KOR-u w Ko­mitet Samoobrony Społecznej „KOR"; wśród zadań: walka z represjami stoso­wanymi z powodów politycznych, świa­topoglądowych, rasowych, pomoc prze­śladowanym, walka z łamaniem prawo­rządności.

Pierwsze książki wydane poza zasię­giem cenzury: Tadeusza Konwickiego Kompleks polski, Kazimierza Brandysa Nierzeczywistość. Szkice polityczne Adama Michnika.

Na emigracji tom poetycki Stanisława Barańczaka Ja wiem że to niesluszne. Proza Antoniego Madeja Maść na szczury, Aleksandra Wata Mój wiek („pamiętnik mówiony").

Zmarli:

Zofia Szmydtowa — historyk literatury Kazimierz Kumaniecki — filolog klasy­czny Witold Małcużyński — pianista.

1978

sierpień — umiera papież Paweł VI; na­stępcą zostaje Jan Paweł I (pontyfikat

308

W kraju debiutancki tom poetycki To­masza Jastruna Bez usprawiedliwienia;

Kalendarium

przerwany po miesiącu śmiercią papie­ża).

16 X — wybór kardynała Karola Woj-tyły na papieża;

22 X — inauguracja pontyfikatu Jana Pawła II.

zbiory wierszy Anny Kamieńskiej Rę­kopis znaleziony we śnie, Juliana Korn-hausera Stan wyjątkowy, Jarosława Marka Rymkiewicza Thema regium. Zbiór opowiadań Marka Nowakow-skiego Książę Nocy, powieść Juliana Stryjkowskiego Przybysz z Narbony.

Poza zasięgiem cenzury książki poetyc­kie wydane przez Niezależną Oficynę Wydawniczą: Czesława Miłosza Trak­tat poetycki i Traktat moralny, Wiktora Woroszylskiego Jesteś i inne wiersze.

Na emigracji wydania poetów krajo­wych: Stanisława Barańczaka Sztuczne oddychanie, Ryszarda Krynickiego Wa­sze życie rośnie.

Szkice Stefana Kisielewskiego Moje dzwony trzydziestolecia, Marii Danile-wiczowej Szkice o literaturze emigracyj­nej.

Zmarli:

Stanisław Dygat

Aleksander Kamiński — pedagog i pi­sarz

Maja Berezowska — malarka i grafik Jan Parandowski.

1979

2—10 VI — wizyta papieża Jana Pawła II w Polsce.

27 XII -- inwazja ZSRR na Afganis­tan.

W kraju tomy poetyckie Anny Kamień­skiej Milczenie, Ewy Lipskiej Dom spo­kojnej młodości, ks. Jana Twardowskie-go Poezje wybrane.

Proza Edwarda Stachury Fabula rasa, Jana Józefa Szczepańskiego Autograf.

W Warszawie pierwszy numer kwartal­nika „Res Publica" (poza cenzurą).

Poza zasięgiem cenzury Miazga Jerzego Andrzejewskiego, Zniewolony umyśl Czesława Miłosza, Wspomnienia staro-bielskie Józefa Czapskiego.

309

Kalendarium

Na emigracji proza Henryka Grynber-ga Życie osobiste. Eseistyka Stanisława Barańczaka Etyka i poetyka, szkice Ste­fana Kisielewskiego Na czym polega so­cjalizm.

1980

Zmarli:

Bogdan Ostromęcki

Tadeusz Kubiak

Antoni Gołubiew

Edward Stachura (śmierć samobójcza)

Józef Chałasiński — socjolog.

lipiec — powstanie „Solidarności";

l VII - - podwyżka cen mięsa, strajki

w niektórych zakładach Warszawy,

Ursusa, Sanoka, Rzeszowa i innych

miast;

14 VII -- początek strajku w Stoczni

Gdańskiej;

17. VII — sformułowanie przez Między­
    zakładowy Komitet Strajkowy 21 po­
    stulatów (pierwszy dotyczył powołania
    niezależnych związków zawodowych);

18. VII -- początek strajku w Szczeci­
    nie;

23 VII — strajk generalny na Wybrze­żu Gdańskim;

od 21 VII — rozmowy komisji rządo­wych ze strajkującymi w Szczecinie i w Gdańsku.

