Informatyka w gospodarstwie rolniczym

Dzięki uprzejmości autora Pana Prof. dr hab. Andrzeja Bernackiego publikujemy pełny tekst referatu wygłoszonego w ramach konferencji „Nowoczesne techniki informacyjne w nauce, edukacji i doradztwie dla wsi i rolnictwa”, 16-18.09.2004, Brwinów – Warszawa.



Prof. dr hab. Andrzej Bernacki

Katedra Rachunkowości i Bankowości

Informatycznej PJWSTK w Warszawie


Motto: „Bezcennym narzędziem w kierowaniu

gospodarstwem jest rachunkowość.”

Profesor

Stefan Moszczeński (1947)


Informatyka w gospodarstwie rolniczym



Wprowadzenie

Rozwój całego świata odbywa się w ramach cywilizacji nazywanych również falami przemian. W dalekiej przeszłości rozwinięte kraje świata przeżyły pierwsza falę. Była nią rewolucja agrarna. Synonimem tej rewolucji była motyka. Fala ta trwała tysiące lat. Kolejna druga fala, to rewolucja przemysłowa, trwała około 300 lat. Symbolizowała ją maszyna parowa.

Obecnie jesteśmy światkami początkowego okresu rozwoju trzeciej fali. Fala ta charakteryzuje się wykorzystywaniem wiedzy, informacji oraz komunikacji. Nowa cywilizacja wg Tofflerów, amerykańskich futurologów charakteryzuje się wykorzystaniem głównie wiedzy. Istotą nowej cywilizacji jest kapitał intelektualny. Narzędziami nowej fali są szeroko rozumiane mikroprocesory, komputery oraz Internet. Trudno obecnie wymienić zakres wykorzystywania tych narzędzi a szczególnie do końca nieokreślone możliwości ich zastosowania w przyszłości.

Zakres wykorzystywania nowoczesnej techniki komputerowej jest w Polsce rozpowszechniany. Nie zawsze jednak w dostatecznym zakresie szczególnie w rolnictwie. Mikroprocesory są wykorzystywane do wspomagania procesów technologicznych np. do nawadniania, dawkowania nawozów mineralnych i pasz dla zwierząt, kontroli klimatu w szklarniach itp. O zakresie wykorzystywania mikroprocesorów w dużej mierze decydują firmy produkujące maszyny i inne urządzenia. Fabryki walcząc o klienta usprawniają maszyny i urządzenia wykorzystując do tego celu najnowsze technologie informatyczne. Wykorzystywanie komputerów i Internetu w gospodarstwach rolniczych jest zdecydowanie mniejsze. Z przeprowadzonych badań dowiadujemy się, że w 2003 r jedynie 18,18% gospodarstw rolniczych posiadało komputery a 8,54%1 korzystało z Internetu. Internet powinien być wykorzystywany do wszelkiego rodzaju kontaktów oraz rozmów handlowych i wyszukiwania odbiorców i dostawców. Negocjowanie cen zakupu i zbytu produktów rolniczych. Powinien również służyć do poszukiwania informacji oraz poszarzania własnej wiedzy.

Szczególnie interesujący jest fakt, że duża liczba gospodarstw rolniczych wyraża zainteresowanie posiadaniem internetu tj. 40,36% a jedynie 24,70% jest zainteresowana zakupem komputera. Zagadnienie to nie wymaga komentarza. Jest jednak dużym wyzwaniem dla doradców i współpracujących specjalistów z gospodarstwami rolniczymi. W tym celu należy również wykorzystać zainteresowanie dzieci nowoczesną techniką informatyczną w Polsce. Z badań wynika, że dzieci są bardzo zainteresowane komputerami a równocześnie należy podkreślić, że są one przyszłością społeczeństwa informatycznego


