Wyrok
Sądu Najwyższego
z dnia 27 stycznia 1999 r.
II CKN 151/98
Artykuł 5 k.c. nie może stanowić skutecznej podstawy trwałego pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności.
OSNC 1999/7-8/134, Biul.SN 1999/5/8
36272
Dz.U.1964.43.296: art. 840
Dz.U.1964.16.93: art. 5
glosa częściowo krytyczna Marciniak A. PS 2000/4/140
glosa aprobująca Justyński T. PS 2001/2/145
Skład orzekający
Przewodniczący: sędzia SN H. Pietrzkowski.
Sędziowie SN: S. Dąbrowski, K. Kołakowski (sprawozdawca).
Sentencja
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 27 stycznia 1999 r. na rozprawie sprawy z powództwa Bronisławy O. przeciwko B.(...) Spółdzielni Mieszkaniowej w B.-B. o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Bielsku-Białej z dnia 20 grudnia 1996 r., sygn. akt (...)
oddalił kasację i odstąpił od obciążenia powódki obowiązkiem zwrotu stronie pozwanej kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie faktyczne
Kasacja powódki od wyroku oddalającego jej rewizję od wyroku oddalającego powództwo o pozbawienie wykonalności wyroku nakazującego jej opróżnienie lokalu spółdzielczego, do którego utraciła tytuł, oparta została na "naruszeniu prawa materialnego, a w szczególności art. 5 k.c.", polegającego na niezastosowaniu tego przepisu, a także na naruszeniu - nie wskazanych - przepisów postępowania. "Zarzucono" w ramach tej podstawy "zwłaszcza": a) sprzeczność ustaleń sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, polegającą na błędnym przyjęciu, że powódka nie podejmowała czynności zmierzających do uchylenia decyzji o wykluczeniu jej z członków spółdzielni..., b) art. 328 § 2 k.p.c., polegające na braku ustosunkowania się do podniesionych w rewizji zarzutów, dotyczących naruszenia prawa procesowego". W konkluzji wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku, ewentualnie także wyroku sądu pierwszej instancji, i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi pozwana Spółdzielnia wniosła o odrzucenie kasacji jako niedopuszczalnej ze względu na wartość przedmiotu zaskarżenia dochodzonego świadczenia, ewentualnie o jej oddalenie, jako nieuzasadnionej.
Oddalając tę kasację, Sąd Najwyższy uznał, że nie jest ona oparta na "usprawiedliwionej" podstawie (art. 39312 k.p.c.). Nieuzasadniony był także wniosek o jej odrzucenie, gdyż powództwo o pozbawienie tytułu wykonalności nie jest powództwem "o świadczenie".
Przede wszystkim należy stwierdzić na wstępie, że pierwsza z podstaw kasacji nie została - co jest powszechnym błędem wnoszących kasację, a przeto wymagającym zwracania uwagi - powołana prawidłowo. Nie może być skuteczne ogólnikowe i całkowicie zbędne powtórzenie w jej ramach występnej treści art. 3931 pkt 1 k.p.c., z dodatkiem "a w szczególności...", gdyż Sąd Najwyższy nie jest zobowiązany poszukiwać, jakie nie wymienione w sposób konkretny przepisy prawa materialnego, i w jaki konkretny sposób, zostały - zdaniem skarżącego - naruszone. Sąd Najwyższy rozważał więc jedynie podstawę naruszenia - wyłącznie wskazanego w kasacji - art. 5 k.c.
W uzasadnieniu kasacji, uznając zaskarżony wyrok za niesłuszny, podniesiono - przede wszystkim - okoliczności wiążące się z wydanym wyrokiem nakazującym opróżnienie mieszkania oraz przyczyny, na skutek których powódka nie doprowadziła do uchylenia uchwał organów Spółdzielni o jej wykluczeniu z grona członków, w tym jej stan zdrowia. Uznano, że ich uwzględnienie miało - pominięte przez sądy - znaczenie przy rozważaniu przesłanek zastosowania art. 5 k.c.
