OKRES PRENATALNY - czasu od zaplodnienia do narodzin dziecka, dzilimy go na 3 rowne trymestry. Zadania rozwojowe tego okresu to osiagniecie zdolnosci fizycznej i psychicznej do samodzielnej egzystencji postnatalnej oraz nabycie (w procesie uczenia sie pasywnego lub asocjacyjnego) cech psychofizycznych, na bazie ktorych w procesie postnatalnym rozwinie sie jego osobowosc.

FAZA JAJOWA (od zaplodnienia do 2 tyg zycia):

Z polaczenia genow ojca, przeniesionych przez plemnik, i genow matki, zawartych w komorce jajowej, powstaje unikatowy, charakterystyczny dla danej jednostki uklad genetyczny - genotyp (od ojca 23 chromosomy i od matki 23 chromosomy; czasami zaburzenia np. trisomia chromosomu 21 w przypadku choroby Downa). Zawiera on informacje genetyczna o indywidualnych cechach osoby, tj. kolor wlosow, wzrost, ale tez cechach wspolnych dla naszego gatunku, np. wzorce rozwoju fizycznego. Dochodzi do szybkiego podzialu i przeksztalcania sie komorki jajowej. Kolejne okresy rozwoju zarodkowego to morula, blastula i gastrula, czyli tworzenie sie listkow zarodkowych. Komorka jajowa przemieszcza sie z jajowodu i zagniezdza w sciance macicy (implantacja). Powstaje 8 z 45 generacji komorek tworzacych organizm czlowieka.

FAZA EMBRIONALNA (od 2 tyg do 2 mies zycia):

0. Zachodzi proces organogenezy, czyli tworzenia sie narzadow zewnetrznych i wewnetrznych z listkow zarodkowych:

1. Ektoderma (warstwa zewnetrzna): uklad nerwowy, naskorek, paznokcie, wlosy, gruczoly potowe i lojowe, narzady zmyslow

2. Endoderma (warstwa wewnetrzna): organy wewnetrzne i gruczoly

3. Mezoderma (warstwa srodkowa): miesnie, kosci, chrzastki, nerki, narzady plciowe, serce

0. Tworzy sie środowisko prenatalne tj. łożysko, pepowina oraz pecherz plodowy.

1. Od 4 tyg serce pracuje samodzielnie.

2. Od 6/7 tyg pojawiaja sie reakcje na bodzce dotykowe, na poczatku wrazliwa jest warga.

3. W 7 tyg tworza sie konczyny gorne, a w 8 tyg konczyny dolne.

4. W 8 tyg zaczyna sie zaznaczac twarz a glowa jest polowa embrionu.

5. W tym okresie szczegolnie niebezpieczne dla prawidlowego rozwoju dziecka sa tzw. teratogeny, czyli: leki, narkotyki, uzywki, infekcje, niekorzystne warunki srodowiska (np. wiek matki,jej niedozywienie, choroby), stres, przykre emocje (rola profilaktyki prenatalnej).

FAZA PLODOWA (od 2 mies zycia do narodzin):

0. Dalszy rozwoj narzadow wewnetrznych, ktore przyjmuja pozycje jak u doroslego czlowieka oraz rozwoj zmyslow i aktywnosci plodu, dzieki czemu plod jest zdolny do zycia pozamacicznego w ok. 6-7 mies) a takze lateralizacja.

1. 2 mies: odruch chwytny (dokladnie od 2 do 4 mies)

2. 3 mies: rozroznianie podstawowych smakow (gorzki, slodki, slony i kwasny); rejestruje sie pierwsze nieregulrane fale mozgowe (zapis EEG; dokladnie miedzy 3 a 7 mies) na poziomie pnia mozgu,poniewaz kora mozgowa jest malo rozwinieta

3. 4 mies: odruch polykania (dokladnie od 4 do 8 mies) reakcja ruchowa zwiazana z miejscem podraznienia; wyroznia sie 15 schematow ruchowych (np.przeciaganie sie, obroty, ssanie kciuka); reakcja na rytmiczne ruchy matki, narzad wzroku reaguje na swiatlo, a narzad sluchu na bodzce dzwiekowe

4. 5 mies: sprawnie funkcjonuje zmysl smaku

5. 6 mies: plod bywa w stanie snu i czuwania; reaguje na bodzce dotykowe, draznienia, bolowe (tylko czubek glowy nie jest wrazliwy na bol co ma znaczenie dla sytuacji porodu) oraz na glosna muzyke, krzyki, mowe ludzka (po urodzeniu latwiej uczy sie jezyka ktorego wowaczas sluchalo).

