omówienie na egzamin z dydaktyki.

na podstawie książki "Podstawy Dydaktyki Ogólnej" Czesława Kupisiewicza, wydanie 10.

1. PRZEDMIOT I ZADANIA DYDAKTYKI
1.1. Etmologia, geneza i znaczenie nazwy dydaktyka
- nazwa pochodzi z greki, gdzie "didatikos" oznacza "pouczający", a "didasko"-"uczę"; pierwszy raz została użyta w 1613 w Niemczech przez Junga i Helwika, którzy napisali "krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza"- dydaktyka = sztuka nauczania, czyli umiejętność praktyczna
- w 1657 Komeński napisał "Wielką dydaktykę przedstawiającą uniwesralną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego"- dydaktyka to nie tylko sztuka nauczania, ale także wychowania

- Herbart: dydaktyka to teoria nauczania wychowującego, podporządkowana pedagogice; zadaniem miała być analiza czynności wykonywanych w szkole przez nauczyciela, polegających na zaznajamianiu dzieci i młodzieży z nowym materiałem

- w nowym wychowaniu większą rolę przypisywano aktywności własnej ucznia, wysuwano postulat kształcenia i rozwijania intelektualnego oraz umiejętności działań praktycznych; dydaktyka nie jest już teorią nauczania, a uczenia się

- dziś d. to nauka o nauczaniu-uczeniu się, czyli SYSTEM POPRAWNIE UZASADNIONYCH TWIERDZEŃ I HIPOTEZ DOTYCZĄCYCH PROCESU, ZALEŻNOŚCI I PRAWIDŁOWOŚCI NAUCZANIA-UCZENIA SIĘ, ORAZ SPOSOBÓW KSZTAŁTOWANIA TEGO PROCESU PRZEZ CZŁOWIEKA; spełnia funkcję teoretyczną (diagnoza i prognoza), jak i praktyczną (instrumentalną)

1.2. Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe

- dyd. ogólna analizuje elementy takie jak cele, treści, metody, formy i środki, formułując na ich podstawie oreślone zasady nauczania- uczenia się
- dyd. szczegółowe (metodyki nauczania) analizują te elementy, jednak ograniczają się tylko do jednego przedmiotu (konkretny przedmiot na konkretnym szczeblu nauki)
- dyd. naukowa- sposób porozumiewania się pracowniów nauowych między sobą
- dyd. szkoły wyższej- sposób porozumiewania się pracowniów naukowych ze studentami