1. Trochę historii

Wykorzystanie informacji w gospodarstwie rolniczym jest głęboko zakorzenione w historii rolnictwa. Bardzo ostrożnie stawiam pytanie czy rachunkowość w rolnictwie nie była wcześniej wykorzystywana niż w handlu od którego przyjęła swoją nazwę. Rolnicy, nadzorcy robotników nazywani karbowymi nacinali na laskach, kijach karby, które pozwalały zliczyć wozy zwiezionych ziemiopłodów, zbóż, okopowych itp. Czynili tak w okresie, w którym umiejętność czytania i pisania nie była powszechna. Stąd ich nazwa karbowi. Profesor Moszczeński (1947) stwierdza, że takie laski znajdowały się jeszcze przed wojną w Muzeum Rolnictwa w Dzydzach na Pomorzu. Po wojnie już tych lasek nie było. Obecnie takie laski znajdują się w Muzeum Rolnictwa w Szlezwiku-Holsztynie, RFN.

Pierwsze wzmianki dotyczące rachunkowości gospodarstw rolniczych w Polsce sięgają 1907 roku. W roku tym światły rolnik Kopecki Jan na zebraniu Kółek Rolniczych w Wyrzkowie koło Poznania w swym referacie postawił pytanie: „Dlaczego i jak powinien gospodarz rachować?”. Uzasadniał potrzebę prowadzenia ewidencji księgowej. Stwierdził on między innymi, że:

Minęło już prawie 100 lat i mimo różnych prób gospodarstwa rolnicze w Polsce nadal nie mają obowiązku ani też z własnej inicjatywy nie prowadzą rachunkowości. Prowadzone są różne próby wykorzystywania notatników danych księgowych przez poszczególnych rolników samodzielnie lub przy współudziale doradców rolniczych.

W roku 1926 wprowadzona została rachunkowość laurowska. Rachunkowość ta opracowana została przez profesora Laura, Profesora Politechniki w Zurychu oraz Przewodniczącego Związku Chłopów Szwajcarskich. Opracowana książka rachunkowa przywieziona została do Polski w 1926 roku przez inż. J. Cużytka odbywającego praktykę w Szwajcarii. Książka ta prowadzona była również w okresie okupacji. Dane z rachunkowości nie były udostępniane okupantowi. Ten rodzaj rachunkowości jest nadal prowadzony przez zainteresowanych rolników. Obecnie książkę tę prowadzi Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (IERiGŻ). Prowadzenie tej książki jest dobrowolne. Nawyk jej prowadzenia jest przenoszony na kolejne pokolenia właścicieli gospodarstw. Liczba korzystających z niej gospodarstw w najkorzystniejszych latach osiągnęła ponad 3 tys.. Na podstawie przeprowadzonych badań [A. Bernacki 1982 r.] gospodarstwa rachunkowiczów uzyskiwały w badanych latach 1958/59 – 1978/79 w porównaniu z ogółem gospodarstw rolniczych w Polsce, wyższe roczne wyniki produkcyjne i finansowe, średnio o 33.3%. w całym badanym okresie. Maksymalna średnia wyższych dochodów produkcyjnych i finansowych wynosiła nawet 41% a minimalna 22% w badanym dwudziestoleciu.

Zunifikowany System Rachunkowości w gospodarstwach rolniczych (ZSRGR) wprowadzony został w 1996 roku również przez IERGŻ. Zobowiązani do jego prowadzenia są młodzi rolnicy korzystający z preferencyjnych kredytów. W opinii rolników przydatność ZSRGR była mała a uzyskiwane wyniki mało czytelne. Rachunkowość ta nie jest korzystna dla promowania i prowadzenia jej w rolnictwie. Niestety zniechęciła ona rolników do ewidencji księgowej ze względu na brak jej przejrzystości, jasności definicji oraz braku oczekiwanej przez rolników informacji.

FADN (Farm Accountancy Data Network) jest to wprowadzona w Polsce rachunkowość dla celów statystycznych. Obowiązek jej prowadzenia wynika z przystąpienia Polski do UE. W ramach tego systemu tworzona jest sieć zbierania danych rachunkowych dotyczących uzyskiwanych dochodów z działalności gospodarstw rolniczych w UE.

