Pojęcie sporu i konfliktu obejmuje:
sytuację powstawania sprzeczności, narastania i utrzymywania się kryzysu pomiędzy dwiema stronami
zakres działa - konflikt zbrojny
Konflikty maja dynamiczny i zmienny charakter.
Fazy powstawania sporów i konfliktów:
1. powstawanie między stronami określonej sprzeczności interesów – pojawienie się sporu
2. rozwój sytuacji kryzysowej – wzrost napięcia powoduje zmianę sporu w konflikt i niesie ze sobą możliwość aktów przemocy
3. faza działań zbrojnych – konflikt zbrojny
4. utrzymywanie się sytuacji kryzysowej – przeciągający się kryzys może spowodować ponowny wybuch walk
Analiza sporów i konfliktów na każdym etapie wymaga właściwej odpowiedzi społeczności międzynarodowej tej tematyce poświęcony został raport Agenda for Peace z 1992 sporządzony przez Sekretarza generalnego ONZ Boutrosa Boutrosa Ghali. Ten dokument to wykładnia metod i środków zabezpieczania światowego pokoju.
5 obszarów wg tego dokumentu:
1)dyplomacja prewencyjna – podejmowanie przez państwa organizacje działań zapobiegających konfliktom wewnątrz i międzypaństwowym, zapobieganiu rozprzestrzeniania konfliktów, ewolucji sporów w konflikty.
Filary dyplomacji prewencyjnej
zastosowanie środków budowy zaufania np. regularna wymiana misji wojskowych, tworzenie regionalnych i lokalnych ośr. Monitorujących, porozumienia o swobodnym przepływie informacji, kontrola zbrojeń
ustalanie faktów dążenie do zapoznania się ze stanem faktycznym przez misje obserwacyjne, konsultacje z władzami
wczesne ostrzeganie pozyskiwanie informacji o możliwości wystąpienia zagrożeń np. o klęskach naturalnych, katastrofach jądrowych, groźbach głodu etc. w celu osłabienia wynikających z nich zagrożeń dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
Prewencyjne rozmieszczenie sił międzynarodowych na terytorium danego państwa
tworzenie stref zdemilitaryzowanych nadzorowanych przez wojsko, policję i cywilny personel międzynarodowy.
Zastosowanie takich środków kiedy zwaśnione strony są rozdzielone, zmniejsza prawdopodobieństwo ataku zbrojnego, ogranicza możliwość działań zbrojnych, daje szanse na łagodzenie konfliktu i niesienie ewentualnie pomocy humanitarnej.
2)tworzenie pokoju oparte na wykorzystaniu rozdziału VI Karty Narodów Zjednoczonych, czyli zaangażowanie społeczności międzynarodowej.
Przykłady:
zalecenia dla stron sporu ze strony rady Bezpieczeństwa czy zgromadzenia Ogólnego
angażowanie w mediację, rokowania, dobre usługi
aktywne angażowanie MTSu
ścisłe przestrzeganie przez państwa trzecie sankcji nałożonych na strony
udzielanie pomocy humanitarnej
wysyłanie sił utrzymywania pokoju
obietnica użycia siły militarnej wobec agresora gwarantowana przez radę Bezpieczeństwa
3)utrzymywanie pokoju
rozmieszczanie sił międzynarodowych gwarantujące zabezpieczenie kruchego pokoju
Siły nie wymuszają wypełniania porozumień mają monitorować sytuację
Obecność sił międzynarodowych zdecydowanie ułatwia stabilny pokój
4) wymuszanie pokoju
działanie zbroje wynikające z VII rozdziału Karty NZ, ich celem jest wymuszenie przestrzegania zasad prawa międzynarodowego czy tez rezolucji Rady Bezpieczeństwa.
5) budowanie pokoju
działania mające na celu utrwalenie pokoju i poprawę sytuacji materialnej, a także wzrostu poczucia bezpieczeństwa. Te działania opierają się na przekonaniu że trwały pokój stanowi złagodzenie problemów społecznych, ekonomicznych etc.
np. rozbrajanie stron konfliktu, usuwanie min lądowych, repatriacja uchodźców, ułatwianie byłym żołnierzom powrót do cywila, szkolenia policji, nadzór nad wyborami, promowanie społeczeństwa obywatelskiego, ochrona praw człowieka, rozwój instytucji demokratycznych.
