PROGRAM NAUCZANIA
DZIECKA Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ
NA I POZIOMIE NAUCZANIA
|OPRACOWAŁA IRENA GRĄCKA
W S T Ę P
Przez kształcenie specjalne należy rozumieć zorganizowany proces edukacji, dostosowany do potrzeb wychowanka i ucznia niepełnosprawnego, dla którego ze względu na istotne zaburzenia lub dysfunkcje w różnych sferach rozwoju (motoryce, zmysłach, intelekcie, psychice) w sposób istotny zakłócające jego funkcjonowanie psychiczne, fizyczne, społeczne oraz możliwość uczenia się konieczne jest specjalistyczne oddziaływanie dydaktyczne, wychowawcze i rewalidacyjne ukierunkowane na jego rozwój.
Dzieci dotknięte niepełnosprawnością powinny mieć zapewnioną pomoc w przezwyciężaniu trudności w uczeniu się i nabywaniu kompetencji niezbędnych w dorosłym życiu.
Nauczanie i wychowanie dzieci niepełnosprawnych intelektualnie jest trudniejsze od nauczania i wychowania dzieci normalnych, dzieci te napotykają duże trudności w przyswajaniu wiadomości i umiejętności ze względu na swe specyficzne możliwości ośrodkowego układu nerwowego.
Musimy pozwolić i dać możliwość rozwoju każdemu dziecku bez względu na jego deficyty psychofizyczne. Dziecko z niepełnosprawnością na też swoje potrzeby i możliwości rozwoju.
Opracowując program dydaktyczno – wychowawczo – rewalidacyjny musiałam uwzględnić indywidualne tempo rozwoju dziecka, wydaną przez MEN podstawę programową kształcenia ogólnego uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym w sześcioletnich szkołach podstawowych, plan dydaktyczno – wychowawczo – opiekuńczy szkoły, do której należy Mateusz, warunki społeczno-przyrodnicze i możliwości lokalowe.
Duże znaczenie w rewalidacji jednostek niepełnosprawnych ma świadomość i postawa całego społeczeństwa, do którego należy dana jednostka.
Nie zawsze bierzemy pod uwagę fakt, że jej rozwój będzie pełniejszy i większy, jeśli nie będzie izolowana od społeczeństwa.
Ideą przewodnią kształcenia specjalnego jest pokazywanie dziecku scalonego obrazu świata. Specyfika wychowania i nauczania całościowego oparta jest na wielozmysłowym poznawaniu świata.
Skuteczność oddziaływań pedagogicznych związana jest z potrzebami rozwojowymi dziecka, takimi jak:
potrzeba bezpieczeństwa;
potrzeba aktywności poznawczej i ruchowej;
potrzeba uznania;
potrzeba szacunku;
potrzeba ekspresji.
Celem opracowanego programu jest rozwijanie autonomii Mateusza, jego personalizacja oraz socjalizacja, a w szczególności wyposażenia go w ramach posiadanych przez niego realnych możliwości –w takie umiejętności i wiadomości, aby:
mógł porozumiewać się z otoczeniem w najpełniejszy sposób- werbalnie lub pozawerbalnie;
zdobył maksymalną niezależność życiową w zakresie zaspokajania potrzeb życiowych;
był zaradny w życiu codziennym na miarę swoich możliwości;
na miarę swoich możliwości uczestniczył w różnych formach życia społecznego na równi z innymi rówieśnikami, znając i przestrzegając ogólnie przyjęte normy współżycia, zachowując prawo do swej inności.
Dostępne programy nauczania nie są dostosowane do aktualnych możliwości psychofizycznych każdego dziecka, w związku z tym musiałam opracować własny. Opracowując program uwzględniłam obowiązujące w kształceniu specjalnym podstawy programowe. Bazując na możliwościach i tempie rozwoju dziecka mogłam ustalić kompetencje po I etapie edukacyjnym.
TREŚCI PROGRAMU
Układ treści w programie ma charakter spiralny - co oznacza, że te same treści będą się powtarzać kilkakrotnie w kolejnych latach nauki, na różnych poziomach. Da to możliwość pogłębienia wiadomości i umiejętności zgodnie z wzrastającymi możliwościami intelektualno-percepcyjnymi.