Porozumienia społeczne:

30. VII • podpisanie porozumienia
    w Szczecinie (przewodniczący komisji
    rządowej Kazimierz Barcikowski, Ko­
    mitetu Strajkowego Marian Jurczyk);

31. VII podpisanie porozumienia
    w Gdańsku (przewodniczący komisji
    rządowej Mieczysław Jagielski, Komite­
    tu Strajkowego Lech Wałęsa).

W kraju tomy poetyckie Mirona Biało-szewskiego Wiersze wybrane i dobrane, Jarosława Iwaszkiewicza Muzyka wie­czorem, Mieczysława Jastruna Punkty świecące, Czesława Miłosza Gdzie wschodzi sionce i kędy zapada oraz Wie­rsze wybrane, Karola Wojtyły Poezje i dramaty.

Proza Juliana Kornhausera Stręczyciel idei, Jerzego Krzysztonia Oblęd, Wła­dysława Terleckiego Zwierzęta zostały oplacone.

Poza zasięgiem cenzury: debiut poety­cki Jana Polkowskiego To nie jest poe­zja; tom poetycki Stanisława Barańcza­ka Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu, Czesława Miłosza Wybór wierszy. Pro­za Gustawa Herlinga-Grudzińskiego In­ny świat, Czesława Miłosza Zdobycie władzy.

Na emigracji proza Juliana Stryjkow-skiego Wielki strach, Gustawa Herlin­ga-Grudzińskiego Dziennik pisany nocą, Andrzeja Kuśniewicza Moja historia li­teratury

5—6 IX — odsunięcie od władzy Ed­warda Gierka; szefem partii zostaje Stanisław Kania.

Zmarli:

Jarosław Iwaszkiewicz Władysław Tatarkiewicz Beata Obertyńska.

310

Kalendarium

24 X — rejestracja Niezależnego Samo­rządnego Związku Zawodowego „Soli­darność".

Literacka Nagroda Nobla dla Czesława Miłosza.

1981

styczeń - - Ronald Reagan obejmuje urząd prezydenta USA.

luty — Wojciech Jaruzelski zostaje pre­mierem PRL.

13 V — zamach na życie papieża Jana Pawła II dokonany przez terrorystę tu­reckiego.

28 V — umiera prymas Polski, kardy­nał Stefan Wyszyński.

W kraju debiutancki tom poetycki Bro­nisława Maja Taka wolność; poezje An­ny Kamieńskiej Wiersze jednej nocy, pierwsze wydanie krajowe Wierszy Cze­sława Miłosza.

Pierwsze „oficjalne" wydania: Kazi­mierz Brandys Miesiące, Czesław Mi­łosz Dolina Issy.

Poza zasięgiem cenzury: Julian Korn-hauser — Każdego następnego dnia, Ry­szard Krynicki Nasze życie rośnie, Cze­sław Miłosz Gucio zaczarowany, Jan Polkowski Oddychaj glęboko.

7 VII — kardynał Józef Glemp zostaje prymasem Polski.

5 IX -- I Zjazd „Solidarności"; Lech Wałęsa ponownie wybrany przewodni­czącym.

październik — Wojciech Jaruzelski zo­staje szefem partii.

Na emigracji powieść Jerzego Andrzeje-wskiego Miazga oraz eseistyka Józefa Czapskiego Tumult i widma.

Zmarli:

Aleksander Ford - - reżyser filmowy Ludwik Sempoliński — aktor Tadeusz Baird — kompozytor Tadeusz Kotarbiński — filozof.

13 XII — wprowadzenie stanu wojen­nego (pod względem prawnym zamach stanu); władzę przejmuje Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego pod prze­wodnictwem Wojciecha Jaruzelskiego (internowanie ponad 6 tyś. działaczy związkowych i politycznych).

Po wprowadzeniu stanu wojennego in­ternowano wielu twórców kultury (w tym pisarzy), m.in.: Władysława Barto-szewskiego, Jacka Bocheńskiego, And­rzeja Drawicza, Andrzeja Kijowskiego, Michała Komara, Ankę Kowalską, Jó­zefa Kuśmierka, Andrzeja Szczypior-skiego, Andrzeja Wernera, Wiktora

311

Kalendarium

Woroszylskiego, Romana Zimanda, Antoniego Pawlaka, Jana Polkow-skiego.

po 13 XII - - liczne akcje strajkowe, bezwzględnie i krwawo tłumione przez milicję i wojsko.

