0. Podejścia teoretyczne w badaniach nad percepcją

0. podejście typu "dół - góra" albo "kierowane przez dane” (bottom-up)

1. podejście typu "góra- dół" (top-bottom)

2. Konstruktywistyczna teoria percepcji

3. Podejście typu "góra-dół"

4. Spostrzegający konstruuje rozumienie bodźca

5. Przedstawiciele: Jerome Bruner, Richard Gregory i Irvine Rock

6. Nawiązanie do wcześniejszych prac Hermana von Helmholtza

7. Konstruktywistyczna teoria percepcji

Wg Gregory'ego:

0. gdy spostrzegamy szybko tworzymy i weryfikujemy hipotezy dotyczące obiektów spostrzeżeń w oparciu o

1. dane dopływające do narządów zmysłowych

2. dane zgromadzone w „wiedzy percepcyjnej”

3. zakodowane reguły percepcyjne

4. o roli tych czynników świadczą m. in. złudzenia percepcyjne

6. Teoria percepcji bezpośredniej J. Gibsona

7. Podejście „dół-góra” lub „ekologiczne”

8. Wyższe procesy psychiczne nie są obecne w samej percepcji, lecz dopiero po jej zakończeniu

9. Ewolucyjne przygotowanie do wykrywania „niezmienników”

0. Wykrywanie niezmienników wg Gibsona

1. Percepcja wg Gibsona

Kluczowe znaczenie dla percepcji mają:

0. Wrażenia z różnych zmysłów

1. Kontekst

2. Ruch i aktywność podmiotu („eksperyment z foremkami do ciasta”)

0. „Affordances” – kluczowe pojęcie koncepcji Gibsona

1. właściwości środowiska, szybko identyfikowane i mające znaczenie przystosowawcze

2. są powiązane z aktywnością, którą umożliwiają

3. affordances mają charakter relatywny, istnieją w interakcji organizm – obiekt

0. Komputacyjna teoria percepcji D. Marra

1. Percepcja to proces szeregu określonych etapów przetwarzania danych, które można symulować komputerowo

2. Fazy procesu percepcji:

3. Pierwotny zarys 2D

4. Szkic 2,5D

5. Model 3D

0. Fazy procesu percepcji wg Marra

1. 2D pierwotny zarys

2. wykrywanie nieciągłości luminacji

3. wykrywanie krawędzi

4. Grupowanie krawędzi w pełny zarys dwuwymiarowy

0. Fazy procesu percepcji wg Marra

1. Obraz 2,5 wymiarowy - wzbogacony o odwzorowanie powierzchni oraz wskazówki głębi (cienie, gradient faktury, ruch i wskazówki dwuoczne)

2. Badania Beli Julesza nad

widzeniem stereoskopowym

0. Widzenie dwuoczne – stereogramy B. Julesza

0. Fazy procesu percepcji wg Marra

1. Model 3-wymiarowy

2. niezależny od perspektywy spostrzegania

3. identyfikacja przez hierarchiczne odkodowywanie części w odniesieniu do głównej osi

0. Teorie rozpoznawania wzoru

W jaki sposób łączymy to co spostrzegamy z tym, co przechowujemy w naszej pamięci, mimo tak dużej zmienności obrazu docierającego do narządów zmysłowych?

Dane neuropsychologiczne – przypadki „widzenia bez rozpoznania”

Lissauer (1890): agnozja wzrokowa apercepcyjna i asocjacyjna

0. Teorie wzorca

1. Teorie prototypu

2. Teorie cech

3. Teorie opisu strukturalnego

0. Teorie wzorca

1. Przechowujemy wszystkie obrazy obiektów

2. Rozpoznajemy dzięki porównaniu obiektu z zestawem przechowywanych wzorców

3. Teorie prototypu

4. Rozpoznawanie odbywa się dzięki porównaniu obiektu z „prototypem”

5. Prototyp to najczęstszy lub „uśredniony” egzemplarz

0. Teorie prototypu

1. Badania Posnera i wsp. - im bardziej obiekt był zniekształcony względem prototypu, tym dłuższy był czas jego klasyfikowania