Zadania i treści środowiska społeczno-przyrodniczego są tak dobrane, aby miały charakter zarówno poznawczy, terapeutyczny, jak i wychowawczy. Muszą integrować kształcenie polonistyczne, matematyczne, muzyczno – ruchowe i plastyczno – techniczne.
Treści zawarte w programie dotyczą takich kręgów tematycznych, jak:
Dom rodzinny, życie w rodzinie, mieszkanie.
Szkoła, koledzy, przyjaciel, otoczenie szkoły, droga do szkoły.
Miejscowość i okolice, urzędy, zajęcia ludzi, zabytki itp.
Dbałość o własne zdrowie, ciało i sprawność fizyczną.
Przyroda w otoczeniu dziecka, pory roku i związane nimi zmiany przyrodzie
Ojczyzna, jej symbole.
Święta narodowe.
Zabawy, zajęcia i przygody dzieci.
Obrazy z przeszłości rodziny, szkoły, miejscowości.
Obrazy z życia dzieci w różnych krajach.
Wybrane wytwory kultury, sztuki, techniki.
Treści poznawcze narastają stopniowo w każdej następnej klasie. Te same tematy realizowane coraz szerzej, w innym kontekście, a zagadnienia dostosowane do coraz wyższego poziomu rozwoju dziecka. Opracowywane zagadnienia pozostają otwarte- można je wzbogacać
i sprawdzać.
KOMPETENCJE UCZNIA PO PIERWSZYM ETAPIE EDUKACYJNYM
Podstawowym zadaniem kształcenia i wychowania jest wszechstronny i harmonijny rozwój ucznia. Dokonuje się on przez wyposażenie i kształcenie u ucznia różnych umiejętności, sprawności, postaw i nawyków.
Wszelkie oddziaływania dydaktyczno –wychowawczo – rewalidacyjne mają na celu osiągnięcie przez ucznia określonych kompetencji:
umiejętność nawiązywana i utrzymywania poprawnych kontaktów z rówieśnikami i osobami dorosłymi;
poczucie przynależności do środowiska szkolnego, lokalnego, regionalnego i poczucia tożsamości narodowej;
umiejętność działania w różnych sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych;
odczuwanie potrzeby kontaktu z przyrodą;
ciekawość poznawczą;
pobudzone zmysły (dotyk, smak, słuch, wzrok, węch);
integracja ruchowo – zmysłowa;
wypracowanie gotowości do nauki czytania i pisania.
Zadania kształcenia i wychowania wyznaczają kroki, które są realizowane w codziennej pracy z dzieckiem:
1. Usprawnienie, korygowanie i kompensowanie zaburzonych funkcji:
a) rozwijanie percepcji wzrokowej, słuchowej, koordynacji wzrokowo – ruchowej, motoryki małej i dużej;
b) organizowanie odpowiednich warunków i sytuacji sprzyjających kształtowaniu i zaspokajaniu potrzeb.
2. Przygotowanie do samodzielnego funkcjonowania w rodzinie i środowisku:
a) poczucie przynależności do rodziny, grupy, środowiska społecznego;
b) rozumie zjawiska i zależności występujące w środowisku;
c) rozumie i reaguje na różne sygnały;
d) posiada wiedzę dotyczącą zdrowego i bezpiecznego funkcjonowania w środowisku;
e) nawiązuje kontakty koleżeńskie i podtrzymuje je;
f) przestrzega zasady i normy postępowania w różnych sytuacjach i miejscach (na drogach, w środkach komunikacji, w kinie, muzeum, teatrze, na poczcie, w sklepie);
g) potrafi prosić o pomoc w razie potrzeby;
h) udziela pomocy innym w razie potrzeby;
i) udziela informacji zwrotnej;
j) uczestniczy w grach i zabawach.