16 XII — zbrodnia w kopalni „Wujek" (ginie 9 górników, a kilkudziesięciu zo­staje rannych).

1982

światowe potępienie stanu wojennego w Polsce:

111 — Rada Atlantycka zaleca państ­wom NATO wprowadzenie sankcji gos­podarczych wobec PRL; 30 I — prezydent Ronald Reagan pro­klamuje „dzień solidarności z narodem polskim";

sankcje gospodarcze wobec reżimu woj­skowego PRL wprowadzone przez USA (m.in. zniesienie klauzuli najwyż­szego uprzywilejowania w handlu z PRL).

Zawieszenie działalności całej prasy (z wyjątkiem „Trybuny Ludu" i „Żołnie­rza Wolności");

zawieszenie działalności wszystkich związków twórczych (w tym Związku Literatów Polskich).

20 III — rozwiązanie przez władze sta­nu wojennego Stowarzyszenia Dzienni­karzy Polskich (na jego miejsce Stowa­rzyszenie Dziennikarzy PRL).

styczeń—kwiecień — tworzenie podzie­mnych struktur „Solidarności"; 22 IV - - powstanie Tymczasowej Ko­misji Koordynacyjnej „Solidarności".

W kraju tomy poetyckie Mieczysława Jastruna Inna wersja, ks. Janusza Pa­sierba Zdejmowanie pieczęci. Debiutan­ckie tomy prozy Andrzeja Łuczeńczyka Przez puste ulice i Grzegorza Musiała Stan plynny.

l—3 V — protesty i manifestacje społe­czne; ofiary śmiertelne wśród manife­stantów.

10 XI — umiera Leonid Breżniew; na­stępcą zostaje Jurij Andropow.

14 XI — zwolnienie Lecha Wałęsy.

Poza zasięgiem cenzury: Tadeusz Kon-wicki Wschody i zachody księżyca, Ma­rek Nowakowski Raport o stanie wojen­nym.

Eseistyka Artura Sandauera O sytuacji pisarza polskiego pochodzenia żydow­skiego w XX wieku.

listopad — powołanie reżimowego Pat­riotycznego Ruchu Odrodzenia Naro-

312

Umiera Adam Waży k.

Kalendarium

dowego pod przewodnictwem Jana Do-braczyńskiego; zwolnienia internowa­nych, pozorowanie dialogu społeczne­go.

grudzień — utworzenie reżimowej Na­rodowej Rady Kultury pod przewodni­ctwem Bohdana Suchodolskiego (J^eJ uczestnicy rekrutowali się głównie spoś­ród aktywistów partyjnych; wszystkie związki twórcze pozostawały w zawie­szeniu).

1983

16 VI — początek drugiej pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski.

22 VII -- zniesienie stanu wojennego w Polsce.

sierpień — rozwiązanie zawieszonego w stanie wojennym Związku Literatów Polskich; powołanie reżimowego związ­ku (kolejni prezesi Halina Auderska, Wojciech Żukrowski, Piotr Kuncewicz).

5 X — Lech Wałęsa otrzymuje Pokojo­wą Nagrodę Nobla.

W kraju poza zasięgiem cenzury tomy poetyckie Wiktora Woroszylskiego Lus­tro. Dziennik internowania, Jarosława Marka Rymkiewicza Ulica Mandelszta-ma, Ernesta Brylla Boże, chroń nas od nienawiści, Tomasza Jastruna Na skrzy­żowaniu Europy i Azji. Proza Jarosława Marka Rymkiewicza Rozmowy polskie latem 1983 (poza za­sięgiem cenzury).

W oficjalnym obiegu wiersze Anny Ka­mieńskiej W pól slowa i Artura Między-rzeckiego Wojna nerwów.

Na emigracji wiersze Zbigniewa Herbe­rta Raport z oblężonego Miasta, Stanis­ława Barańczaka Atlantyda i inne wier­sze, Adama Zagajewskiego List. Oda do wielości.

Zmarli:

Miron Białoszewski

Jan Brzękowski

Mieczysław Jastrun

Jalu Kurek

Aleksander Rymkiewicz.

