vendee

Metody badań w psychologii społecznej

(Eksperyment naturalny, eksperyment w terenie, eksperyment laboratoryjny, sondaż, ankietowy)

Psychologia społeczna jest nauką empiryczną zajmującą się badaniem wzajemnych interakcji zachodzących między ludźmi, czyli tym , jak ludzie widzą siebie i jak na siebie wzajemnie wpływają. Tymi samymi zjawiskami zajmują się również socjologia i antropologia, jednak psychologia społeczna nie zajmuje się zjawiskami społecznymi w sensie obiektywnym, a wręcz odwrotnie, interesuję ją, jaki wpływ wywiera sformułowana przez nich interpretacja, stara się przewidzieć w zachowania człowieka, odpowiedzieć na pytania o przyczyny agresji, uprzedzeń, atrakcyjności. ¹

Aby odpowiedzieć na szereg pytań i wątpliwości, które stawia sobie sama nauka, potrzebny jest rozwinięty system metod badawczych, które to pozwoliłyby na udzielenie odpowiedzi choćby na wspomniane wcześniej zagadnienia. Do owych metod stosowanych w psychologii społecznej zaliczany jest między innymi eksperyment( naturalny, laboratoryjny, i w terenie) jak również sondaż ankietowy.

Eksperyment, doświadczenie, test, badanie, próba, rozważanie, analiza, dociekanie, poszukiwanie, eksploracja to tylko niewielka część synonimów wypisanych ze słownika².

Wszystkie te wyrazy jednoznacznie wskazują, że eksperyment to pewne działania, dzięki czemu mamy poznać coś, co nas interesuje. Tak więc w psychologii społecznej eksperyment, to szereg technik i metod pozwalających na zbadanie określonego zjawiska społecznego, nie tylko przyczyn jego powstania, ale również poszczególnych jego etapów.

Od samego początku idea prowadzenie eksperymentów w celu poznania zjawisk społecznych budziła szereg wątpliwości zarówno etycznych jak i technicznych. Przykładowo Durkheim i Comte podkreślali „że w naukach społecznych nie można odwoływać się do takich samych eksperymentów jakie są stosowane przy naukach przyrodniczych. Opowiadali się oni za wykorzystywaniem w badaniach społeczności takich zjawisk jak: klęski żywiołowe, wojny, epidemie, wszelkie patologie społeczne.”³

Do eksperymentów akceptowanych przez większość badaczy zjawisk społecznych szybko zaliczono zjawiska zachodzące w wyniku różnego rodzaju zmian, które nie zostały wywołane umyślnie, dla potrzeb konkretnego badania (np. osadnictwo na terenach niezamieszkałych, ich rozwój, zmiany wynikające ze zmian politycznych).

Początkowo tego rodzaju eksperymenty ograniczały się jedynie do biernej obserwacji badaczy, co nie pozwalało na właściwe zanalizowanie wyników obserwacji, a także nie pozwalało to na przeniesienie owych wyników na ich uogólnienie. Taka postawa ówczesnych badaczy wynikała głównie z dwóch powodów:

• etycznych

• metodologicznych.

Wielu uczonych miało szereg wątpliwości czy w ogóle, a jeśli już do jakiego stopnia mogą oni poddawać innych przeróżnym próbom badawczym, które nawet jeśli same w sobie nie są szkodliwe dla badanych, to jednak mogą wywołać w ich świadomości szereg zmian i to niejednokrotnie niekorzystnych. Wiadome jest bowiem, że już sama świadomość uczestniczenia w badaniach jest dla każdego dużym stresem.

Z kolei problemy wynikające z trudności metodologicznych związane są ze złożonością zagadnienia społecznego oraz z jego dynamicznymi zmianami. Nie sposób jest przecież uchwycić wszelkie aspekty danego zjawiska społecznego, przy ich bezustannym rozwoju, a ograniczenie się przez badacza do kilku czynników sprawia, że można domniemywać, ze pozostałe czynniki nie mają aż takiego znaczenia co nie jest oczywiście zgodne z prawdą.

Przeprowadzając jakikolwiek eksperyment każdy badacz natknie się jeszcze na szereg problemów, techniczno- organizacyjnych, które to, mogą również rzutować na wynik badania. Ponad to, przeciwnicy tego rodzaju metody badania życia społecznego podkreślają, że każdy badany bardziej lub mniej świadomie : nastawia się do danego eksperymentu, co może budzić wątpliwości co doi autentyczności ich zachowania.

Pomimo tych wszystkich wątpliwości jakie budzi samo słowo „eksperyment”, jest on szeroko stosowany wśród badaczy zjawisk społecznych, a wraz z rozwojem tej dyscypliny naukowej powstało ich kilka rodzajów:

1. Eksperyment naturalny

Eksperyment naturalny, to jak podaje Słownik Socjologiczny „badanie związków przyczynowych między zmiennymi poddanymi integracji badacza w warunkach naturalnych, tzn. takich, w których nie nastąpiło wywołane przez zabiegi eksperymentatora odizolowanie od siebie elementów danego eksperymentu.”⁴ Tak więc za zjawisko naturalne można uważać, wspomniane już wcześniej klęski żywiołowe, patologie, czy też gwałtowny rozwój osad ludzkich. Ten rodzaj eksperymentu ogranicza badacza do obserwowania zmian zachodzących pod wpływem określonego czynnika.

Badacz bada tutaj jak zmieniają się zachowania ludzi pod wpływem powstałych niezależnie od nich czynników. Bada on, jak ludzie reagują na te zmiany. Stara się poznać w jaki sposób wpływają one na ich postawy, sposób myślenia i zachowania.

