Badania przesiewowe

Badania przesiewowe

Do wykrywania zaburzeń rozwoju mowy u dzieci dwu-, cztero- i sześcioletnich.

Danuta Emluta- Rozya

Halina Mierzejewska

Paulina Atys

Mowa, właściwy jedynie człowiekowi sposób porozumiewania się , jest tez warunkiem jego prawidłowego rozwoju psychicznego. Wszelkie zaburzenia rozwoju mowy u dziecka powoduje zaburzenie jego rozwoju psychicznego. Tylko wczesne zasygnalizowanie podejrzeń i wczesne wykrycie zaburzenia rozwoju mowy u dziecka, a następnie szybka i skuteczna pomoc mogą zapobiec temu niebezpieczeństwu lub chociażby zmniejszyć je. Troska o to, aby nie dopuścić do komplikacji prowadzących do tragedii, obowiązuje więc każdą matkę, wszystkich rodziców i opiekunów dziecka.

Trzeba przede wszystkim zdawać sobie sprawę z tego, jakie mogą być przyczyny nieprawidłowego rozwoju mowy. Wyliczamy okoliczności, na które należy zwrócić uwagę, ponieważ może się z nimi wiązać podejrzenie o zaburzenie rozwoju mowy u dziecka:

1). W okresie ciąży matka przechodziła jakąś infekcje (np. różyczka, grypa, choroby odzwierzęce) zatrucie ciążowe lub inne, przyjmowała leki , doznała urazu mechanicznego lub psychicznego.

2). Poród przebiegł z powikłaniami (był przedłużony, zbyt szybki, stosowano vacuum, matka nie słyszała pierwszego krzyku dziecka, dziecko było okręcone pępowiną, zastosowano cesarskie cięcie.)

3). Ciąża była przenoszona lub dziecko urodziło się przed czasem, ze zbyt małą wagą.

4). W czasie porodu lub bezpośrednio po porodzie dziecko miało zaburzenia oddychania (sinica), było w inkubatorze, miało przedłużającą się żółtaczkę fizjologiczna, urodziło się w warunkach konfliktu serologicznego, miało zaburzenia metabolizmu.

5). Któreś z rodziców lub dziecko jest dziedzicznie obciążone

np. kiłą, głuchotą, zaburzeniami mowy, chorobą psychiczną

6). Dziecko urodziło się ze zniekształceniami w obrębie głowy (twarzy, uszu, warg, języka, podniebienia, nosogardzieli).

7). W okresie poporodowym dziecko przechodziło stany zapalne z wysoką temperaturą, przyjmowało często leki, leżało długo w szpitalu.

8). Dziecko jest zaniedbane środowiskowo.

Poza tym fakt, że u dziecka w okresie niemowlęcym zachodzi podejrzenie o nieprawidłowe reakcje na zachowanie niewerbalne i werbalne osób z otoczenia, powinien być odkryty i objaśniony rodzicom.

Wczesna fachowa pomoc logopedy i lekarza pozwoli zapobiec utrwaleniu się stanu grożącego zaburzeniem rozwoju mowy ( a w konsekwencji nawet nieprawidłowemu kształtowaniu się osobowości dziecka), a także uniknąć ewentualnych błędów w dotychczasowym postępowaniu rodziców. W okresie kiedy u dziecka zaczyna się już czynność mówienia , wczesna fachowa pomoc pozwoli zapobiec np. wymuszaniu na nim powtarzania tych głosek i wyrazów, których jeszcze nie potrafi ono prawidłowo wymówić. Tego rodzaju błędy wychowawcze mogą prowadzić do zahamowań w rozwoju psychicznym dziecka.

Dlatego tak ważne jest proponowane przez nas zwrócenie uwagi na ewentualne uwarunkowania zaburzeń rozwoju mowy od początku życia dziecka, a także prowadzenie badań przesiewowych, służących wykrywaniu zaburzeń mowy, aby każde dziecko, które tego potrzebuje, mogło jak najszybciej doznać właściwej pomocy. Oczywiście, dłuższa obserwacja prowadzona przez logopedę, do którego dziecko na podstawie wyniku badania przesiewowego powinno być skierowane, może też doprowadzić do ustalenia, że jedyną przyczyną było w danej sytuacji tylko proste opóźnienie rozwoju mowy.

Poniżej zamieszczony Tekst Badania Przesiewowego do wykrywania zaburzeń mowy u dzieci dwu-, cztero-, sześcioletnich został przygotowany dla pedagogów specjalnych, pedagogów ogólnych, psychologów i pracowników socjalnych jako niezbędna pomoc , umożliwiająca wstępną selekcję dzieci pod kątem stanu ich rozwoju mowy. Podstawę do selekcji badanych dzieci uzyskuje się przez ocenę wyników badania- w podany prosty sposób.