W latach dziewięćdziesiątych przygotowany został program komputerowy „Rolin 2000” oraz „Rolin Analiza 2000”. Ostateczna wersja przygotowanego programu rachunkowości została upowszechniona łącznie z programem komputerowym2 w rolnictwie. Dane opracowane w ramach tego programu zostały opublikowane i są cytowane w tym opracowaniu. Obecnie w wyniku zmodyfikowania Ustawy o Rachunkowości i przyjęciu Międzynarodowego Standardu Rachunkowości „Rolnictwo 41” przygotowywany jest program rachunkowości „Rolin 2004”. Program ten będzie uwzględniał obowiązujące przepisy i terminologię przyjętą w MSR „Rolnictwo 41”.


2. Bieżące wymagania w zakresie informatyki.

Zasadność wprowadzania informatyki w gospodarstwach rolniczych ma związek z budową nowej cywilizacji opartej o wiedzę. Wiedza i zainteresowanie się nią ma związek z wykorzystaniem zasobów intelektualnych człowieka w gospodarce.

Prekursorami istotności i zainteresowania się kapitałem intelektualnym w działalności gospodarczej człowieka byli: Profesorowie Uniwersytetu w Chicago, Laureaci nagrody Nobla Theodore W. Schultz oraz Gary S. Becker. W Polsce na jakość wykonywanej pracy zwracał dużą uwagę profesor Tadeusz Kotarbiński. Jakość wykonywanej pracy była zawsze dostrzegana, ale nie z takim zainteresowaniem jak obecnie.

Znany amerykański doradca, nie ekonomista S. Covey wyróżnia trzy podstawowe grupy zasobów w przedsiębiorstwach i organizacjach. Są nimi zasoby rzeczowe, finansowe oraz zasoby ludzkie (kapitał intelektualny). Rys. 1.






Rys. 1. Czynniki produkcji według S. Covey’a




Źródło: Opracowanie własne, na podstawie Covey S. R


Covey uznaje zasoby ludzkie jako jeden z decydujących czynników produkcji przesądzający o wykorzystaniu rzeczowych i finansowych zasobów. Podkreślenia wymaga fakt, że w rewolucji przemysłowej jako podstawowe zasoby decydujące o wynikach produkcyjnych i finansowych były wymienione już wcześniej zasoby rzeczowe i finansowe. Podkreślenia wymaga również fakt, że zasoby materialne i rzeczowe są zasobami występującymi w ograniczeniu.

Natomiast aktywa niematerialne (intelektualne) cechują się nieograniczoną możliwością ich wielokrotnego wykorzystania. Są one aktywami kreowania nowych wartości. Stwierdzić należy również, że mogą być one wykorzystane symultanicznie. Są to naturalne zasoby produkcyjne. Trudno jest jednak porównywać możliwości intelektualne z naturalnymi warunkami produkcji rolniczej i wykorzystaniem użytków rolnych. Ale zarówno człowiek jak i użytki rolne posiadają wspólną cechę. Ich wspólną cechą jest natura. Podobnie użytki rolnicze racjonalnie wykorzystywane poprawiają swoje produkcyjne możliwości. I odwrotnie nie użytkowane racjonalnie stają się nieużytkami.

Informacja i wspierająca ją informatyka jest bardzo istotnym narzędziem zarządzania. Sprawny menadżer może i powinien korzystać z informacji pochodzących z zewnątrz i z wewnętrznych zasobów liczbowych gospodarstwa lub przedsiębiorstwa. Źródłem informacji wewnętrznych powinna być niedoceniana obecnie rachunkowość. Na podstawie informacji zewnętrznych i wewnętrznych oraz przy wykorzystaniu informatyki powinny być podejmowane bieżące i perspektywiczne decyzje. Zadaniem menadżera, zarządcy jest dostarczanie produktów dobrych, wytwarzanych po możliwie najniższych kosztach, stała ich dostępność w możliwie dużych partiach. W tym zakresie istotne jest organizowanie się rolników w grupy producenckie. Umożliwią one producentom rolniczym przygotowanie dużych partii jednolitego i dobrego produktu. Wówczas rolnicy będą partnerami odbiorców ich produktów. W tym celu sprawnego funkcjonowania grup producenckich niezbędne jest prowadzenie rachunkowości.