Tymczasem trafnie wskazał sąd drugiej instancji w uzasadnieniu swojego orzeczenia, że zarówno wniesione powództwo, jak i wywody zawarte w rewizji, nie mogą naruszać powagi rzeczy osądzonej wyroku, stanowiącego tytuł egzekucyjny. Jak już wskazał Sąd Najwyższy (w wyroku z dnia 12 grudnia 1972 r. II PR 372/72, OSPIKA 1973, z. 11, poz. 222), powództwo opozycyjne nie może prowadzić do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem. W kasacji więc pominięto, że uwzględnienie powództwa doprowadziłoby do sytuacji, w której powódka nadal zajmowałaby lokal bez jakiegokolwiek tytułu prawnego. Orzeczenie takie nie mogłoby bowiem spowodować - wbrew woli Spółdzielni - ponownego nawiązania przez powódkę stosunku członkostwa.
Stosowanie przepisu art. 5 k.c. i jego wykładnia w orzecznictwie, także Sądu Najwyższego, przeszła istotną ewolucję. Sprawia to, że powoływanie się na wcześniejsze orzeczenia (zwłaszcza jeszcze wydane na tle art. 3 p.o.p.c.), w których dopuszczano, że z powołaniem się na ten przepis można uprawnionego trwale pozbawić jego prawa, nie jest usprawiedliwione. Tego rodzaju wykładnia straciła już od wielu lat aktualność, a obecnie przeciwko jej dopuszczalności wówczas, gdy chodzi o ochronę własności, przemawia wprost przepis art. 21 ust. 1 Konstytucji RP.
Jeśli więc obecnie na przepisie tym można opierać - co najwyżej - żądanie jedynie czasowego ograniczenia możliwości zrealizowania przysługującego uprawnienia, to w okolicznościach sprawy uznać należy, że czas ten był dostatecznie długi, aby powódka lub członkowie jej rodziny skutecznie wystąpili o unormowanie stosunków ze Spółdzielnią. Bezskuteczność takich starań nie może uzasadniać ani pozwu, ani kasacji. Powódka nie ograniczała zresztą w ten sposób zawartego w pozwie żądania, ani nie powołała okoliczności mających świadczyć o potrzebie takiego czasowego ograniczenia wykonalności wydanego przeciwko niej tytułu.
Jednakże - z istoty - obronny charakter przepisu art. 5 k.c. sprawia, iż utrwaloną już zasadą jest, że nie może on stanowić podstawy dochodzenia żądań, w tym także powództwa z art. 840 k.p.c. W jednostkowym orzeczeniu pochodzącym sprzed zmiany wykładni art. 5 k.c. (z dnia 25 kwietnia - 7 maja 1955 r. IV CR 393/55, OSN 1956, z. 2, poz. 39), Sąd Najwyższy dopuścił wprawdzie możliwość rozważania tego przepisu w sprawie - ówcześnie na podstawie art. 573 d.k.p.c. - jednak i wówczas nawet wskazał, że może to nastąpić jedynie w wyjątkowych okolicznościach.
Nie jest więc uzasadniona podstawa naruszenia przepisu art. 5 k.c. Brak również podstaw do podzielenia drugiej z powołanych podstaw. "Rewizyjny zarzut" sprzeczności ustaleń sądu z zebranym w sprawie materiałem nie został oparty na - niezbędnej - podstawie naruszenia (i to przez sąd drugiej instancji) konkretnie wskazanego przepisu o postępowaniu przed tym sądem. Braków tej podstawy, uniemożliwiających jej uwzględnienie, nie może uzupełnić powołanie także art. 328 § 2 k.p.c. Przede wszystkim przepis ten - z istoty rzeczy - nie ma zastosowania wprost do sądu drugiej instancji, naruszenia zaś także przepisów dotyczących tego sądu nie podniesiono. Wbrew jednak twierdzeniom mającym wypełnić tę podstawę Sąd Wojewódzki prawidłowo wskazał, że ta część wywodów rewizji nie może skutecznie uzasadniać jej podstawy. Były bowiem skierowane na badanie zasadności wydania samego tytułu.
Uznając, że w sprawie istnieją przesłanki z art. 102 k.p.c., Sąd Najwyższy postanowił nie obciążać powódki obowiązkiem zwrotu stronie pozwanej kosztów postępowania kasacyjnego.