313

Kalendarium

1984

luty — umiera Jurij Andropow; następ­cą zostaje Konstantin Czernienko.

19 X - porwanie i zamordowanie przez milicję ks. Jerzego Popiełuszki, kapłana z warszawskiego kościoła św. Stanisława Kostki.

W kraju pierwszy zbiór opowiadań Eu­stachego Rylskiego Stankiewicz. Po­wrót, powieść Wiesława Myśliwskiego Kamień na kamieniu. Poza zasięgiem cenzury: Tadeusz Konwicki Rzeka pod­ziemna, podziemne ptaki.

Na emigracji poezja Czesława Miłosza Nieobjęta ziemia; eseistyka Henryka Grynberga Prawda nieartystyczna.

1985

marzec — po śmierci Konstantina Czer-nienki władzę w ZSRR przejmuje Mi-chaił Gorbaczow; początek programu „pierestrojki" i „głasnosti".

W kraju tomy poetyckie Anny Świrsz-czyńskiej Radość i cierpienie, ks. Janu­sza Pasierba Czarna skrzynka, Tomasza Jastruna Kropla, kropla. Pośmiertny tom Mirona Białoszewskiego Oho.

W Polsce liczne procesy polityczne działaczy solidarnościowych (m.in. Bo­gdana Lisa, Adama Michnika, Włady­sława Frasyniuka, Andrzeja Gwiazdy); propaganda ośmieszająca Lecha Wa­łęsę.

Proces morderców ks. Jerzego Popiełu­szki (wyroki skazujące od 12 do 25 lat).

Na emigracji proza Hanny Krall Sublokatorka i Czesława Miłosza Za­czynając od moich ulic, opowiadania Marka Nowakowskiego Wilki pod­chodzą ze wszystkich stron. Poezja Adama Zagajewskiego Jechać do Lwo­wa.

Umiera Ireneusz Iredyński.

1986

lipiec, wrzesień — amnestia (uwolnienie prawie wszystkich więźniów politycz­nych).

29 IX — Lech Wałęsa powołuje jawną Tymczasową Radę NSZZ „Solidar­ność".

W kraju tomy poetyckie Czesława Mi­łosza Mowa wiązana, Ewy Lipskiej Utwory wybrane, Wisławy Szymborskiej Ludzie na moście; pośmiertny tom Mieczysława Jastruna Fuga temporum. Proza wspomnieniowa Tadeusza Kon-wickiego Nowy Świat i okolice, Jacka Bocheńskiego Stan po zapaści, Andrze­ja Łuczeńczyka Gwiezdny książę, Źród-lo, pierwsze w Polsce wydanie Dziel Witolda Gombrowicza.

314

Kalendarium

W Paryżu powieść Andrzeja Szczypior-skiego Początek.

Zmarli:

Anna Kamieńska

Jerzy Zagórski.

1987

8—14 VI — trzecia pielgrzymka papie­ża do Polski; na trasie wizyty m.in. miasta będące kolebką „Solidarności": Gdańsk, Gdynia, Szczecin.

listopad — powstaje Polska Partia Soc­jalistyczna pod kierownictwem Jana Jó­zefa Lipskiego.

W kraju wiersze Julii Hartwig Obcowa­nie, cykl odczytów Czesława Miłosza Świadectwo poezji.

Debiuty prozatorskie Pawła Huelle Wei-ser Dawidek, Piotra Szewca Zagląda; kolejny tom prozy Eustachego Rylskie-go Tylko chłód; powieść Tadeusza Konwickiego Bohiń. Eseistyka Henryka Grynberga Kadisz.

Poza zasięgiem cenzury opowiadania Marka Nowakowskiego Portret artysty z czasów dojrzałości.

Umiera Roman Brandstaetter.

1988

marzec - - w rocznicę wydarzeń 1968 roku masowe demonstracje studenckie w Warszawie, Krakowie i Lublinie; żą­dania rejestracji Niezależnego Związku Studentów.

Wiosenna i letnia fala strajków w wielu miastach, m.in.: w Bydgoszczy, Krako­wie, Gdańsku, Katowicach.

W kraju proza Juliana Stryjkowskiego Echo, Igora Newerlego Zostało z uczty bogów.

