POLSKA W XII-XIlI WIEKU

USTAWA SUKCESYJNA

BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO I JEJ ZNACZENIE

Książę Bolesław III Krzywousty (1106-1138), w wyniku zwycięskich walk z bratem Zbigniewem i pomyślnego powstrzymania najazdu niemieckiego cesarza Henryka V (1109 bohaterska obrona Głogowa, porażka Niemców koło Wrocławia - Psie Pole), zjednoczył ziemie polskie. Polska obroniła swą niezależność, przestała płacić Czechom trybut. W wyniku ciężkich walk (1113-1122) rycerze polscy zajęli Szczecin i podporządkowali Krzywoustemu całe Pomorze. Książę polski, traktując całą ziemię jako swoją własność (państwo patrymonialne), mając kilku synów i chcąc zapobiec walkom o władzę ustanowił podział państwa i zasadę obejmowania zwierzchniej władzy w Polsce. Tak zwana ustawa sukcesyjna Bolesława Krzywoustego nie była testamentem - została przyjęta na kilka lat przed śmiercią księcia Bolesława i z pewnością potwierdzona na wiecu możnych duchownych i świeckich. Celem było zapobieżenie rozbiciu państwa, co było charakterystyczne w ówczesnej Europie (Ruś, Francja, Czechy). Do naszych czasów nie zachował się dokument sukcesyjny, dlatego też podział państwa budzi wśród historyków wiele sporów i kontrowersji.

Ustawa sukcesyjna dzieliła nasz kraj na dzielnice dziedziczne - mogty one ulegać dalszym podziałom. Miała służyć zabezpieczeniu synów Krzywoustego i ich następców (Władysław: Śląsk i ziemia lubuska, Bolesław Kędzierzawy: Mazowsze i Kujawy, Mieszko Stary: zachodnia Wielkopolska z Poznaniem, Henryk: ziemia sandomierska, Kazimierz nie otrzymał żadnej ziemi, bo był za młody lub jeszcze się nie urodził); dzielnica niedziedziczna - pryncypacka, senioralna pozwalała księciu seniorowi (najstarszemu) sprawować władzę nad juniorami. Prawdopodobnie dzielnica senioralna obejmowała: ziemię krakowską z Krakowem, ziemię łęczycko-sieradzką, część Wielkopolski z Gnieznem i Kaliszem (inna wersja to ograniczenie tej dzielnicy do granic diecezji krakowskiej - Małopolska, ziemia sandomierska). Senior miał zwierzchność lenną nad Pomorzem. Princeps (senior) posiadał w stosunku do juniorów (młodszych Piastowiczów) szczególne uprawnienia - prerogatywy - prowadzenie polityki zagranicznej, inwestytura dostojników kościelnych także w dzielnicach juniorów, mianowanie kasztelanów w grodach ziem juniorów, naczelne dowództwo wojskowe, zwierzchność sądownicza nad juniorami.

Po śmierci księcia Bolesława Krzywoustego (1138) rozpoczął się okres rozbicia dzielnicowego w Polsce. Toczyły się walki wewnętrzne mające na celu pogłębienie rozdrobnienia i konsekwentne ograniczenie pozycji seniora.

Senior Władysław I Wygnaniec (1138-1146) - objął we władanie dzielnicę dziedziczną (Śląsk i ziemię lubuską) i senioralną. Po kilku latach wybuchł konflikt .

Władysław Łokietek zjednoczył w swoich rękach Wielkopolskę, Małopolskę, ziemię łęczycko-sieradzką i Kujawy. Rozpoczął u papieża starania o zgodę na koronację królewską. W takim duchu została napisana specjalna petycja koronacyjna ze zjazdu w Sulejowie dostojników duchownych i świeckich z 1318 r. Dopiero zmiany na tronie niemieckim i papieskim pozwoliły Łokietkowi otrzymać wstępną zgodę na koronację. 20 stycznia 1320 r. w katedrze wawelskiej Władysław Łokietek został koronowany na króla Polski dokonało się zjednoczenie ziem polskich, zakończenie rozbicia dzielnicowego, została odnowiona godność królewska.