1.3. Przedmiot i zadania dydaktyki

- dyd. zajmuje się analizą wszelkiego uczenia się i nauczania organizowanego w posó świadomy, systematyczny i planowy, czyli analizą wszystich czynności słądających się na proces nauczania- uczenia się.
- proces w tym wypadu to zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów i nauczyciela, warunujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, jakim jest wywołanie u dzieci, młodzieży lub osób dorosłych pewnych zamierzonych i względnie trwałych zmian
- dyd. bada też warunki niezbędne do wystąpienia procesu (treści, organizacje, środki itd.), a także wyniki i skutki tych czynności
- dyd. zajmuje się opisaniem treści, metod, form organizacyjnych i środków nauczania
- dyd. zajmuje się też analizą i opisem systemów dydaktycznych
- dyd. spełnia też zadania praktyczne, czyli wskazuje czynności, któe (wykonywane przez nauczyciela w określonych warunkach i za pomocą dostępnych mu środków) mogą doprowadzić do przewidywalnych i pożądanych wyników nauczania-uczenia się (nie suche informacje, ale też wyjaśnienie, czyli nie "dobrze, by uczył xx", ale "dobrze, by uczył xx tak i tak, żeby osiągnąć to i to")
1.4. Podstawowe pojęcia dydaktyczne
a. uczenie się:
- Nawroczyński "nabywanie wiadomości i sprawności", czynny proces wytwarzania i przetwarzania
- Baley "proces, którego produktem jest wiedza i umiejętność"
- Daniłow, Jesipow "to praca nad opanowaniem wiadomości, umiejętności i nawyków"
- Glockel "polega na przyswaaniu sobie wiadomości, umiejętności, nastawie,n i postaw"
- Hilgard i Marquis "to względnie trwała zmiana możliwości eagowania, która występuje w wyniku odpowiednio wzmacnianego ćwiczenia"
- wszyscy mówią o uczeniu jako o "procesie" albo "pracy", podkreślając, że nie jest to akt jdnorazowy, a zbiór czynności powiązanych ze sobą i podporządkowanych wspólnem celowi
b. cechy uczenia się:
- planowość
- aktywność
- ukierunkowanie
- wyuczenie się
- przedmiotem jest otaczająca rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna i kulturowa; poznaje się te elementy bez- lub pośrednio
- uczenie jest zdeerminowane przez zdeterminowe przez cel, treść i czynnośći, za pomocą których przyswaja się wiadomości, umiejętnosci i nawyki; jest własną czynnością podmiotu, bo nikt nie może jej wykonać za niego; ma charakter procesualny; może przybierać różne formy; opiera sie na ponaniu bez- lub pośrednim i na doświadczeniu; wywołuje zmiany w zachowaniy; wymaga aktywności
UCZENIE SIĘ JEST PROCESEM NABYWANIA PRZEZ UCZĄCY SIĘ PODMIOT OKREŚLONYCH WDOMOŚCI, UMIEJĘTNOŚCI I NAWYKÓW

c. podsumowanie uczenia się:
- cechy procesu uczenia się: planowość, systematyczość, aktywność, ukierunkowanie na wynik
- przyczyny procesu uczenia się: silne motywy, jak chęć zaspokojenia ciekawości, albo wykonania różnych zadań
- skutki procesu uczenia się: nabycie wiadomości, umiejętności, nawyków, jako podstawa modyfikacj dotychczasowych form zachowania lub ukształtowania form nowych
przedmio procesu uczenia się: rzeczywistość przyrodnicza, społeczna, techniczna i kulturowa

d. nauczanie:

- mówimy o nim, jak w uczeniu się, gdy występuje w postaci czynności okazjonalnych i przypadkowych, jak i wtedy, kiedy staje się systematycznym, planowym i bezpośrednim kierowaniem procesem uczenia się (oba procesy się łączą, dlatego mówimy o nauczaniu-uczeniu się)

- w procesie tym występują obok siebie:
> czynności uczenia, czyli stwarzania warunków sprzyjających opanowaniu zasobów wiedzy, umiejętności i nawyków; czynności ucenia się
> elementy kontroli, dzięki którym te elementy mogą być racjonalnie wykorzystywane i elementy korektywne; czynności nauczania

NAUCZANIE TO ORGANIZOWANIE UCZENIA SIĘ I KIEROWANIE UCZENIEM SIĘ UCZNIÓW
- to proces złożony: dążenie do zapewnienia nauczycielowi kierowniczej roli i zachowanie pełnej samodzielności uczniów; dochodzenie do głosu czynników wychowawczych; determinowanie go przez cele, treści, osobowość nauczyciela, zasoby wiedzy wyjściowej uczniów, wyposażenie szkoły; jego występowanie w różnych formach (pokaz, wykład itd.); spełnia wiele funkcji; może mieć rózne charaktery (naukowy lub propedeutyczny, systemtyczny lub egzemplaryczny itp.); trwa bardzo długo
e. kształcenie: to element nauczania; może występować w dwóch typach- opanowanie informacji (nauczanie informujące i wdrażające) albo wszechstronny rozwój, rozwinięcie zainteresowań i zdolności; wdrożenie określonych postaw, potrzeby samodzielnego zdobywania wiedzy itd.
- proces ten obejmuje i wszelkie świadome, planowe i systematyczne oddziaływania dydaktyczno-wychowawcze, zapewniając im wykształcenie ogólne lub zawodowe
- może być organizowane i kierowane bez- (autor książki, audycji itd.) lub pośrednio (nauczyciel); pośrednie nazywamy samokształceniem (obejmuje ono wysiłek własny uczącego się, nie podlegający kontroli zewnętrznej i organizowany samodzielnie)
- kształcenie nie ma charakteru okazjonalnego; zawsze jes procesem planowym, systematycznym i zamierzonym, świadomie realizowanym
PROCES KSZTAŁCENA WYZNACZA KIERUNEK W UDZIELANIU WIADOMOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI, JAK I W ĆWICZENIU UMYSŁU