Dla każdego wieku jest przewidziany odpowiednio dostosowany zestaw prób, stanowiący jedną z trzech części tekstu. Części te są zbudowane według tej samej reguły, różnią się zadaniami odpowiadającymi poziomowi zdolności do komunikacji słownej u dziecka 2-, 4-, 6- letniego. Na schemat każdej części składają się - poza analogicznie skonstruowanym wywiadem z opiekunami badanego dziecka- próby sprawdzające :

1). Rozumienie poleceń słownych

2). Zdolność wypowiadania się

3). Prawidłowość wymawianie dźwięków mowy i wyrazów

4). Budowa i sprawność aparatu artykulacyjnego

Instrukcja dotycząca realizacji badania jest poprzedzona wstępem objaśniającym cel, zakres i warunki badania.

Proponowany zestaw prób nie jest testem, nie wynika z określonej teorii mowy i obowiązującej dla niej metodologii, nie służy bezpośrednio do wykorzystania wskaźników liczbowych i innych danych do prowadzenia badań o charakterze naukowym. Zakres tematyczny prób wynika z wieloletniego doświadczeniami specjalistów pracujących w kontakcie z dziećmi nad uprawianiem ich komunikacji werbalnej z otoczeniem. Wyrastająca z tego doświadczenia wiedza harmonizuje z treścią znanych ogólnie treści z tej dziedziny. Nie jest natomiast dotychczas praktykowane stosowanie tej wiedzy w formie upowszechnionych badań przesiewowych dotyczących stanu mowy w początkowym okresie jej rozwoju. Projekt nasz dotyczący tej ważnej, podstawowej dla człowieka funkcji wypełnia lukę w zestawie badań przesiewowych, obejmujących działania słuchu, wzroku, narządu ruchu, ogólnego stanu somatycznego dziecka , wprowadzonych przez Instytut Matki i Dziecka.

Wynik ponownych badań przesiewowych umożliwiają zakwalifikowanie ocenianego dziecka do jednego z dwóch kategorii:

1). Dziecko, którego mowa na danym etapie rozwoju jest prawidłowa, nie wymaga pomocy logopedy

2). Dziecko, którego mowa na danym etapie rozwoju jest nieprawidłowa, wymaga pomocy logopedy

Dla specjalistów będzie istotny także charakter stwierdzonych nieprawidłowości w zakresie rozumienia poleceń słownych, wypowiadania się, wymawiania dźwięków mowy, sprawności aparatu artykulacyjnego.

Dzięki odpowiednio wczesnemu wykryciu opóźnień rozwoju mowy będzie możliwe zapobieganie utrwalaniu się i pogłębianiu ewentualnych zaburzeń w komunikacji słownej.

Badanie zostało sprawdzone przez studentów IV roku studiów logopedycznych WSPS w ramach przedmiotu „Metody badań logopedycznych” pod kierunkiem dr. D. Emiluty- Rozya.

BADANIE PRZESIEWOWE

DO WYKRYWANIA ZABURZEŃ

ROZWOJU MOWY U DZIECI

2-LETNICH

CEL BADANIA

Wstępna ocena stanu mowy dziecka, umożliwiająca wykrycie przejawu ewentualnego zaburzenia rozwoju. W razie wykrycia takiego przejawu skierowanie dziecka do logopedy(po wyjaśnieniu opiekunom dziecka konieczności zgłoszenia się do logopedy).

ZAKRES BADANIA

Stan mowy na danym etapie rozwoju zostanie oceniony na podstawie wyników badania dotyczącego:

1). Rozumienia poleceń

2). Zdolności wypowiadania się w formie zdań (zasobu wyrazów i ich form gramatycznych)

3). Prawidłowości i wymawiania dźwięków mowy i wyrazów

4). Budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego

Dane te uzyskuje się w wyniku:

· wywiadu z matką lub opiekunem dziecka

· badania przeprowadzonego z dzieckiem

WARUNKI BADANIA

Badanie to ma charakter orientacyjny , nie jest pełnym badaniem logopedycznym. Przeprowadza je po ukończeniu kursu „Elementy logopedii”(w programie APS, Wydziału Pedagogiki UW.) wychowawca przedszkolny, pedagog ogólny, psycholog, pracownik socjalny. Osoby badające powinny charakteryzować się łatwością nawiązywania kontaktu emocjonalnego z dzieckiem.

