MATERIAŁY RZEŹBIARSKIE
Skały magmowe – jeden z trzech głównych typów skał (obok skał osadowych i
metamorficznych) budujących skorupę ziemską, powstałych wskutek
krystalizacji lub zakrzepnięcia magmy w głębi skorupy ziemskiej lub na
powierzchni Ziemi.
Skały magmowe dzieli się w zależności od miejsca zastygania, które warunkuje wiele cech skały:
skały wylewne (wulkaniczne, efuzywne) – krystalizują się z magmy wydobywającej się na powierzchnię Ziemi w postaci lawy, m.in.: bazalt, melafir, andezyt, dacyt, latyt, ryolit, porfir, obsydian;
skały hipabisalne (żyłowe, subwulkaniczne) – krzepnące na niewielkiej głębokości pod powierzchnią Ziemi, tworzące drobne intruzje o nieznacznych rozmiarach, m.in. doleryt, granofir, mikrogranit, pegmatyt, aplit, melafir, porfir, dacyt, latyt, ryolit;
skały głębinowe (plutoniczne) – krzepnące głęboko pod powierzchnią Ziemi, tworzące intruzje o znacznych rozmiarach perydotyt, gabro, dioryt, noryt, granodioryt, sjenit, monzonit, granit.
Skały magmowe mają zwykle strukturę krystaliczną, niektóre mają strukturę porfirową lub szkliwa.
Skały magmowe:
- skały kwaśne – pow. 66% SiO2
- skały obojętne – 53-66% SiO2
- skały zasadowe – 45-53% SiO2
1. granit - to często spotykana, lita, kwaśna skała magmowa - głębinowa, średnio- lub grubokrystaliczna, najbardziej powszechna, jedna z najtwardszych skał
Granit przybiera różne barwy, takie jak szara, białoróżowa, zielona, czerwona i inne. Ze względu na łatwość otrzymania dużych bloków, cięcia i polerowania oraz bogatą i piękną kolorystykę używany jest w budownictwie jako kamień budowlany i dekoracyjny.
Skład: min.: kwarcyt, mika
- granity dolnośląskie: Strzelin, Strzegom, Michałowice
- granity sobótczańskie: głowice i bazy-zastosowana na opactwie na Ołbinie
- granity egipskie: obrabiano je piłą miedzianą, którą obciążono po obu stronach kamieniami
różowy (gruboziarnisty)
zielony (tron św. Wawrzyńca-Rzym)
- granity indyjskie: "Śmierć Buddy"- rzeźba w skale
- granity rzymskie: Panteon- kopuła; importowane z Egiptu np. kaplica św. Zenona;
2. bazalt - skała lita pochodzenia wulkanicznego lub żyłowego (wylewna) (magmowego) o strukturze bardzo drobnoziarnistej, porfirowej i barwie czarnej, szarej lub zielonej. Twardość w skali Mohsa - 2,5 do 3,5 (trudny do obrobienia)
- bazalty egipskie: posąg boga Khonsu XX dynastia, głowa męska I w. n.e.
3. dioryt - skała magmowa zbliżona do bazaltu, trudny do obrobienia, bardziej dekoracyjny
- wykorzystanie: stella Hammurabiego, posąg Hefrena.
4. porfir - to potoczna nazwa stosowana do określenia magmowych skał wulkanicznych lub żyłowych, posiadających strukturę porfirową. Bardzo wyraziste kształty wykrystalizowanych minerałów, kolor purpurowy, buraczkowy
Wykorzystanie: sarkofagi-muzea watykańskie; artystyczna obróbka kamienia F.Ferucci "KarolV"
Skały osadowe (sedymentacyjne) - jeden z trzech głównych typów skał, budujących skorupę ziemską, powstają przez nagromadzenie się materiału przynoszonego przez czynniki zewnętrzne (np. wodę, lodowiec, wiatr), na skutek jego osadzania się lub wytrącania z roztworu wodnego.
