HISTORIA MYŚLI SOCJOLOGICZNEJ

OPRACOWANIE PYTAŃ NA EGZAMIN

1. Karol Marks i jego diagnoza współczesności oraz przewidywania na przyszłość.

Państwo jest tworem, który został stworzony przez kapitalistów, instytucja państwa

zostanie zredukowana do administracji gdy dojdzie do powstania społeczeństwa

bezklasowego, religia to opium dla mas, które pomaga utrzymać taki stan społeczny

jaki istnieje(nakłania biednych do rezygnacji z potrzeb i do pokory) , jednak gdy nie

będzie państwa i klas , religia też przestanie być potrzebna

Społeczeństwo XIX w. było dla Marksa społeczeństwem starym i nieuchronnie

skazanym na zagładę, dla niego stałym układem odniesienia było przyszłe

społeczeństwo socjalistyczne

W społeczeństwie kapitalistycznym stosunki społeczne zamieniają się w rzeczowe

Konflikt dla Marksa musiał się skończyć rewolucją, ponieważ jego myślenie było strukturalne a zatem przepaść pomiędzy stronami była zbyt duża by mogło dojść do porozumienia i kompromisu.

Najpierw musi zaistnieć dyktatura proletariatu, która doprowadzi do powstania społeczeństwa bezklasowego i zniesienia własności prywatnej .

Dla Marksa wszyscy ludzie byli tacy sami.

W przyszłości zapanuje komunizm, burżuazja zostanie obalona, władzę polityczną przejmie proletariat, zniesiona zostanie własność prywatna, która stanie się własnością społeczną, wtedy własność straci charakter klasowy, praca zacznie służyć życiu a nie jak dotąd-życie pracy.

Pierwszy krok do „rewolucji” robotniczej to wydźwignięcie proletariatu do rangi klasy panującej.

Proletariat pozbawi burżuazję kapitału i scentralizuje wszystkie środki produkcji, wywłaszczy wielkich właścicieli ziemskich, wprowadzi silnie progresywne podatki, zniesie prawo dziedziczenia, wprowadzi obowiązek pracy dla wszystkich, zniesie różnice pomiędzy miastem a wsią, zniesie pracę dzieci w fabrykach i wprowadzi bezpłatne i powszechne wykształcenie dla wszystkich dzieci. Nastąpi swobodny rozwój każdego człowieka, znikną różnice klasowe i władza publiczna utraci charakter polityczny.

Odkrycie prawidłowości rozwoju historycznego: konieczność historyczna -socjalizm miał być koniecznym rezultatem procesu dziejowego.

Marks nie był fatalistą, analizował społeczeństwo kapitalistyczne i nie dostrzegał innej możliwości rozwiązania jego konfliktów strukturalnych.

Społeczeństwo jest CAŁOŚCIĄ zmiana pewnych części musi pociągać za sobą zmianę całości.

- dotyczy to przewidywań ogólnych a nie szczegółowych

- konieczność dziejowa nie dotyczy jedynie poszczególnych grup czy jednostek.

Żadne społeczeństwo nie może przeskoczyć naturalnych faz swego rozwoju, wszystkie narody muszą iść ogólną drogą rozwojową niezależnie od konkretnych warunków historycznych w jakich się znajdują

Do wyodrębnienia klasy społ. wystarczyły kryteria ekonomiczne , jej historyczna rola zależała jednak od tego, czy istniała świadomość klasowa .

Marks zakładał, iż stosunek sił pomiędzy burżuazją i proletariatem zdecyduje ostatecznie o pozycji wszystkich innych klas, które i tak zanikną w procesie kapitalistycznym.

Burżuazja zginie, bo nie umie dbać o swoich „niewolników” , którymi jest proletariat, wykańcza go nadmierną eksploatacją .

2. Koncepcja konfliktu klas w świetle teorii materialistycznej K.Marksa.

Istnienie klas wiąże się tylko z określonymi formacjami społeczno ekonomicznymi i nie jest nieodłączne od społeczeństwa jako takiego.

Walka klas pełniła, wg materializmu historycznego, doniosłą rolę w rozwoju społecznym.

Kapitalizm stworzył klasy i przez to powstało państwo, biurokracja (zorganizowana przemoc ) klasa panująca ekonomicznie przy pomocy państwa staje się klasą panującą politycznie i dzięki temu jeszcze bardziej może uciskać klasy niższe.

KLASY-istniały, istnieją i wiążą się z podziałem na KAPITALISTÓW

i PROLETARIAT; Kryterium podziału jest stosunek do środków produkcji

KLASY SPOŁ.

(podział dychotomiczny)

mają środki produkcji nie mają środków produkcji

kapitaliści proletariusze

Podział na klasy jest źródłem ANTAGONIZMÓW i WALKI KLAS, powodem jest egoizm posiadaczy (kapitalistów) którzy wyzyskują proletariuszy.