f. wychowanie:
- ideał wychowawczy: poczucie współodpowiedzialności za sprawy dnia dzisiejszego i za przyszłość narodu, przejawianie gotowości do efektywnej pracy i aktywnego udziału w realizacji humanistycznych ideałów, posiadanie dużej wrażliwości, wysokiego poziomu moralnego, zdyscyplinowanie, smak estetyczny, inteligencja itd.

- odbywa się nie tylko w szkole, a też w rodzinie, środowisu rówieśniczym, organizacjach, pracy itp.- działalność tych instytuacji musi być skoordynowana
- jest szersze niż kształcenie, bo obejmuje różne "tereny wychowawcze" i wszystkie sfery osobowości wychowanka- intelektualną, moralną, wolicjonalną, estetyczną i fizyczną (kształcenie głównie umysłową)

1.5. Metody badań dydaktycznych

- dyd. systematyzuje, porównuje i analizuje, by opisać zachodzące zalezności ilościowe i jakościowe- ustala w ten sposób związki lub relacje mizy cechami i zdarzeniami w rzeczywistości; związki te mogą mieć charater przyczynowo-skutkowy (coś powoduje coś), strukturalny (kilka zjawisk pojawia się łącznie tworząc względnie stałą strukturę) lub funkcjonalny (zmienia się jedna zmienna, zmienia się i druga; chłopi nie idą do lo, nie idą na studia)
- do badania zjawisk dydatycznych służą obserwacje, eksperymenty pedagogiczne, wywiady, ankiety, analizy dokumentów, analizy statystyk; by to zrobić posługuje się narzędziami, takimi jak arkusze obserwacji, testy psychologiczne i dydatyczne, kwestionariusze wywiadu, ankiety, skale postaw

2. SYSTEMY DYDAKTYCZNE

- SYSTEM DYDAKTYCZNY TO CAŁOKSZTAŁT ZASAD ORGANIZACYJNYCH ORAZ TREŚCI, METODY I ŚRODKI NAUCZANIA-UCZENIA SIĘ, TWORZĄCE SPÓJNĄ WEWNĘTRZNIE STRUKTURĘ I PODPORZĄDKOWANE REALIZACJI SPOŁEZNIE AKCEPTOWANYCH CELÓW KSZTAŁCENIA

- dyd. może badać głównie proces nauczania (herbartyści), albo proces uczenia się (nowe wychowanie)
nauczanie> uczenie się - ujęcie tradycyjne
nauczanie< uczenie sę - nowe wychowanie
nauczanie= uczenie się - system współczesny

- każdy z tych systemów ma kilka albo kilkanaście podsystemów
2.1. Dydaktyka herbartowska jako teoretyczna podstawa tzw. szkoły tradycyjnej

a. opracował Jan Herbart (1776-1841) niemiecki filozof, psycholog i pedagog, oceniając krytycznie poprzedzających i wspołczesnych pedagogów; próbował skonstrować "naukowysystem pedagogiki", oparty na dorobku teoretycznym etyki i psychologii- etyka miała wyznaczać cel wychowania, a psychologia drogi i środki wiodące do tego celu

b. najwyższym celem wychowania jest ukształtowanie silnych moralnie charaktrów. służą temu: kierowanie dziećmi i młodzieżą, karności i związane z nią nauczanie;
- głownym zadaniem kierowania jest stałe zatrudnianie dzieci, organizowanie dla nich zajęć, pielęgnacjaozwoju fizycznego, wdrażanie do porządku
- karność jest warunkiem koniecznym, by wyrobić u wychowanków moralności opartej na silnym charakterze; dla utrzymania karności niezbędne jest stosowanie róznych metod i środków, łącznie z nakazami i zakazami, a nawet karami cielesnymi
c. nauczanie wychowujące
- wychowania nie można oddzielać od nauczania, wola i charakter rozwijają się równocześnie z rozumem
- wartośc nauczania wychowującego polega na nie tyle przekazywaniu wiedzy, co na łączeniu jej z rozwojem ich uczuć i woli

