KAMPANIA WRZEŚNIOWA
1.09
Początek II wojny światowej. O godz. 4:45 wojska niemieckie bez
wypowiedzenia wojny przekraczają granice Polski.
Obrona Poczty Polskiej w Gdańsku.
Bitwa powietrzno-morska w Zatoce Gdańskiej. Początek działań Polskiej
Marynarki Wojennej na Bałtyku.
Brygada Pościgowa w czasie walk powietrznych nad rejonem Warszawy
zestrzeliwuje 14 samolotów wroga.
Dywizjon polskich niszczycieli (Grom, Błyskawica i Burza) przybywa do
Rosyth (W.B.). Początek działań PMW na Morzu Północnym.
Zdrada Polski przez Francję i Anglię, które nie podejmują żadnych działań
wynikających z paktu o wzajemnej pomocy.
1-2.09
Armia "Kraków" toczy bitwę na przygotowanych pozycjach obronnych nad
granicą.
1-3.09
Armia "Modlin" toczy bitwę obronną pod Mławą.
Prawoskrzydłowa Grupa Operacyjna "Wschód" armii "Pomorze" walczy nad
rzeką Osą i nad jez. Mełno.
Klęska sił lewego skrzydła armii "Pomorze" w Borach Tucholskich.
Walki opóźniające armii "Łódź" na przedpolu głównej pozycji obronnej,
zakończone wycofaniem się na linie Warty i Widawki.
3.09
Anglia, Francja, Australia i Nowa Zelandia wypowiadają wojnę Niemcom.
Okrążenie i zniszczenie 7 Dywizji Piechoty z armii "Kraków" pod Janowcem na
pd.- wsch. od Częstochowy. Powstaje luka we froncie polskim pomiędzy
armiami "Łódź" i "Kraków".
3-7.09
Odwrót armii "Kraków" za Nidę i Dunajec.
3-8.09
Wycofanie armii "Poznań" z Wielkopolski do rejonu Kłodawy.
4-7.09
Odwrót armii "Modlin" na lewy brzeg Wisły.
4-8.09
Odwrót armii "Pomorze" na Kujawy.
4-5.09
Armia "Łódź" przegrywa bitwę na Warcie i Widawce.
4.09
Brygada Bombowa atakuje nieprzyjacielskie wojska pancerne w rejonie
Ciechanowa, Pułtuska, Wielunia, Radomska, Sieradza i Piotrkowa.
5.09
Niemiecki XVI Korpus Pancerny rozbija 19 Dywizję Piechoty odwodowej
armii "Prusy" i zajmuje Piotrków Trybunalski. Utworzenie armi "Lublin".
Walki opóźniające armi "Kraków" na przedpolach Krakowa.
Proklamowanie neutralności przez USA.
6-8.09
Niepowodzenie próby wycofania armi polskich z zachodu na linię środkowej
Wisły.
6.09
Niemiecki XVI KP opanowuje Tomaszów Mazowiecki.
Rozbicie grupy północnej armii "Prusy" i przerwanie frontu.
Nieudana próba armii "Karpaty" powstrzymania Niemców na Dunajcu i w
Karpatach.
Polskie Naczelne Dowództwo przenosi się do Brześcia nad Bugiem.
7.09
Brygada Bombowa atakuje nieprzyjacielskie wojska pancerne w rejonach:
Stryków, Ozorków, Maków i Różan.
Dywizjon polskich niszczycieli działających z baz angielskich podczas
patrolowania atakuje niemiecki okręt podwodny na Atlantyku.
Kapitulacja obrońców Westerplatte.
8.09
Dywizje szybkie armii niemieckiej wychodzą na środkowa Wisłę,
wyprzedzając cofające się ku tej rzece oddziały armii "Łódź" i "Prusy" i
zagrażają odcięciem dróg odwrotu armiom "Pomorze" i "Poznań".
Obrona Warszawy odpiera atak niemieckiej 4 Dywizji Pancernej.
Armia "Karpaty" opuszcza linię Wisłoka i cofa się za San.
Utworzenie armii "Warszawa". Proklamowanie w Warszawie werbunku do
ochotniczych formacji robotniczych.
8-9.09
Zniszczenie pod Iłżą grupy południowej polskiej armii "Prusy".
Walki armii "Kraków" nad dolna Nidą.
Niemiecki XIX Korpus Pancerny przerzucony z Pomorza do Prus Wschodnich,
przełamuje polską obronę pod Wizną i otwiera sobie drogę w kierunku na
Brześć. Niemiecka 3 armia forsuje dolny Bug.