KLASY SPOŁECZNE – wytwarzają swoiste instytucje służące im za narzędzia w walce klasowej

Burżuazja wyzyskuje proletariat ( fabrykanci wyzyskują robotników) który nie ma szans konkurować z nią , walczy z nią jednak od początku swego istnienia , robotnicy niszczyli maszyny, podpalali fabryki, dochodziło do walk i rozruchów ponieważ spadały płace i rosła coraz większa przepaść między burżuazją a proletariatem.

Proletariusze tak naprawdę nie są rewolucjonistami, gdyż bronią swoich przeszłych a nie przyszłych interesów.

Ci, którzy w społeczeństwie burżuazyjnym pracują nie zarabiają, a ci, którzy zarabiają nie pracują

PAŃSTWO-Jest wytworem klas panujących, aparatem przemocy, który klasa panująca rozbudowuje w celu podporządkowania sobie klasy wyzyskiwanej; WALKA KLAS JEST WALKĄ POLITYCZNĄ; państwo „należy” do klasy najsilniejszej

PAŃSTWO – jako osobny organizm wydzielony ze społeczeństwa w wyniku podziału pracy; aparat ucisku jednej klasy nad drugą

Państwo wg Marksa nie powinno być rozpatrywane jako siła samoistna i niezależna od swej naturalnej bazy – SPOŁECZEŃSTWA

3. Wyjaśnij, co oznaczały następujące pojęcia w świetle teorii K.Marksa: baza, nadbudowa, materializm dialektyczny, materializm historyczny, dialektyka, klasa dla siebie, klasa w sobie.

Baza- byt, poziom posiadanych zasobów ekonomicznych

Nadbudowa- świadomość - jest ona zależna od materialnego położenia - inaczej mówiąc- nadbudowa jest zależna od bazy.

Materializm dialektyczny-miał nadać socjologii charakter nauki ścisłej. Cała realna tzn. obiektywnie postrzegana rzeczywistość jest materialna (nie tylko rzeczy ale także relacje i oddziaływania)

Materializm historyczny- rozwój ma charakter oparty na różnicach historycznych, jedna epoka ma wpływ na to, jaka będzie epoka następna.

Relacje między ludźmi też są rozpatrywane pod kontem historycznej zmienności.

Najważniejszym pojęciem materializmu historycznego jest formacja ekonomiczno-społeczna -stwarza ona ramy do analizy struktury społecznej i rozwoju społecznego.

Dla wielu osób materializm historyczny sprowadzał się do czynnika ekonomicznego, ponieważ ten był najbardziej widoczny. Formacja społeczno-ekonomiczna to również powiązania wewnątrz całości społeczeństwa,, wszystkie stosunki istnieją jednocześnie, ale społeczeństwo to nie organizm, składnikami tej całości są różne sfery działalności ludzkiej: wytwórczość, wymiana i konsumpcja, ustrój społeczny, polityka, świadomość społeczna.

Dialektyka- teoria rozwoju rzeczywistości materialnej i społecznej ( teorię tą przejął Marks od Hegla i rozwinął ją).zasada dialektyczna zakłada rozwój na drodze powstawania i znoszenia się przeciwieństw ciągłe i drobne zmiany ilościowe narastając i sumując się doprowadzają do rewolucji społecznych, do jakościowego przekształcenia jednej formacji w drugą

Klasa dla siebie-poczucie wspólnych interesów i świadomość, że razem można coś osiągnąć

Klasa w sobie- poszczególni reprezentanci są zbiorem jednostek bez poczucia jakiejkolwiek wspólnoty czy podobieństw

4. Opisz główne elementy teorii H. Spencera.

Spencer był badaczem gabinetowym, najwybitniejszym przedstawicielem ewolucjonizmu, głosicielem indywidualizmu.

„Pierwsze zasady”: Wszystkie prawa są prawami dwóch rodzajów: współwystępowania i następstwa, struktury i funkcji.

Stałość i jedność natury ludzkiej.

Zmiana, ruch, rozwój wszystkiego, co istnieje, to rzecz oczywista , więc wyjaśnianie przyczyn zmian nie jest potrzebne a jedynie wyjaśnianie ich kierunków

i mechanizmów.

Nie możliwe jest współistnienie instytucji społecznych przynależnych do różnych faz ewolucji- dzięki temu przekonaniu możliwe stało się rekonstruowanie hipotetycznie najwcześniejszych faz ewolucji, można było przewidywać dalszy bieg ewolucji społ. na podstawie fragmentów- tak powstała koncepcja społeczeństwa przemysłowego Spencera .