6. 7 mies: rozpoznawalne poszczegolne warstwy kory mozgowej;mielinizacja wlokien nerwowych

7. 8 mies: pojawia sie faza REM, ruchy galki ocznej, odruch Moro (unoszenie konczyn i przyciaganie ich do ciala w gescie obejmowania w sytuacji zagrozenia); ustala sie pozycja dziecka ktora po urodzeniu przyjmuje w czasie snu; koduje sie wiele nowych odruchow bezwarunkowych; plod przezywa stany emocjonalne (uwarunkowane hormonalnie), co sprzyja tworzeniu sie wrodzonych predyspozycji do lekliwosci lub radosnego ozywienia.

8. Do konca okresu plodowego powstaje 41 z 45 generacji komorek.

PRAWA ROZWOJU:

0. Rozwój cefalokaudalny: oznacza ze rozwoj psotepuje od czesci glowowej (ruchy galek ocznych, dowolne ruchy miesni szyi), nastepnie rozwija sie czesc tulowia (ruchy rak, ruchy tlowia), a na koncu nozna (dowolne ruchy nog, chodzenie).

1. Rozwój proksymodystalny: oznacza ze zmiany postepuja w kierunku od osi podluznej ciala na boki, czyli najpierw rozwijaja sie miesnie polozone blisko kregoslupa, nastepnie miesnie ramion, przedramion, dloni i palcow.

NARODZINY:

I OKRES PORODU:

0. Nastepuje rozwarcie i skrocenie szyjki macicy.

1. Główka dziecka schodzi w dol kanalu rodnego.

II OKRES PORODU:

0. Nastepuje porod wlasciwy, czyli przejscie dziecka przez kanal rodny.

1. Moment pierwszego kontaktu rodzacego sie dziecka ze swiatem zewnetrzym to pierwsza okazja do bezposredniej relacji pomiedzy matka, a dzieckiem

III OKRES PORODU:

0. Urodzenie lozyska.

SKALA APGAR:

To pierwsze badanie, jakie robi sie po urodzeniu dziecka, jego celem jest ocena kondycji dziecka. Badanie to wykonywane jest minute po urodzeniu i powtarzane po 5 minutach. Funkcjonowanie dziecka ocenia sie w pieciu kategoriach, przyznajac w kazdej z nich od 0 do 2 punktow. Wiekszosc noworodkow otrzymuje 7-9 punktow, a te, ktore otrzymuja 4-6 punktow, wymagaja udzielenia pomocy (np. podania tlenu w celu ustabilizowania oddychania, w efekcie czego wiekszosc dzieci w drugim tescie osiaga znacznie lepszy wynik. Dzieci otryzmujace ponizej 4 punktow znajduja sie w stanie krytycznym i wymagaja natychmiastowego zastosowania zabiegow podtrzymujacych ich czynnosci zyciowe. Kategorie skali Apgar to:

0. barwa skóry: 0 pkt - sina/blada; 1 pkt - konczyny sine, tulow rozowy; 2 pkt - rozowa

1. czynność serca: 0 pkt - brak; 1 pkt - <100 uderzen na minute; 2 pkt - >100 uderzen na minute

2. wrazliwosc na bodzce (reakcja na wprowadzenie cewnika do odsysania wydzieliny z nosa): 0 pkt - brak odruchow; 1 pkt - grymas; 2 pkt - tzw. pelna reakcja, czyli placz lub/i kichanie, kaszel, reakcja ruchowa

3. napiecie miesniowe: 0 pkt - brak napiecia/wiotkosc; 1 pkt - obnizone napiecie, konczyny lekko zgiete; 2 pkt - napiecie prawidlowe, konczyny w ulozeniu zgieciowym

4. oddychanie: 0 pkt - brak; 1 pkt - wolne, plytkie, nieregularne; 2 pkt - regularne, donosny krzyk, silny placz

STADIUM NOWORODKA:

To okres od 0 do 1 mies zycia. Wyrozniamy tutaj faze oseska (od 0 do 5 dnia zycia) i faze noworodka (od 5 dnia zycia do 1mies zycia). Zadania rozwojowe tego okresu to adaptacja do warunkow samodzielnej egzystencji, przystosowanie sensoryczno - motoryczne do odbioru rzeczywistosci oraz sygnalizowanie dzieki instynktowi zycia i odruchowi orientacyjnemu odczuwanych przez dziecko potrzeb, glownie fizjologicznych. To trudny okres dla dziecka, poniewaz przystosowuje sie ono do zycia w nowym srodowisku: : do zmian temperatury, nowego sposobu oddychania, przyjmowania pokarmow i wydalania. Rozpoczyna sie proces wzajemnego poznawania sie dziecka i opiekuna (matki), podczas ktorego zachodzi dostrojenie sie rytmu dzialania opiekunow do rytmu funkcjonowania dziecka. Skutkiem tego jest uregulowanie podstawowych procesow fizjologicznych - ustalenie sie rytmu snu i czuwania, rytmu karmienia i wydalania.

