"Tango"

Dziwna i osobliwa rodzina w świetle utworu:

czas i miejsce akcji dramatu nie są określone; akcja trwa półtorej doby, miejscem akcji jest salon Stomila, w którym panuje okropny nieporządek i bałagan, - zaprezentowana w dramacie rodzina składa się z trzech pokoleń: najstarsze - Eugeniusz i jego siostra Eugenia, matka Stomila, średnie - Stomil i jego żona Eleonora, najmłodsze - Artur, syn Stomila i jego narzeczona, Ala,

- członkowie rodziny są ukazani groteskowo; wszystkie postacie, poza Arturem, są groteskowo zdeformowane, karykaturalne i wyposażone w dość charakterystyczne cechy,

- najbardziej zdeformowanymi postaciami są Stomil i Eleonora, dla których nie istniejąjuż żadne zahamowania moralne; obalili dawny porządek moralny i obyczajowy, odrzucili wszelkie konwenanse w imię całkowitej wolności, w myśl postulatu życia zgodnego z naturą i rozumianegojako swoboda zaspokojenia wszelkich zachcianek,

- całkowite wyzwolenie z konwenansów doprowadziło Stomila i Eleonorę do przymusu niemoralności; cechuje ich obłędne dążenie do nowoczesności; są podobni do Młodziaków z "Ferdydurke" Gombrowicza; fascynują się prymitywnym Edkiem

- deformacja widocznajest również w postaci Eugeniusza i Eugenii; staruszkowie ci są śmieszni; pozują na nastolatków, zgodnie z modą.

Eugeniusz: starszy brat Eugenii, nazywany wujciem, trochę nieśmiały, uległy, służalczy, niekonsekwentny, gotowy zawsze dostosować się do danej sytuacji; najpierw sprzyja Arturowi wjego dążeniach do przywrócenia dawnych zasad, twierdząc, że tęskni za nimi, a po śmierci Artura natychmiast ulega Edkowi i tańczy z nim tango.

Eugenia: zdziecinniała, śmieszna, bezmyślna, pozbawiona godności; Artur mówi jej, że sama zrezygnowała z prawa do szacunku,

udaje nastolatkę, odrzuciła wszelkie zasady, - głównym jej zajęciem jest gra w pokera.

Stomil: mąż Eleonory; artysta, owładnięty manią eksperymentowania w sztuce; zbliżony do artystów Witkacego, skazanych w swoich dążeniach twórczych na kompromitację, bierny, leniwy, tchórzliwy; nie widzi sensu działania; nie potrafi przeciwstawić się synowi, kiedy ten mu ubliża, wie, że żona zdradza go z Edkiem, ale udaje, że tego nie widzi; nie protestuje, gdyż według niego byłoby to nienowoczesne; uważa, że swoboda seksualna jest podstawą wszelkiej wolności i że każdy powinien robić to, na co ma ochotę, obalił kiedyś stare zasady moralne i obyczajowe; w jego domu nie obowiązują już żadne konwencje, panuje marazm.

Eleonora: żona Stomila; podziwia go, ale romansuje pokątnie i zdradza go z Edkiem, wyzbyta jest wszelkich pojęć moralnych; jej reakcje i działania są niekiedy sprzeczne z logiką.

Świat przedstawiony w "Tangu":

- świat ukazany w utworze to świat, w którym brakuje porządku, ładu i wszelkich zasad moralnych i obyczajowych opartych na tradycji; jest to świat zdegenerowanych stosunków międzyludzkich,

- w salonie Stomila panuje bałagan i anarchia; znajdują się w nim dawno nie używane przedmioty, jak: stary wózek dziecięcy, katafalk, pusta klatka na ptaki, stara suknia ślubna i inne zbyteczne rzeczy; wszystko w saloniejest zakurzone; mieszkańcy nie dbają o porządek, lekceważąc tradycyjne zasady utrzymania domu,

- nowoczesność i odrzucenie tradycyjnych konwenansów prowadzi nie do działania, lecz do abnegacji, dekadenckiej wegetacji, - sposób zachowania się poszczególnych członków rodziny, z wy

jątkiem Artura, świadczy zarówno o braku zasad obyczajowych i moralnych, jak i o zaniku woli; poza grą w karty nie ma wśród nich żadnych zainteresowań i nikomu nic się nie chce,

- o braku zasad w tej rodzinie świadczy tolerowanie towarzystwa Edka i romans Eleonory,

- wszystko jest w tym świecie na opak; role zostały w nim odwrócone; Stomil nie potrafi być ojcem, dlatego syn próbuje zająć jego miejsce i pełnić funkcję głowy rodziny.

