GRANICE 11 RZEZYPOSPLITE)

Niepodległa Polska w pierwszych latach istnienia toczyła walki i występowała na forum międzynarodowym w celu ostatecznego ustalenia swoich granic. Stosunki z sąsiadami były wrogie, ostateczny kształt naszych granic został wywalczony przez Polaków.

GRAViCA Z NiEMCAMi

11 listopada 1918 r. państwa centralne skapitulowały i doszło do zawieszęnia broni na froncie zachodnim. Niemcy nadal uważali tereny Wielkopolski, Waii, Mazur i Śląska za ziemie niemieckie. W grudniu 1918 r. Sejm Dzielnicowy dla Wielkopolski zadecydował, że ostateczny werdykt co do losów tych ziem podejmie konferencja pokojowa w Paryżu. Ze strony Niemców mieszkających w Wielkopolsce i wspierających ich jednostek paramilitarnych miały miejsce ataki na Polaków. 26 grudnia przybył do Poznania, w drodze do Warszawy, lgnacy Jan Paderewski. Entuzjastyczne powitanie wybitnego Polaka oraz obrażające polskie poczucie tożsamości narodowej akcje niemieckie były jednymi z przyczyn wybuchu powstania wielkopolskiego. Polskie oddziały powstańcze w wielu miejscach odniosły sukcesy i przejęły kontrolę nad znacznymi terenami. Zacięte walki toczyły się w Chodzieży, Nakle, w Inowrocławiu. Naczelna Rada Ludowa na początku stycznia 1919 r. przejęła kontrolę nad obszarem opanowanym przez powstańców. Wojskiem wielkópolskim dowodził gen. Józef Dowbór-Muśnicki. Niemcy przeszli do kontrofensywy - walki (nad Odrą, Notecią w okolicach Leszna). Dzięki inicjatywie paryskiego Komitetu Narodowego Polskiego przedstawiciele państw Ententy rozciągnęli postanowienia zawieszenia broni na ziemie Wielkopolski, gdzie w połowie lutego 1920 r. przerwano działania zbrojne. W lipcu 1919 r. zniesiono granicę celną między Wielkopolską a Rzecząpospolitą, rozpoczęto organizowanie polskiej administracji.

W myśl postanowień traktatu wersalskiego do Polski powróciła Wielkopolska i Pomorze Wschodnie z wyjątkiem Gdańska, który zachował status Wolnego Miasta pod kontrolą Komisarza Ligi Narodów. Na terenach spornych - Śląsku, Warmii i Mazurach - przewidziano przeprowadzenie plebiscytów. Zgodnie z postanowieniami układu wersalskiego Polska podpisała tzw. mały traktat wersalski gwarantujący mniejszościom mieszkającym w naszym państwie szerokie prawa polityczne i ich międzynarodową ochronę. Dokumentu tego nie podpisały Niemcy. Na Pomorzu Wschodnim od listopada 1919 r. (wycofanie się Niernców) zaczęto wprowadzać polską administrację. 10 lutego 1920 r., już po ratyfikacji przeż Niemcy traktatu wersalskiego, miały miejsce symboliczne zaślubiny Polski z Morzem Bałtyckim.

Na Śląsku miał się odbyć plebiscyt. Postanowienie to zostało negatywnie odebrane przez ludność polską i niemiecką (Polacy z obawą przyjęli decyzję pozwalającą wziąć udział w głosowaniu wszystkim, którzy urodzili się na terenie plebiscytowym). 16 sierpnia 1919 r. spontanicznie wybuchło pierwsze powstanie ludności śląskiej. Przewagę mieli Niemcy, władze Rzeczypospolitej nie były w stanie skutecznie wesprzeć powstańców (zaangażowanie większości sił i środków w wojnie z Rosją radziecką), po kilku dniach powstnie s_ię zakończyło.

