Antoni Ruszkowski

Znaczenie okresu napoleońskiego

Brukselskie pola między Waterloo, a Belle Alliance. Godzina 11 przed południem. Sto

czterdzieści tysięcy żołnierzy stojących naprzeciw siebie ruszyło do ataku. Po kilku

godzinach morderczych bojów, armii Wellingtona przyszły na pomoc bratnie oddziały

dowodzone przez pruskiego wojskowego Blüchera. Ruszyły na prawe skrzydło Francuzów

przechylając szalę zwycięstwa na rzecz VII z kolei koalicji.

Tak oto wyglądała klęska Napoleona, jednej z największych postaci w historii. Jego rządy

choć krótkie, trwały około szesnastu lat, odcisnęły olbrzymie piętno na wizerunku Europy i

Świata.

Z czym nam się dzisiaj kojarzy Napoleon? Być może z obrazem Davida przedstawiającego

pierwszego konsula na koniu w przełęczy Świętego Bernarda. Wygląda niczym posąg, wznosi

się nad swoim wojskiem idącym u dołu. Przy nogach wierzchowca widać kamienie z

napisami "Karolus Magnus" i "Hannibal", a obok świeżo położone litery "Bonaparte". Jest to

przedłużenie drzewa genealogicznego wielkich wodzów. Obraz to wizerunek przyszłego

"boga wojny". Napoleon oprócz rozpętywania wojen, o których będzie mowa później,

dokonał wielu innych rzeczy.

Ludność była zmęczona rewolucją, pragnęła spokoju. Tego niestety nie mógł ofiarować

rządzący wewnętrznie skłócony Dyrektoriat. Do kraju zaczęły wracać rzesze emigrantów i

księży. Obawiali się ich zwolennicy utrzymania ustroju republikańskiego. Od 1797 roku przy

użyciu armii zaczęto stosować liczne represje i aresztowania. Dziewiątego listopada 1799

roku lub 18 brumaira roku ósmego, licząc według kalendarza rewolucyjnego, kiedy to młody

jeszcze, bo zaledwie trzydziestoletni ambitny generał francuski Napoleon Bonaparte,

osławiony zwycięstwami na Półwyspie Apenińskim został mianowany dowódcą wojsk w

Paryżu. Jego zadaniem było zgniecenie rzekomego spisku kierowanego przez jakobinów.

Tymczasem postanowił wykorzystać tę znakomitą okazję do przejęcia władzy. Wraz ze

swoim bratem Lucjanem sterroryzował obie izby parlamentu. To był koniec władzy

Dyrektoriatu i jednocześnie początek wielkich zmian zainicjowanych przez pierwszego

konsula. Nastąpiła zmiana ustroju. Konstytucja roku VIII była aktem prawnym który w pełni

określał ramy nowej władzy.

Pragnienie ustabilizowania napiętej sytuacji przyczyniło się do zakończenia konfliktu z

Kościołem. Pozwolono by następca więzionego Piusa VI Pius VII wrócił do Rzymu. Rok

później podpisano konkordat. Pierwszym epokowym dziełem był kodeks cywilny

Napoleona* obowiązujący od 1804 roku. "Promieniował" długo po zejściu ze sceny

politycznej swojego twórcy. Okazał się dziełem trwałym. Dzięki swojej nowoczesności stał

się podstawą demokratycznych ustrojów europejskich. Do dzisiaj jego zasady obowiązują we

Francji (np. podział na departamenty) i w Belgii, a w Polsce były aktualne do 1946 roku.

Najważniejszy ustęp o gwarancji swobody gospodarczej jest fundamentem działania

dzisiejszej gospodarki. Francja stała się państwem o mocarstwowej strukturze kierowanym

centralnie w oparciu o silny aparat policji, również tajnej oraz rozbudowanej administracji. W

tym względzie okres napoleoński daje przykład przyszłym dyktaturom XX wieku. Nie był to

na szczęście wpływ duży.

"Wojna rodzi wojnę". Toteż po podpisaniu traktatu pokojowego z Anglią w Amiens nie było

trudno o następną. Antagonizmy i konflikty gospodarcze nie mogły zostać rozwiązane na

drodze pokojowej. Wkrótce zrodziła się III koalicja, a będzie ich w sumie VII.

Tak, wojna, to z nią się nam dzisiaj kojarzy początek XIX wieku, jak okiem nie sięgnąć cała

Europa była czerwona od krwi. Co leży u jej podstaw? Napoleon postanowił dokonać

"eksportu" rewolucji. W tym celu za wszelką cenę musiał pozbyć się Anglii, największego

wroga.