Spencer wyróżnił trzy fazy i trzy rodzaje ewolucji: nieorganiczną, organiczną i ponadorganiczną (społeczną). Nie odgraniczał ich zbytnio od siebie, gdyż przejścia pomiędzy nimi dokonywały się wg niego płynnie. Prawa wszystkich trzech faz ewolucji są takie same, ale zjawisk wyższej fazy nie da się zredukować do zjawisk fazy niższej-człowiek społeczny to nie to samo, co człowiek jako członek gatunku biologicznego.

Społeczeństwo było dla Spencera częścią przyrody( nie uznawał koncepcji umowy społecznej przypisującej stosunkom społ. charakter konwencjonalny ).

Człowiek stopniowo stawał się zwierzęciem społecznym, był to długotrwały żywiołowy proces przyrodniczy przez nikogo nie zaplanowany ,najważniejszym jego wymiarem była stopniowa socjalizacja człowieka, zaczęła się ewolucja ponadorganiczną.

Społeczeństwo zaistniało tak samo, jak reszta przyrody , głównym czynnikiem powstania społeczeństw był przyrost ludności (za Malthusem) który uczynił niezbędną organizację społeczną i rozwinął uczucia społeczne, dzięki temu człowiek rozwinął swą inteligencję, sprawność i wynalazczość, inaczej nie byłby w stanie przystosować się do nowych warunków i zginąłby z braku środków utrzymania.

Początkowo Spencer nie używał terminu „instytucja” a jedynie takich terminów, jak: „stosunki”, „organizacja” , „kontrola”, „regulacja”, „przymus”.

Instytucje społeczne są tym, dzięki czemu dokonuje się przystosowanie niespołecznego z natury człowieka do- równie naturalnego-współdziałania z innymi ludźmi , im ludzi więcej, tym bardziej muszą być zorganizowani, gdyż przyrost masy powoduje komplikowanie się struktury i różnicowanie funkcji.

Typy instytucji Spencera:

1.Rodzina- instytucje domowe

2.Obyczaje regulujące stosunki międzyludzkie -instytucje obrzędowe

3.Polityka-instytucje polityczne , = podział pracy i początki struktury klasowej. Konflikty i wojny odgrywają ogromną rolę w życiu społecznym, powstanie społeczeństwa było w istocie przeniesieniem walki o byt ze sfery stosunków między jednostkami do sfery stosunków między społeczeństwami -wspólna obrona i atak zapoczątkowały społeczną współpracę , z której rozwinęły się inne jej rodzaje

4.Wiara-instytucje kościelne = środki cementowania społeczeństwa , instytucje te były związane też od początku z instytucjami politycznymi

5.Instytucje zawodowe

6.Instytucje przemysłowe

Żadna z tych instytucji nie została wymyślona ani świadomie wprowadzona w życie

( wyjaśnianie instytucji nie przez motywy i cele, ale przez funkcje, jakie pełnią , tj. przez ich skutki czy konsekwencje dla całego systemu, którego są częścią) zrozumienie i wyjaśnienie działania instytucji jest niemożliwe bez uwzględnienia ich genezy i przemian jakim uległy , wszystkie instytucje są ze sobą powiązane tworząc jeden system, którego funkcjonowanie zależy od funkcjonowania wszystkich podsystemów , każda instytucja pełni określone i sobie właściwe funkcje , jeżeli bierze na siebie pełnienie funkcji innych instytucji, grozi to naruszeniem równowagi całego systemu i jego regresem do stanu, w którym różne funkcje jeszcze się nie wyodrębniły . Wszystkie te cztery założenia skupiają się w koncepcji społeczeństwa jako organizmu , która jest bardzo ważna w torii socjologicznej Spencera.

Społeczeństwo jest całością, jak organizm i zmiana jakiejkolwiek jego części pociąga za sobą zmiany części pozostałych.

Spencer nie twierdził, że społeczeństwa są organizmami, lecz że zasady organizacji organizmów biologicznych i społecznych są podobne.

Te podobieństwa są następujące:

- jedne i drugie cechuje wzrost masy

- w jednych i drugich dokonuje się w miarę wzrostu różnicowanie części i

komplikowanie budowy wewnętrznej

- w jednych i drugich ma miejsce zróżnicowanie funkcji

- w jednych i drugich poszczególne części są od siebie wzajemnie zależne

i funkcjonowanie żadnej z nich nie jest na dłuższą metę możliwe bez

funkcjonowania wszystkich pozostałych

- w jednych i drugich niezbędne dla życia jest wypełnianie określonych funkcji, nie

zaś trwanie tych jednostek (komórek), które w poszczególnych jego fazach te

funkcje wypełniają w związku z tym całość jest trwalsza od któregokolwiek ze

swoich składników.

Różnice natomiast, to:

- te pierwsze nie maja określonego kształtu, określonej formy zewnętrznej ,

w związku z czym nazywanie ich organizmami ma charakter metaforyczny

- społeczeństwa są całościami nieciągłymi, rozproszonymi przestrzennie, w związku

z czym kooperacja pomiędzy ich częściami wymaga nieznanej w biologii

komunikacji symbolicznej

- w społeczeństwach różnicowanie się funkcji jest ograniczone , gdyż nie wykształca

się w nich i nie może wykształcać żaden organ , w którym skupiałaby się

świadomość.

