Referat wygłoszony w ramach WDN- szkolenie na temat : ,,Alternatywne sposoby komunikacji w pracy z dzieckiem niemówiącym”

ZSS NR 41 ZABRZE maj 2005r.

,,Komunikacja alternatywna – jej rodzaje oraz warunki stosowania w pracy z dzieckiem” mgr Ewa Toporowska

Wymiana informacji jest nieodzownym atrybutem życia. Dla rozwoju każdego człowieka szczególne znaczenie ma wymiana informacji z innymi ludźmi. Wymiana ta może mieć charakter werbalny i niewerbalny. Wymiana werbalna to oczywiście mowa i jako taka jest najczęstszą formą komunikacji osób ze zdrowym słuchem. Jednakże niejednokrotnie spotyka się osoby , które mimo intensywnej nauki nie potrafią mówić. Dla takich osób komunikacja alternatywna może stać się podstawową formą porozumiewania.

Systemy alternatywne wobec mowy dźwiękowej pełnią dwie funkcje . Służą nawiązaniu kontaktu z drugim człowiekiem, prowadzeniu rozmów , wyrażaniu opinii , emocji , sądów. Druga zaś funkcja systemów alternatywnych tak jak w wypadku języka mówionego to poznawanie świata. Poprzez reguły użycia słów ( składnia ) odkrywane są relacje ze światem otaczającym nas. Te reguły to :

• symbolizacja rzeczywistości poprzez nadawanie znaczeń słownych przedmiotom , czynnościom , miejscom , stosunkom przestrzennym, emocjom;

• grupowanie symboli słownych według różnych kryteriów: podobieństwa, przeciwieństwa, użytku, celu, przeznaczenia, analogii;

• tworzenie pojęć;

• reguły użycia składni;

• wyznaczanie pola semantycznego pojęć;

• wprowadzanie schematów językowych

Komunikacja alternatywna i wspomagająca , stosując niewerbalne sposoby porozumiewania się , stanowi dodatek bądź substytut mowy. Rozróżnienia wymagają tutaj dwa powyższe pojęcia:

Komunikacja alternatywna- znajdująca zastosowanie gdy osoba porozumiewa się bezpośrednio- twarzą w twarz- inaczej niż za pomocą mowy, przy użyciu znaków graficznych, manualnych, kodu Morsea, pisma itp.

Komunikacja wspomagająca- rozumiana jako komunikacja uzupełniająca lub wspierająca. Interwencja z wykorzystaniem alternatywnych środków komunikacji ma dwojaki cel: wzmacniać i uzupełniać mowę oraz zapewniać zastępczy sposób porozumiewania się, gdy osoba nie zaczyna mówić.

Istotne jest również wyróżnienie komunikacji wspomaganej ( z użyciem pomocy w postaci tablic , syntezatorów mowy, komputera) i niewspomaganej (gdy osoba niepełnosprawna samodzielnie ,,produkuje” znaki- manualne, literówka, mruganie oczami na ,,tak” i ,,nie”.

Systemy komunikacji alternatywnej

1.System symboli jednoznacznych ( przedmioty- utożsamiane z daną sytuacją i zapowiadające ją, np. śliniak jako zapowiedź posiłku)

2. Systemy gestów

• Makaton

• Koghamo

• Duński słownik gestów

• Język migowy

• Alfabet palcowy

3. Systemy dotykowe

- Alfabet punktowy do dłoni

• System Braillea

4. Systemy graficzne

• Piktogramy

• P.C.S.- system obrazkowy

• System obrazkowy aladyn

• SIG symbols- zdjęcia i rysunki

• System ruchomych symboli

• Metoda rysunkowa

• System Blissa

• Alfabet literowy, sylabowy, literowo- sylabowy

5. Metody kombinowane

W wyborze metody komunikacyjnej musimy się kierować:

• ogólnym poziomem rozwoju

• rodzajem uszkodzenia mowy lub języka

• zaburzeniami aparatu ruchowego

• zaburzeniami percepcyjnymi lub innymi

• osobowością

• preferencjami osoby , która trenuje mowę z niemówiącym

Dziecko jest gotowe do nauki używania wspomagających sposobów porozumiewania się gdy:

