7

Rozmieszczenie upraw na kuli ziemskiej:

Uprawa pszenicy:

• pszenica – jak wszystkie zboża należy do rodziny traw, jest uprawiana już od około 6000 lat,

• uprawy pszenicy zajmują około 15% gruntów ornych

• warunki sprzyjające uprawie pszenicy – żyzne gleby, tereny równinne, obszary niezbyt wilgotne i gorące (uprawia się ja głównie w strefie klimatycznej umiarkowanej ciepłej i podzwrotnikowej)

Największe rejony upraw – uprawy pszenicy zajmuja największe obszary w Eurazji i Ameryce Północnej. Na innych kontynentach są mniej rozpowszechnione.

• Europa – strefa lasów liściastych Europy zachodniej, strefa stepu Europy wschodniej, Nizina Francuska, Nizina Padańska, Nizina Węgierska, Nizina Rumuńska, Wyżyna Bawarska, Nizina Śląska, Ukraina Powołże w Rosji.

• Azja – Pogórze Kazachskie, Pendżab w Indiach i Pakistanie, Nizina Mandżurska, Półwysep Azji Mniejszej, Nizina Chińska, zachodnia część Niziny Gangesu,

• Australia – południowo-wschodnia część kontynentu

• Ameryka Północna – strefa prerii na granicy USA i Kanady, w USA stany Kansas, Nebraska, Iowa, Dakota Północna, Dakota Południowa, Montana, Minnesota,

• Ameryka Południowa – Pampa i Nizina La Platy w Argentynie, Urugwaj i południowo-wschodnia Brazylia,

• Afryka – Maroko, Algieria, Tunezja, delta Nilu oraz Kraj Przylądkowy w RPA

Wszystkie wymienione wyżej obszary charakteryzują się dobrymi glebami (czarnoziemy stepowe, gleby brunatne, gleby cynamonowe, mady), znaczną wilgotnością podłoża w fazie wstępnej wegetacji pszenicy oraz dużym nasłonecznieniem w fazie jej dojrzewania i zbiorów. Poza tym pszenicę uprawia się w wielu mniejszych rejonach (np. W. Brytania, Irlandia, Dania, Szwecja, Irak, Iran. Meksyk), w których pozostaje zbożem o dużym znaczeniu alimentacyjnym i paszowym.

Zbiory pszenicy w świecie

• 500 – 600 mln ton rocznie ( w 1998 roku 590 mln ton, co stanowiło około 29% zbiorów zbóż)

Głowni producenci pszenicy:

• Chiny – 20,1% produkcji światowej

• Indie – 11,.3%

• USA – 11,3%

• Rosja – 7,2%

• .......

• Polska 1.3%

Plony pszenicy:

• 26,4 q/ha w roku 1998

• zróżnicowanie plonów:

w zależności od stopnia intensywności gospodarki rolnej, np. Holandia 81,0 q/ha, W. Brytania 79,7 q/ha, Francja 76,0 q/ha, Rosja 11,4 q/ha, USA 29,1 q/ha, Australia 19,1

w zależności od warunków klimatycznych, np. Iran 15,9 q/ha, Kazachstan 5,2 q/ha

Eksport pszenicy:

• około 20% zborów pszenicy bierze udział w światowym eksporcie

• najwięksi eksporterzy

USA – około 30% światowego eksportu

Kanada – około 20 %

Francja – około 15%

Australia, Argentyna

• w krajach eksportujących pszenicę jej produkcja na 1 mieszkańca jest przynajmniej dwa razy większa od średniej światowej (100,o kg), a w Australii wyniosła aż 1 168 kg

Zielona Rewolucja – pojęcie związane z uprawą pszenicy. W latach 50-tych XX wieku Norman Borlequa wyhodował karłowatą odmianę pszenicy, dającą plony 60-90 q/ha. Wprowadzenie jej do upraw miało pomóc rozwiązać problem głodu na świecie. Nie przyniosło jednak oczekiwanych rezultatów (Meksyk, Indie, Pakistan). Ubogiej ludności rolniczej nie było stać na zakup ziarna. Narastało rozwarstwienie społeczne wsi, w Indiach było to przyczyną niepokojów społecznych.

Uprawa ryżu:

• kolebką ryżu jest Azja Południowo-Wschodnia, gdzie jest on uprawiany od ponad 5000 lat

• należy do traw jednorocznych

• w czasie wzrostu wymaga wysokiej temperatury i dużej ilości wody

• ze względu na krótki okres wegetacji, w krajach o klimacie zwrotnikowym i monsunowym, można go zbierać 5 razy w ciągu 2 lat

• uprawia się dwie odmiany ryżu

ryż mokry – nizinny, daje wysokie plony, rośnie cały czas w wodzie, którego poletka są osuszane tylko na czas zbiorów

ryż suchy – ta odmiana jest uprawiana mniej powszechnie szczególnie w terenach górskich np. na terasach uprawnych w Himalajach, aż do wysokości 2000 m. n.p.m. i na wyżynach,

• podstawowy produkt spożywczy połowy ludności świata

• słoma ryżowa jest wykorzystywana jako pasza raz cenny surowiec dla przemysłu celulozowo papierniczego,