Polska jest jednym z niewielu krajów europejskich, w którym gospodarstwa rodzinne nie prowadzą rachunkowości dla celów podatkowych. MSR „Rolnictwo 41” obowiązuje również on i Polskę od 1 stycznia 2003 roku. Opracowanie teoretycznych podstaw rachunkowości oraz przygotowanie programów komputerowych w rolnictwie wymagać będzie uściślenia definicji zgodnych z ustawą o rachunkowości oraz uwzględnienia MSR „Rolnictwo 41”.

W Polsce gospodarstw rodzinnych o powierzchni powyżej 1 ha istnieje 19523 tys. Gospodarstwa te opodatkowane są na podstawie podatku rolnego. W ogólnej liczbie gospodarstw rodzinnych powyżej 10 ha istnieje około 320 tys. gospodarstw tj. 16,4%. Są to gospodarstwa, które powinny być objęte obowiązkiem prowadzenia rachunkowości dla celów podatkowych. Wybrani rolnicy z tej grupy powinni również prowadzić rachunkowość zarządczą.


3. Przydatność informatyki w zarządzaniu

Prowadzenie rachunkowości dla celów podatkowych wymaga rozwiązania wielu problemów. Są to problemy natury teoretycznej i praktycznej. Nowoczesne techniki informatyczne pozwalają na przygotowanie programów zarówno dla rachunkowości podatkowej jak i zarządczej. Do chwili obecnej komputery w rachunkowości wykorzystywane są jedynie w celu zastępowania pracy księgowego. Możliwości wykorzystania komputerów dla celów analizy i zarządzania są wykorzystywane zbyt rzadko. Dotychczas nie ma dobrych rozwiązań wykorzystywania technik komputerowych do wszelkiego rodzaju analiz ekonomicznych, umożliwiających podejmowanie trafnych decyzji. Na tej podstawie należy stwierdzić, że istnieje potrzeba przygotowania dwóch programów komputerowych. Pierwszy program powinien być przygotowany dla celów prowadzenia rachunkowości podatkowej. Drugi natomiast program powinien być przygotowany dla wybranych i zainteresowanych rolników i dotyczyć rachunkowości zarządczej. Program ten powinien umożliwiać nie tylko uzyskiwanie danych dotyczących wartości majątku jak i rachunku wyników, ale również pozyskiwać informacje dotyczące kosztów i przychodów dla uzyskiwanych produktów towarowych.

W Standardzie dotyczącym rolnictwa szczególnie zainteresowano się prezentacją w sprawozdaniach finansowych aktywów biologicznych, gruntów rolnych, produkcji rolniczej oraz dotacji państwowych. Znaczna część MSR „41 Rolnictwo” poświęcona jest sposobowi ewidencjonowania i wyceny aktywów biologicznych. Poprzez aktywa biologiczne rozumiemy zbiorowość zwierząt i roślin uprawnych w gospodarstwie rolniczym. Działalność rolnicza jest sektorem produkcji, w którym zastosowanie rachunkowości tradycyjnej polegającej na ewidencji według kosztu historycznego może być utrudnione. Trudności te wynikają z cech aktywów biologicznych związanych z ciągłą ich przemianą biologiczną: wzrost, umniejszenie, prokreacja. Międzynarodowy Standard „41 Rolnictwo” zaleca wycenę produktów rolniczych zebranych lub pozyskanych z aktywów biologicznych według wartości godziwej, pomniejszonej o szacunkowe koszty związane ze sprzedażą. Wartość godziwa jest to kwota, za którą w warunkach rynkowych składnik aktywów biologicznych może być wymieniony, a zobowiązanie zaspokojone, pomiędzy zainteresowanymi stronami. Ustawa o rachunkowości art. 34 dopuszcza stosowanie innej metody wyceny produkcji w toku niż koszt jej wytworzenia w przypadku działalności rolniczej. Wynik finansowy gospodarstwa rolniczego na koniec okresu obrachunkowego powinien być skorygowany o zmiany wartości godziwej powstałych na skutek przemian fizycznych i zmian cen rynkowych produktów rolniczych. Nie później niż na dzień bilansowy powinno się także dokonywać ustalenia stanu zakupionych materiałów i towarów i ich wyceny oraz dokonywać korekty kosztów wartości tego stanu. MSR „Rolnictwo 41” zaleca podział aktywów biologicznych na aktywa biologiczne konsumpcyjne i produkcyjne oraz na aktywa dojrzałe i niedojrzałe. Aktywa konsumpcyjne są to takie, które pozyskuje się jako produkty rolnicze bądź sprzedaje się je jako aktywa biologiczne np. inwentarz przeznaczony na rzeź. Natomiast aktywa produkcyjne są to np. inwentarz żywy utrzymywany w celu produkcji mleka. Wzory sprawozdań finansowych załączonych do Ustawy o rachunkowości nie uwzględniły specyfiki działalności rolniczej. W tym celu powinny być wydane dodatkowe uściślające zasady prowadzenia rachunkowości dla gospodarstw rolniczych. Podobnie jak w przypadku banków i ubezpieczycieli.