0. Teorie cech

1. Rozpoznajemy dzięki porównaniu cech

2. Argumenty neurofizjologiczne: badania D. Hubela i T. Wiesela - specyficzne neurony kory wzrokowej reagują wyłącznie na określone cechy bodźca

3. Oliver Selfridge - psychologiczny model procesu rozpoznawania obrazów nazwany PANDEMONIUM

4. David Hubel & Torsten Wiesel

0. Teorie opisu strukturalnego

1. Irving Biederman – rozpoznajemy dzięki dzieleniu spostrzeganego obrazu na „geony”

2. Geony to podstawowe komponenty geometryczne - proste, symetryczne figury

3. Obrazy obiektów są dzielone wzdłuż krawędzi, geony powstają poprzez integrację podstawowych własności, takich jak zbieganie się linii, symetria, zakrzywienie linii

4. 
   Początki psychologii poznawczej i relacje z innymi dziedzinami nauki

5. Nowy kierunek czy obszar badań?

6. Józef Kozielecki – nowy kierunek, podmiotowo traktujący człowieka

7. Ryszard Stachowski, Tadeusz Tomaszewski - ewolucja behawioryzmu

8. Wpływ rewolucji informatycznej (teoria informacji C. E. Shannona i cybernetyka N. Wienera)

0. Momenty przełomowe

1. Sympozjum w Hixon (1948) Karl Lashley

2. Konferencja w MIT (1956) G. Miller, H. Simon, N. Chomsky

3. Założenie Ośrodka Badań nad Procesami Poznawczymi na Uniwersytecie Harvarda 1960 r. (Bruner, Miller)

4. „Cognitive Psychology” (1967) U. Neisser

5. Ewolucja psychologii poznawczej

6. Metafora komputerowa

7. Nurt „ekologiczny”

8. Fragmentaryzacja

9. Rozwój modeli obliczeniowych i badań mózgu

10. Psychologia poznawcza a kognitywistyka

11. Kognitywistyka (cognitive science) jako nauka interdyscyplinarna

0. IMAGERY DEBATE

1. Ponad 30-letnia dyskusja na temat natury wyobraźni

2. stanowisko obrazowe vs. propozycjonalne

3. Główni oponenci:

4. Stephen Kosslyn vs. Zenon Pylyshyn

0. Model komputacyjny wyobraźni Stephena Kosslyna

1. Wyobrażenia są:

2. analogowe, holistyczne i transformowane w sposób równoważny temu, w jaki przekształcane są obrazy w rzeczywistości

3. Komponenty reprezentacji obrazowej:

4. reprezentacja powierzchniowa – metaforyczny wewnętrzny „ekran”; obiekt można odwzorować zbiorem punktów-kropek

5. reprezentacja głęboka – niedostępna świadomości; trwały magazyn wiedzy o własnościach przestrzennych

0. metaforyczny ekran wewnętrzny

1. Argumenty na rzecz stanowiska obrazowego

2. Badania Cooper i Sheparda nad rotacjami

3. Argumenty na rzecz stanowiska obrazowego

Shepard i Feng, 1972

Złóż w wyobraźni sześcian powiedz, czy strzałki się spotkają (szary kwadrat to podstawa)

0. Argumenty na rzecz stanowiska obrazowego

1. Skalowanie obrazu (Kosslyn, 1975, 1983)

2. Podroż po mapie w wyobraźni

0. Model jednego kodu reprezentacji poznawczej

J.R Anderson i G. H. Bower (1973)

0. pojedynczy kod pamięci:

1. w postać abstrakcyjnych, amodalnych, logicznych sądów opisowych, zorganizowanych w struktury sieciowe