9.09
Obrona Warszawy odpiera kolejny atak niemieckiej 4 Dywizji Pancernej.
Początek natarcia armii "Poznań" nad Bzurą.
Początek organizowania polskich oddziałów we Francji w obozie Coetquidan.
9-10.09
Odwrót sił głównych armii "Kraków" znad Nidy ku przeprawom na Wiśle pod
Baranowem.
11.09
Wejście do Bitwy nad Bzurą Grupy Operacyjnej gen. Bołtucia, odbicie
Łowicza.
Sztab Naczelnego Wodza opuszcza Brześć nad Bugiem i udaje się do
Włodzimierza Wołyńskiego.
11-12.09
Przeprawa sił głównych armii "Kraków" przez Wisłę pod Baranowem.
12.09
Awangarda niemiecka przez Sambor podchodzi pod Lwów. Początek obrony
miasta.
12-14.09
Odwrót sił głównych armii "Kraków" na wschodni brzeg Sanu.
13.09
Pod Andrzejowem zostaje rozbita 18 Dywizja Piechoty z Samodzielną Grupą
Operacyjną "Narew".
14-20.09
Przemarsz Wojska Frontu Północnego (utworzony 10-11.09) z północnej
Lubelszczyzny do rejonu na południe od Chełma.
15.09
Wycofanie się armii "Warszawa" ze wschodniego brzegu miasta. Niemcy
zamykają pierścień wokół stolicy.
15-20.09
Walki oddziałów "Małopolska" pod Jaworowem i w Lasach Janowskich mające
na celu przebicie się do Lwowa.
16.09
Zmasowane uderzenie lotnictwa niemieckiego na armie "Poznań" i "Pomorze".
Oddziały rozpoznawcze niemieckiej 4 armii, nacierającej z Prus Wschodnich i
14 armii - z Małopolski, nawiązują styczność w rejonie Włodawy. Okrążenie
wojsk polskich znajdujących się na Lubelszczyźnie.
17.09
Decydujące uderzenie niemieckie nad Bzurą, złamanie zorganizowanego oporu
Wojsk Polskich w widłach Wisły i Bzury.
Armia Czerwona przekracza granice Polski. Agresja Związku Radzieckiego na
Polskę.
17-18.09
Prezydent, Rząd, Naczelny Wódz przechodzą do Rumunii gdzie zostają
internowani.
Bitwa pod Tomaszowem Lubelskim. Nieudana próba przebicia się przez
pierścień okrążenia północnej grupy armii "Kraków" i części armii "Lublin".
Część armii "Poznań" przebija się przez puszczę kampinoską do Warszawy.
19.09
Upadek ostatnich punktów oporu na Kępie Oksywskiej - śmierć gen. Dąbka.
Koniec walk Lądowej Obrony Wybrzeża.
20.09
Okręt podwodny "Wilk" przebija się z Bałtyku do Wielkiej Brytanii.
21-26.09
II Bitwa pod Tomaszowem Lubelskim. Niepowodzenie próby przebicia się na
południe wojsk Frontu Północnego.
22.09
Dowódca obrony Lwowa gen. W. Langer poddaje miasto wojskom radzieckim.
26.09
Garnizon Warszawy odpiera szturm nieprzyjaciela.
27.09
Zawieszenie broni w Warszawie.
29.09
Kapitulacja Modlina.
2.10
Kapitulacja Helu.
2-5.10
Pod Kockiem Grupa Operacyjna "Polesie" stacza ostatnią bitwę wojny obronnej
1939 roku
14.10
Okręt podwodny "Orzeł" dociera do Wielkiej Brytanii po ucieczce z Talina.
Pierwsza faza kampanii 1 - 6 września 1939
bitwa pod Mławą - (1 - 3 września) niemiecka 3 Armia przełamała polską
pozycję obronną bronioną przez oddziały Armii "Modlin" pobite jednostki gen.