Na ląsk przybyły francusko-angielsko-włoskie oddziały wojsk nadżórującychrzygotowania i przebieg plebiscytu. W lutym 1920 r. w Opolu rozpoczęła działalność Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa. Wojska niemieckie zostały wycofane, lecz pozostały niemieckie urzędy i policja. Interesy polskie reprezentował obradujący w Bytomiu Polski Komisariat Plebiscytowv z Wojciechem Korfantym na czele. W atmosferze terroru ze strony niemieckiej, zykan wobec Polaków, trwały przygotowania do plebiscytu i akcja propagandowa. Bojówki niemieckie stosowały wobec Polaków groźby, próbując udowodnić, że głosowanie za przyłączeniem Śląska do Polski jest bezsensowne wobec jej ry gó upadku (dramatyczna sytuacja Polski w wojńie z Fóśją radziecką). W ńocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. wybuchło drugie powstanie śląskie - powstańcy odnieśli pewne sukcesy, dzięki którym Komisja Międzysojusznicza zadecydowała o powstaniu wspólnej polsko-niemieckiej policji podległej Komisji oraz wydała zarządz rzestaniu terroru. Walki powstąńcze ustały.

Na teren plebiscytowy przyby 'ęcy osób z głębi Niemieć urodzonych na Śląsku (zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego dopuszczono do głosowania wszystkie osoby urodzone na Górnym Śląsku). Z Polski przyjechało jedynie ok. 50 tysięcy. 20 marca 1921 r. odbył się plebiscyt na Górnym Śląsku - na ogólną liczbę 1 191 tys. biorących w nim udział za Nieińaiiu op edziało się 708 tys., za Polską 479 tys. Decyzja Komisji Międzysojuszniczej była niepomyślna dla Polaków (Polsce przyznano jedynie powiaty pszczyński i rybnicki). W nocy z 2 na 3 maja 1921 r. rozpoczęło się trzecie powstanie śląskie. Powstańców wsparły władze polskie, powstanie zostało lepiej przygotowane. Polaey odnieśli sukcesy opanowując tereny aż do Odry. W 2 połowie maja Niemcy przeszli do kontrofensywy zdobywając po ciężkich walkach punkt strategiczny, Górę św. W ny. Po miesięcznych negocjacjach w lipcu 1921 r. podpisano zaweszsnibreni. 12 października 1921 r. Rada Ligi Nartidów podjęła'eiecyżję o podziale Śląska Polska otrzymała ok. 30% obszaru plebiscytowego z 46% ludności, reszta przypadła Niemcom. Była to mniejsza część terenów spornych, jednak na tym obszarze skoncentrowany był przemysł górnośląski, większość kopalń, hut i fabryk. Po stronie niemieckiej pozostało ok. 500 tys. Polaków pozbawionych gwarancji praw mniejszości. Dopiero w maju 1922 r. w Genewie między Polską a Niemcami podpisan_oporozumienie o przebiegu granicy, a w lipcu tego roku na terenach Śląska przyłączonych do Polski zaprowadzono polską administrację. W Rzeczypospolitj--Śtąsk zachowywał szczególne miejsce, czego wyrazem był Sejm Śląski z siedzibą w Katowicach.

Na Warmii i Mazurach przygotowania do plebiscytu przebiegały .w atmosferze niemieckich akcji terrorystycznych wymierzonych przeciwko Polakom. Termin nlehiccvtn - 11 linca 1920 - nrwnadł na mnment nąiwiekses za.srnżenia

Rzeczypospolitej ze strony wojsk radzieckich - większość mieszkającej tam ludności wypowiedziała się za przynalężnością do Niemiec. W sierpniu 1920 r. Rada Ambasadorów konferencji paryskiej uznała sprawę tych terenów za przesądzoną na korzyść Niemiec. Przy Polsce pozostały jedynie niewielkie skrawki obszarów plebiscytowych na Mazurach i nad Wisłą.