Mimo że Łoki.etek odnosił doraźne sukcesy w walkach z Krzyżakami w latach 0. i 30. (1331 r. - bitwa pod Płowcami - pierwsze większe zwycięstwo rycerstwa polskiego nad Krzyżakami), to jednak stracił ziemię dobrzyńską (1329) i Kujawy 1 1 332). Arbitraże papieskie nie przyniosły spodziewanego rozwiązania. Konsekwencją walk z Krzyżakami były nie tylko straty terytorialne, ale także zhołdowanie przez króla czeskiego Jana Luksemburskiego, wspierającego Krzyżaków, niektórych książąt mazowieckich i śląskich. Nadal wysuwał on pretensje do panowania w Polsce. Rozejm przynióst zawieszenie działań zbrojnych, a śmierć króla w 1333 r. przedtużała okres spokoju.

PANSTWO KAZIMIERZA WIELKIEGO

POLITYKA WEWNĘTRZNA - WEADZA KRÓLEWSKA

Król Kazimierz Wielki (1333-1370) w polityce wewnętrznej zmierzał do integracji (zjednoczenia) państwa i wzmocnienia swojej władzy:

- wiele uwagi poświęcił rozwojowi gospodarczemu ziem polskich - warunek silnego zespolenia dzielnic: jednakowe obciążenia pieniężne i wojskowe dla całej ludności, jednakowe świadczenia na rzecz Kościoła, przeprowadzenie reformy monetarnej, nakazał używania wytącznie monet polskich przy rozliczeniach - zasada nadrzędna "jedna moneta w jednym królestwie ", nadał liczne przywileje handlowe i lokacyjne dla miast - 27 miast otoczonych murami;

- król utrzymał urzędy namiestnicze starostów - byli od niego zależni, sprawowali w imieniu władcy władzę w ziemiach i województwach, ograniczył znaczenie dawnych urzędników dzielnicowych - stali się urzędnikami ziemskimi, powołał Radę Królewską - miała charakter ponaddzielnicowy, wchodzili w jej skład dostojnicy dzielnicowi i urzędnicy centralni - kanclerz, podskarbi, podkanclerzy Królestwa, dostojnicy kościelni a także inne osoby wyznaczone przez króla;

między braćmi (juniorzy bez zgody seniora zwołali wiec w Łęczycy w 1141 r., konflikt o ziemię łęczycko-sieradzką po śmierci księżnej - wdowy Salomei). Rozpoczęła się wojna domowa. Stronę juniorów poparli możni świeccy i Kościół polski. Senior Władysław pokonany uciekł w 1146 r. z kraju.

Senior Bolesław IV Kędzierzawy (1146-1173) - zajął ziemię senioralną i jednocześnie Śląsk, dziedziczną dzielnicę Władysława Wygnańca. Wygnany książę prosił cesarza i papieża o interwencję w Polsce w obronie swoich praw, co spowodowało kilka wypraw cesarza Fryderyka I Barbarossy na ziemie polskie. W 1173 r. pokonany książę Bolesław (lennik niemiecki) zmarł.

Senior Mieszko I1I Stary (1173-1177, 1198-1201, 1202) - jego działania zmierzające do wzmocnienia wiadzy książęcej spotkały się z wrogim stanowiskiem możnych duchownych i świeckich. Miał duże trudności w swojej dzielnicy dziedzicznej - Wielkopolsce: walka z synem o władzę. W wyniku działania opozycji w 1177 r. został wypędzony z Krakowa.

Książę krakowski Kazimierz II Sprawiedliwy (1177-1194) - objął władzę w Krakowie w wyniku zamachu i obalenia postanowień ustawy sukcesyjnej ojca (żył jeszcze wówczas brat Mieszko III i bratankowie - książęta śląscy i wielkopolscy).