Kruskowicza - Przedrzymirskiego od 4 września znajdowały się w odwrocie za
Wisłę
bitwa w Borach Tucholskich - (1 września) niemiecka 3 Armia okrążyła i
unicestwiła część Armii " Pomorze " (podczas walk odwrotowych wojsk
polskich doszło do szarży 18 pułku ułanów pod Krojantami, gdzie zginął
dowódca jednostki płk Kazimierz Mastalerz)
walki w Wolnym Mieście Gdańsku - bohaterska obrona Poczty Polskiej w
Gdańsku, po kapitulacji niemal wszyscy pocztowcy zostali rozstrzelani, 1 - 7
września obrona polskiej składnicy na Westerplatte (dowódca mjr Henryk
Sucharski)
bój pod Mokrą - (1 września) w rejonie lasów kłobuckich Wołyńska Brygada
Kawalerii (dowódca płk Julian Filipowicz) z Armii " Łódź " powstrzymała atak
niemieckiej 4 Dywizji Pancernej
zniszczenie polskiej 7 Dywizji Piechoty pod Częstochową (2 - 3 września) -
niemieckie oddziały pancerne weszły między Armie "Łódź" i "Kraków"
bitwa nad Wartą i Widawką (4 - 6 września) - Niemcy przełamali pozycje
obronne Armii "Łódź"
Druga faza kampanii 7 - 17 września 1939
bój pod Wizną - (8 - 10 września) odcinek obronny zamykający przejście przez
bagnistą dolinę Biebrzy i Narwi (dowódca kpt. Władysław Raginis i 720
żołnierzy przez trzy dni powstrzymywali 43 - tysięczny niemiecki XIX Korpus
Pancerny gen. H. Guderiana), po kapitulacji dowódca rozerwał się granatem
Niemcy forsują rzekę Bug 10 października
bitwa nad Bzurą - (9 - 22 września) wielka bitwa odwrotowa Armii "Pomorze" i
"Poznań" z wojskami niemieckimi 8, 10 i 4 Armią, rozpoczęta polskim
uderzeniem w rejonie Łęczycy i Łowicza, które rozbiło niecką 30 dywizję.
Zaskoczeni początkowo Niemcy od 15 września przejęli inicjatywę zamieniając
odwrót wojsk polskich na Warszawę w katastrofę - ok. 30 tys. żołnierzy z gen.
Tadeuszem Kutrzebą przedarło się do stolicy
Trzecia faza kampanii 17 września - 5 października 1939
uderzenie Armii Czerwonej na wschodzie
walki o Grodno - (20 - 22 września) śmierć gen. J. Olszyny Wilczyńskiego
(został zamordowany przez sowieckich czołgistów)
rozbicie Grupy Operacyjnej gen. Władysława Andersa - sam generał został
ciężko ranny i dostał się do niewoli radzieckiej
obrona Lwowa przed Niemcami, miasto jednak zostało zdobyte przez Rosjan 24
września
upadek Kępy Oksywskiej 19 września
bitwa pod Tomaszowem Lubelskim - (17 - 20 września) zgrupowanie polskie
pod dow. gen. Ludwika Piskora przebijając się w kierunku Rawy Ruskiej
zostało rozbite przez 14 Armię
kapitulacja Warszawy 28 września
kapitulacja twierdzy Modlin 29 września
kapitulacja Helu 2 października
bitwa pod Kockiem - (2 - 5 październik) ostatnia bitwa kampanii stoczona przez
Samodzielną Grupę Operacyjną " Polesie " z niemieckimi 13 i 29 dywizją
zmotoryzowaną , walki trwały do wyczerpania amunicji przez stronę polską
Dowódcy wojsk polskich w kampanii wrześniowej
Kutrzeba Tadeusz, 1885-1947, generał, historyk; od 1918 w WP; 1928-39
komendant Wyższej Szkoły Wojennej; 1939 dowódca Armii Poznań i wojsk
polskich w bitwie nad Bzurą; w niewoli niemieckiej, pozostał na emigracji;
Bitwa nad Bzurą (1957).
Sucharski Henryk, 1898-1946, major; IX 1939 dowódca obrony Westerplatte;
w niewoli niemieckiej, od 1945 we Włoszech.
Raginis Stanisław, 1908-39, kapitan; IX 1939 dowódca odcinka obrony w
rejonie Wizny; po wyczerpaniu kontynuowania walki popełnił samobójstwo.
Anders Władysław, 1892-1970, generał, polityk; od 1918 w WP; dowódca:
1939 Nowogródzkiej Brygady Kawalerii, 1941-42 Armii Polskiej w ZSRR,
1942-43 Armii Polskiej na Wschodzie i 1943-46 2 Korpusu Polskiego, m.in. pod
Monte Cassino; po wojnie pozostał na uchodźstwie; 1945 pełnił obowiązki,
1946-54 Naczelny Wódz i Generalny Inspektor Polskich Sił Zbrojnych; 1949
współorganizator Skarbu Narodowego, od 1954 członek Rady Trzech; Bez
ostatniego rozdziału (1949).
Piskor Tadeusz Ludwik, 1889-1951, generał; legionista; od 1918 w WP, 1926-
31 szef Sztabu Głównego, 1939 dowódca Armii Lublin; 1939-45 w niewoli
niemieckiej, następnie w Wielkiej Brytanii.