Badanie jest dokonywane w widnym, ogrzanym pomieszczeniu, które nie rozprasza uwagi dziecka i nie budzi lęku. Nie można badania wykonywać wtedy, kiedy dziecko płacze, jest senne lub ma objawy infekcji.

Przed badaniem należy nawiązać kontakt z dzieckiem. Pokazując mu zabawki np. lalkę, misia, samochód, kotka. W zależności od tego, która zabawka dziecko interesuje , stanowi ona podstawę prowadzonego badania.

Osoba badająca zadaje pytania i podaje polecenia głosem naturalnym , o łagodnym brzmieniu i natężeniu. Badanie powinno mieć charakter zabawy z dzieckiem.

PRZEBIEG WYWIADU

Wywiad z matką lub opiekunami dziecka dwuletniego może być przeprowadzony w jego obecności.

Na wywiad składa się 5 pytań:

1). Czy dziecko rozumie najprostsze , często wypowiadane polecenia słowne?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

2). Czy dziecko wypowiada spontanicznie zarówno pojedyncze wyrazy, jak i potrafi je łączyć w wypowiedzi dwuwyrazowe?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

3). Czy wypowiedzi dziecka są rozumiane przez osoby obce , nie tylko przez matkę?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

4) czy dziecko śpi z otwartymi ustami?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

5). Czy daje się zauważyć u dziecka jakieś nieprawidłowości w sposobie gryzienia, żucia, połykania pokarmów?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

WYNIK WYWIADU

Jeżeli w wywiadzie odnotowano chociaż jedną odpowiedź świadczącą o istnieniu zaburzeń mowy lub możliwości ich występowania, tzn. odpowiedź „NIE” na któreś z pytań 1,2,3 lub odpowiedź „TAK” na któreś z pytań 4,5 należy sądzić , iż dziecko powinno być skierowane do logopedy. Potwierdzenie tego przekonania uzyskuje się w wyniku przeprowadzonego następnie badania.

PRZEBIEG BADANIA

1). w celu rozumienia poleceń słownych sprawdza się podczas zabawy rozumienie prostych poleceń poprzez zachęcanie dziecka do ich wykonywania, np. daj mi misia, weź lalkę, pokaż, gdzie lala (misio, kotek) ma oko, nos , ucho i inne części ciała, także pokaż części samochodu np. koło, okno, jeżeli dziecko się nim zainteresuje. Formułujemy następnie- w zależności od przebiegu zabawy- takie polecenia, które umożliwiają ocenę ich rozumienia, ale zawierają oprócz nazw przedmiotów także nazwy czynności np. połóż lalkę spać , teraz pokaż, jak lalka tańczy ,pokaż jak kotek pije mleko itp.

Ocena wyników badania rozumienia

O niedostatecznym rozumieniu wnioskujemy, jeżeli dziecko dwuletnie nie wykonuje poleceń podczas dwukrotnie wykonanego badania i matka zgłasza w wywiadzie fakt braku rozumienia poleceń słownych w sytuacjach domowych.

2). W celu oceny umiejętności wypowiadania się kontynuuje się ( po ustaleniu, jaki jest stan rozumienia poleceń słownych) rozmowę w formie zabawy.

Pytania zadawane w trakcie zabawy dotyczą:

· części ciała zabawek( pytamy: co to jest?)

· czynności(pokazujemy czynności np. lalka idzie, tańczy, śpi i pytamy co robi lalka?)

Tym razem oceniamy, w jaki sposób dziecko odpowiada na pytanie.

Ocena wyników badania umiejętności wypowiadania się

O niedostatecznej zdolności wypowiadania się należy wnioskować, jeżeli dziecko dwuletnie:

* nie podejmuje prób wypowiadania się

* zamiast wyrazów wypowiada pojedyncze dźwięki mowy(głoski)

* z trudem wypowiada tylko pojedyncze wyrazy bez prób ich łączenia w zdanie.

Obserwacje te mogą być również potwierdzone przez wypowiedzi matki zebrane w wywiadzie.

3). W celu oceny wymawiania dźwięków mowy i wyrazów osoba badająca obserwuje wymowę dziecka w trakcie rozmowy-zabawy z nim, a w razie wątpliwości, żeby uzyskać pewność co do tego, jak powinna swe obserwacje sformułować, powtarza pytania np. o części ciała dziecka, lalki.

Ocena wymawiania dźwięków mowy i wyrazów jest negatywna, jeżeli dziecko dwuletnie:

· wymawia dźwięki w taki sposób, że jego wypowiedź jest całkowicie niezrozumiała dla osoby badającej

· wymawia tylko pojedyncze dźwięki zamiast wyrazów

· ma głos chrapliwy albo matowy, albo nosowy, albo zbyt wysoki

4). Ocena budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego.