2. może generować zarówno zdania, jak i wyobrażenia

3. termin sąd (proposition) oznacza formę reprezentacji poznawczej, w której wyrażone są relacje zachodzące pomiędzy pojęciami, ma charakter orzecznika (predykatu)

4. Model jednego kodu reprezentacji poznawczej

5. Argumenty Pylyshyna za stanowiskiem propozycjonalnym

6. Ekonomia i efektywność poznania wyklucza przechowywanie „fotograficznych” obrazów

7. Wyobraźnia rodzajem iluzji towarzyszącym przetwarzaniu informacji semantycznej zawartej w sądach

8. „Oko umysłu” i regres w nieskończoność

9. Wpływ oczekiwań na wykonanie eksperymentów ze skaningiem czy rotacjami

10. Lingua mentalis (Fodor)

11. Model interakcji systemu werbalnego i systemu wyobrażeniowego A. Paivio

12. Istnieją dwa systemy kodowania:

13. wyobrażeniowy

14. werbalny

0. Systemy są niezależne ale mogą ze sobą współpracować

1. Koncepcja Paivio

2. System werbalny -wyspecjalizowany w przetwarzaniu informacji w kodzie językowym, podstawowymi jednostkami są tzw. logogeny, przetwarzanie sekwencyjne; układ hierarchiczny

3. System wyobrażeniowy - wyspecjalizowany w przetwarzaniu informacji wizualnych oraz generowaniu wyobrażeń, jednostką podstawowej reprezentacji jest tzw. imagen, przetwarzanie równoległe, porządek liniowy

4. Procesy referencjalne

0. Koncepcja modeli umysłowych P. N. Johnson-Lairda

1. Model umysłowy jest strukturą, która pozwala na różnego rodzaju operacje umysłowo-poznawcze na niej oparte.

2. Model umysłowy jest algorytmiczną reprezentacją sytuacji problemowej, jest podobny swoją strukturą do wyobrażenia sytuacji problemowej.

3. Operacje prowadzone przez umysł na „tokenach” odpowiadają fizycznym manipulacjom w świecie realnym.

4. Model może być w całości analogowy bądź częściowo analogowy, a częściowo oparty na sądach.

Psychologiczne rozumienie pojęć

POJĘCIE TO

podstawowa struktura poznawcza, reprezentująca uogólnioną klasę obiektów związanych ze sobą pod pewnym względem.

Pytanie o podstawy klasyfikacji

oszczędność poznawcza

odkrywanie struktury świata

Rozróżnienie na kategorie nominalne i naturalne

pogląd klasyczny

Kategorie określone przez listę cech definicyjnych (koniecznych i wystarczających)

Modele sieci semantycznych

Trudności:

niemożność sformułowania definicji dla większości pojęć

subiektywny brak równorzędności egzemplarzy jednej kategorii

subiektywny brak ostrości granic pojęć

Podejście probabilistyczne

Kategorie są zorganizowane wokół zespołu własności, które są jedynie charakterystyczne (typowe) dla egzemplarzy kategorii

granice pojęć są rozmyte

egzemplarz może być „lepszym” lub „gorszym” przykładem danej kategorii

O przynależności do kategorii może decydować tzw. podobieństwo rodzinne (analiza pojęcia „gra” wg Wittgensteina)

Podejście probabilistyczne

Prototyp jako uśredniona reprezentacja danej kategorii

Badania nad oceną typowości

Wertykalny i horyzontalny wymiar kategorii (poziom podstawowy)

Typowe egzemplarze to nie tylko te o przeciętnych cechach, ale czasami te posiadające cechę w najwyższym stopniu

Kategorie określone przez cel

Bliskość ideału

Różnice międzykulturowe

Podejście egzemplarzowe

Kategorie mogą być reprezentowane przez pojedyncze egzemplarze

Kontekstowa teoria klasyfikacji (Medin i Schaffer, 1978):

klasyfikacja opiera się na pamięci poszczególnych egzemplarzy

prawdopodobieństwo odnalezienia przeszłego egzemplarza jest funkcją podobieństwa

podobieństwo jest wypadkową podobieństwa cech składowych

„Rola teorii w spójności pojęć”