Ewolucja sposobów regulowania sporów i konfliktów międzynarodowych
1. sposoby dyplomatyczne
a) rokowania
bezpośrednia wymiana stanowisk, w której dochodzi do usunięcia przyczyny sporu
charakter jawny/poufny
brak stosunków dyplomatycznych nie stanowi przeszkody
rokowania dwustronne/wielostronne, na konferencjach/ w ramach organizacji
najczęściej stosowany sposób
b) Dobre usługi
środek pomocniczy świadczony przez osobę trzecią
np. propozycja spotkania stron na terytorium trzeciego państwa / przekazywanie komunikatów
może być to państwo, organizacja, osoba
podmiot świadczący dobre usługi nie bierze udziału w rokowaniach bezpośrednich
c)Mediacja
dobre usługi z czynnym udziałem
następuje to za obopólna zgodą
dążenie do złagodzenia konfliktu, nakłanianie wypracowania pokojowego rozwiązania, do jego przyjęcia
może przedstawić własne rozwiązania, omawia przedłożone przez strony
Badania międzynarodowe
różne zapatrywania zwaśnionych stron odnośnie stanu faktycznego
specjalna umowa na powołanie bezstronnej komisji
komisje doraźne lub stałe
po zapoznaniu się komisja tworzy sprawozdanie ale nie ma ono wiążącego charakteru
Koncyliacja
utworzenie komisji koncyliacyjnej w drodze umowy międzynarodowej
komisje doraźne/stałe
ustalenie stanu faktycznego i propozycje pokoju
ustalenia bez udziału stron
nie ma charakteru wiążącego
komisja nie związana prawem mn
sądowe sposoby rozstrzygania konfliktu
sądownictwo międzynarodowe ma charakter stały.
Orzeczenia na podstawie prawa mn
stała procedura
strony zobowiązane są do wykonania w dobrej wierze, charakter wiążący orzeczenia
MTS
Jurysdykcja ma charakter fakultatywny i zależy od woli państw, by sprawę przekazać.
Zgoda zawarta w :
formalnym porozumieniu stron sporu
nieformalne dwa jednostronne oświadczenia woli zgodne
klauzula traktatowa w umowach mn o oddawaniu sporów do Mtsu
bez porozumienia na zasadzie iso facto
deklaracja złożona na konkretny okres, sekretarzowi generalnemu ONZ, , sekretarz przesyła odpisy państwom stronom.
Wyrok nie podlega odwołaniu, jest ostateczny
trybunał w razie czego przedstawia interpretację.
Niewykonanie wyroku może spowodować odwołanie drugiej do Rady bezpieczeństwa w celu zmuszenia do tego.
Sądy arbitrażowe
strony same wybierają skład sędziowski
określają procedurę arbitrażu
wyrok jest wiążący
stosuje prawo mn
strony mogą ustalić zasady, podstawy prawne
jurysdykcja jest zależna od istnienia zgody stron sporu
zgoda wyrażona w ;
specjalna umowa, kompromis, zapis na sąd rozjemczy
zamieszczanie w umowach dwustronnych klauzuli arbitrażowej
organizacyjne sposoby rozstrzygania sporu:
strony sporu upoważniają organizacje do uregulowania sporu
charakter niewiążący/wiążący
większość organizacji posiada sposób regulowania sporów między członkami
nadrzędne miejsce ONZ celem tej organizacji jest łagodzenie i załatwianie sporów pokojowymi metodami, tak by nie naruszały pokoju.
Podstawy regulowane są przez rozdział VI KNZ
Rada bezpieczeństwa:
może badać każdy spór w celu sprawdzenia czy zagraża pokojowi
wezwać strony sporu do uregulowania go środkami pokojowymi
zalecić odpowiednią procedurę rozwiązania sporu
rozpatrywać spory przekazane przez państwa
w razie naruszenia pokoju:
wezwać zwaśnione strony do zastosowania się do zarządzeń tymczasowych
udzielić odpowiednich zaleceń niewiążących
podjąć decyzję o środkach prewencji / przymusu
środki prewencji – częściowe zerwanie st. Gospodarczych i komunikacji
zerwanie stosunków dyplomatycznych z danym państwem przez wszystkich członków ONZ
śr. Przymusu
akcja mająca na celu przywrócenie lub utrzymanie międzynarodowego bezpieczeństwa
demonstracja/blokada/inne akcje
OBWE:
mechanizm berliński – konsultacje o usunięciu zagrożenia i prace nad tym
mechanizm wiedenski konsultacje o ewentualnych działaniach zbrojnych
mechanizm moskiewski stawianie pytania o przestrzeganie praw człowieka, możliwość wysłania komisji ekspertów)