Żeby wykryć nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu warg, języka( także wędzidełka podjęzykowego) i podniebienia miękkiego, w budowie podniebienia twardego oraz w stanie zgryzu, prowadzi się obserwację budowy aparatu artykulacyjnego oraz poleca się wykonywanie kilku układów narządów artykulacyjnych:

· cmokanie

· nadymanie policzków

· wysuwanie i chowanie języka

· szerokie otwieranie warg

· zamykanie zębów z jednoczesnym cofaniem kącików warg(„szeroki uśmiech”)

ocena budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego jest

negatywna, jeżeli u dziecka obserwuje się jakąkolwiek nieprawidłowość w budowie wymienionych części aparatu artykulacyjnego lub w jego funkcjonowaniu, wyrażającą się niemożnością wykonania któregokolwiek ze sprawdzanych układów i ruchów.

Wynik badania przesiewowego do wykrywania zaburzeń rozwoju mowy u dzieci dwuletnich, uważa się za zobowiązujący osobę badającą do skierowania dziecka do logopedy, jeśli:

· wywiad z matką(opiekunką) dziecka sugeruje występowanie zaburzeń mowy

lub/ i

· w badaniu dziecka stwierdza się niedostateczne (negatywne) wyniki dotyczące:

1). Rozumienia poleceń słownych lub/i

2). Zdolności wypowiadania się lub/i

3). Prawidłowości wymawiania dźwięków mowy i wyrazów lub/i

4). Budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego.

BADANIE PRZESIEWOWE

DO WYKRYWANIA ZABURZEŃ ROZWOJU MOWY U DZIECI

4- LETNICH

CEL BADANIA

Wstępna ocena stanu mowy dziecka, umożliwiająca wykrycie przejawu ewentualnego zaburzenia rozwoju. W razie wykrycia takiego przejawu skierowanie dziecka do logopedy ( po wyjaśnieniu opiekunom dziecka konieczności zgłoszenia się do logopedy).

ZAKRES BADANIA

Stan mowy na danym etapie rozwoju zostanie oceniony na podstawie wyników badania dotyczącego:

1). Rozumienia poleceń słownych

2). Zdolności wypowiadania się w formie zdań(zasobu wyrazów i form gramatycznych)

3). Prawidłowości wymawiania dźwięków mowy i wyrazów

4). Budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego.

Dane te uzyskuje się w wyniku:

· wywiadu z matką lub opiekunami dziecka

· badania przeprowadzonego z dzieckiem

WARUNKI BADANIA

Badanie to ma charakter orientacyjny, nie jest pełnym badaniem logopedycznym. Przeprowadza je po ukończeniu kursu „Elementy logopedii”(w programie np. APS, Wydziału Pedagogiki UW) wychowawca przedszkolny, pedagog ogólny, psycholog, pracownik socjalny. Osoby badające powinny charakteryzować się łatwością nawiązywania kontaktu emocjonalnego z dzieckiem.

Badanie jest wykonywane w widnym, ogrzanym pomieszczeniu, które nie rozprasza uwagi dziecka i nie budzi lęku. Nie można badania wykonywać wtedy, kiedy dziecko płacze, jest senne lub ma objawy infekcji.

Przed badaniem należy nawiązać kontakt z dzieckiem, pokazując mu zabawki np. lalkę, misia, samochód, kotka. W zależności od tego, która zabawka dziecko interesuje , stanowi ona podstawę prowadzonego badania.

Osoba badająca zadaje pytania i podaje polecenia głosem naturalnym, o łagodnym brzmieniu i natężeniu. Badanie powinno mieć charakter zabawy z dzieckiem.

W razie potrzeby do oceny rozwoju mowy dzieci czteroletnich stosuje się dodatkowo obrazek sytuacyjny.

PRZEBIEG WYWIADU

Wywiad z matką lub opiekunami dziecka czteroletniego powinien być prowadzony w innym pomieszczeniu niż to, w którym przebywa dziecko.