Podziai dzielnicowy Polski w 1138 roku

Znalazł poparcie w możnowładztwie i Kościele. Została obalona wola ojca i zasada senioratu i pryncypatu. Rządy sprawował z woli społeczeństwa na mocy jego prawa do wyboru władcy. W 1180 r. na wiecu w Łęczycy Kazimierz zrzekł się na rzecz Kościoła prawa do dóbr po zmarłych biskupach (ius spolii) i ograniczył nadużycia możnych w korzystaniu z podwód (transportu) i stacji (darmowego mieszkania w drodze) w dobrach kościelnych. Kazimierz Sprawiedliwy uzyskał poparcie Kościoła na ziemiach polskich i papieża dla swoich rządów w Krakowie, a także rządów swoich dzieci. Uchwały wiecu w Łęczycy zapoczątkowały proces nadawania Kościołowi i rycerstwu immunitetów (przywilejów), które osłabiały władzę książęcą w Polsce. Państwo Kazimierza Sprawiedliwego obejmowało: ziemię krakowską, łęczycko-sieradzką, sandomierską; Mazowsze i Kujawy znalazły się pod jego panowaniem początkowo z tytułu opieki nad Leszkiem, synem Bolesława Kędzierzawego, a po jego śmierci zostały włączone bezpośrednio do państwa Kazimierza.

Kazimierz Sprawiedliwy zmarł nagle w 1194 r. Władzę w Krakowie objęła regencja (biskup krakowski Pełka i wojewoda Mikołaj) w imieniu małoletniego syna Kazimierza Sprawiedliwego, Leszka Białego. W walce o Kraków i zachowanie zasady senioratu nie ustawał Mieszko Stary, który w 1198 r. w porozumieniu z regencją objął rządy w Krakowie w imieniu Leszka Białego. Około 1201 r. Mieszko Stary ponownie uszedł z Krakowa. W roku następnym jeszcze raz powrócił i zmarł jako książę krakowski w 1202 r. Panowanie na tronie krakowskim księcia Leszka Białego (1202-1227) to okres walk o Kraków, którego posiadanie było traktowane jako symbol zwierzchności nad Polską. Śmierć księcia Leszka Białego i starszych książąt śląskich kończy ostatecznie obowiązywanie zasady senioratu i pryncypatu w Polsce.

Rozbicie dzielnicowe w Polsce dotyczyło zwłaszcza Śląska, Mazowsza i Kujaw.

POLITYKA ZAGRANICZNA - STRATY TERYTORIALNE

Książę Bolesław III Krzywousty (I10(r1138) musiał podjąć walkę z Niemcami o zachowanie samodzielności - w 1109 r. najazd niemiecki Henryka V na ziemie polskie (w obronie praw Zbigniewa) zakończył się sukcesem księcia polskiego - dzięki sojuszowi z Węgrami (król Koloman), książę czeski nie wsparł cesarza. Suwerenność Polski została obroniona, a cesarz wycofał się z naszego kraju. Kontakty polsko-niemiecko-czeskie dotyczyły nie tylko wzajemnych pretensji prawnych (zwierzchność), ale także rywalizacji tych państw na terenach sąsiednich:

- w 2 poł. XI w. uniezależniło się od władców polskich bogate Pomorze będące terenem wypraw misyjnych i możliwym terenem ekspansji terytorialnej (atrakcyjnej dla wielu możnych i rycerstwa). Wyprawy na Pomorze podejmował już Władysław Herman. Również Bolesław Krzywousty wyprawiał się na bogate tereny pomorskie w latach 1103-1105 - były to wyprawy o charakterze łupieżczym. W latach 1116-1123 Bolesław Krzywousty podporządkował sobie Pomorze Gdańskie a następnie Pomorze Zachodnie ze Szczecinem i wyspami Uznam i Wolin. Dzielnica gdańska została włączona bezpośrednio do Polski a Pomorze Zachodnie stało się polskim lennem (książę Warcisław lennikiem - ponowna chrystianizacja ziem pomorskich, biskupstwo kruszwickie z siedzibą we Włocławku, nowe biskupstwa w Lubuszu i pomorskie z siedzibą w Wolinie - 1140);