Do tej pory większość rolników podejmuje decyzje korzystając z rad swoich ojców, sąsiadów oraz doradców. Rolnik prowadzący gospodarstwo towarowe podlega tym samym ograniczeniom i czynnikom rynkowym jak pozostałe podmioty gospodarcze. Konieczność zdobywania przewagi konkurencyjnej na rynku zmusi rolników do zwiększania wydajności i poprawy efektywności ich gospodarstw w Unii Europejskiej. Rolnicy powinni wykazywać się większą aktywnością w zdobywaniu informacji oraz umiejętności niezbędnych przy podejmowaniu racjonalnych decyzji. Prawidłowe decyzje powinny być podejmowane na podstawie rachunkowości oraz przeprowadzanych kalkulacji pozaksięgowych. Większą uwagę należy zwrócić na zarządzanie gospodarstwem rolniczym jako całością.

Reasumując należy stwierdzić, że sprawne zarządzanie ma na celu podejmowanie decyzji dotyczących wykorzystania posiadanych zasobów rzeczowych, finansowych i kapitału ludzkiego. Rachunkowość zarządcza poza obliczeniem wyniku finansowego ma również dostarczyć informacje na temat efektywności i racjonalności prowadzonej działalności gospodarczej. Dane rachunkowości zarządczej ułatwiają podejmowanie decyzji dotyczących struktury prowadzonej produkcji i jej efektywności. Osoba zarządzająca przy wykorzystaniu rachunkowości zarządczej ma możliwość podejmowania decyzji racjonalizujących przebieg procesów produkcji. Z przytoczonych danych wynika, że rachunkowość zarządcza w sposób jednoznaczny ukierunkowana jest na efektywność działalności gospodarstwa.

Uzasadniając rozważania teoretyczne przedstawiamy w tabeli 1 dane dotyczące badanych gospodarstw korzystających z rachunkowości zarządczej „ROLIN 2000” i „ROLIN ANALIZA 2000”. Wymienione warianty rachunkowości przetestowane zostały w gospodarstwach nadzorowanych przez doradców z pięciu ODR-ów Polski Centralnej. Rachunkowość skomputeryzowana prowadzona była w grupie 31 gospodarstw ogólno rolniczych. Do analizy przyjęto jedynie gospodarstwa obszarowo większe, prowadzące rachunkowość przez okres 1 roku. Średni obszar użytków rolnych badanych gospodarstw wynosił ponad 25 ha. Po przeprowadzeniu zamknięć rocznych w omawianych gospodarstwach przystąpiono do analizy. Dokonano podziału gospodarstw według poziomu uzyskanego dochodu rolniczego na 1ha/UR. Gospodarstwa podzielono na, trzy grupy pierwsza grupa 25 % uzyskała niski poziom dochodu rolniczego ( 7 gospodarstw). Druga grupa 50% uzyskała średni poziom dochodu rolniczego ( 16 gospodarstw). Ostatnia grupa, 25% uzyskała wysoki poziom dochodu rolniczego ( 8 gospodarstw).