Krytyka dotychczasowych teorii:

Teorie pojęć opierają się na konstukcie podobieństwa, pojęcia mają być wiązkami podobnych obiektów

Podobieństwo może wynikać z przynależności do tej samej kategorii

Brak ograniczeń odnośnie tego, jakie cechy należy uwzględniać w analizie podobieństwa (potencjalnie nieskończona liczba cech podobnych)

„Rola teorii w spójności pojęć”

Teorie dostarczają wyjaśnień (skupiają się na relacjach)

upraszczają rzeczywistość (idealizacja)

pozwalają na dopasowanie pojęcia do posiadanej już wiedzy (pojęcia funkcjonują w relacjach do innych pojęć)

określają relacje między własnościami (cechy nie są skorelowane przypadkowo)

odwołują się do doświadczenia (wnioskowanie z danych, a nie tylko ich percepcja)

Tendencja do wykorzystywania wiedzy o świecie w kategoryzacji (zamiast samego podobieństwa) pojawia się wcześnie w rozwoju

0. Uwaga i jej funkcje

1. Uwaga to mechanizm redukcji nadmiaru informacji

2. docierającej do umysłu i

3. wytwarzanej przez umysł

4. Funkcje (aspekty) uwagi (za: Nęcka):

5. selektywność

6. czujność

7. przeszukiwanie

8. kontrola czynności jednoczesnych (podzielność)

9. Teorie selekcji

10. Teorie selekcji

11. Donald Broadbent:

12. zasada sensoryczna (zasada „wszystko albo nic”)

13. niezgodność z wynikami eksperymentów Graya i Weddenburna oraz Moraya

14. Anthony i Diana Deutsch

15. późny filtr

16. Anna Treisman

17. zasada semantyczna

18. osłabianie zamiast blokowania informacji

19. wieloetapowość filtrowania informacji

20. James Johnston

21. filtr uwagi działa na rożnych poziomach przetwarzania

22. elastyczność

23. przetarg między szybkością a poprawnością

0. Teorie przeszukiwania pola percepcyjnego

1. Teoria integracji cech Anne M. Treisman

2. mapy lokacyjne i mapy cech → integracja

3. przeszukiwanie proste (równoległe) i koniunkcyjne (szeregowe)

4. cechy priorytetowe – przetwarzanie przeduwagowe ?

0. Przeszukiwanie proste

0. Przeszukiwanie koniunkcyjne

1. Przeszukiwanie koniunkcyjne

0. Przeduwagowe procesy

0. Procesy uwagowe

1. Teorie przedłużonej koncentracji

2. Czujność

3. czas wykonywania,

4. monotonnia (poziom pobudzenia)

5. Teoria detekcji sygnałów

0. Teorie podzielności i przerzutności

PODEJŚCIA wyjaśniające interferencję w zadaniach podwójnych (dual-task interference)

0. Podzielanie zasobów (capacity sharing)

istnieje jeden ogólny zasób (np. Kahneman) lub wiele wyspecjalizowanych (np. Navon i Gopher; Wickens)

0. Modele wąskiego gardła (przerzucania między zadaniami) (bottleneck /taks-switching models)

niektóre procesy mogą ze sobą kolidować

0. Modele przenikowe (Cross-talk models)

niektóre treści (informacje) mogą kolidować; konflikt skutków

0. Efekt psychologicznego okresu refrakcji (PRP)

1. Telford (1931) - gdy ludzie reagują na dwa następujące po sobie bodźce, reakcja na drugi bodziec jest tym wolniejsza im mniejszy jest odstęp między bodźcami.

2. Model wąskiego gardła w analizie PRP

3. Harold Pashler