- wyprawy Bolesława Krzywoustego na Węgry - poparcie dla władcy niechętnego wpływom niemieckim, przegrane walki z Czechami o Śląsk

- program pomorski, zaangażowanie się w konflikty w Czechach i na Węgrzech, próby arcybiskupów magdeburskich podporządkowania sobie Kościoła polskiego zmusiły naszego władcę do przybycia w 1135 r. na wezwanie cesarza Lotara II na zjazd w Merseburgu - Krzywousty złożył cesarzowi hołd lenny z Pomorza, zawarł układy z królem węgierskim, a kilka lat później z księciem czeskim. Za sukces Bolesław mógł uważać poparcie cesarskie dla samodzielności Kościoła polskiego - w 1136 r. Krzywousty doprowadził do ostatecznego uniezależnienia Kościoła polskiego od niemieckiego.

W okresie rozbicia dzielnicowego - szczególnie w pierwszym etapie - nad państwem polskim zawisła groźba pełnego podporządkowania Cesarstwu. W czasie dwóch wypraw niemieckich Fryderyka I Barbarossy (1157 i 1173) senior Bolesław Kędzierzawy złożył hołd lenny cesarzowi (Krzyszków Poznań), zapłacił wysoki trybut - były to akty sporadyczne, które nie przesądziły o ostatecznym podporządkowaniu ziem polskich Niemcom. W XIII w., mimo kilku prób ze strony niemieckiej podporządkowania ziem polskich, książęta polscy (w większości) utrzymali niezależność. Niektórzy książęta piastowscy wspólnie z lokalnymi władcami niemieckimi podejmowali wyprawy na sąsiednie tereny Słowian i Prusów. Książęta polscy utrzymywali także kontakty z Rusią. Władcy polscy brali sobie za żony księżniczki ruskie, lub wydawali za władców ruskich Piastówny. Zaangażowanie się w sprawy ruskie wyrażało się wyprawami książąt polskich na wschód - Leszek Biały, Konrad Mazowiecki i inni.

Polskie straty terytorialne:

- władcy pomorscy, wobec naporu niemieckiego i duńskiego, popadli w XII w. w zależność od obcych - 1180 r. Bogusław I zachodniopomorski został Iennikiem cesarza Fryderyka I Barbarossy. Mimo przejściowych sukcesów duńskich, w 1231 r. cesarz Fryderyk II Sztauf potwierdził zwierzchnictwo margrabiów brandenburskich nad Pomorzem. W 1188 r. biskup pomorski zerwał związek z metropolią gnieźnieńską;

- Pomorze Gdańskie aż do 1227 r. pozostawało w mniej lub bardziej trwałych związkach z władcami polskimi - lokalni książęta wspierali władców polskich i uznawali ich zwierzchnictwo. Na kilkadziesiąt lat książęta gdańscy stali się prawie niezależnymi władcami, atakowani przez margrabiów niemieckich i Duńczyków;

- po sprowadzeniu w 1226 r. przez księcia Konrada Mazowieckiego Krzyżaków na ziemie Polski, nad terenami polskimi i ziemiami Prusów zawisło śmiertelne niebezpieczeństwo;

- o ważny strategicznie gród Lubusz i ziemię lubuską toczyły się zacięte walki (1 połowa XIII w.). W 1249 r. jeden z książąt śląskich Bolesław Rogatka zawarł układ z arcybiskupem magdeburskim Wilbrandem - uzyskanie pomocy w walce z bratem za cenę części Lubusza i ziemi lubuskiej. W konsekwencji Brandenburczycy w latach 1250-1251 zbrojnie zajęli Lubusz i ziemie sąsiednie - zaczątki Nowej Marchii, która zaczęła wciskać się klinem między Pomorze a Wielkopolskę.