Najpoważniejsze ograniczenia analogii organicystycznej Spencera wynikały z przyznania jednostkom autonomii, której nie mają części żadnego organizmu biologicznego.

Społeczeństwo jest tylko zbiorową nazwą dla pewnej liczby jednostek.

Na cechy społeczeństwa wpływają cechy poszczególnych jednostek, ale te z kolei kształtują się pod wpływem społeczeństwa i zmian, jakim ono ulega.

Kierunek ewolucji społeczne (ponadorganicznej)j:

- pod względem klasyfikacyjnym- podział społeczeństw pod względem stopnia ich

złożoności (proste, złożone, podwójnie złożone, potrójnie złożone)

- pod względem typologicznym-dwa następujące po sobie zasadnicze typy; militarny

oraz industrialny.(wszystkie społeczeństwa maja w różnych proporcjach cechy

obydwu tych typów)

Społeczeństwo militarne: konserwatyzm, wrogość innowacjom, konformizm, panuje rutyna.

Społeczeństwo industrialne: brak kontroli, ochrona interesów jednostki, wolność opinii i przekonań.

5. Scharakteryzuj główne nurty psychologizmu.

1. Psychologia ludów - (Volkerpsychologie) Niemcy, cel: ustanowienie obok psychologii indywidualnej psychologii człowieka uspołecznionego, czyli psychologii społeczeństwa ludzkiego. Jednostka należy do gatunku ludzkiego i ma cechy wspólne ze wszystkimi, ale też należy do określonego ludu i ma też cechy właściwe tylko tej części ludzkości = cechy organiczne kontra cechy kulturowe(język, religia, mitologia, obyczaje, tradycje, moralność).

2. Psychologia tłumów i publiczności - Le Bon - inaczej wpływa na myśli i działania jednostki tłum, który jest przypadkowy i nieprzewidywalny a inaczej publiczność.

Tłumem rządza ślepe emocje, dlatego tłum popełnia czyny, na które poszczególni

jego członkowie indywidualnie nigdy by się nie zdecydowali.

Publiczność pojawia się dopiero w społeczeństwie nowoczesnym, są to ludzie,

którzy celowo wybrali się w jakieś miejsce, żeby coś przeżyć, mają wspólny cel .

3. Teoria naśladownictwa Tarde’a - przekształcanie tego, co jednostkowe, w to, co społeczne. Społeczeństwo istnieje dzięki powtarzalności aktów indywidualnych, poznanie praw społecznych jest poznaniem praw rządzących procesami naśladownictwa tymi logicznymi, jak i nielogicznymi. Jednostki usytuowane niżej w hierarchii społecznej naśladują te usytuowane wyżej, istnieją dwa typy naśladownictwa: obyczajów i mody - tłum i publiczność powstały w następstwie naśladowania mody.

Jedynym źródłem zmiany społecznej może być wynalazek dokonany przez

jednostkę, który dzięki naśladownictwu zostaje przyjęty przez wiele jednostek.

Ewolucja została tu zastąpiona modyfikacja, która odbywa się według praw

naśladownictwa.

4. Insynktywizm McDougalla - wyjaśniał ludzkie zachowanie odwołując się do instynktów przy całkowitym pominięciu interakcji społecznej.

w psychice człowieka tkwią pewne wrodzone albo odziedziczone tendencje, które

są zasadniczymi źródłami albo pobudkami wszelkiej myśli i wszelkiego działania

tak indywidualnego, jak zbiorowego, i stanowią podstawę z której rozwija się

stopniowo pod kierunkiem władz intelektualnych wola i charakter ludzi i narodów

- jest to psychologizm w stanie czystym.

Była to molekularna teoria zachowania się - molekułami tymi są instynkty.

5. Psychoanaliza Freuda - świadomość człowieka nie jest istotna siła sprawcza jego poczynań, gdyż taka siła są irracjonalne żywioły zawarte w naturze ludzkiej.

Człowiek to maszyna - zwierzę dążące do zaspakajania swych popędów i do

przyjemności a unikające rzeczy nieprzyjemnych, jednak szukanie jedynie

przyjemności jest niebezpieczne dla człowieka i dlatego nauczył się on je odraczać

i podejmować różne trudności na drodze do celu.

O rzeczach ukrytych w psychice możemy dowiedzieć się na podstawie:

- analizy marzeń sennych

- analizy czynności pomyłkowych

- analizy zapominania

- hipnozy

6. Psychologistyczna socjologia Pareta - podział działań ludzkich na logiczne (np.. w nauce, świadomość celu i świadomy dobór Śródków do jego osiągnięcia) i pozalogiczne ( w życiu: wiara, instynkty, uczucia).