W ten sposób wydzielone trzy grupy gospodarstw umożliwiały analizę każdego badanego gospodarstwa na tle wydzielonych grup. Każdy rolnik uzyskał informacje o swoim gospodarstwie i mógł porównać potencjał produkcyjny i wyniki swojego gospodarstwa na tle badanych grup. W tabeli 1 w kolumnie ostatniej, przedstawiono gospodarstwo, które uzyskało najniższy dochód rolniczy w badanym roku.


Tabela 1. Potencjał produkcyjny badanych gospodarstw

Lp.

Wyszczególnienie

Poziom dochodu rolniczego [ha]

Analizowane gospodarstwo

Niski

Średni

Wysoki

1.

Liczba gospodarstw

7

16

8

1

2.

Obszar użytków rolnych [ha]

28,77

28,57

21,70

21,86

3.

Udział trwałych użytków [UZ]

10,10

15,50

14,00

12,40

4.

Wskaźnik bonitacji gleb

1,61

1,68

1,74

1,57

5.

Osób pełnosprawnych w gosp.

3,5

3,4

3,0

3,3

Źródło: Bernacki A. Wasilewski M. Wyniki produkcyjne i ekonomiczne gospodarstw rodzinnych prowadzących skomputeryzowaną rachunkowość ROLIN 2000; Postępy Nauk Rolniczych nr 4/95



Na podstawie danych zawartych w tabeli 1 stwierdzamy, że wszystkie badane gospodarstwa posiadały podobny potencjał produkcyjny. Potencjał ten dotyczy obszaru użytków rolnych, procentowego udziału trwałych użytków zielonych, wskaźnika bonitacji gleb oraz liczby osób pełnosprawnych.

W tabeli 2 przedstawiono poziom środków trwałych oraz wartość zużytych środków obrotowych i usług produkcyjnych z zakupu dla badanych grup gospodarstw.


Tabela 2. Poziom środków trwałych i zużycie środków obrotowych badanych gospodarstw

Lp.

Wyszczególnienie

Poziom dochodu rolniczego gospodarstw

Analizowane gospodarstwo

niski

średni

wysoki

1.

Liczba gospodarstw

7

16

8

1

2.

Wartość środków trwałych [tys. zł/ha UR]

30281

100,0

25920

86.00

54557

180,01

23262

76,82

3.

Wartość zużytych środków obrotowych z zakupu i własnych ogółem[ tys. zł/ha UR]

6478

100,0

7324

113,05

13388

206,67

5712

88,17

Źródło: jak w tabeli 1.

Jak wynika z danych z tabeli 2 przyjęto dla gospodarstw o niskim dochodzie rolniczym wartość 100%. W ten sposób na podstawie danych z tabeli 2 przekonywujemy się o spadku lub wzroście wartości posiadanych środków trwałych i przyroście wartości zużytych środków obrotowych. Szczególnie interesujące są dane gospodarstw o wysokim poziomie uzyskanego dochodu rolniczego.

Tabela 3. Wyniki produkcyjne i finansowe badanych gospodarstw rodzinnych

Lp.

Wyszczególnienie

Poziom dochodu rolniczego gospodarstw

Analizowane gospodarstwo

niski

średni

wysoki

1.

Liczba gospodarstw

7

16

8

1

2.

Produkcja końcowa netto [tys. zł/ha UR]

3109

100,0

6252

201,1

11295

363,3

3087

99,2

3.

Koszty zmienne

[tys. zł/ha UR]

5968

100,0

6289

105,4

11611

194,6

5701

95,5

4.

Koszty stałe [tys. zł/ha UR}

979

100,0

1091

111,4

729

74,5

1312

134,0

5.