WŁADZA KSIĄŻĘCA - SPOŁECZEŃSTWO

Rozbicie dzielnicowe sprzyjało słabnięciu władzy centralnej princepsa a wzrostowi znaczenia lokalnych książąt -juniorów, którzy będąc wielokrotnie w konflikcie z innymi władcami piastowskimi szukali poparcia i pomocy. Uzyskiwali ją od możnych duchownych i świeckich - poparcie możnych uzależnione było od nadania przywilejów, które osłabiały władzę książęcą a wzmacniały możnowładców, domagających się zwiększenia uprawnień od coraz słabszego księcia. Próby wzmocnienia władzy książęcej przez Władysława II Wygnańca, Mieszka III Starego - zakończyły się wybuchem wojny domowej i obaleniem władców przez możnowładztwo krakowskie. Powierzenie przez możnych krakowskich księciu Kazimierzowi II Sprawiedliwemu tronu krakowskiego, wbrew woli Krzywoustego, złamało zasadę niepodważalności woli panującego - z czasem tron krakowsko-sandomierski z woli możnych, uzurpujących sobie prawo wyboru władcy, stał się de facto elekcyjny. Uznanie przez możnych krakowskich lokalnych książąt za panów Krakowa dokonywało się pod warunkiem każdorazowych nadań kolejnych przywilejów i wolności.

W okresie rozbicia dzielnicowego i kształtowania się stanów wzrosło znaczenie wieców. Coraz częstszą praktyką stawało się uczestniczenie w wiecach jedynie wąskiej grupy dostojników duchownych i świeckich (w przeciwieństwie do okresu minionego, kiedy uczestniczyli w nich również wolni ludzie). Wiec międzydzielnicowy łączył kilka wieców dzielnicowych pod przewodnictwem księcia lub książąt. Urzędniczy wiec dzielnicowy odbywał się w każdej dzielnicy osobno, przynajmniej raz do roku. Książę konsultował się z wiecem w sprawach: podziału ziemi i spadku, powołania następcy, nałożenia podatku, ustanowienia nowych praw, prowadzenia polityki zagranicznej, wydania przywilejów i lokacji, obsadzania urzędów. Na początku XIV w. pojawiły się pierwsze urzędnicze wiece ogólnopaństwowe, z których następnie wykształcił się sejm walny, czyli parlament polski.

Organizacja wojskowa państwa była związana z przeobrażeniami systemu militarnego państwa w połowie XI w. Coraz mniejsze znaczenie miała drużyna książęca, a punkt ciężkości przesunął się na osiadłych na ziemi wojów-rycerzy - w czasie rozbicia dzielnicowego stali się podstawą organizacji wojskowej państwa. Książę płacił rycerzom za wyprawy poza granice kraju, wykupywał ich z niewoli, wynagradzał poniesione straty. Na wojnie dowodził książę - wódz, a w jego zastępstwie wojewoda lub starosta. Powszechność obowiązku wojskowego była ograniczana objęła całą ludność w przypadku wojny obronnej w granicach ziemi. Chłopi byli zobowiązani do budowy i naprawy umocnień grodów, robienia zasadzek na nieprzyjaciela, dostarczania wozów i koni do transportu. Miast - obok załogi książęcej - bronili na murach mieszczanie.

XII i XII1 stulecie przyniosły na ziemiach polskich uksztaltowanie się w społeezeństwie średniowiecznym stanów.

Duchowieństwo - posiadało odrębne prawa (prawo kanoniczne), vvłasny system organizacji dóbr, wobec ograniczoności przez celibat samej liczebności, poprzez liczne nadania ziemskie i immunitetowe - stało się samodzielną siłą, często występującą przeciwko władcy.

Rycerstwo - druga grupa, uzyskując nadania ziemskie i immunitety, dążyła do współdecydowania o losach ziemi, kraju, współrządzenia z księciem, ograniczając jednocześnie udzial przedstawicieli innych stanów w rządach. Rycerstwo w XIV w. zaczęło się zamykać, dostęp do tego stanu stał się trudny, choć awans ze stanu mieszezańskiego czy kmiecego był jeszcze możliwy.

