KSZTA艁TOWANIE SI臉 DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ
W ka偶dym ustroju istniej膮 dwa elementy: uprawnienia osoby i spos贸b sprawowania w艂adzy. W prawie rzymskim na bazie kt贸rego ukszta艂towa艂y si臋 systemy ustrojowe Europy zach. i 艣rodkowej rozr贸偶nia si臋 dwa elementy: w艂asno艣膰 prywatn膮 i w艂adz臋 publiczn膮. Ten spos贸b my艣lenia nigdy w Europie nie zagin膮艂, co wi臋cej uleg艂 pog艂臋bieniu przez doktryn臋 chrze艣cija艅sk膮. W ca艂ym 艣redniowieczu nie znik艂o poj臋cie praw naturalnych, poprzez kt贸re B贸g wyra偶a wszechmoc swojego istnienia i poj臋cia republiki. M贸wiono o spo艂eczno艣ci chrze艣cija艅skiej - RES PUBLICA CHRISTIANA. Po raz pierwszy w polskiej terminologi politycznej poj臋cie republiki jako sprawy powszechnej, w przeciwie艅stwie do spraw wy艂膮cznych (prywatnych ), pojawia si臋 w czasach K. Sprawiedliwego, a jeszcze bardziej je艣li chodzi o w艂asno艣膰 prywatn膮 w wielkich przywilejach wystawionych Ko艣cio艂owi w latach 1210 i 1215, kiedy dobra ko艣cielne 艂膮cznie z osobami kt贸re do nich nale偶膮, zosta艂y wyj臋te spod ci臋偶ar贸w prawa ksi膮偶臋cego. Wtedy to, dobra te uzyska艂y immunitet czyli nietykalno艣膰 w dziedzinie s膮dowej i gospodarczej. Za艣 stan duchowny uprawnienia do pos艂ugiwania si臋 prawem kanonicznym. Zaraz za stanem duchownym pod膮偶y艂 stan rycerski i mo偶now艂adczy. Rycerze jak i mo偶now艂adcy byli ju偶 posiadaczami ziemi na prawie rycerskim, a wi臋c byli zwolnieni z danin i pos艂ug o charakterze gospodarczym, ich obowi膮zkiem by艂a s艂u偶ba wojskowa na koszt w艂asny. Wiek XIII to okres rozdrobnienia feudalnego, a tak偶e mo偶na powiedzie膰 wielkiej prywatyzacji - czyli rozdzielania si臋 w艂adzy publicznej od w艂asno艣ci prywatnej. Wi膮偶e si臋 to z kolonizacj膮 na prawie niemieckim, a tak偶e z polityk膮 nada艅 i immunitet贸w jak膮 musz膮 prowadzi膰 poszczeg贸lni ksi膮偶臋ta chc膮c zjedna膰 poparcie rycerstwa , mo偶now艂adca, mieszka艅c贸w miast itd. Ju偶 w艂adca Wac艂aw II czeski musia艂 przysi臋ga膰, 偶e dochowa wszystkich istniej膮cych praw a urz臋dy ziemskie b臋dzie obsadza艂 przez mieszka艅c贸w danych ziem. Po upadku rz膮d贸w Przemy艣lid贸w ani 艁okietek ani Kazimierz nie musieli nadawa膰 nowych przywilej贸w czy zwolnie艅 aczkolwiek musieli szanowa膰 istniej膮ce ju偶 prawa. Za Kazimierza Wielkiego nast膮pi艂o prawne zamkni臋cie stan贸w, kiedy to spisano statuty wi艣licko - piotrkowskie(1346 - 1347 ) Piastowie byli uwa偶ani za naturalnych pan贸w i dziedzic贸w tej ziemi i nie musieli uzasadnia膰 swojej legitymizacji sprawowania w艂adzy, ale wszystko wskazywa艂o na to, 偶e na Kazimierzu wyga艣nie linia naturalnych pan贸w i dziedzic贸w, do w艂adzy zostanie przywo艂ana inna dynastia (Andegawen贸w ). Wynika艂o to z uk艂adu o sukcesji mi臋dzy Kazimierzem a Ludwikiem, ale gwarantem tego uk艂adu by艂y stany. Ludwik, aby zapewni膰 sobie sukcesj臋 potwierdzi艂 wszystkie przywileje szlacheckie z 1355 r. Lecz przed Ludwikiem stan臋艂a podobna sprawa: nie mia艂 on syna i chcia艂 koron臋 polsk膮 przekaza膰 jednej ze swoich c贸rek. 