*PRZYKŁAD ODE MNIE: czytamy "Chłopów", czyli uczymy się o czymś> dostajemy wyobrażenie (za złe prowadzenie Jagna zostaje wywieziona na gnoju)> zmieniamy zachowanie= wychowujemy się (prowadzimy sie dobrze, żeby uniknąć takiej kary)
d. psychologia herbartowska
- nie istnieją jakiekolwie nabyte czy dziedziczne predyspozycje psychiczne
- całe życie psychiczne składa się z wyobrażeń
- wyobrażenia to siły, które mogą być ze sobą zgodne, albo sobie przeciwstawne; gdy są zgodne rodzi się uczucie przyjemności, gdy są niezgodne odczuwamy przykrość
- wyobrażenia przeżywane przez człowieka zostają z czasem zepchnięte pod "próg świadomości", dostarczają wtedy tworzywa do powstania tzw. mas apercepcyjnych; tam łączą się z wyobrażeniami aktualnie przeżywanymi (dzięki percepcji); by móc je wydobyć potrzebne są skojarzenia

*WYTŁUMACZENIE ODE MNIE: nasza głowa to stół, na którym są materiały; materiały z jednej dziedziny odbieramy dzięki percepcji- tworzą się masy aercepcyjne. wraz z dochodzeniem nowych wiadomości percepcja na nowo "ugniata" te informacje- w momencie ich odbioru są wyobrażeniowe, gdy łączą się ze starymi, posiadanymi, twaorzą się masy wyobrażeniowe.
e. skutecznemu kształceniu charkteru służą:
- tworzenie bogatej sieci skojarzeń
- rozwijanie u uczniów zainteresowań (bezpośrednich i pośrednich)
- racjonalne rozłożenie treści (nauka od zagłębiania do ogarniania)
f. stopnie formalne przyswajania treści:
- etapy: zagłębiania i ogarniania, podzielone na stadia spoczynku i ruchu (postępu)
- powstaje wtedy zagłębianie spoczywające, zagłębianie postępujące, ogarnianie spoczywające i ogarnianie postępujące; stopniom tym odpowiadają stopnie nauczania: jasność, kojarzenie, system i metoda, któe wyznaczają tok nauczania
- stopnie formalne nauczania wg Herbarta i modyfikowane przez Reina:
Herbart: jasność, kojarzenie, system, metoda
Rein: przygotowanie, podanie, powiązanie, zebranie, zastosowanie
OD WYOBRAŻEŃ I POJĘĆ DO UMIEJĘTNOŚCI

*PRZYŁAD ODE MNIE:
a. pani pyta "co wiecie o jesieni?"- uaktywniają się masy apercepcyjne- PRZYGOTOWANIE, czyli wyciągnięcie tego, co się wie

b. wycieczka do parku i czytanie wierszyka o jesieni- wieszyk to nowy materiał, który jest PODANY
c. czego się dziś dowiedzieliśmy?- POWIĄZANIE tego, co wiedzieliśmy i co nam powiedziano
d. piszemy notatkę z wycieczki- ZEBRANIE wszystkich informacji
e. do domu: wypowiedź o jesieni- ZASTOSOWANIE nowej wiedzy, kóra już jest powiązana ze starą