Mieszezaństwo -jako odrębny stan pojawiło się podczas lokacji miejskich na prawie niemieckim - mieszkańcy lokowanych miast otrzymywali własny samorząd, sądownictwo, często miastom przydzielano dodatkowe przywileje.

Stan chłopski - nie uprzywilejowana grupa ludności (obok mieszczaństwa) chlopi wsi zakładanych na prawie niemieckim posiadali wolność osobistą (swoboda opuszczenia wsi po uiszczeniu czynszu), prawo do uprawianej ziemi, sądownictwo książęce (ezęsto ograniczone na mocy przywileju dla rycerstwa).

Ukształtowały się dwa rodzaje immunitetów: ekonomiczny - książę rezygnował z pobierania określonych posług lub danin płaconych przez ludność włości immunizowanej. Pan majątku otrzymywał świadczenia, które dawniej spływały na ręce księcia; sądowy - ograniczał lub całkowicie znosił sądownictwo książęce (urzędników) w dobrach immunizowanych. Pan majątku stawał się sędzią w swoich dobrach. Na.dając immunitety książę ograniczał swoją władzę rozszerzając jednocześnie zakres władzy stanów uprzywilejowanych - immunitety objęły dobra duchowne (różne instytucje kościelne) i świeckie.

PRÓBY ZJEDNOCZENIA ZIEM POLSKICH NA PRZEŁOMIE XIII i XIV WIEKU

Na przełomie XII i XIII w. na ziemiach Polski trwały dalsze podziały dzielnicowe. Ziemia krakowska nie była objęta rozdrobnieniem, a panowanie w Krakowie

było pewnym symbolem i krokiem do łączenia ziem polskich. Władcy polscy nie W -li królami, jednak nazwa Królestwo Polskie utrwaliła się i stała się dla książąt iastowskich symbolem i bodźcem do walki o jedność polityczną.

W 1217 r. w Dankowie książę krakowski Leszek Biały i Henryk Brodaty, najpo-żniejszy książę śląski, porozumieli się, dołączył do nich w Sądowlu książę wiel;Lpolski Władysław Laskonogi i zawarto układ o pomocy w przypadku zagrożenia ziem jednego z nich. Być może między Leszkiem Białym a Władysławem Lasko-ugim doszło do porozumienia dotyczącego dziedziczenia ziem po sobie - tzw. :akład o przeżycie. W 1227 r. Leszek Biały i Henryk Brodaty pospieszyli do Wielkopolski na pomoc Władysławowi Laskonogiemu. Na wiecu w Gąsawie zostali aapadnięci przez księcia wielkopolskiego Władysława Odonica i księcia Pomo-za Gdańskiego Świętopełka. W trakcie ucieczki w Marcinkowie książę Leszek ;stał zabity.

Za zgodą możnych krakowskich, którzy otrzymali w Cieni przywilej, księciem ::akowskim został w 1228 r Władysław Laskonogi (1228-1231), który adoptoał syna Leszka Białego, Bolesława Wstydliwego. Musiał jednak uciekać z krav zwalezany w Małopolsce przez brata Leszka Białego, Konrada Mazowieckiego, 3 w Wielkopolsce przez Władysława Odonica. Na mocy testamentu przekazał prawa do Krakowa i Wielkopolski księciu Henrykowi Brodatemu, który przybył do Krako,wa. Rozpoczęły się walki o Kraków. Henryk Brodaty opanował miasto, ale musiał zrzec się na rzecz Konrada Mazowieckiego ziemi łęczycko-sieradzkiej. Po śmierci 'lładysława Laskonogiego w 1231 r. Henryk Brodaty i Konrad Mazowiecki ogłosili :ię książętami krakowskimi. Możni krakowscy zadecydowali o losach dzielnicy krahowskiej, oddając miasto w ręce księcia śląskiego.