Na wywiad składa się 6 pytań:

1). Czy dziecko rozumie często wypowiadane polecenia słowne?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

2). Czy dziecko spontanicznie wypowiada zdania kilkuwyrazowe?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

3). Czy wypowiedzi dziecka są rozumiane przez osoby obce, nie tylko przez matkę?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

4). Czy dziecko zacina się, jąka się?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

5). Czy dziecko śpi z otwartymi ustami?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

6). Czy daje się zauważyć u dziecka jakieś nieprawidłowości w sposobie gryzienia, żucia, połykania pokarmów?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

WYNIK WYWIADU

Jeżeli w wywiadzie odnotowano chociaż jedną odpowiedź świadczącą o istnieniu zaburzeń mowy lub możliwości ich wystąpienia, tzn. odpowiedz „NIE” na któreś z pytań 1, 2, 3 lub odpowiedź „TAK” na któreś z pytań 4, 5, 6, należy spodziewać się, że dziecko powinno być skierowane do logopedy. Potwierdzenie tego przekonania uzyskuje się w wynik przeprowadzonego następnie badania.

PRZEBIEG BADANIA

W zależności od wieku dziecka narasta stopień trudności badania.

1). W celu oceny rozumienia poleceń słownych u czterolatków

sprawdza się podczas zabawy zrozumienie prostych poleceń poprzez zachęcenie dziecka do ich wykonywania. Polecenia zawierają nie tylko nazwy przedmiotów i czynności (np. pokaż, która ręka lalki jest brudna; włóż misiowi krótkie spodenki, pokaż, co w samochodzie jest żółte, pokaż czerwone koło), a także przyimki takie, jak : w, na , pod, do, za, przed, obok, nad (np. posadź misia na samochodzie, połóż misia obok samochodu, postaw lalę za samochodem.).

Ocena wyników badania rozumienia

O niedostatecznym w danym wieku rozumieniu wnioskujemy, jeżeli czterolatek nie wykonuje poleceń lub ich realizacja wskazuje na niepełne rozumienie poleceń.

2). W celu zdolności wypowiadania się ( po zorientowaniu się, jaki jest stan rozumienia) kontynuuje się rozmowę- zabawę, nie oddzielając tej drugiej części zadania w sposób widoczny dla dziecka; można np. pokazać obrazek i zadawać pytania dotyczącego tego, co dzieje się na obrazku, np. dlaczego lalka płacze? Dlaczego samochód przewrócił się ?

Ocena wyników badania umiejętności wypowiadania się

O niedostatecznej w danym wieku umiejętności wypowiadania się należy wnioskować, jeżeli czterolatek wypowiada tylko pojedyncze wyrazy i uzupełnia wypowiedź gestem albo wypowiada z trudem proste zdania, albo w większości wypowiada połączenia wyrazów niepoprawne pod względem gramatycznym.

3). W celu oceny wymawiania dźwięków mowy(głosek) i wyrazów osoba badająca obserwuje wymowę dziecka w trakcie rozmowy- zabawy z nim, a w razie wątpliwości, żeby uzyskać pewność, co do tego, jak powinna swe obserwacje sformułować, powtarza pytania o części ciała lalki, nazwy ubrań, kolory etc.

Ocena wymawiania dźwięków mowy i wyrazów jest negatywna, jeżeli czterolatek:

· wymawia dźwięki mowy w taki sposób, że jego wypowiedź jest często niezrozumiała dla osoby badającej;

· różne dźwięki mowy wymawia nieprawidłowo, tzn. zamiast oczekiwanej głoski wymawia inną, np. zamiast f, v wymawia dźwięki p, b, zamiast k, g, wymawia t, d; zamiast s, z, c, wymawia ś, ź, ć;

· ubezdźwięcznia głoski dźwięczne, np. zamiast b wymawia p, zamiast g wymawia k; zamiast v wymawia f;

· r wymawia jak r francuskie (wibracje języczka w tylnej części jamy ustnej ) lub międzyzębowe (język wsunięty między zęby) lub inaczej zniekształcająca

· ma głos chrapliwy albo matowy, albo nosowy, albo zbyt wysoki

· ma zbyt powolne lub zbyt szybkie tempo wypowiedzi

4). Ocena budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego

Żeby wykryć nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu warg, języka(także wędzidełka podjęzykowego), podniebienia miękkiego, w budowie podniebienia twardego, w stanie zgryzu, prowadzi się obserwację budowy aparatu artykulacyjnego oraz poleca się wykonanie kilku układów narządów artykulacyjnych:

· cmokanie

· nadymanie policzków

· wysuwanie i chowanie języka

· szerokie otwieranie warg

· zamykanie zębów z jednoczesnym cofnięciem kącików warg(„szeroki uśmiech”)

· unoszenie języka (zabawa w kotka, który pije mleko)

· kląskanie (zabawa w „konika”)

· oblizywanie językiem warg; wargi są szeroko otwarte

Ocena budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego jest

negatywna, jeżeli u czterolatków obserwuje się jakąkolwiek nieprawidłowość w budowie wymienionych części aparatu artykulacyjnego lub w jego funkcjonowaniu, wyrażająca się niemożnością wykonania któregokolwiek ze sprawdzanych układów i ruchów.