g. minusy ped. Herbartowskiej, czyli szkoły tradycyjnej:
- opis rzeczywistości górował nad przekształceniem przez dzieci dostępnych fragmentów rzeczywistości
- formalizm
- rygoryzm
h. plusy ped. Herbartowskiej:
- wskazanie na potrzebę przekształcania pedagogiki w dyscyplinę dysponującą własnym przedmiotem badań i własną terminologią
- nacisk na powiązanie pedagogiki z naukami pomocniczymi, jak psychologia
- rozwijanie u uczniów uwagi i wielostronnych zainteresowań
i. konsekwencje herbartyzmu:
- przyczynił się do upowszechniania poglądów, że celem pracy szkoły jest przekazywanie dzieciom i młodzieży gotowego materiału do zapamiętania i rygorystyczne egzekwowanie go
- aktywny w szkole miał być nauczycieł
- uczniowie mieli siedzieć cicho i nie przeszkadzać, wykonywać wszystkie polecenia
- przeświadczenie, że podstawowym obowiązkiem nauczyciela jest realizacja programu nauczania, który nie musi uwzględniać potrzeb i zainteresowań uczniów, bo porzeby i zaintersowania można kształtować przy użyciu róznych bodźców
2.2. Dydaktyka Deweyowska jako teoretyczna podstawa szkoły progresywistycznej

- na przełomie XIX i XX wieku bardzo krytykowano szkołę tradycyjną

- postulowano stworzenie "szkoły dla życia i przez życie"; programy miały być przystosowane do potrzeb, zainteresowań, możliwości, środków
- domagano się szkoły, która uwzględniałaby zainteresowanie, rozwiajała umysły,uczucia i wolę, uczyła myśleć i działać, była miejscem swobodnej i twórczej pracy, wdrażała do współdziałania i zespołowego wysiłku, indywidualizowała treść i tempo nauki, była tereem aktywności, nie przekładała wtłaczania wiedzy nad samodzielne myślenie, przygotowywała do życia w społeczeństwie
a.szkoła progresywistyczna Johna Deweya
- główny akcent położony na rozwój aktywności dzieci i młodzieży, przejawiającej się najbardziej na róznych zajęciach pratycznych
- celem zajęć praktycznych był rozwój wrodzonych zdolności i uzyskanie doświadczenia
- zajęcia pratyczne mają łączyć wiedzę książkową z wiedzą zdobytą samodzielnie w trakcie zajęć umysłowych i praktycznych
- była to koncepcja szkoły "laboratoryjnej"
b. pełen akt myślenia- stopnie
- odczucie trudności
- określenie jej
- wyszukanie pomysłu rozwiązania (poszukwanie hipotez)
- logiczna weryfikacja hipotez
- rowiązanie problemu
między tymi etapami występuje wg Deweya "umysłowa strona całkowitego aktu myślenia", tzn. wnioskowanie i rozumowanie
c. skuteczne nauczanie musi uwzględniać powyższe etapy, musi stwarzać też uczniom sytuacje wymagające rozwiąywania przez nich oreślonych problemów, przy czym problemy te należy łączyć z przedmiotami potrzebnymi i interesującymi
- inna też, niż w szkole tradycyjnej, musi być organizacja nauczania i inny tok lekcji; każdy krok pełnego aktu myślenia wyznacza swoisty stopień formalny nauczania; nauczyciel ma tak prowadzić lekcje, by uczniowie odczuli trudności, zdefiniowali je, wymyślili pomysły ich przezwycieżania, sprawdzali te pomysły i wyprowadzili wnioski
d. stopnie formalne nauczania wg Reina i wg Deweya
- Rein: przygotowanie, podanie, powiązanie, zebranie, zastosowanie
- Dewey: doporowadzenie do odczucia trudności, sformułowanie problemu, wysunięcie hipotez dotyczących rozwiązania, weryfikacja logiczna i / lub empiryczna hipotez, działanie zgodne z wybraną hipotezą
e. szkoła progresywistyczna, jak szkoła herbartowska, nie odpowiada dzisiejdzym czasom; minusy:
- przenosi przesadnie zainteresowania ucznia nad wysiłek planowy
- swobodę stawia nad karnością
- potrzeby są ważniejsze niż cele wychowania
- uczeń jest ważniejszy od nauczyciela i to on ma wysuwać inicjatywy
f. plusy szkoły nowego wychowania:
- trafna krytya werbalizmu
- uczenie się przez dokonywanie odkryć
- wskazuje porzeby rozbudzania i rozwijania samodzielności myślenia i działania