GRANICA Z CZĘCHOStOWACJĄ

W listopadzie 1918 r. w Cieszynie doszło do porozumienia dotyczącego rozgraniczenia stref wpływów i tymczasowej granicy między polską Radą Narodową Śląska Cieszyńskiego a czeskim Narodnym Vyborem. 23 stycznia 1919 r. wojska czechosłowackie, łamiąc umowę, wkroczyły na tereny sporne (zaangażowanie większości sił polskich w walkach na Ukrainie Wschodniej). W spór włączyły się państwa zachodnie. W lutym 1920 r. w Paryżu podpisano porozumienie - nowy podział i rozgraniczenie stref spornych (niepomyślnie dla Polski), decyzja o przeprowadzeniu plebiscytów. Do głosowania na Śląsku Cieszyńskim, Spiszu i Orawie nie doszło. W lipcu 1920 r. na konferencji w Spa w Belgii Rada Ambasadorów zadecydowała o nieprzeprowadzaniu plebiscytu, sporne tereny przyznano Czechosłowacji. Po stronie czeskiej pozostało ponad 120 tys. Polaków, sprawa Śląska Cieszyńskiego i Spisza z Orawą stała się w okresie międzywojennym kością niezgody między Rzecząpospolitą a Czechostowacją.

GRANICA WSCHODNIA

Trwające od listopada 1918 r. zacięte walki polsko-ukraińskie o Lwów i tereny Galicji Wschodniej, nasiliły się na początku 1919 r. Część wojsk polskich walczyła  z wojskami Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, a na Wołyniu z Ukraińską Repuhliką Ludową, gdzie oddziały polskie pod dowództwem gen. Edwarda Śmigłego-Rydza zetknęły się z oddziałami bolszewickimi. Do połowy 1919 r. udało się Polakom zająć Galicję Zachodnią do rzeki Zbrucz.

Po załamaniu się państwa niemiećkiego, wybuchu rewolucji w Niemczech i podpisaniu rozejmu wielkie masy wojsk niemieckich stacjonujące na terenach białorusko-litewskich podążały do kraju. W ślad za nimi zacęły się przesuwać oddziały bolszewickie, prące na zachód w celu wzniecenia ogólnoświatowej rewolucji proletariackiej. Bolszewicy opanowali Wilno i ziemie Białorusi ogłaszając powstanie v Mińsku Bialoruskiej Socjalistycznej Republiki Rad a następnie Litewsko-Bialoruskiej SSR. Realizując hasła rewolucji październikowej występujący w imieniu państwa radzieckiego działacze opierali swoje rządy na terrorze, siłą narzucali ideologię socjalistyczną. W lutym 1919 r. polskie siły Frontu LitewskoBiałoruskiego rozpoczęły marsz w kierunku wschodnim.

Nieuniknione stało się zderzenie wojsk polskich i radzieckich - początek wojny polsko-bolszewickiej 1919-1921.

W 1919 r. oddziały polskie wkroczyły do Wilna - Józef Piłsudski w odez. i: Jo mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego deklarował pomoc w' samukreśleniu się Litwinów oraz załatwienie problemu przynależności Wilna i terezów przyległych do Polski lub Litwy. Do września 1919 r. Polacy dotarli do linii Połock - Borysów - Bobrujsk - Zasław - Zbrucz.

Koncepcje granic Polski na wschodzie: Roman Dmowski (endecja) - granica Polski daleko na wschodzie. W państwie miały się znaleźć ziemie polskie zamieszkane przez ludność w większości polską (koncepcja Polski jako państwa narodowego). Mniejszość miała szybko ulec asymilacji (tzw. koncepeja inkorporacyjna - wcielenie do Polski terenów Białorusi, zachodniej Ukrainy, ezęści Lit;y); Józef Piłsudski, nawiązując do idei Polski Jagiellonów, postulował stwo-zenie silnych państw narodowych - demokratycznej Białorusi, Ukrainy, Litwy połączonych ścisłymi więzami z Polską - kordon oddzielający Polskę i Europę od Rosji radzieckiej - tzw. koncepeja federalistyczną.