Państwo Henryka I Brodatego (1231-1238) początkowo obejmowało: więkazość Śląska, Małopolskę, z racji opieki nad księciem Bolesławem Wstydliwym andomierz, rządy opiekuńcze na Śląsku opolsko-raciborskim. W 1234 r. zdobyt V-ielkopolskę po Wartę namiestnik i syn Henryka I - Henryk Pobożny. Brodaty a porozumieniu z cesarzem podjął starania o koronę królewską dla syna. Był ::ieugięty wobec próbującego usamodzielnić się Kościoła. W 1238 r. zmarł.

Henryk II Pobożny (1238-1241) - państwo objęło: Małopolskę, Sandomierz, ląsk opolsko-raciborski, Wrocław i większość Śląska, Wielkopolskę z Gnieznem. Henryk II Pobożny podjął starania o koronę, ustępował usamodzielniającemu się Kościołowi. Zginął w bitwie pod Legnicą w 1241 r., w czasie najazdu tatarskiego. Państwo rozpadło się. Monarchia Henryków Śląskich była pierwszą próbą zjednoczenia ziem polskich po 1138 r.

W 2 połowie XIII w. kilku książąt piastowskich próbowało dokonać zjednoczeia. Proces ten rozpoczął się po śmierci księcia krakowskiego, Bolesława IV Wstydliwego (1243-1279), i jego następcy Leszka Czarnego (1279-1288), wnuka Itonrada Mazowieckiego. Część rycerstwa małopolskiego poparła księcia płockiego Bolesława. Nie opanował on jednak Krakowa, ponieważ reszta rycerstwa z kasztelanem krakowskim Sułkiem oddała miasto księciu wrocławskiemu Henrykowi IV Probusowi (1289-1290). Rozpoczęły się walki o Kraków między księciem śląskim a księciem brzesko-kujawskim Władysławem Łokietkiem. Walki zakońezyły się opanowaniem Krakowa przez Henryka IV Probusa a: Sandomierza przez Władysława Lokietka. Henryk Id jako najpotężniejszy książę polski, roz

począł starania o koronę królewską, które w 1290 r. przerwała śmierć. W testamencie, sporządzonym na kilka miesięcy przed śmiercią, przekazał swoje prawa do Krakowa księciu wielkopolskiemu, Przemysłowi II Wielkopolskiemu (1290-1296).

Do panowania w Krakowie i Małopolsce zgłosił roszczenia król czeski Wacław II Przemyślida, który bezpodstawne pretensje do Krakowa opierał na prawie lennym - otrzymał inwestyturę od króla niemieckiego na Wrocław (Henryk IV złożył hołd lenny z niego), ale z tego tytułu Wacław II nie miał prawa do Krakowa. I tym razem zadecydowała wola rycerstwa i mieszczaństwa krakowskiego, które poparło władcę czeskiego. Przemysł II ustąpił z Krakowa, choć nigdy nie wyrzekł się pretensji do niego - tytulatura, zmiana godła na herb ziemi krakowskiej: orzeł w koronie.

W 1291 r. Kraków został zajęty w imieniu Wacława II Przemyślidy (12911305), który zaczął tytułować się księciem krakowskim i sandomierskim. Król czeski zajął Sandomierz (1292) wypierając Wtadysława Łokietka i zmusił go w Sieradzu do złożenia hołdu lennego.

Książę Przemysł II jako władca Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego w 1295 r. w Gnieźnie koronował się na króla Polski-państwo objęłojedynie te dwie dzielnice. W 1296 r. został zamordowany. Łokietek za zgodą możnych zajął Pomorze i większość Wielkopolski, książę Henryk głogowski północno-zachodnie pogranicze Wielkopolski. W 1299 r., wobec twardych rządów Łokietka, rycerstwo wielkopolskie powołało na tron Wacława II. W 1300 r. król czeski Wacław II Przemyślida koronował się w Gnieźnie na króla Polski. Państwo objęło: Małopolskę, Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie, ziemię sandomierską, łęczycko-sieradzką, część Kujaw, część Śląska (opolsko-raciborską i wrocławską). Jego królestwo przetrwało do 1306 r., tj. do nagłej śmierci następcy, Wacława lII Przemyślidy. Ponownie rozpoczęły się walki o zjednoczenie ziem polskich.