• na początku lat sześćdziesiątych XX wieku Filipińczycy wyhodowali wysokoplenną odmianę ryżu stosując metodę Normana Borlequa

• ryż poza dużym, wysokim reżimem wodnym wymaga dobrych gleb, najlepiej słabo przepuszczalnych, umożliwiających utrzymanie wody na parcelach, warunki te spełniają przede wszystkim mady, stąd też jego uprawy koncentrują się od tysięcy lat w dolinach i deltach rzecznych

Areał i rozmieszczenie upraw:

• powierzchnia zasiewów - około 10% gruntów ornych

Rozmieszczenie upraw:

• Azja – wschodnia, południowo-wschodnia i południowa część Azji, delta Gangesu i Brahmaputry, wschodnia część Niziny Gangesu, Nizina Indu, Dolina Jangcy, Nizina Chińska i Góry Południowochińskie oraz Jawa, Wietnam, Tajlandia, Korea, Japonia.

• Afryka – delta Nilu, delta Nigru i Madagaskar,

• Ameryka Północna – zachodnia część Niziny Zatokowej oraz stan Arkansas

• Ameryka Południowa – obszary położone w dolinach rzek Grande i Parana w Brazylii oraz na zachód od Medellin w Kolumbii,

• Europa – stosunkowo małe enklawy upraw na Nizinie Padańskiej, w delcie Rodanu i nad dolnym Gwadalkiwirem (Hiszpania),

• Australia – mała enklawa u zbiegu rzek Murray i Darling

Zbiory i plony:

• Zbiory światowe w 1998 roku – 568 mln ton, co stanowi 27,5% zbiorów zbóż

Główni producenci:

• Chiny – 35% produkcji światowej

• Indie – 22%

• Indonezja – 8,1%

• Bangladesz – 5,0%

Polny:

• Średnia światowa 38,1 q/ha

• Największe – Egipt (85,3 q/ha), USA (63,8 q/ha)

• Najmniejsze – Kambodża (17,7 q/ha), Nigeria (16,0 q/ha)

Eksport ryżu:

• Około 16 mln ton tj. koło 3% zbiorów

• Niski udział eksportu w stosunku do produkcji

• Państwa produkujące najwięcej ryżu posiadają dużą liczbę ludności, której głównym pożywieniem jest ryż

• Główni eksporterzy – Tajlandia 30% eksportu około 5 mln ton

USA około 14%

Wietnam około 12%

Pakistan około 10%

Głównymi importerami ryżu są od lat Brazylia, Japonia i kraje Europy Zachodniej.

ZIEMNIAK:

• w stanie dzikim rośnie na Wyżynie Peruwiańskiej, wywodzi się prawdopodobnie ze środkowego Chile, gdzie tradycje upraw sięgają 2 tysięcy lat p.n.e., do Europy sprowadzono go w XVI wieku, do Polski trafił po wyprawie wiedeńskiej Jana III Sobieskiego

• do XVIII wieku uprawiany jako roślina ozdobna

• przełom XVIII i XIX wieku rozpowszechnienie uprawy jako rośliny jadalnej

• wprowadzenie uprawy do Europy właściwie zażegnało klęski głodu,

• ziemniak wymaga gleb lekkich, potrzebuje dużo wilgoci w czasie rozwoju bulw, nie lubi wysokich temperatur

Rozmieszczenie upraw:

• w Świecie zajmuje zaledwie 1,2% gruntów ornych

• Europa – Francja, Niemcy, Polska, Ukraina, Rosja, Belgia, Holandia

• Azja – Chiny (Nizina Mazdżurska), zachodnia część Niziny Gangesu

• Ameryka Północna – tereny wokół granicy USA i Kanady, rejon Wielkich Jezior

W Ameryce Południowej ziemniaki nie mają wielkiego znaczenia – na większą skalę uprawia się go tylko w Argentynie, Kolumbii, Brazylii i Peru.

Produkcja:

• średnie roczne 260-290 mln ton,

• w 1998 roku 279 mln ton,

• 75% zbiorów pochodzi z Europy,

• główni producenci:

Chiny – 14,7% światowych zbiorów

Rosja – 11,8%

Polska – 9,3%

USA – 7,6%

Indie – 6,9%

Zróżnicowanie plonów w świecie:

• średnie w 1998 roku 157 q/ha

• najwyższe – Holandia (430 q/ha), Belgia i Luksemburg (383 q/ha), Wielka Brytania (399 q/ha),

• Polska – 200 q/ha

• najmniejsze – kraje afrykańskie około 50 q/ha

Eksport ziemniaka:

• 2,5% zbiorów – niewielki eksport ze względu na gnicie ziemniaka, trudności w transporcie

• główni eksporterzy – Holandia 25% światowego eksportu i Polska 10%,

• główni importerzy – Niemcy i Włochy

Obecnie uprawa tzw. młodych (nowych) ziemniaków na eksport rozwija się w krajach basenu Morza Śródziemnego, skąd są eksportowane do zachodniej i północnej Europy, gdzie zbiór bulw zaczyna się kilka tygodni później.