呕eby otrzyma膰 poparcie wyda艂 wielki przywilej w Koszycach w 1374 r., w kt贸rym zwalnia艂 szlacht臋 od podatk贸w z wyj膮tkiem dw贸ch groszy od 艂ana ch艂opskiego, a tak偶e ogranicza艂 darmowy udzia艂 szlachty w pospolitym ruszeniu tylko do obrony granic pa艅stwowych. Poza granicami zobowi膮zywa艂 si臋 p艂aci膰. Szlachta dotrzyma艂a przyrzeczenia, z tym , 偶e niedok艂adnie, poniewa偶 na kr贸la polskiego zosta艂a powo艂ana m艂odsza z c贸rek - Jadwiga. Po 艣mierci Jadwigi r贸wnie偶 musia艂 zaprzysi膮dz dotrzymania przywilej贸w, ale by艂 powszechnie przez szlacht臋 uznany i akceptowany. Przed Jagie艂艂膮 r贸wnie偶 pojawi艂y si臋 problemy mi臋dzy nim a ju偶 w jaki艣 spos贸b wykszta艂con膮 spo艂. szlacheck膮. Tak wi臋c szlachta poprzez sejmiki bardzo sprawnie zebra艂a pieni膮dze na wykup ziemi dobrzy艅skiej.. Dalszym krokiem w rozwoju przywilej贸w szlacheckich by艂 akt wydany przez Jagie艂艂臋 w Piotrkowie w 1388 r. za potwierdzeniem dawnych przywilej贸w, przywilej piotrkowski gwarantowa艂 szlachcicowi, 偶e kr贸l wykupi go z niewoli, je艣li si臋 do niej dosta艂 podczas wyprawy paza granice kraju, oraz zapewnia艂 偶o艂d podczas pe艂nienia s艂u偶by wojskowej w wysoko艣ci 3 grzywien kopii. Wa偶niejsze bodaj w skutkach od przywilej贸w piotrkowskich sta艂y si臋 zobowi膮zania Jagie艂艂y z 1422 r, podj臋te podczas zbierania pospolitego ruszenia na wypraw臋 wojenn膮. Szlachta korzystaj膮c ze zjazdu w obozowisku pod Czerwi艅skiem wymog艂a na kr贸lu postanowienie dotycz膮ce nietykalno艣ci maj膮tkowej bez prawomocnego wyroku s膮dowego oraz zakaz 艂膮czenia w jednym r臋ku stanowisk s臋dziego ziemskiego i starosty. W roku 1423 uzyska艂a inny wa偶ny przywilej ekonomiczny tzw. WARCKI. Najwa偶niejsze z pkt. tego przywileju to mo偶liwo艣膰 usuni臋cia "nieu偶ytecznego lub buntowniczego" so艂tysa mimo zagwarantowanego mu dokumentem lokacyjnym prawa dziedziczno艣ci. To dawa艂o szlachcie mo偶liwo艣膰 przej臋cia maj膮tk贸w, folwark贸w so艂tysich. Najwa偶niejszym z przywilej贸w by艂y przywileje jedlne艅sko - krakowskie - 1430 - 1433 nadane przez Jagie艂艂臋 w zamian za zapewnienie nast臋pstwa tronu polskiego, jednemu z syn贸w kr贸la. W przywilejach tych kr贸l gwarantowa艂 w imieniu swoim i swoich nast臋pc贸w 偶e nikogo bez wyroku s膮dowego wi臋zi膰 nie b臋dziemy. Z tego przywileju by艂y wyj臋te 4 artyku艂y staro艣ci艅skie: gwa艂t, rozb贸j, podpalenie, morderstwo na drodze.
Szlachta mia艂a najwi臋ksze mo偶liwo艣ci wywierania wp艂ywu na w艂adz臋 pa艅stwow膮. Szlachta posiada艂a w swoim r臋ku : reprezentacj臋 w postaci sejmik贸w ziemskich czyli zjazd贸w szlachty z danej ziemi: urz臋dy ziemskie mog艂y by膰 obsadzane tylko przez szlachcic贸w z danej ziemi i nadzwyczajne sposoby reprezentacji to : pospolite ruszenie, gdzie spotyka艂a si臋 szlachta z ca艂ego kr贸lestwa oraz instytucja konfederacji. Konfederacja to zwi膮zek zbrojnych m臋偶贸w, kt贸rzy przysi臋gaj膮 sobie nawzajem, 偶e nie ust膮pi膮 dot膮d, dok膮d nie osi膮gn膮 zamierzonych cel贸w lub te偶 nie przywr贸c膮 nale偶nej im sprawiedliwo艣ci., je艣li prawo wobec nich zosta艂o naruszone. Konfederacje notujemy ju偶 w czasach K. Wielkiego, a tak偶e w konfederacje zwi膮zani byli polscy husyci walcz膮cy z wojskami Z. Ole艣nickiego.