Bortnowski Władysław, 1891-1966, polski wojskowy, generał Wojska
Polskiego. 1914-1917 w Legionach Polskich. Podczas wojny obronnej we
wrześniu 1939, dowódca Armii Pomorze, uczestnik bitwy nad Bzurą. W latach
1939-1945 w niewoli niemieckiej. Po wojnie na emigracji.
Dąb-Biernacki Stefan, 1890-1962, polski wojskowy, generał. Podczas I wojny
światowej w I Brygadzie Legionów. W okresie międzywojennym pełnił funkcję
inspektora armii. W wojnie obronnej 1939 dowódca armii Prusy, stanowiącej
główny odwód Naczelnego Wodza. Po przegranej bitwie nad Bzurą, gdy wojska
niemieckie uderzyły na Warszawę, otrzymał zadanie obrony stolicy od strony
północnej. Porzucił armię, gdyż uważał, iż nie ma szans stawić skutecznego
oporu Niemcom. Za nieudolne dowodzenie i opuszczenie swojego wojska
Władysław Sikorski odsunął Dęba-Biernackiego od wszelkich funkcji w armii
polskiej na Zachodzie. Zmarł na emigracji.
Kleeberg Franciszek, 1888-1941, generał brygady. Początkowo (1906-1915) w
wojsku austriackim, od połowy 1915 w Legionach Polskich. Od 18 XI 1918 w
Wojsku Polskim, gdzie zajmował szereg eksponowanych stanowisk, był m.in.
dowódcą kilku dywizji i okręgów wojskowych. 9 IX 1939 objął dowodzenie
grupą operacyjną Polesie. 14-16 IX dowodził obroną twierdzy Brześć, 17-18 IX
walczył pod Kobryniem. Następnie, idąc na pomoc Warszawie, stoczył kilka
bitew z wojskami niemieckimi. W dniach 2-5 X, pod Kockiem, dowodził
wojskami polskimi w ostatniej dużej bitwie kampanii wrześniowej. 6 X, po
wyczerpaniu amunicji, wydał rozkaz kapitulacji. Zmarł w niewoli niemieckiej,
pochowany został w Dreźnie. W 1961 jego prochy ekshumowano, przewieziono
do kraju i złożono na cmentarzu wojskowym w Kocku.
Rómmel Juliusz, 1881-1967, generał Wojska Polskiego. 1903 ukończył
Konstantynowską Szkołę Artylerii w Petersburgu. W armii carskiej dosłużył się
stopnia pułkownika. W czasie I wojny światowej walczył jako rosyjski oficer
zawodowy w 1 Brygadzie Artylerii. Od września 1917 pełnił służbę w III
Korpusie Polskim. W sierpniu 1918 po rozwiązaniu Korpusu internowany przez
Austriaków. Po I wojnie światowej w armii polskiej, brał udział w wojnie
polsko-bolszewickiej (1919-1920). 1922 awansowany do stopnia generała
brygady, 1928 generała dywizji. Od 1929 inspektor armii we Lwowie, od 1935
w Warszawie. We wrześniu 1939 dowodził armią Łódź w walkach granicznych
nad Wartą i Widawką. Odcięty przez Niemców od swoich wojsk, 8 września
przybył do Warszawy. Mianowany przez Naczelnego Wodza dowódcą obrony
stolicy i twierdzy Modlin, dowodził armią Warszawa. Po upadku Warszawy
wzięty do niewoli, do końca wojny przebywał w obozie jenieckim Murnau VII
A. Po zakończeniu wojny powrócił do kraju. Do czerwca 1947 pozostawał na
stanowisku doradcy Naczelnego Dowódcy do spraw szkolenia, następnie
przeszedł w stan spoczynku. Autor wspomnień " Za Honor i Ojczyznę " (1958).