Ze względu na sposób powstania wyróżnia się:
a. skały okruchowe (klastyczne) - powstałe w wyniku nagromadzenia materiału pochodzącego z rozkruszenia starszych skał, jego przetransportowania i osadzenia przez wodę, wiatr lub lód
b. skały piroklastyczne - powstałe z materiałów wyrzuconych powietrze w czasie erupcji wulkanicznej, np. tuf wulkaniczny, tufit;
c. skały rezydualne (alitowe, regolit) - zwietrzelina powstała "in situ" (na miejscu) w wyniku wietrzenia skał (przede wszystkim węglanowych)
d. skały chemogeniczne (pochodzenia chemicznego) - powstałe w wyniku rozpuszczenia składników skał starszych i ponownego wytrącenia osadu wskutek parowania lub reakcji chemicznych z udziałem (lub bez) organizmów żywych
e. skały organogeniczne (pochodzenia organicznego, biogeniczne) - powstałe ze szczątków organizmów zwierzęcych (skały zoogeniczne) i roślinnych (skały fitogeniczne).
5. trawertyn (martwica wapienna) - porowata skała osadowa składająca się głównie z kalcytu i aragonitu. Kolory: beż, szary, żółcień.
Wykorzystanie: Koloseum w Rzymie, fontanna "Czterech rzek" Berniniego – Rzym.
6. wapień - skała osadowa, zbudowana głównie z węglanu wapnia, przede wszystkim w postaci kalcytu. Pochodzenie: organiczne i nieorganiczne, struktura drobnoziarnista
Barwy: szary, biel, żółcienie, brąz jasny. Łatwy w obróbce, dobry do polichromii
Wykorzystanie: rzeźby antyczne, rzeźby z portalu katedry w Chartres - Francja, bazylika św. Zenona, twórczość Modiglianiego.
7. piaskowiec - to drobnoziarnista, lita skała osadowa powstała w wyniku scementowania ziaren kwarcu, miki oraz innych skał i minerałów. Przyjmuje różne zabarwienia od szarego po żółte, czerwone i białe. Piaskowce są zwykle relatywnie miękkie i łatwe w obróbce, zwłaszcza tuż po wydobyciu, natomiast po wyschnięciu twardnieją.
Spoiwo-wydobywa się w postaci patyny na zewnątrz skały, chroni to przed wietrzeniem, tworząc warstwę izolacyjną.
Skały metamorficzne (skały przeobrażone) - jeden z trzech głównych typów skał budujących skorupę ziemską, powstałe ze skał magmowych bądź osadowych na skutek przeobrażenia (metamorfizmu) pod wpływem wysokich temperatur (np. w pobliżu ognisk magmy) lub wysokiego ciśnienia (np. w strefach subdukcji), oraz związanych z nimi procesów chemicznych. Metamorfizm powoduje zmiany składu mineralnego i chemicznego skał oraz jej struktury i tekstury.
8. marmur - skała metamorficzna powstała z przeobrażenia wapieni, rzadziej dolomitów. Składa się głównie z krystalicznego kalcytu lub dolomitu - marmur dolomitowy.
Techniczną nazwą "marmur" określa się wszystkie wapienie dające się polerować i używane w budownictwie, zarówno zmetamorfizowane jak i osadowe.
Wykorzystanie: nagrobki z kaplicy Zygmuntowskiej; nagrobek książąt mazowieckich; zielona i złota brama w Gdańsku; warsztat Van deb Blacków
- marmur czerwony węgierski: nagrobek Jagiełły
- białe marmury z cyklad: Paros, Naksos, Thassos
- marmur węgierski z Adnet: używał go Wit Stwosz
- wapień z Gotlandii
- wapienie moznańskie: Marbre noir de Namur
- wapień dębnicki: szary, popielaty: kaplica Wazów, katedra na Wawelu
- wapień z Czernej: klasztor karmelitów w Czernej
9. Alabaster - nazwa dwóch, zewnętrznie bardzo podobnych, materiałów zdobniczych opartych na dwóch różnych minerałach – gipsie i kalcycie. Już od czasów starożytnych alabaster był wysoko ceniony jako kamień ozdobny i dekoracyjny. Nazwa pochodzi od egipskiego miasta Alabastros.
Alabaster jest to nazwa materiału, flakonu (wazy) i miasta.
Alabaster onyksowy ma rdzawe użyźnienie, jest bardziej barwny niż gipsowy. Skala twardości 2-3 (miękki).