Na emigracji wiersze Czesława Miłosza Kroniki, Stanisława Barańczaka Wido­kówka z tego świata i inne rymy z lat 1986—1988, Tomasza Jastruna Wiersze stare i nowe. Proza Marka Nowakow­skiego Karnawał i post.

31 VIH - - pierwsze spotkanie Kisz-czak—Wałęsa; rozmowy m.in. o legali­zacji „Solidarności"; 18—19 XI — ponowne spotkanie Kisz-czaka z Wałęsą (obu stronom towarzy­szą doradcy).

315

Kalendarium

wrzesień Mieczysław Rakowski

obejmuje urząd premiera.

30 XI — spotkanie telewizyjne Miodo-wicz—Wałęsa.

18 XII — 119 osób zaproszonych przez Lecha Wałęsę tworzy Komitet Obywa­telski przy przewodniczącym NSZZ „Solidarność".

1989

18 I — po nocnych obradach uchwała partii opowiadająca się za rozmowami „okrągłego stołu";

6 II - - początek rozmów „okrągłego stołu";

5 IV — podpisanie dokumentów zamy­kające rozmowy partii z opozycją; kon­trakt przedwyborczy: w nowym Sejmie 65% mandatów dla koalicji PRON (PZPR, ZSL, SD i inne ugrupowania), 35% dla opozycji solidarnościowej; wy­bory do Senatu całkowicie wolne.

W kraju tomy poetyckie Tomasza Jast-runa Obok siebie, Urszuli Kozioł Żal-nik, Ryszarda Krynickiego Niepodlegli nicości. Proza Hanny Krall Hipnoza, dokument Jana Józefa Szczepańskiego Kadencja.

maj — powstaje niezależna organizacja pisarzy Stowarzyszenie Pisarzy Pols­kich, prezesem zostaje Jan Józef Szcze-pański.

4 VI — pierwsze, częściowo wolne wy­bory w powojennej Polsce zakończone klęską komunistów.

19 VII — Wojciech Jaruzelski „kontra­ktowym " prezydentem PRL.

24 VIII - - Sejm powołuje Tadeusza Mazowieckiego na urząd premiera.

„jesień narodów":

początek procesu zjednoczenia Niemiec; w Bułgarii obalenie reżimu Teodora Żiwkowa;

w Czechosłowacji „aksamitna rewoluc­ja" uwalnia kraj od panowania komu­nistów;

w Rumunii obalenie rządów rodziny Ceausescu.

316

Kalendarium

29 XII — Sejm dokonuje zmian w kon­stytucji, które formalnie kończą istnie­nie PRL; powstaje III Rzeczpospolita.

1990

30 I - - zjazd PZPR decyduje o roz­wiązaniu partii.

W kraju tomy poetyckie Ewy Lipskiej Strefa ograniczonego postoju, Adama Zagajewskiego Plótno.

Wiosna i lato — rozpad obozu solidar­nościowego (powstają między innymi: Porozumienie Centrum oraz Ruch Obywatelski Akcja Demokratyczna).

W Paryżu proza autobiograficzna Czes­ława Miłosza Rok my siwego.

22 XII - - Lech Wałęsa wybrany na prezydenta w wyborach powszechnych.

W kraju proza Henryka Grynberga Szkice rodzinne, zbiór reportaży Hanny Krall Trudności ze wstawaniem.

1991

Dążenie republik nadbałtyckich: Litwy, Łotwy i Estonii do niepodległości.

W kraju proza Tadeusza Konwickiego Zorze wieczorne i tom wspomnień Józe­fa Hena Nowolipie.

16 I - - wojska sprzymierzone rozpo­czynają ataki lotnicze na Irak, realizu­jąc rezolucję ONZ w sprawie wycofania się armii irackiej z okupowanego od sierpnia 1990 r. Kuwejtu.

Zmarli:

Stefan Kisielewski.

Tadeusz Nowak.

l IV — rozwiązanie Układu Warszaw­skiego.

10 IV — pierwszy oddział wojsk radzie­ckich opuszcza Polskę.

l—9 VI — czwarta pielgrzymka papie­ża Jana Pawła II do Polski.

VI — IX Słowenia i Chorwacja ogłaszają niepodległość. Jugosławia u progu wojny domowej. Nieudany pucz w Związku Radzieckim, Michaił Gorbaczow w areszcie domowym. Większość republik radzieckich proklamuje niepodległość.

317