Przedstawiciele państw konfereneji pokojowej w Paryżu próbowali określić kształt granicy polskiej na wschodzie. Ich stanowisko w tej kwestii było niejasne, ulegało zmianom, często ich decyzje wzajemnie się wykluczały. Było to związane z interwencją państw zachodnich w Rosji radzieckiej i wsparciem udzielonym przez Zachód kontrrewolucji rosyjskiej, tzw. białym generałom. Józef Piłsudski, naczelny wódz i Tymczasowy Naczelnik Państwa, podjął nieformalne rozmowy zarówno z "białymi" jak i z przedstawicielami władz rewolucyjnych. Z uwagi na sztywne stanowisko negocjatorów zakończyły się one fiaskiem. O niekonsekweneji zachodnich polityków świadczy fakt, że 21 listopada 1919 r. Rada Najwyższa konferencji uznała statut autonomii Galicji Wschodniej i powierzyła Polsce zarząd nad tym terytorium na 25 lat jako mandat Ligi Narodów! 8 grudnia 1919 r. to samo gremium ustanowiło tzw. linię Curzona, jako granicę rozdzielającą administrację polską od innych państw (linia Grodno - Brześć - Bug - Rawa Ruska Przemyśl -Turka).

Przełom lat 1919-1920 r. przyniósł uspokojenie na froncie. Józef Pitsudski bez powodzenia szukał zbliżenia z Litwą. Na Białorusi znalazł poparcie wśród nielicznych. Rokowania z bolszewikami zostały ostatecznie zerwane. 21 kwietnia 1920 r. udało się podpisać umowę polityczno-wojskową z Dyrektoriatem Ukraińskiej Republiki Ludowej atamana Semena Petlury. Polska uznała niepodległość Ukrainy - dotyczyło to terenów na wschód od rzeki Zbrucz. Ziemie na zachód przypaść miały Polsce, pomoc wojsk ukraińskich Petlury atmii polskiej w walkach z bolszewikami.

25 kwietnia 1920 r. na całej linii frontu polsko-radzieckiego rozpoczęły się walki. Polacy i wspierający ich Ukraińcy posuwali się na wschód. Południowa linia frontu objęła tereny znajdujące się daleko na wschodzie. W początkach maja 1920 r. zajęto Kijów - powstał ukraiński rząd. Pobyt wojsk polskich w mieście nie trwał długo. W tym okresie front polsko-radziecki sięgnął najdalej.

Okres przewagi polskiej trwał krótko. Rosja radziecka zmobilizowała znaczne siły. W ezerwcu 1920 r. przeszła do działań zaczepnych, na początku lipca 1920 na całej linii frontu nastąpiła kontrofensywa bolszewicka - Polacy ewakuowali się z Kijowa i pod naporem sił radzieckich zaczęli cofać się na zachód. Głównodowodzący Armią Czerwoną, marszałek Michaił Tuchaczewski, rozpoczął intensyfikację działań. Kilka tygodni wystarczyło wojskom radzieckim na zdobycie wielkich terenów. Opanowały Mińsk, Wilno, Grodno i Pińsk. W sierpniu 1920 r. linia działań zbrojnych biegła od granicy z Prusami Wschodnimi na wysokości Iławy na północy, linią środkowej Wisły na przedpolach Warszawy, rzeką Wieprz, miejscowościami Rawa Ruska, Lwów, Stryj do rzeki Dniestr. Rząd Władysława Grabskiego powołał Radę Obrony Państwa, Fundusz Obrony Państwa, hojnie zasilany z datków ludności polskiej.

Na zajętych przez bolszewików ziemiach następowało organizowanie nowych władz. W atmosferze terroru, konfiskaty majątków, walki z "burżujami wprowadzano porządki radzieckie. 1 sierpnia 1920 r. w Białymstoku Julian llarchlewski ogłosił powstanie Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski. zapowiadał utworzenie Polskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Nie znalazł wśród Polaków zbyt wielu zwolenników.