Sosnkowski Kazimierz - pseudonim " Godziemba ", 1885-1969, generał broni
Wojska Polskiego, polityk, działacz członek Polskiej Partii Socjalistycznej
(PPS) i Organizacji Bojowej PPS (OB PPS), komendant OB PPS okręgu
warszawskiego, następnie radomskiego i zagłębiowskiego. 1908
współorganizował Związek Walki Czynnej. 1910 współzałożyciel Związku
Strzeleckiego, następnie zastępca komendanta głównego oraz szef sztabu. W
czasie I wojny światowej w Legionach Polskich. Zastępca Józefa Piłsudskiego
w 1 pułku piechoty, potem w I Brygadzie Legionów Polskich, po jego
ustąpieniu z Legionów (26 IX 1916) dowódca I Brygady. Po kryzysie
przysięgowym w Legionach Polskich aresztowany w lipcu 1917, w sierpniu
osadzony wraz z Piłsudskim w Magdeburgu. Zwolniony 10 XI 1918. Po
przybyciu do Warszawy dowódca Okręgu Generalnego Warszawa. Od marca
1919 wiceminister spraw wojskowych. W czasie wojny polsko-bolszewickiej
dowódca Armii Rezerwowej, toczył z powodzeniem walki obronne na
północnym odcinku frontu. W sierpniu 1920 minister spraw wojskowych (do
1924) i faktyczny dowódca obrony Warszawy w okresie bitwy warszawskiej.
1921 negocjował warunki i podpisywał umowę wojskową polsko-francuską. W
1925 mianowany przedstawicielem Polski przy Lidze Narodów na konferencję
rozbrojeniową w Genewie. Z jego inicjatywy uchwalono i podpisano konwencje
o zakazie użycia broni bakteriologicznej oraz w sprawie produkcji i handlu
bronią. Od kwietnia 1925 dowódca VII Dowództwa Okręgu Korpusu w
Poznaniu. Od 1927 do wybuchu II wojny światowej inspektor armii Podole, od
1928 także armii Polesie. 11 IX 1939 mianowany dowódcą Frontu
Południowego, którego oddziały ruszyły na odsiecz Lwowa, lecz 22 września
zostały rozbite w rejonie Brzuchowic. Po klęsce wrześniowej przedostał się do
Francji. W październiku 1939 wyznaczony przez prezydenta Władysława
Raczkiewicza na jego następcę oraz mianowany przewodniczącym Komitetu
Ministrów do Spraw Kraju i ministrem bez teki w rządzie generała Władysława
Sikorskiego. Pierwszy komendant Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Po klęsce
Francji przekazał dowództwo ZWZ generałowi Stefanowi Roweckiemu
(pseudonim "Grot"). W Wielkiej Brytanii m.in. współ przewodniczył polskoczechosłowackiemu
komitetowi przygotowującemu projekt konfederacji obu
państw. 1941 ustąpił z rządu na znak protestu przeciwko niesprecyzowaniu
stanowiska polskiego w sprawie granic wschodnich w układzie Sikorski-Majski.
Po śmierci Władysława Sikorskiego, 8 VII 1943 mianowany Naczelnym
Wodzem. Przeciwny wybuchowi powstania warszawskiego (1944). W czasie
walk w stolicy zabiegał o pomoc aliantów, zarzucając rządom Wielkiej Brytanii
i Stanów Zjednoczonych niedotrzymanie zobowiązań sojuszniczych. 30 IX 1944
zdymisjonowany pod naciskiem Brytyjczyków. Po zakończeniu II wojny
światowej pozostał w Kanadzie. Jeden z przywódców polskiej emigracji,
wyznaczony na następcę przez prezydenta A. Zaleskiego. 1952-1954 prowadził
w Londynie rozmowy mediacyjne ze skłóconymi odłamami emigracji,
zakończone podpisaniem aktu zjednoczenia narodowego. Zmarł w Kanadzie,
pochowany na cmentarzu w Montmorency koło Paryża. 1992 urnę z jego
prochami złożono w podziemiach archikatedry Św. Jana w Warszawie. Autor
prac publicystycznych i pamiętników, m.in.: "Z Legionów do Magdeburga"
(1929), "Nakazy chwili", przemówienia generała (Londyn 1951), "Cieniom
Września" (1988).
Orlik-Rückeman Wilhelm, 1894-1986, dyplomowany oficer służby stałej
piechoty Wojska Polskiego, generał brygady od 1933. W 1914 przerwał studia
na Politechnice Lwowskiej i wstąpił do Legionów. Po kryzysie przysięgowym,
w październiku 1917 wcielony do armii austriackiej. Zdezerterował i wstąpił do
Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W 1918 brał udział w walkach na
Ukrainie, następnie w wojnie polsko - bolszewickiej. W latach 1927-1928 pełnił
funkcję szefa Wydziału Broni Pancernej w Ministerstwie Spraw Wojskowych.
W 1932 mianowany dowódcą 9. Dywizji Piechoty. W sierpniu 1939 objął
dowództwo Korpusu Obrony Pogranicza (KOP). W czasie wojny obronnej
Polski dowodził oddziałami KOP walczącymi z Armią Czerwoną. W 1940 przez
Litwę i Szwecję przedostał się do Anglii. Po wojnie pozostał na emigracji.