A. gipsowy – jest nieodporny na działanie wody, nie stosuje się go na zewnątrz, szczególnie na terenie Europy. W Egipcie poza naczyniami z alabastru były też wyk. figurki ( maska Tutenchamona , pokrywy sarkofagów).
Jest lżejszy i od marmuru, gruboziarnisty, pod światło prześwituje, w przeciwieństwie do marmuru, który odbija światło.
„ruski marmur” – alabaster polski, ma inny odcień, lekko szary, zielonkawy, może też być biały.
Brąz - to stop miedzi z innymi metalami i ewentualnie innymi pierwiastkami(ołów, cynk, cyna), znany był już w starożytności
Wykorzystanie: brązy z Lurestanu (Iran); etruskie posążki wojowników; wojownicy z Riace (Grecja); Rzym- brąz - symbol cesarstwa; brązy Karola Wielkiego "wilczyca";
Gianbologna - dojrzałość tej techniki "Merkury"
Cordier -"Afrykańska Wenus"
TECHNIKI RZEŹBIARSKIE
technika odlewu Adriaessa:
-na wosk tracony: Rzeźba powstaje w wyniku zastąpienia modelu wykonanego w dowolnym materiale przez jego replikę z brązu
1. przygotowanie projektu autorskiego-szkic
2. model autorski wykonuje się w glinie, jest on pokrywany formą zwaną też negatywem z gipsu.
3. gdy negatyw gipsowy zastygnie, a gips stanie się twardy, rozbiera się tą strukturę w celu wyjęcia z wnętrza modelu glinianego.
4. w powstałą formę negatywową z gipsu wlewa się płynny wosk, który dokładnie odwzorowuje kształt negatywu.
5. po wyschnięciu i ostudzeniu wyjmuje się teraz już woskowy model z formy.
6. następnie model woskowy z doczepionym systemem wlewowym, też z wosku jest obudowywany (zalewany) kolejną "formą", tym razem ze specjalnej masy formierskiej najczęściej jest to tzw. "mułek" lub forma szamotowa (mieszanina gipsu, szamotu i wody),
jej zadaniem jest wytrzymanie wysokich temperatur płynnego metalu.
7. podczas procesu wypalania formy szamotowej, czyli tej do której bezpośrednio będzie wlany płynny metal, wosk zostaje wytopiony lub ulega wyparowaniu (zależy to od rodzaju zastosowanego tu pieca) poprzez wysoką temperaturę.
8. w powstałe miejsce, zostaje wlany płynny metal: np. brąz
9. po wystygnięciu forma jest tłuczona i rzeźba jest wyciągana, następnie rzeźba poddawana jest procesowi obróbki wykańczającej.
10. pozostaje już szlifowanie następnie patynowanie lub polerowanie w zależności od zamiarów rzeźbiarza.
łączenie materiałów rzeźbiarskich:
1. chryzelefantyna - technika rzeźbiarska w starożytnej Grecji, która wykorzystywała kość słoniową i złoto oraz inne drogie materiały (np. kamienie szlachetne).
- inspiracja chryzelefantyną: Max Klinger "Ludwig Van Beethoveen"1902;
- art deco: Demetre Chiparus
2. inkrustacja - technika zdobienia przedmiotów; polega na wykładaniu powierzchni odpowiednio przyciętymi płytkami z różnych materiałów:
np. kości słoniowej, metalu, masy perłowej, kolorowych kamieni itp.
3. polichromia rzeźby - wielobarwna ozdoba malarska ścian, sufitów, podniebienia sklepień, rzeźb stosowana do dekoracji wewnętrznych i zewnętrznych. Polichromie wykonywano nie tylko na materiałach kamiennych i tynkach, ale także na drewnie, wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń w budownictwie sakralnym i świeckim.
- wapienna rzeźba: Egipt-Skryba,
- polichromia czerwonego kwarcytu: Nefretete, Sestris I
- polichromia rzeźby średniowiecznej: "Chrystus Boleściwy", "Pieta";
- rzeźba drewniana + polichromia naturalistyczna: Salzillo "Upadek Chrystusa", "Matka Boska Bolesna";
- realistyczna polichromia: Duare Hanson "Turyści" 1970r.;
- realistyczna rzeźba monumentalnych rozmiarów: Ron Mueck