Wynika badania przesiewowego do wykrywania zaburzeń rozwoju mowy i u dzieci czteroletnich….

Uważa się za zobowiązujący osobę badającą do skierowania dziecka do logopedy, jeżeli:

· wywiad z matką (opiekunką) dziecka sugeruje występowanie zaburzeń mowy lub/i

· w badaniu dziecka stwierdza się niedostateczne(negatywne) wyniki dotyczące:

1). Rozumienia poleceń słownych i/ lub

2). Zdolności wypowiadania się i/lub

3). Prawidłowości wymawiania dźwięków mowy i wyrazów i/ lub

4). Budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego

BADANIE PRZESIEWOWE

DO WYKRYWANIA ZABURZEŃ

ROZWOJU MOWY U DZIECI

6-LETNICH

CEL BADANIA

ZAKRES BADANIA

Stan mowy na danym etapie rozwoju zostanie oceniony na podstawie wyników badania dotyczącego:

1). Rozumienia poleceń słownych

2). Zdolności wypowiadania się w formie zdań(zasobu wyrazów i form gramatycznych)

3). Prawidłowości wymawiania dźwięków mowy i wyrazów

4). Budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego.

Dane te uzyskuje się w wyniku:

· wywiadu z matką lub opiekunami dziecka

· badania przeprowadzonego z dzieckiem

WARUNKI BADANIA

Badanie to ma charakter orientacyjny, nie jest pełnym badaniem logopedycznym. Przeprowadza je po ukończeniu kursu „Elementy logopedii”(w programie np. APS, Wydziału Pedagogiki UW) wychowawca przedszkolny, pedagog ogólny, pedagog specjalny psycholog, pracownik socjalny. Osoby badające powinny charakteryzować się łatwością nawiązywania kontaktu emocjonalnego z dzieckiem.

Osoba badająca zadaje pytania i podaje polecenia głosem naturalnym, o łagodnym brzmieniu i natężeniu. Badanie powinno mieć charakter zabawy z dzieckiem.

PRZEBIEG WYWIADU

Wywiad z matką lub opiekunami dziecka czteroletniego powinien być prowadzony w innym pomieszczeniu niż to, w którym przebywa dziecko.

Na wywiad składa się 6 pytań:

1). Czy dziecko rozumie polecenia słowne?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

2). Czy dziecko spontanicznie formułuje wypowiedzi, informujące otoczenie o tym, co np. działo się w przedszkolu, na spacerze, u babci?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

3). Czy wypowiedzi dziecka są rozumiane przez osoby obce, nie tylko przez matkę?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

4). Czy dziecko zacina się, jąka się?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

5). Czy dziecko śpi z otwartymi ustami?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

6). Czy daje się zauważyć u dziecka jakieś nieprawidłowości w sposobie gryzienia, żucia, połykania pokarmów?

Oczekiwana odpowiedź: TAK/ NIE

WYNIKI WYWIADU

PRZEBIEG BADANIA

1). W celu rozumienia poleceń słownych formułuje się polecenia złożone, tzn. zawierające przynajmniej dwa orzeczenia, a oprócz tego nazwy przedmiotów, określenia cech( m.in. nazwy kolorów), wyrażenia przyimkowe. W badaniu 6-latków sprawdzamy rozumienie dłuższych wypowiedzi w zabawie lub oparciu o historyjkę obrazkową.

Ocena wyników badania rozumienia

O niedostatecznym rozumieniu wnioskujemy, jeżeli sześciolatek nie wykonuje złożonych poleceń lub ich realizacja wskazuje na ich niepełne rozumienie, a więc nawet wtedy, gdy dziecko nie rozumie tylko pewnych elementów treści poleceń, np. nazw kolorów, wyrażeń przyimkowych lub kolejności zdarzeń w opowiadaniu.

2). W celu zdolności wypowiadania się kontynuuje się (po zorientowaniu się, jaki jest stan rozumienia) rozmowę- zabawę, nie oddzielając tej drugiej części zadania w sposób widoczny dla dziecka. Organizuje się sytuację lub prowadzi rozmowę, która może zainteresować dziecko sześcioletnie. Formułuje się pytania dotyczące historyjki obrazkowej lub zainscenizowanej zabawy, np. dlaczego lalka płacze? Dlaczego misio jest brudny? Dlaczego samochód się przewrócił?