Nie mógł zrobić tego przy pomocy floty, która została zniszczona pod Trafalgarem w

październiku 1805 roku, więc podjął decyzję o blokadzie kontynentalnej. Dzięki całkowitemu

odizolowaniu od Świata wyspa miała się poddać. Rzeczywiście jej gospodarka podupadła,

ceny zboża wzrosły około trzykrotnie w latach 1772-1812, jednak nie wystarczająco do

całkowitego załamania. Blokada wpłynęła natomiast pozytywnie na gospodarkę francuską.

Zaczęły powoli znikać rzesze bezrobotnych, których zatrudniła armia. Blokada Anglii przez

samą Francję nic by nie dała. Do tego potrzebna była reszta Europy. To właśnie dekret o

blokadzie leży u postaw następnych wojen.

Kampania wschodnia wojsk napoleońskich rozbudziła ducha walki i przedsiębiorczości na

obszarze dawnej Polski i innych państw dążących do niepodległości. Te same wartości

przyczynią się później do licznych powstań już po roku 1815 (helleńskie w Grecji,

dekabrystów w Rosji). Polscy żołnierze którzy przez tyle lat walczyli w Legionach** w

końcu doczekali się wskrzeszenia państwowości polskiej. To dzięki Józefowi Wybickiemu,

jednemu z założycieli Legionów Polska będzie miała w przyszłości swój hymn narodowy -

"Mazurek Dąbrowskiego". Wraz z podpisaniem pokoju w Tylży 7 lipca 1807 roku powstaje

Księstwo Warszawskie. Nadano mu postępową konstytucję***, a rok później wprowadzono

Kodeks Napoleona. Napoleon dawał nadzieję na niepodległość, lecz w rzeczywistości

traktował instrumentalnie narody "wyzwolone". Trudno mu się dziwić, nie miał żadnego

interesu w troszczeniu się o nowych poddanych, sam mawiał "rządy dotrzymują słowa tylko

wtedy, gdy są do tego zmuszone lub gdy jest to dla nich korzystne". Francji podległe księstwo

Warszawskie było potrzebne, miało pełnić funkcję bufora ochronnego, tak samo jak liczne

księstwa w których rządziła "dynastia" Bonaparte. Chroniły Francję przed rywalami na

kontynencie czyli Austrią i Rosją. Ponadto dostarczały surowców i rekrutów.

Powstanie Księstwa Warszawskiego pozwoliło na odbudowę kultury i oświaty. Powstała Izba

Edukacyjna nawiązująca do KEN-u. Budowano nowe szkoły elementarne na wsi i średnie w

miastach oraz lekarskie i prawnicze. Ponadto spolszczono Akademię Krakowską i

wprowadzono język ojczysty do nauczania. Rozwijała się zarówno nauka jak i kultura, z

niemałym wpływem kultury francuskiej. Styl empire (cesarstwo) uwidaczniający się w

malarstwie, architekturze, meblarstwie i ubiorach znalazł odbicie na ziemiach polskich w

stylu Księstwa Warszawskiego (był często krytykowany przez narodowych pisarzy w

późniejszym okresie).

Okres napoleoński doprowadził do hegemonii Francji w Europie. Zmiany na mapie były

znaczące. Anektowano Belgię, ziemie nadreńskie i część Półwyspu Apenińskiego (min.

Państwo Kościelne w 1809 roku). Napoleon zadbał również o bezpieczeństwo swego kraju

otaczając go zależnymi państewkami, tak zwanymi republikami siostrzanymi. Należały do

nich Holandia, Związek Reński, tu należy nadmienić że jego utworzenie 12 lipca 1806 roku

zakończyło istnienie I Rzeszy Niemieckiej, Księstwo Warszawskie, państwa na Półwyspie

Apenińskim (min. Królestwo Włoch w której królem był Napoleon), Hiszpania, Szwajcaria

oraz Dania z Norwegią które wytrwale trzymały się u boku Napoleona. Warto wspomnieć, że

Francja w szczytowym okresie zajmowała powierzchnię 759 tysięcy kilometrów

kwadratowych. Po roku 1812 kiedy wszystko wracało do "normy" nastąpiły następne

przetasowania granic.

Tym razem maksyma Napoleona o "dotrzymywaniu słowa" obróciła się przeciwko Francji.

Kolos zaczął tracić równowagę. Wraz z wycofywaniem wojsk kolejne państwa odłączały się.