W dramatycznych chwilach upadł gabinet Władysława Grabskiego. Powstał rząd ludowo-socjalistyczny - rząd ocalenia narodowego - Wincentego Witosa i Ignacego Daszyńskiego. Polacy zaciągali się do ochotniczej armii gen. Józefa Hallera. Postawa państw zachodnich w tym okresie była chwiejna. Anglicy żądali uznania linii Curzona, Francuzi wspierali stronę polską sprzętem ojskowym, wysyłali dowódców. Kolejne spotkanie delegacji polskiej z bolszewikami zakończyło się fiaskiem. W sierpniu 1920 r. Warszawę opuściły prawie wsrystkie placówki dyplomatyczne (została Nuncjatura Apostolska). Z uwagi na sabotaż robotników i kolejarzy niemieckich i czeskich dostawy z Zachodu nie docierały do Polski. Na froncie warszawskim siły bolszewickie liczyły ok. 130 tys. a polskie ok. 170 tys. żołnierzy. Mimo nacisków Tuchaczewskiego na dowódcę Armii Konnej Siemiona Budionnego operującego w okolicach Lwowa i Zamościa, siły bolszewickie pod Warszawą nie otrzymały wsparcia. W dniach 12-15 sierpnia 1920 r. rozegrała się wielka bitwa warśzawska - natarcie wojsk polskich od południa znad Wieprza ostatecznie przesądziło o sukcesie. Bitwa warszawska została nazwana cudem nad Wislą i była momentem przełomowym w wojnie - wojska bolszewickie zostały odrzucone, nastąpiła pogoń za nimi i ich bezładna ucieczka. Sytuacja zmieniła się na całej linii frontu. Bitwa nad Niemnem 20-26 września 1920 r. ostatecznie przesądziła o losach wojny. Do października odcinek frontu przesunął się na linię: Dzisna - Mińsk - rzeka Słucz - Bar na Ukrainie.

Znaczenie zwycięstwa polskiego na przedpolach Warszawy: Polska nie tylko obroniła własną młodą samodzielność, ale, jak powszechnie się uważa, bitwa warszawska powstrzymała marsz rewolucji proletariackiej na zachód Europy; uważa się ją za jedną z najważniejszych bitew w dziejach świata. W październiku nastąpiło zawieszenie broni i rozpoczęły się rokowania pokojowe.

9 października 1920 r. miał miejsce tzw. bunt wojskgenerala Lucjana Żeligowskiego (akcja inspirowana przez Józefa Piłsudskiego, nie wyobrażającego sobie niepodległej Polski bez Wilna - w myśl układu radziecko-litewskiego miasto zamieszkane wtedy przez większość polską miało przypaść Litwie). "Zbuntowane" wojska polskie utworzyły Komisję Rządzącą Litwy Środkowej rozpoczynając przygotowania do plebiscytu ludności. Rok 1922 przyniósł wybory do Sejmu Litwy Środko

 ej, który opowiedział się za przyłączeniem Wilna z okręgiem do Polski. Bunt ; °n. Żeligowskiego i problem Litwy Środkowej były przyczyną nieporozumień . stosunkach polsko-litewskich w okresie międzywojennym.

18 marca 1921 r. w Rydze na Łotwie podpisano pokój między Rosyjską ś Ckraińską SSR a Polską: granica na linii Dzisna - Dokszyce - Słucz - Ostrci Zbrucz; zagwarantowanie mniejszościom praw w dziedzinie kultury, szkolnic-.va; Polacy w Rosji radzieckiej i na Ukrainie radzieckiej mieli mieć gwarancjć wobód wyznaniowych, podobnie Rosjanie i Ukraińcy w Polsce; do Polski miałv .c rócić zagrabione w czasie rozbiorów polskie dobra kultury i sztuki, archiwa itd.: trona radziecka miała zapłacić Polsce odszkodowanie.