Temat owych zmian postaw ludzkich pod wpływem naturalnych (zwłaszcza pod wpływem klęsk żywiołowych czy też wojny) niejednokrotnie był poruszany w literaturze( A. Camus Dżuma ), jak i filmie( S. Spielberg Lista Schindlera)

Ten rodzaj eksperymentu, mimo że prowadzony jest w warunkach naturalnych, najbardziej rzeczywistych ze wszystkich prowadzonych eksperymentów, to jednak, nie pozwala na określenie wszystkich zmiennych, czynników wpływających na postawy osób w nim uczestniczących.

2. Eksperyment w terenie

Nazwa tych badań, pochodzi stąd, że badacz przez dłuższy czas przebywa w określonym terenie. Metoda ta polega na traktowaniu pewnego układu społecznego ( np. społeczności lokalnej jakiejś osady) jako pewniej całości i dąży ona do jak najpełniejszego zanalizowania układu relacji pomiędzy poszczególnymi częściami tej całości, zasad jej funkcjonowania oraz dynamiki. Zbieranie danych odbywa się w jednym środowisku( osadzie, zakładzie pracy), ale wyniki tych badań odnieść można do wszystkich zbiorowości danego typu. W przypadku tego rodzaju eksperymentu badacz musi się liczyć z oskarżeniami, że nie ma prawa do rozciągania wniosków ze swego badania poza teren, na którym ono przebiegało, gdyż badane przez niego środowisko nie jest podobne pod jakimś istotnym względem do innych środowisk.

Badania te dają znacznie lepsze rezultaty od innych typów badań, w przypadku badania stosunków społecznych zachodzących w danej zbiorowości, funkcjonowania określonego typu instytucji.

W przypadku tychże badań, wartość zebranych materiałów zależy od przestrzegania kilku reguł. Pierwsza z nich dotyczy sposobu wejścia do środowiska, zainstalowania się w nim. Nakazuje ona badaczowi zatroszczenie się o to, by jego obecność w danej zbiorowości została przez nią zaakceptowana, a przynajmniej nie była dezaprobowana.

Eksperymenty terenowe prowadzone są we względnie stałych warunkach, co pozwala na rozciągnięcie ich wyników na inne jednostki. Jednak tutaj też badacz ciągle nie ma wpływu na wszystkie bodźce działające na daną grupę badanych.

3. Eksperyment laboratoryjny

To badanie związków przyczynowych między zmiennymi, poddanymi ingerencji badacza w warunkach laboratoryjnych sztucznie przez niego stworzonych pozwalających na wyeliminowanie wpływu trudnych do kontroli zmiennych występujących w warunkach naturalnych⁵.

To rodzaj badania w którym badacz tworzy wyizolowaną, czyli właśnie laboratoryjną sytuację w której znajdują się badani. Badacz ma tutaj pełną kontrolę nad bodźcami wpływającymi na grupę badanych. Tworzenie takich sztucznych sytuacji ma na celu stwierdzenie, czy rzeczywiście zmiany zachodzące w badanej przez nas społeczności zachodzą właśnie pod wpływem tych, a nie innych czynników, pozwalają one wykluczyć wpływ innych czynników, niż te, które zastosowała badacz. Zaletą tych badań jest możliwość kontrolowania każdego kroku podjętych przez siebie badań oraz modyfikowania warunków przeprowadzanego eksperymentu. Aby uniknąć dokonywania zmian w trakcie trwania doświadczenia należy jeszcze przed rozpoczęciem badań ustalić jak najwięcej i jak najdokładniej warunki danego eksperymentu, tak by w czasie jego trwania dokonywać jak najmniejszej ilości zmian.

Eksperyment profesora Zimbardo, który to stworzył dla potrzeb badania sztuczne więzienie, w którym to umieścił losowo wybranych ze swej grupy studentów więźniów i strażników może stanowić przykład jako typowy eksperyment laboratoryjny.

Niezależnie od rodzaju eksperymentu każdy badacz aby powinien:

• kontaktować się z jak największą ilością osób reprezentujących różne kręgi, punkty myślenia.

• Nie pomijać osób, które z racji swego zawodu, mają kontakt z wieloma ludźmi.

• Dostrzec rozbieżności w informacjach o tej samej sprawie, oraz powinien je wyjaśnić poprzez odwołanie się do innego źródła danych.

• Prowadzić dokładny rejestr uzyskanych, ważnych informacji.

• Przestrzegać zasady anonimowości wypowiedzi.

• Unikać zażyłości z ludźmi.

• Unikać konfliktów mających miejsce w danym środowisku.

Poza opisanymi powyżej rodzajami eksperymentów wyróżnić można jeszcze eksperymenty ex-post- facto, projekcyjne, jednoczesne i sukcesywne.

Jednak eksperyment nie jest jedyną metodą stosowaną w psychologii społecznej, mającą na celu zbadanie wszelkiego rodzaju zachodzących w społecznościach. Kolejnym ze sposobów badania zjawisk społecznych jest sondaż ankietowy.

Do bibliografii należy dodać wykłady z psychologii społecznej mgr Fasthnat oraz wykłady z technik i metood badań społecznych L.A Gruszczyński

1 Notatki w wykładów p. mgr Fasthnet „Psychologia społeczna”

2 dąbrówka A. Geller E. Turczyn R.: „Słownik Synonimów”, Świat Książki, Warszawa, 1993, s.4

3 Sztumski J.: „Wstęp do metod i technik badań społecznych”, Sląsk, Katowice 1999r., s.93

4 Olechnicki K. Załęcki P.: „Słownik Socjologiczny”, Grafitti BC, Toruń 1999r., s.54

5 Olechnicki K. Załęcki P.: „Słownik Socjologiczny”, Grafitti BC, Toruń 1999r., s. 54