Księstwo Warszawskie znalazło się we władaniu Rosji, której wojska zmierzały w kierunku

Paryża, Szwecja została pozbawiona Finlandii na rzecz Rosji i Pomorza Zachodniego z

Rugią, zagarniętego przez Prusy, otrzymała w zamian Norwegię odebraną Danii. Od południa

z kierunku hiszpańskiego i włoskiego zmierzali Anglicy i Austriacy. Imperium Napoleona

padło. Francja rozporządzeniem pierwszego pokoju paryskiego zyskała granice z początku

1792 roku. Po "stu dniach" granice te zmieniły się na obowiązujące z 1790 roku. Rządy

wzięła w swoje ręce dynastia Burbonów. Jednak Francja mimo przegranej nie straciła statusu

mocarstwa. Obawiano się że jej osłabienie wpłynie na wzmocnienie pozycji Anglii.

Na większości podporządkowanych obszarów oraz oczywiście samej Francji wprowadzono

liczne zmiany polityczne, gospodarcze i kulturowe. Nadawano Kodeks Cywilny i konstytucje

opierające się na silnej władzy wykonawczej. Wprowadzono równość wobec prawa,

umożliwiło to awans społeczny w wojsku, administracji bądź w wolnych zawodach ludziom z

klas niższych. Zniesiono poddaństwo osobiste chłopów i ograniczono wpływy Kościoła.

Nowa administracja była oparta na wzorach francuskich - centralizacja władzy. Obok państw

anektowanych bądź zależnych, reformy musieli przeprowadzić przeciwnicy Napoleona ze

względu na swoją złą sytuację, wynikającą z prowadzenia wojny. Tak było w przypadku Prus.

Dokonano przemian w rolnictwie znosząc poddaństwo osobiste dekretem z 1807 roku,

ułatwiono handel ziemią. Inne zmiany dotyczyły administracji i armii. Klęski na frontach

uwidoczniły wadę pruskiego wojska. Często, wypracowane szyki piechoty nie dawały sobie

rady z tyralierą przeciwnika walczącą na bagnety. Służba wojskowa była obowiązkowa. Nie

była jednak tak straszna dla żołnierzy jak kilka lat wcześniej. Zniesiono kary fizyczne i

ułatwiono awans na wyższe stanowiska.

"Potomność powinna sądzić ludzi i rządy tylko w świetle ich czasów i okoliczności, w

których przyszło im żyć" Trudno jest tego dokonać biorąc pod uwagę fakt, że żyjemy 183 lata

po zakończeniu epoki napoleońskiej. Napoleonowi wciąż towarzyszy legenda, która

przypomina nam tamte czasy, odmienioną Europę nie podobną do tej sprzed rewolucji. Został

zburzony ład i porządek. Dokonano wielkich zmian i transformacji. Ich cena była bardzo

wysoka. Kosztowały Europę 3 miliony istnień ludzkich. Ręce Napoleona spływały krwią, ale

czy reszta władców była inna? Wojny były i będą. Za każde reformy ponosi się ofiary, ta była

ogromna, lecz nie poszła na marne. Przyczyniła się do rozwoju naszego Świata.

PRZYPISY

* Kodeks Cywilny Napoleona - wprowadzał wolność osobistą i sumienia, równość obywateli

wobec prawa, nienaruszalność własności prywatnej, gwarancję swobody gospodarczej i

świecki charakter małżeństwa.

**Legiony - oddziały polskie walczące w 1797-1807 roku u boku wojsk francuskich.

Utworzone z 8 tyś. Rekrutów, którzy posłużyli do umocnienia pozycji francuskich we

Włoszech. Współzałożycielami była Agencja i Jan Henryk Dąbrowski. Później walczyły z

zaborcami Polski. Wykształcona i doświadczona kadra z Legionów posłużyła do budowy

wojska Księstwa Warszawskiego.

***Konstytucja Księstwa Warszawskiego - łączyła Księstwo unią personalną z Królestwem

Saksonii, znosiła niewolę osobistą chłopów, równała wszystkich w prawach, wprowadzała

sądownictwo powszechne, dopuszczała do życia politycznego osoby na podstawie cenzusu

majątkowego i zasług oraz wprowadzała podział księstwa na departamenty

Bibliografia:

"Historia 1789-1871 Podręcznik do szkół średnich" Anna Radziwił, Wojciech Roszkowski

"Historia 2 Dzieje Nowożytne Podęcznik" Katarzyna Zielińska Tadeusz Cegielski

"Historia Europy" praca zbiorowa, wyd. Ossolineum

"Encyklopedia szkolna PWN Historia"

"Historia w szkole średniej - Repetytorium" Andrzej Leszek Szcześniak