Bunt Artura i jego dążenia:

- Artur, student, centralna postać utworu (on jeden nie podlega deformacji) buntuje się przeciwko rzeczywistości, jaką stworzyli jego rodzice, przeciwko rzeczywistości, w której wszystkie normy etyczne, obyczajowe i estetyczne, jakie regulują ludzkie postępowanie, zostały odrzucone; buntuje się przeciwko awangardowo artystycznej rodzinie oraz przeciw wartościom, które ograniczają pragnienie jednostek i doprowadzają do totalitaryzmu,

- chce przywrócić na nowo porządek i ład oraz dawne normy obyczajowe i zasady moralne oparte na tradycji; młodzi zawsze

przeciwstawiali się poprzednikom, zawsze buntowali się przeciw tradycji, a tu jest sytuacja odwrotna, Artur opowiada się za tradycją

- chcąc przywrócić w rodzinie dawne, odrzucone przez nią zasady moralne oraz zwyczaje i konwenanse, uderza najpierw w Babcię i Wujka i usiłuje narzucić im tradycyjne role (katafalk, klatka na ptaki); jest śmieszny w swej pasji reformowania,

. przełomowym momentem, który ma zapoczątkować dzieło odbudowy starego porządku i dawnych wartości ma być jego tradycyjny (z błogosławieństwem), mieszczański ślub z Alą; chociaż do ślubu nie doszło, gdyż Artur przyszedł na swój ślub pijany, ale cel został pozornie osiągnięty, o czym świadczy uporządkowany salon Stomila, staranny ubiór rodziców Artura, wykonanie zdjęć rodzinnych (zepsutym aparatem),

- ślub - to forma, którą Artur pragnie przeciwstawić panującemu w domu bezformiu, ale po przemyśleniu wycofuje się ze swego projektu przywrócenia dawnego ładu; zdaje sobie sprawę z tego, że w ten sposób doprowadzi tylko do zmiany formy, nic więcej; powrót do tradycji okazuje się niemożliwy, gdyż dawne formy są puste; dlatego rezygnuje ze ślubu, jako pustej formy.

Problem władzy i przewodnictwa, klęska Artura:

- Artur dochodzi do wniosku, że odnowienie rzeczywistości możliwejest tylko za pomocą idei, że świat może zbawić tylko nowa idea i próbuje ją znaleźć przy pomocy rodziny, ale odrzucone zostają takie idee, jak: Bóg, sport, eksperyment, postęp; dopiero pod wpływem śmierci Babci Artur odnajduje nagle swoją ideę, którąjest władza,

- uważa, żejeślijuż nie da się potraktować poważnie żadnej innej idei, możliwa jest tylko władza oparta na sile; mówi:

"Tylko władza da się stworzyć z niczego. Tylko władza jest choćby niczego nie było", "Czy władza nie jest także buntem?" Władza nad życiem i śmiercią, co może mi dać większe panowanie?"

- myśl o rządzeniu za pomocą przemocy fascynuje Artura; wydaje mu się, że za pomocą brutalnej siły możliwe jest odnowienie rzeczywistości, że może uratować świat przed chaosem oraz że jest zdolny do przewodzenia i będzie mógł sterować ludźmi i zadawać im śmierć,

- szuka potwierdzenia siebiejuż nie w roli ojca rodziny, ale we władzy; obiera "władzę nad życiem i śmiercią" swojej rodziny mówiąc:

"Śmierć jest w was jak słowik w klatce, ale ode mnie tylko zależy, żeby go wypuścić"

, wuj Eugeniusz dokonuje oceny tej idei mówiąc: "To nie żaden system, tojest chamstwo"; wujek Artura ma zostać pierwszą ofiarą,

- bezpośrednią przyczyną klęski Artura jest wyznanie cynicznej Ali o tym, że zdradziła go z Edkiem (Ala obawiała się, że Artur jej nie kocha); wiadomość ta przerywa pogoń za Eugeniuszem i uderza jak grom na Artura i ten chce zemścić się na Edku,