• potrafi uczestniczyć w dialogu

• zna swoją moc sprawczą

• potrafi wybrać jeden spośród dwóch elementów

• potrafi wskazać to, co wybrało

• potrafi adekwatnie i konsekwentnie sygnalizować ,,tak” i ,,nie”

• rozumie symbol

• ma percepcyjne możliwości wystarczające do korzystania z gestów lub symboli graficznych

Piktogramy

Piktogramy należą do graficznych systemów komunikacji . Zasadą konstrukcji znaków tego systemu jest: czarne tło i biała figura. Oprócz tego każdy ze znaków opisany jest literowo w postaci wyrazu określającego treść znaku.

System ten ulegał przez kilka lat przekształceniom i udoskonaleniom. Obecnie zawiera ok. 1000 piktogramów symboli i w takiej postaci jest rozpowszechniany na świecie. Zawiera 26 kategorii pojęciowych . Kierując się znajomością dziecka , jego możliwościami, nauczyciel sam decyduje o etapach wprowadzania poszczególnych kategorii oraz o ilości wprowadzonych słów z danego zakresu pojęciowego .

Użytkownicy systemu Piktogramy

Piktogramy są przeznaczone dla wszystkich osób niemówiących wokalnie w celu ułatwienia im kontaktu i komunikacji z otoczeniem.

Można wyróżnić dwie grupy użytkowników systemu. Kryterium tego podziału jest stopień rozumienia systemu językowego przez osoby niemówiące wokalnie oraz umiejętność tworzenia przez nie i przekazywania wypowiedzi

( komunikacji ).

Jedna grupa użytkowników to osoby rozumiejące mowę wokalną. Identyfikują one struktury dźwiękowe słów z ich treścią i znają zasady tworzenia ze słów wypowiedzi. Druga grupa użytkowników to osoby których rozumienie dźwięków mowy ( identyfikacja treści i formy wyrazów ) jest niewykształcona lub zaburzona. Te osoby muszą się uczyć rozumienia treści mowy i znaków.

Wykorzystując piktogramy w praktyce , dobrze jest rozpocząć pracę od wydzielenia struktur fizycznych w klasie i oznakowania przez piktogramy bądź napisy. Strukturę fizyczną stanowią :

• indywidualne miejsca do pracy oznaczone wizytówkami w postaci zdjęć dzieci oraz piktogramami tzw. pierwszej potrzeby ( ja, toaleta, proszę, dziękuję, przepraszam )

• miejsce w klasie, gdzie dzieci myją i wycierają ręce oraz myją zęby, opisane piktogramami: mydło, ręcznik , pasta i szczoteczka do zębów

• miejsce w klasie, gdzie dzieci układają codziennie swój plan dnia za pomocą piktogramów

• miejsce w klasie , gdzie dzieci ustalają codziennie stan pogody z pomocą piktogramów i obrazków

• miejsce w szatni oznaczone napisem z imieniem dziecka

Stopniowo wprowadzane są kolejne piktogramy symbolizujące przedmioty z otoczenia dzieci .Z piktogramów już poznanych tworzone będą tablice tematyczne lub zeszyty dialogowe . W pracy z dziećmi mówiącymi piktogramy służą organizacji ich zachowania , wyznaczaniu granic struktur fizycznych i przekazywaniu treści zadaniowych .

Bibliografia:

1. A. Smyczek , J. Szwiec ,, Metodyka nauczania alternatywnych sposobów porozumiewania się i techniki posługiwania się symbolami” w ,,Rewalidacja” CMPPP Warszawa 2000r.

2. M. Piszczek red. ,, Metody komunikacji alternatywnej w pracy z osobami niepełnosprawnymi” CMPPP Warszawa 1997r.

3. S. Von Tetzchner, H. Martinsen ,, Wprowadzenie do wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się“ Stowarzyszenie ,,Mówić bez słów” Warszawa 2002r.