Ocena wyników badania zdolności wypowiadania się

O niedostatecznej w danym wieku umiejętności wypowiadania się należy wnioskować, jeżeli sześciolatek wypowiada:

· tylko proste zdania

· wykazuje ubogi zasób słownictwa

· formy gramatyczne jego wypowiedzi są często niepoprawne

3). W celu oceny wymawiania dźwięków mowy( głosek) i wyrazów

Osoba badająca wymowę dziecka w trakcie rozmowy- zabawy z nim, a w razie wątpliwości, żeby uzyskać pewność, jak powinna swe obserwacje sformułować, powtarza pytania o części ciała lalki, nazwy ubrań, kolory, itp.

Ocena wymawiania dźwięków mowy i wyrazów jest negatywna, jeżeli sześciolatek:

· wymawia dźwięki mowy (głoski) w taki sposób, że jego wypowiedź jest często niezrozumiała dla osoby badającej:

- wymawia dźwięki mowy(głoski) w taki sposób, że jego wypowiedź jest często niezrozumiała dla osoby badającej;

- różne dźwięki mowy wymawia nieprawidłowo, tzn. zamiast oczekiwanej głoski wymawia inna, np. zamiast k, g wymawia t, d

Zamiast s, z, c wymawia ś, ź, ć, zamiast r wymawia l.

- ubezdźwięcznia głoski dźwięczne , np. zamiast b wymawia p, zamiast z wymawia s

- r wymawia jako r francuskie (wibracje języczka w tylnej części jamy ustnej) lub międzyzębowe (język wsunięty między zęby) lub inaczej je deformując.

- wsuwa język między zęby lub układa język i wargi przy wymawianiu s, z, c, ś, ź, ć, tak , że głoski te są w efekcie nienaturalne, świszczące.

- przestawia sylaby w obrębie wyrazu lub skraca wyrazy

- ma głos chrapliwy albo matowy, albo nosowy, albo zbyt wysoki

- ma objawy jąkania

- ma zbyt powolne lub zbyt szybkie tempo wypowiedzi

4). Ocena budowy aparatu artykulacyjnego

Dziecko naśladuje oglądane w lustrze różne ćwiczenia narządów artykulacyjnych:

· cmokanie

· wysuwanie i chowanie języka

· szerokie otwieranie warg

· zamykanie zębów z jednoczesnym cofaniem kącików warg („szeroki uśmiech”)

· kląskanie (zabawa w „konika”)

· oblizywanie językiem warg, wargi są szeroko otwarte

· unoszenie języka( zabawa w kotka, który pije mleko)

· „grot” (język jest wysunięty z ust, nie opiera się o zęby, jest „ostro” zakończony)

· Naprzemienne dotykanie - „ostro” zakończonym czubkiem języka- zębów i dziąseł.

Ocena budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego jest negatywna, jeżeli u sześciolatków obserwuje się jakąkolwiek nieprawidłowość w budowie wymienionych części aparatu artykulacyjnego lub w jego funkcjonowaniu, wyrażającą się niemożnością wykonania któregokolwiek ze sprawdzanych układów i ruchów.

Wynik badania przesiewowego do wykrywania zaburzeń rozwoju mowy u dzieci sześcioletnich uważa się za dodatni, zobowiązujący osobę badającą do skierowania dziecka do logopedy, jeżeli:

· wywiad z matką(opiekunką) dziecka sugeruje występowanie zaburzeń mowy i/ lub

· w badaniu dziecka stwierdza się niedostateczne (negatywne) wyniki dotyczące:

1). Rozumienia poleceń słownych i/lub

2). Zdolności wypowiadania się i/ lub

3). Prawidłowości wypowiadania dźwięków mowy i wyrazów i/lub

4). Budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego.

Danuta Emiluta-Rozya

ARKUSZ BADANIA PRZESIEWOWEGO

Imię i nazwisko……………………

Data urodzenia……………………. Wiek badanego…………………

Adres domowy……………………. Tel. ……………………………

Nazwa i adres placówki oświatowej lub medycznej……………………………...

………………………………

Wyniki wywiadu	WYNIKI BADANIA
	Zakresy badań	Objawy prawidłowe i nieprawidłowe	Ocena
1).	Rozumienie poleceń słownych
2).
3).	Zdolność wypowiadania się
4).
5).	Wymawianie dźwięków mowy i wyrazów
6).
	Budowa i sprawność aparatu artykulacyjnego

WNIOSEK KOŃCOWY:

…………………………….. ……………………………………. (Miejsce badania) (Imię i nazwisko osoby badającej)

…………………………….. …………………………………….

(Data badania) (zawód osoby badającej)

Podpis……………………………..