Leżą one w ludzkiej naturze.

Działania pozalogiczne to nie to samo, co działania nielogiczne.

Rezydua - (rezyduum) - osady psychiczne, instynkty - to, co stałe, niezmienne.

Derywacje - elementy zmienne działań pozalogicznych, coś pochodnego

np. historia teologii jako historia religii,

historia teorii etycznych jako historia moralności

4 klasy derywacji:

- „tak jest! tak należy postępować!”

- odwołująca się do autorytetu (jednostki, bóstwa, tradycji, grupy)

- odwołująca się do zgodności z uczuciami lub zasadami(interesami, prawem)

- metafory

6. Na czym polegała koncepcja kultury w ujęciu Z. Freuda?

Kultura to cała suma dokonań i instytucji, za sprawa których nasze życie oddaliło się od życia naszych zwierzęcych przodków, jednak osiągnięcia ludzi w opanowaniu sił przyrody i organizowaniu życia społecznego nie są według Freuda trwałe i nieodwracalne - pierwotne złe popędy ludzkości zrepresjonowane czekają na sposobność do rozwinięcia swego działania , za kulturę płaci ludzkość wysoka cenę -człowiek pierwotny nie znał ograniczeń popędów, ale nie czuł się bezpieczny, człowiek cywilizowany w zamian za poczucie bezpieczeństwa, musiał wyrzec się zaspakajania większości swych popędów. Niemożliwość jakiejkolwiek trwałej społecznej harmonii- skoro natura ludzka się nie zmienia wszelkie rozwiązania są prowizoryczne.

Wspólnota wytwarza „ nad-ja” , pod którego wpływem przebiega proces rozwoju kultury, instynkty i popędy ludzkie są niezniszczalne, ale można je ukierunkować na inny cel.

Kultura (cywilizacja) ma dwa zasadnicze aspekty: represyjny i sublimacyjny

Aspekt represyjny: cały bieg dziejów cywilizacji jest obrazem różnych metod stosowanych przez ludzkość w celu uwiezienia niezaspokojonych pragnień ludzkich

= deprywacja

Aspekt sublimacyjny: zaspokajanie ludzkich pragnień w sposób coraz bardziej wysublimowany = samorealizacja (różne formy uczestniczenia w kulturze jako zamienniki, np. ktoś maluje obrazy zamiast realizować się w sferze seksualnej)

W obydwu jednak przypadkach kultura nakłada ograniczenia, wiec mimo swych dobroczynnych skutków pozostaje źródłem cierpień, każdy człowiek jest potencjalnym wrogiem kultury.

7. Teoria społeczna Saint-Simona.

Społeczeństwo ponad państwem, jednostki są równe, różne i wolne.

Saint-Simon był przekonany tak jak i jemu współcześni, ze Europa znajduje się w stanie głębokiego kryzysu, który polega głównie na przejściu od systemu feudalnego i teologicznego do systemu industrialnego i naukowego, a kryzys ten trwać będzie do czasu, kiedy nowy system zacznie w pełni funkcjonować.

„Stan krytyczny nastaje zawsze po wcześniejszym stanie organicznym i późniejszy stan organiczny poprzedza”

„Stan krytyczny charakteryzuje się tym, ze wszelka wspólnota myśli, wszelkie działanie zbiorowe ustaje, a społeczeństwo jest już tylko nagromadzeniem odosobnionych i zwalczających się wzajemnie jednostek”

Konieczna jest zasadnicza reorganizacja społeczna, do której prowadzi reforma świadomości.

Saint-Simon uzależniał stan społeczeństwa od tego, jakie idee są ideami panującymi: różnym typom myślenia odpowiadały w historii różne rodzaje ustroju społecznego.

Po epokach: teologicznej i metafizycznej nastała epoka pozytywna, w której zapanowały idee naukowe a organizacja społeczna ma się oprzeć na ich podstawie.

Nauka musi być całością systematyczną, musi istnieć jednolita zasada wyjaśniania wszelkich zjawisk, poprzez odnoszenie ich do jednego prawa podstawowego - za takie prawo Saint-Simon uznał newtonowskie prawo ciążenia.

Nieodzownym składnikiem reformy nauki było dla Saint-Simona stworzenie nauki społecznej ”fizyki” czy tez fizjologii społecznej, społeczeństwo ujmował jako organizm, którego budowa i rozwój podlegają stałym prawidłowościom, prawidłowości te można odkryć i wykorzystać w praktyce do przewidywania zjawisk społecznych a także do świadomego kierowania ich przebiegiem.

Ujecie społeczeństwa jako całości oznaczała, ze jest ono całością, której części pozostają ze sobą w określonych relacjach.

Nauka o społeczeństwie była dla niego nauką nade wszystko historyczną.