ODRUCHY BEZWARUNKOWE U NOWORODKA:

Wspolne dla noworodka i czlowieka doroslego:

0. Odruch zrenicowy: zwezanie i rozszerzanie sie zrenicy w zaleznosci od natezenia swiatla

1. Odruch mrugania: zamykanie powieki przy probie dotkniecia rogowki

2. Odruch ssania: ruchy ssania po wlozeniu do ust sutka, smoczka, palca

3. Odruch szukania/poszukiwawczy: automatyczny obrot glowy w strone dotykanego policzka

Wystepujace tylko u noworodka i/lub niemowlecia, a znikajace lub patologiczne u czlowieka doroslego:

0. Odruch Babińskiego: przy podraznieniu podeszwy stopy unoszenie duzego palca, wyprostowanie palcow stopy, a pozniej ponowne ich podkurczenie

1. Odruch chwytny: gry umiescimy przedmiot lub palec w dloni noworodka, zaciska ono wokol niego piesc, uchwyt jest bardzo mocny (dotyczy takze stop)

2. Odruch marszu automatycznego: ruch kroczenia, dziecko trzymane w pozycji wyprostowanej przebiera nogami przy zetknieciu stop z podlozem

3. Odruch toniczno-szyjny asymetryczny: wyprostowanie reki i nogi po stronie, w ktora zwrocona jest twarz, natomiast konczyny po stronie, w ktora odwrocona jest potylica pozostaja zgiete (pozycja szermierza)

4. Odruch Moro: odruch obejmowania w sytuacji przestraszenia sie dziecka

WYPOSAZENIE PERCEPCYJNE NOWORODKA:

WZROK

0. zdolnosc do dlugotrwalej fiksacji wzroku juz kilka godzin po urodzeniu; w 4-5 tyg zycia dziecko osiaga zdolnosc podobna do tej, jaka ma czlowiek dorosly

1. w pierwszymmiesiacu zycia dziecko osiaga zdolnosc do skupienia wzroku na obiekcie odleglym o ok. 20-25 cm, co sprzyja wchodzeniu w kontakt z opiekunem podczas karmienia i zabiegow pielegnacyjnych, gdy opiekun zbliza swoja twarz do twarzy dziecka

2. zdolnosc do ograniczonego wodzenia wzrokiem za poruszajacym sie przedmiotem od 2 tyg, a zdolnosci wodzenia wzrokiem taka jak u doroslego, ok. 3-4 miesiaca zycia

3. preferencja twarzy ludzkiej od momentu narodzin, po kilku tyg zdolnosc do rozrozniania twarzy poszczegolnych osob

4. preferencja okreslonych wzorow wzrokowych od pierwszych dni zycia, przedmioty charakteryzujace sie wyraznym wzorem wzbudzaja najbardziej zywiolowe reakcje

5. reakcja wzmozonej czujnosci na ruch, jaskrawosc i glebie przedmiotow od pierwszych dni zycia - dziecko preferuje przedmioty trojwymiarowe, poruszajace sie, o wyraznych konturach;preferencja kontrastow bieli i czerni

6. habituacja w wypadku powtarzajacyh sie bodzcow

SŁUCH

0. zroznicowane reakcje na bodzce dziwiekowe o roznej wysokosci, natezeniu i czasie trwania od urodzenia; w pierwszych tyg zycia gwaltowny wzrost zdolnosci do roznicowania; rozpoznawanie znanych z okresu prenatalnego tekstow, melodii, dzwiekow, preferencja dzwiekow wysokich

1. rozpoznawanie glosu matki od momentu narodzin; preferencja glosow kobiecych, a szczegolnie glosu matki

2. zdolnosc do lokalizacji przedmiotu na podstawie wydawanego przez niego dziwieku od pierwszych godzin zycia

3. roznicowanie i preferencja dzwiekow mowy ludzkiej

4. w srodowisku dwujezycznym dziecko uczy sie szybciej tego jezyka, ktorym matka mowila w okresie ciazy, co moze byc traktowane jako przejaw wczesnego powstawania pamieci sluchowej

DOTYK

0. wrazliwosc na dotyk i nacisk juz w okresie plodowym

1. zroznicowana wrazliwosc na dotyk w zaleznosci od czesci ciala; szczegolna wrazliwosc okolicy ust - draznienie wywoluje odruch poszukiwania i ssania

SMAK

0. zdolnosc do roznicowania podstawowych smakow od okresu prenatalnego (slodki, gorzki, kwasny, slony)

1. preferencje smakowe - niemowleta szczegolnie lubia smak slodki

2. zdolnosc odroznienia pokarmu matki od pokarmu innej kobiety

WĘCH

0. zdolnosc rozrozniania zapachow

1. preferencje zapachowe; reakcje ruchowe na zapachy (np. odwracanie sie od nieprzyjemnych zapachow)

2. rozpoznawanie zapachow (np. matki, mleka matki)

RÓWNOWAGA

0. reakcja na zmiane polozenia ciala; pobudzenie lub uspokojenie w zaleznosci od pozycji ciala