- Artur chce zabić Edka już nie dla idei, ale z powodu zazdrości o Alę i ponosi klęskę; ginie z rąk Edka, który wykorzystuje zamieszanie spowodowane załamaniem Artura,

- reakcja otoczenia na śmierć Artura jest groteskowa; wobec obu śmierci - Babci i Artura - rodzina jest całkowicie obojętna; nawet pada komiczna uwaga z ust Eugeniusza: "Może to i lepiej dla niego, o mało co nie został wujobójcą"

- klęska Artura jest wynikiem jego niedojrzałości, która jest efektem wychowania w całkowitej swobodzie; nie potraii poradzić sobie z oporem, jaki napotyka (zdrada Ali); ginie nie dla swojej idei, lecz przypadkiem.

Edek: lokaj, ręka władzy, morderca, dyktator, uosobienie władzy totalitarnej, jedyny człowiek spoza rodzinnego kręgu, prostak, gbur, debil, prymitywny do ostatnich granic, niechlujny, bezmyślny (nie skalany żadną myślą), bez wiedzy, poglądów, sumienia i zasad moralnych; dla niego pojęcia moralne nie istnieją, posiada silny cios i wiele sprytu; jego zwycięstwo jest triumfem siły, - posiada wpływ na wszystkich członków ukazanej w utworze rodziny, budzi w nich zachwyt i jest dla wszystkich niezbędny; Eugenii jest potrzebny do gry w karty, Eugeniuszowi w ożywieniu jego wyobraźni, Eleonorze i Ali jako kochanek, a Arturowi jako ramię władzy, nie natrafia na opór rodziny; po śmierci Artura wszyscy poddają się jego terrorowi, przypomina parobka z "Ferdydurke" Gombrowicza oraz chłopa Piasta z "Wesela" Wyspiańskiego.

Triumf Edka, finałowy taniec bohaterów:

- Edek po zabiciu Artura, za pomocą zastraszenia i siły, zmusza gospodarzy do posłuchu; występuje wobec nich w charakterze pana i władcy mówiąc:

"Teraz moja kolej. Wy będziecie mnie słuchać. [...] Widzieliście, jaki mam cios. Ale nie bójcie się, byle cicho siedzieć, nie podskakiwać, uważać, co mówię, a będzie wam ze mną dobrze, zobaczycie. Jajestem swój chłop. I pożartować mogę, i zabawić się lubię. Tylko posłuch musi być",

- Edek zdobywa pełnię władzy nad inteligentami, odnosi zwycięstwo, bo ma silny cios; zwycięża brutalną siłą; historia rodziny przeradza się w historię narodzin totałitaryzmu,

- Eugeniusz składa Edkowi wiernopoddańczy hołd, zdejmując mu buty; Edek przywdziewa marynarkę ściągniętą z nieżyjącego już Artura; kiedyś ściągano zbroje z zabitego przeciwnika,

- zwycięstwo Edka ma posmak katastroficzny, gdyż w miejsce nowej idei wkracza brutalna siła,

- w końcowej symbolicznej scenie dramatu Edek tańczy tango z Eugeniuszem; prowadzi Edek, tańcząc bez butów; taniec ten to groteskowa kontynuacja motywu chocholego tańca z "Wesela" St. Wyspiańskiego.

Metafora totalitaryzmu, rozrachunek ze współczesną inteligencją

- finałowy taniec bohaterów jest groteskowym symbolem o wielu znaczeniach; można go traktować jako:

- obraz aspiracji i niemocy współczesnej inteligencji polskiej oraz kryzysu sztuki,

- rozliczenie z inteligencją, która w imię wolności wyzwoliła się od wszelkich zasad, reguł i konwenansów, doprowadziła do całkowitego rozpadu wartości, przekształciła życie w dekadencką wegetację, otworzyła drogę totalitaryzmowi, pozwoliła, aby światem rządziła brutalna siła i pierwsza padła ofiarą prymitywów, takich jak Edek,

- krytykę współczesnego świata, który stał się absurdem,

- ironiczny komentarz do wydarzeń politycznych i społecznych w Polsce po 1956 roku,

- metaforę koszmarnego polskiego komunizmu i w ogóle totalitaryzmu.