PORÓWNANIE SZKOŁY TRADYCYJNEJ I SZKOŁY PROGRESYWISTYCZNEJ:

(schemat: szk. tradycyjna-> szk. progresywistyczna)

1. podział treści nauczania na przedmioty -> podział treści nauczania na interdyscyplinarne bloki.
2. przekaz wiedzy przez nauczyciela -> samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów, nauczyciele głównie w roli obserwatora

3. uczniowie pasywni -> uczniowie aktywni
4. uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania -> uczniowie mają wpływ na treści
5. dominuje uczenie się pamięciowe -> dominuje uczenie oparte na rozwiązywaniu problemów
6. zachęcanie uczniów do nauki przez motywy zewnętrzne, głównie stopnie -> pobudzanie przez motywy wewnętrzne, potrzeby i zainteresowania
7. częsta kontrolna wyników nauczania -> nieczęsta kontrola, nacisk na samokontrolę
8. współzawodnictwo -> współpraca
9. szkoła jedynym terenem uczenia się, tylko prace domowe są robione poza nią -> szkoła głównym, ale nie jedynym miejscem uczenia się
10. słaby nacisk na samorzutną twórczość -> silny nacis na samorzutną twórczość

2.3. Dydaktyka współczesna jako teoretyczna podstawa szkoły obecnej

różnice między dyd. współczesną a jej poprzedniczkami:
a. - zdołała przezwyciężyć jednostronności w analizie i sposobach interpretacji genezy, źródeł, mechanizmów oraz celów poznania
- nie zaleca już, by w nauczaniu-uczeniu się wiązano poszczególne sposoby poznania z określonymi fazami psychofizycznego rozwoju
- wysuwa postulat, by od pierwszych dni dziecka w szkole rozwijać jego myślenie abstrakcyjne
- łączy w spójną całość elementy poznania zmysłowego, umysłowego i działania uczniów
b. - zamist psychologii Deweya i Herbarta opiera się na psychologii rozumianej jako nauka o wyższych czynnościach istot żywych
- chodzi o idealne proporcje między autonomią Deweya i rygoryzmem Herbarta
c. - nie ma ani przekazywania gotowej wiedzy, ani też nie same doświadczenia własne
- uczniowie mają i przyswajać wiedzę usystematyzowaną i zdobywać doświadczenia na drodze samodzielnych działań
- odrzuca się stare stopnie formalne, zamiast nich przyjmuje się koncepcję ogniw nauczania-uczenia się, która uwzględnia wielość zadań dyd., ale też i czynności wykonywane podczas nauki i przez nauczyciela i przez uczniów
d. - dyd. współczesna próbuje pogodzić i potrzeby społeczne i indywidualne, przeciwstawia się podporządkowaniu tego doboru zmiennym zainteresowaniom dzieci i młodzieży, ale też ich nie lekceważy
- nie ma juz nie uwzgledniania potrzeb i zaiteresowań, ale nie ma też opierania się tylko na nich
e. - dyd. podkreśla celowość całościowego nauczania w klasach początkowych w młodszych latach i nauczania przedmiotowego- później
f. - unikanie skrajności- nauczanie i samodzielne i praca w grupach, wykłady masowe

g. - o wynikach kształcenia nie przesądzają ani czynniki dziedziczne, ani środowisko; wpływają na nie, ale nie tylko one
- dużą rolę ma świadoma i celowa działalność nauczyciela
- nauczyciel nie jest ani dyktatorem, ani tylko luźnym obserwatem, ma stanowisko na środku

3. CELE KSZTAŁCENIA

jjnb