Funkcje awangardy w literturze XX wieku.

Słowo "awangarda" wywodzi się z języka wojskowego i oznacza straż przednią. Pojęcie awangardy w sztuce, w tym także w literaturze jest trudne do zdefiniowania. Obejmuje ono wszystkie tendencje artysyczne (nie tylko w literaturze) pierwszej połowy XX wieku. Wyróznia się tutaj przede wszystkim: futuryzm, dadaizm, surrelaizm, konstruktywizm, kubizm i ekspresjonizm.

W swojej prezentacji mam miejsce tylko na trzy przykłady twórczości awangardowej, za pomocą których nie jestem w stanie oddać złożoności okresu awangardy artystycznej i jej różnorodności. Przedstawię więc tylko omówienia trzech wybranych przeze mnie utworów.

Awangardziści próbowali uzasadnić swoją twórczość, dlatego w okresie ich panowania na scenie artystycznej rozwinęło się teoretyzowanie w formie licznych manifestów. Doskonałym przykładem manifesu awangardzisty są "Nowe Usta" autorstwa Tadeusza Peipera, uważanego za lidera Awnagardy Krakowskiej i załozyciela "Zwrotnicy". Peiper w swoim tekście definiuje między innymi poezję i poemat. Pisze: "poezja jest to tworzenie pięknych zdań. poezja jest to tworzenie pięknych zdań. poezja jest to tworzenie pięknych zdań. dobra poezja zawsze była -tym." z tego wynika, że nie jest ważne piekno słownictwa, dzwięczność wyrazów, ale treść i forma zdania, w które się układają. Autor podkreśla, że o pięknie zdania (poezji) decyduje rzeczywistość, dokładność i jasność. Peiper znajduje poezję w metaforach - odchodzi od nazywania rzeczy po imieniu bo, jak twierdzi "im dalej od imienia, tym dalej od prozy, tym bliżej do pezji".

Poemat w "Nowych ustach" jest określany jako "układ pięknich zdań". Peiper porównuje poemat do budowy - sprowadzania chaosu do porządku. Przywołuje tym samym funkcje jaką spełniała twórczość awangardowa we współczesnym świecie - była odpowiedzią na nieuporządkowaną Europe w okresie międzywojennym; Kontrapunktem dla zadymy politycznej z początku wieku. Na tych twierdzeniach opierali swoją twórczość Awangardziści Krakowscy.

Jednak futuryzm (rozwijający sie przede wszystkim we Włoszech i Rosji) nie jest zgodny z założeniami Peipera. postulatami futurystów były antyestetyzm i anarchizm. Teksty futurystów były prowokacyjne i sprzeciwiające się akademizmowi i tradycji w sztuce. Przykładem utworu ilustrującego założenia futurystów są "Rzygające Posągi" Bruno Jasieńskiego. Podmiot liryczny wysmiewa posoągowe postawy ludzi, ich konserwatywność i brak spontaniczności. W ironicznym tonie przedstawia klasyczne nawyki i zwraca uwagę na wszechogarniającą nudę.

Kolejną funkcją twórczości awangardowej jest pochwała nowoczesności, cywilizacji, techniki. ( w sumie nawiazuje to do futuryzmu, jednak nie podkresla w tak drastyczny sposob niehceci do przeszlosci).W myśl hasła " miasto.masa.maszyna", utwory niejednokrotnie opisywały życie i wygląd miasta. Doskonale widać to w wierszu "Dachy" Juliana Przybosia. POdmiot liryczny zachwyca się wielkością budynków, podnieca się obrazem świata, jego odgłosami . Miasto w utworze jest żywe a tekst dynamiczny. Układ wersów nadaje jakby tępa pulsowu miasta i stawarza wrażenie, że podmiot liryczny jest mechaniczny.

chciałabym podkreslic ze Jest to tylko namiastka funkcji jakie spełniała awangarda w XX wieku. w prezentacji zawarlam jedynie skladowe awangrady (czyli odcinajacy sie od przeszlosi futuryzm, teoretyczne manifesty 3m - miasto. masa. maszyna) , ktore subiektywnie uznalam za wyraziste w kontekscie polsakiej tworczosci.