Dochód rolniczy[tys. zł/ha UR]

3041

100,0

5833

191,8

12847

422,5

2050

67,4

Źródło: Źródło: jak w tabeli 1.


Uzyskane wyniki prezentowane w tabeli 3 różnicowały badane grupy gospodarstw. W tej tabeli obliczono również procentowe zmiany, przyjmując, grupę gospodarstw o najniższym dochodzie rolniczym za 100%. Wskaźniki pozostałych dwóch grup gospodarstw relatywnie wzrastały. Uwagę zwraca wskaźnik wartości zużytych środków obrotowych własnych i zakupu. Dla trzeciej grupy badanych gospodarstw wzrósł on ponad dwukrotnie a dochód rolniczy wzrósł ponad czterokrotnie (422,5%). Są to interesujące dane dotyczące efektywności zużytych środków obrotowych.

Reasumując należy stwierdzić, że prowadzenie rachunkowości zarządczej pozwala racjonalizować uzyskane wyniki. Poszczególni rolnicy w badanych grupach po uzyskaniu wyników rachunkowości zarządczej mogli racjonalizować swoją działalności w zakresie podejmowanych decyzji.


4. Zakończenie

Zasadność wprowadzania rachunkowości podatkowej w gospodarstwach rodzinnych w Polsce: wynika z potrzeby ujednolicenia obowiązków podatkowych dla wszystkich podmiotów gospodarczych w Polsce. Wskazane jest przygotowanie i wprowadzanie rachunkowości zarządczej dla celu podejmowania decyzji produkcyjnych i finansowych. Na podstawie przeprowadzonej analizy można wyciągnąć następujące wnioski, że wprowadzenie rachunkowości w gospodarstwach rolniczych winno objąć około od 10% do 15% gospodarstw obszarowo większych uzyskujących wyższe dochody. Wprowadzenie rachunkowości podatkowej jak i zarządczej jest warunkiem racjonalizacji działalności produkcyjnej i finansowej gospodarstw rolniczych.


Wykorzystana literatura

Bernacki A. (1982) Efektywność różnych poziomów koncentracji środków produkcji w gospodarstwach indywidualnych. Wyd. SGGW Warszawa.

Bernacki A. Red. (1991) Komputer w Gospodarstwie rodzinnym. Konferencja naukowa KEiOGR. Materiały pokonferencyjne 17-18 września. Wyd. SGGW.

Bernacki A. (2000) Uwarunkowania historyczne oraz ograniczenia wprowadzenia rachunkowości w gospodarstwach rolniczych w Polsce. Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, tom 1 (57) Warszawa.

Bernacki A. (2001) Międzynarodowy Standard Rachunkowości 41 „ Rolnictwo” Monitor rachunkowości i finansów” numer 10(33).

Bernacki A. (2003) „ Wartość firmy a kapitał intelektualny” Monitor Rachunkowości i Finansów” numer 10(55), Warszawa.

Covey R. S.” (2001)Siedem nawyków skutecznego działania” Wyd. Bertelsmann Media Sp z o.o. Warszawa.

Kopecki J.(1907), Dlaczego i jak powinien gospodarz rachować? Wydawnictwo Patronatu Kółek Rolniczych TOM XXV.

Jarugowa A., Fijałkowska J. (2002). „Rachunkowość i zarządzanie kapitałem intelektualnym” Koncepcja i praktyka ODDK, Gdańsk.

Toffler A.H. (2001) „ Budowa nowej cywilizacji” Zysk i s-ka, Poznań.




1 Źródło: Czapiński J., Panka T., Red. Diagnoza Społeczna 2003 Warunki i jakość życia Polaków Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania Warszawa 2004



2 Bernacki A.(1998) Rejestr zdarzeń gospodarczych, Plan kont oraz Bernacki A., Józwiak M. Wydawnictwo Fundacja Rozwój SGGW(1998)        .Był to zbiór broszur łącznie z dyskietką możliwy do zakupu w Wydawnictwie oraz w Katedrze Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych SGGW

3 Rocznik statystyczny GUS Warszawa 2003 str. 370


Wyszukiwarka