Saint -Simon gloryfikował nowoczesne społeczeństwo burżuazyjne w przeciwieństwie do feudalnego (robiących pieniądze w przeciwieństwie do rządzących i stanowiących prawa) walczył o pełen rozwój wytwórczości , na której, jak twierdził, opiera się całe społeczeństwo, klasa industrialistów(wszystko, co służy zaspokajaniu potrzeb zbiorowości - produkcja dóbr materialnych, nauka, sztuka) może się obyć bez wszystkich innych, ale inni nie mogą się obejść bez niej .

Wytwórczość nie rozwija się w pełni, ponieważ wytwórcy SA podporządkowani klasom nieprodukującym.

Po jednej stronie : proletariusz, uczony, artysta, przedsiębiorca, bankier = pszczoły

Po drugiej stronie: arystokrata, biskup, prawodawcy, bezczynni wytwórczo posiadacze kapitału = trutnie

Własność jako taka nie jest wyróżnikiem pozycji klasowej, jest nim natomiast sposób użytkowania własności, rozmiar usług oddawanych społeczeństwu - ten konflikt produkujących z nieprodukującymi uczynił Saint-Simon osią całego procesu historycznego od czasu upadku Rzymu , mocno wyeksponował walkę klasową oraz stopniowy wzrost społecznego znaczenia industrialistów.

Naprawdę istnieją i istnieć mogą dwa tylko systemy organizacji społecznej rzeczywiście odrębne: system feudalny czyli militarny, i industrialny a w dziedzinie duchowej system wierzeń i system dowodów naukowych.

Ukształtowanie się ostatecznie systemu industrialnego stanowi historyczna konieczność .

System industrialny: opiera się na umowie, dobrowolnym współdziałaniu, kierownictwie, lud-udziałowcy (od najprostszego wyrobnika do najbogatszego fabrykanta i inżyniera) , wolność współdziałania = asocjacja (zrzeszenie)

System feudalny: opiera się na przymusie, podległości, komendach, lud -poddani, automatyzm prawa stanowego, związki przymusowe = korporacja

Ideał społeczeństwa industrialnego miał charakter dynamiczny - nie był raz na zawsze osiągniętym stanem doskonałości, lecz punktem wyjścia niekończącego się rozwoju zwiększającego władzę ludzkości nad przyrodą.

Saint-Simonowi zależało na sprawiedliwym podziale dostępnych już dóbr a także na wytwarzaniu coraz to większej ilości nowych.

Jego koncepcja zrzeszenia była koncepcją na skale państwową (inni - na skalę niewielkich wspólnot w ramach istniejącego państwa)

„Całe państwo powinno przeobrazić się w jeden wielki warsztat produkcyjny, władza zaś z władzy nad ludźmi we władzę nad rzeczami.

Zarządzanie państwem powinno przejść w ręce uczonych i organizatorów produkcji - technokratów. Władza w nowym społeczeństwie musi być scentralizowana i kontrolować całość odbywających się procesów wytwórczych - jest wiec

Saint - Simon w tej koncepcji społeczeństwa industrialnego nazywany przez wielu badaczy autorytarystą.

Struktura społeczna jest (powinna być) zhierarchizowana -ludzie są równi ale nie tacy sami, -miejsce zajmowane w tej piramidzie miało nie zależeć od urodzenia lecz od zdolności jednostki; - "każdemu wedle zdolności, każdej zdolności wedle jej dzieł" - nie tylko nie domagał się zniesienia własności indywidualnej, ale wręcz przeciwnie uważał, że jej istnienie pozytywnie stymuluje rozwój industrii

Saint -Simonowska analogia między:

JEDNOSTKA LUDZKA

UKŁAD SPOŁECZNY

1.faza dzieciństwa

zbieractwo, przetwarzanie - rzemiosło, np. Egipt

2.wiek chłopięcy

skłonność do artyzmu, rozwój upodobań i sił twórczych np. Grecja

3.dojrzałość

zdobywczość i wojowniczość, podporządkowywanie innych - Rzym

4.starość

czas poznania, jeszcze większa dojrzałość, mniejsza ilość sił fizycznych ale mądrość większa, doświadczenie też

KRYZYS KRYZYS KRYZYS

WZROSTU PRZESILENIA

KRYZYS KRYZYS KRYZYS

WZROSTU PRZESILENIA

4 etapy w sposób naturalny i konieczny prowadzą do KRYZYSU, to kryzys wzrostu, przesilenia i ...