INSTRUKCJA DO ARKUSZA BADANIA PRZESIWEWOWEGO

Arkusz Badania Przesiewowego jest wynikiem orientacyjnej oceny stanu mowy dzieci 2-, 4-, lub 6- letnich, przeprowadzonej w oparciu o wskazówki zawarte w tekście niniejszej publikacji z uwzględnieniem wiedzy osoby badającej, zdobytej w ramach podstawowego kursu z „Elementów logopedii”. Podczas zbierania danych o dziecku przypominamy o konieczności określenia wieku dziecka poprzez podanie liczby lat i miesięcy. Jak wiadomo, istnieją znaczne różnice w rozwoju mowy dziecka, które ma 4 lata i 1 miesiąc (4;1) w porównaniu z dzieckiem w wieku 4 lat i 11 miesięcy (4;11).

W rubryce „Wyniki wywiadu” proponujemy wpisywanie odpowiedzi „TAK” lub „NIE”, jako ułatwienie do interpretacji wyników wywiadu, którą znajdzie czytelnik w każdej części „Badań przesiewowych…”. W rubryce „objawy prawidłowe i nieprawidłowe” opisujemy- skrótowo- mowę dziecka i uwarunkowania jej rozwoju w poszczególnych zakresach według kryteriów zamieszczonych w publikacji. Możemy wykazać zarówno zachowania językowe prawidłowe, jak i nieprawidłowe, ponieważ ich ocena będzie zamieszczona tuż obok. Na przykład, jeżeli w zakresie „Rozumienie poleceń słownych” u 6-latka stwierdzimy, że rozumie on polecenia złożone i uwzględnia kolejność zdarzeń w słuchanym opowiadaniu albo jeżeli 4-latek rozumie złożone polecenia zawierające także nazwy kolorów, albo 2-latek rozumie proste polecenia-wpisujemy te proste informacje i określamy rubryce obok- jako prawidłowe. W części tabeli „zdolności wypowiadania się” zamieszczamy informację o złożoności wypowiedzi tworzonych przez dziecko oraz stosowanych formach gramatycznych, np. 6-latek nie tworzy dłuższych wypowiedzi, 4-latek wypowiada z trudem proste zdania zawierające nieprawidłowe formy fleksyjne, 2-latek wypowiada tylko kilka prostych wyrazów- w rubryce „ocena” wpiszemy - nieprawidłowe. Część tabeli „Wymawianie dźwięków mowy i wyrazów” wypełnimy posługując się wskazówkami zamieszczonymi w tekście badań, np. 6- latek wymawia [r] jako [l], 4-latek ubezdźwięcznia głoski dźwięczne, 2- latek wymawia wyrazy w sposób całkowicie niezrozumiały dla osób obcych (ocena- nieprawidłowa). Możemy tutaj posługiwać się terminologią bardziej szczegółową, np. dyslalia całkowita albo seplenienie międzyzębowe, ale nie ma takiej konieczności. Szczegółowa diagnoza będzie należała do specjalisty, do którego dziecko zostanie skierowane. W rubryce „Budowa i sprawność aparatu artykulacyjnego” wystarczy zamieścić sygnał np. nieprawidłowy zgryz lub krótkie wędzidełko podjęzykowe lub oddychanie torem ustnym lub język mało sprawny. Weryfikacją tych wstępnych ocen zajmie się logopeda.

We wniosku końcowym formułujemy stwierdzenie: dziecko wymaga ćwiczeń logopedycznych lub nie wymaga ćwiczeń logopedycznych. Możemy tylko sugerować konsultację logopedyczną, ponieważ nie mamy pewności, jak określić stan mowy dziecka. Proponujemy także odnotowanie potrzeby przeprowadzenia innych konsultacji specjalistycznych, które są wynikiem obserwacji różnych zachowań dziecka, np. konsultacji audiologicznej z powodu ograniczonych (chociażby w niewielkim stopniu) reakcji słuchowych dziecka, psychologicznej, ponieważ zachowania dziecka budzą zastrzeżenia, foniatrycznej, bo głos dziecka jest nienaturalny.

Mowa dziecka jest wyznacznikiem jego rozwoju psychicznego i intelektualnego. Sądzimy więc, że przy okazji prowadzenia badań przesiewowych dotyczących językowego porozumiewania się dziecka można wykryć inne nieprawidłowości w jego rozwoju. Prosimy zatem o całościową, chociaż wiadomo, że jedynie wstępną ocenę wszystkich sfer rozwoju dziecka, w celu wykrycia ewentualnych nieprawidłowości i po poinformowaniu rodziców podjęcie odpowiednich działań zmierzających do możliwie wczesnych prób ich likwidacji.

Wyszukiwarka