5 FAZA - POZYTYWNA, NAUKOWA

8. Wady i zalety demokracji w świetle teorii

A. Tocqueville’a.

Wady demokracji:

- każdy zabiega o własne korzyści a nie o sprawy społeczne

- słabną związki miedzy jednostkami

- ogromne ambicje i zawiść wobec mających lepiej

- negatywne skutki industrializmu, któremu demokracja sprzyja

( nowe nierówności on stwarza - podział na bogatych i biednych)

- jednostka jest zdana na państwo, bo jest zatomizowana

Zalety demokracji:

- różnice indywidualne są jedynymi istniejącymi różnicami

- osiąganie a nie dziedziczenie stanowisk społ. = równe szanse dla wszystkich

- każdy odwołuje się do swego rozumu a nie do autorytetów

- indywidualizm- każdy jest sam dla siebie najwyższym autorytetem

- myślenie abstrakcyjne

-brak podziałów miedzy grupami, wszyscy maja jednakowa świadomość

-wiara jednostek w możliwość doskonalenia się i w postęp społeczny

- humanitaryzm

- wzajemne respektowanie wartości przez jednostki wzajemna pomoc

9. Na czym polegał nurt zwany pragmatyzmem społecznym?

(Inaczej behawioryzm społeczny, symboliczny interakcjonizm- powstał w USA).

Pragmatyzm zaprzeczał spencerowskiej idei człowieka - przedmiotu, podlegającego prawom natury obserwatora.

Pragmatyzm to możliwości wyboru -środowiskiem można manipulować, człowiek kontroluje środowisko(w spenceryzmie rządziła nieuchronność, to środowisko kontrolowało człowieka).

Dla pragmatystów najważniejsze były takie zagadnienia, jak nieprzerwany proces tworzenia jaźni, która ulega zmianom i która posiada taką cechę jak samozwrotność, polegającą na tym, że obserwujemy samych siebie i możemy przekształcać własne działanie. Wiele grup w których funkcjonuje dana jednostka = wiele jaźni, bo wiele ról do pełnienia.

Człowiek to działający podmiot- element środowiska na które wpływa, i które wpływa na niego. Człowiek reaguje na bodźce (odbiera je) i odpowiada na nie, może dzięki temu kontrolować środowisko-człowiek jako tworzący i tworzony jednocześnie.

-człowiek - podmiot poznający - „ja” podmiotowe

-człowiek - przedmiot poznawany przez innych - „ja” empiryczne

Człowiek staje się człowiekiem w procesie interakcji ( które są spoiwem społecznym) i poznawania świata, którego częścią są inne aktywne organizmy, poznanie świata jest częścią tego procesu, społeczeństwo istnieje tylko dzięki interakcją a interakcje i komunikacja odróżniają ludzi od zwierząt- znaczenie języka.

Społeczeństwo to proces zrzeszania się na mocy idei, wartości, emocji, doświadczeń przekazywanych w procesie komunikacji.

Pragmatyzm był filozofią indywidualistyczną (James) ale tylko w tym sensie, że społeczeństwo to zbiór oddziaływujących na siebie jednostek, poza tym jednostka była dla nich pojęciem abstrakcyjnym.

Antydualizm - znosili opozycje pomiędzy duszą i ciałem, świadomością i bytem, myśleniem i działaniem, organizmem i środowiskiem, jednostka i społeczeństwem.

GŁÓWNYM POJĘCIEM W FILOZOFII PRAGMATYSTÓW BYŁO POJĘCIE „PROCESU”

Pragmatyści podkreślali ważność praktyk społecznych, choć teoria też była dla nich ważna , pragmatyzm wyłonił się na gruncie krytyki ewolucjonizmu, (zwłaszcza H. Spencera).

10. Omów ważniejsze koncepcje przedstawicieli

pragmatyzmu społecznego.

William James

Nawyki (wyuczone w toku socjalizacji) zajęły miejsce instynktów (wrodzonych)

chociaż ani nawyki ani instynkty nie muszą być wcale uświadomione .

Aktywistyczna koncepcja człowieka: zmieniając środowisko człowiek zmienia siebie, zmieniając siebie zmienia środowisko.

Różne rodzaje jaźni :

- jaźń materialna (ciało, ubiór, dom, rodzina-wszystko to, co cos o nas mówi)

- jaźń społeczna- to, jak sobie wyobrażamy, jak inni nas postrzegają i czego od nas

oczekują

- jaźń duchowa - nasze myśli, uczucia itp.

To społeczeństwo stwarza potrzeby jednostki a nie zaspakaja już istniejące.

Indywidualizm i Antydualizm (patrz p.9)

John Dewey

Człowiek rozpatrywany jako całość (holistyka)

Funkcjonalizm-organizm przystosowany do działania w środowisku

Funkcjonalizm psychologiczny- przygotowanie pod względem psychologicznym do działania w środowisku

Środowisko, to:

- środowisko społeczne (inni ludzie)

- środowisko biologiczne (rośliny, zwierzęta, przedmioty)

Nie używać w psychologii pojęcia „instynktu”

Impulsy, gdy się usztywniają, przekształcają się w nawyki

Nawyki środowiskowe(biologicznego funkcjonowania)

Nawyki społeczne (nabyte, wyuczone, zmienne)

Nawyk jest nie tylko reakcją ale i odpowiedzią na sytuację

Pewne reakcje to przyzwyczajenia

William Thomas

Na podstawie zgromadzonego bogatego materiału empirycznego należy dopiero budować teorię.

Ludzie to organizmy nie tylko biologiczne ale i historyczne - na ich zachowania, które są procesami społecznymi wpływają doświadczenia

Człowiek posiada kontrolę nad środowiskiem biologicznym i społecznym

Kryzys jest dobry, ponieważ wytrąca z rutyny

Nawyk i holizm- jw.

Thomas zastanawiał się, czy to warunki wpływają na jednostkę, czy ona na nie

-działają tu dwojakiego rodzaju czynniki:

-subiektywne czynniki: ( charakter, osobowość jednostek = postawy)

-subiektywne czynniki: (wpływ społeczeństwa na jednostkę = wartości)

Osobowość społeczna jednostki = konfiguracja jej różnych postaw

Typy postaw społecznych:

- filistrzy - tradycjonaliści, unikają ryzyka , nie lubią nowości, lubią bezpieczeństwo

- „cyganie” - szukają nowych doświadczeń, stawiają na nowości

- jednostki twórcze - kombinacja filistrów i „cyganów”, w zależności od okoliczności

ryzykują lub zachowują się ostrożnie.

Tworzenie się osobowości społecznej jest procesem, rozwija się ona pod wpływem wartości.

Na osobowość wpływają czynniki wrodzone (inteligencja, temperament) i nabyte (w procesie socjalizacji )

Im wyżej rozwinięte społeczeństwo, tym większą role w rozwoju osobowości pełnia czynniki nabyte, a mniejszą wrodzone (biologiczne), proces rozwoju osobowości służy przystosowaniu do środowiska społecznego (głównie) i biologicznego, socjalizacja jest procesem adaptacji jednostki do środowiska.

Wartości w świecie społecznym ulęgają obiektywizacji i są ujmowane w normy,

instytucja jest wewnętrznie powiązanym systemem norm.

Zmiany w świecie społecznym przebiegają od poziomu społecznego do indywidualnego i w druga stronę,

Zmiana społeczna instytucji:

Organizacja  dezorganizacja  reorganizacja( w innej formie) itd.

Są to ruchy i zmiany cykliczne

Behawioryzm społeczny mówi o tym, co się dzieje z jednostką pod wpływem innych ludzi.

Charles Cooley

Jaźń odzwierciedlona prawie to samo, co u Jamesa jaźń społeczna

Organicyzm i holizm(w metodologii badań) jw.

Obserwacje jakościowe - nie ilościowe (wywiady pogłębione, nie ankiety), rozumienie i współodczuwanie świata społecznego

Także przeciwko instynktywizmowi był.

Wszystko, co pojawia się w życiu społecznym, jest wynikiem tego, co było i zapowiedzią tego, co będzie  elementem pewnej całości.

Jednostki poza społeczeństwem nie istnieją, najwięcej uczą się od innych.

Analiza klas społecznych jako trwałych grup w strukturze społecznej:

- klasy otwarte (mogą wpuszczać i wypuszczać np. poprzez awans czy degradację)

stanowią one podstawowy składnik wszystkich społeczeństw rozwiniętych.

- klasy zamknięte ( np. kasty, dziedziczone pozycje) - w społeczeństwach z niskim

stanem świadomości społecznej, gdzie jest brak oświaty

Jednostka może uczestniczyć w wielu różnych klasach, ale tylko w jednej kaście

Grupy pierwotne pełnią najistotniejszą rolę w procesie socjalizacji jednostek.

Herbert Mead

Analiza komunikacji ( język, gesty, symbole) - to także jest behawioryzm społeczny

- definiowanie sytuacji społecznej na ich podstawie się odbywa.

Człowieka wyróżnia język i interakcje społeczne, komunikacja jest niezbędna do rozwoju ludzkiej psychiki, świat społeczny zmusza jednostkę do tego ale i i pomaga jej w tym, stymuluje.

Należy badać przede wszystkim zachowania - tzw. analiza zewnętrzna ( badaniami czynności zajmuje się analiza wewnętrzna)

Myślenie abstrakcyjne = kojarzenie ze sobą rzeczy i jej nazwy werbalnej

Jaźń jest to wytwór społeczny - zdolność przyglądania się samemu sobie, rozwija się ona poprzez zabawę i grę wg pewnych reguł, które trzeba znać

Dwa elementy jaźni:

- ja: aspekt twórczy, indywidualny

- mnie: aspekt społeczny

Działania są kształtowane - nie są reakcjami

Interakcjonizm-jednostka bez innych jest dzika

Kontrola społeczna:

- jednostki nad środowiskiem przyrodniczym/biologią

- jednostki nad samą sobą

- społeczeństwa nad swym rozwojem