3. Rozwijanie umiejętności służące zdobywaniu wiedzy:
a) rozumie informacje słowne i bezsłowne;
b) potrafi przekazać informacje słownie, za pomocą symboli, gestu, mimiki i plastycznie;
c) wypowiada się na tematy bliskie;
d) rozwiązuje problemy w sytuacjach znanych;
e) uważnie słucha innych;
f) potrafi obserwować, porównywać i przy pomocy prowadzącego wyciągać wnioski.
4. Kształtowanie prawidłowej postawy społeczno – moralnej:
a) rozumie i wykonuje polecenia i prośby skierowane do niego;
b) uczy się kontrolować swoje zachowania;
c) przy pomocy nauczyciela rozpoznaje i nazywa uczucia własne i innych;
d) zna i przestrzega zasady kulturalnego zachowania się;
e) szanuje rośliny i otacza opieką zwierzęta;
f) dba o środowisko naturalne, uczestniczy w akcjach ekologicznych organizowanych przez szkołę;
g) jest wrażliwy na piękno kultury i sztuki.
5. Kształtowanie pozytywnego obrazu własnej osoby oraz rozwijanie zainteresowań i zdolności:
a) samoakceptacja, pojęcie „ja”;
b) poczucie własnej wartości i własnych możliwości;
c) podejmuje zadania związane z zabawą i rozwijaniem własnych zainteresowań i zdolności;
d) korzysta ze zdobytych umiejętności i wiadomości;
e) potrafi kontrolować swoją pracę i oceniać swój wysiłek włożony w nią;
f) właściwie wykorzystuje czas wolny;
g) uczy się samokontroli, właściwie reaguje na ocenę innych.
6. Kształtowanie i rozwijanie umiejętności związanych ze zdrowiem i bezpieczeństwem:
a) troszczy się o zdrowie i bezpieczeństwo swoje i innych;
b) zapobiega chorobom, urazom i zagrożeniom;
c) ubiera się zgodnie z porą roku i pogodą;
d) zna i przestrzega zasady zdrowego życia i higieny;
e) potrafi przygotować przy pomocy nauczyciela prosty posiłek – kanapki, surówki i sałatki;
f) posiada wiedzę na temat własnego ciała.
FORMY I METODY PRACY
Proces dydaktyczno – wychowawczo – opiekuńczy realizowany jest nie tylko w domu lub w sali zajęć, ale również poza nimi. Nie są one jedynym
i głównym miejscem aktywności poznawczej ucznia. Proces uczenia się zachodzi w naturalnym środowisku, w bezpośrednim kontakcie z rzeczywistością, w klasie z rówieśnikami, podczas wycieczki do lasu, parku. Podczas tych zajęć gromadzimy materiały, okazy przyrodnicze, liczymy, mierzymy. Uczeń wypowiadając się doskonali umiejętności językowe, porównuje i obserwuje środowisko, uczy się współżycia w grupie.
Najkorzystniejsze są metody nauczania, które przyczyniają się do kształtowania aktywnej postawy dziecka, zmuszając je do poszukiwań własnych rozwiązań, zdobywania wiedzy własnym wysiłkiem, wdrażające do samodzielnego myślenia, organizowania własnej pracy, wykorzystania wiedzy w praktyce. Wymagania te spełnia metoda ośrodków pracy, która uczy widzenia, obserwowania, badania, myślenia, rozumienia zjawisk przyrody i zjawisk społecznych, uczy wyciągania wniosków i przyczynowego ujmowania zjawisk społeczno-przyrodniczych.
Umiejętności komunikowania się będziemy często doskonalić w świetlicy szkolnej, która jest miejscem bezpośrednich kontaktów dzieci w różnym wieku.
Ważnym miejscem nauki jest biblioteka, gdzie korzystamy nie tylko ze szkolnego księgozbioru, ale również z bieżącej prasy Na zajęciach indywidualnych pracujemy również z pomocą komputera, który jest bardzo atrakcyjny dla Mateusza.
Oprócz zajęć indywidualnych uczeń uczestniczyć będzie w zajęciach z jego klasą oraz w zajęciach grupy wiekowej. Jeśli zajęcia wymagają uczestniczenia rówieśników będziemy zapraszać dzieci ze świetlicy szkolnej lub jego rodzeństwo. W zależności od potrzeb i kalendarza imprez będziemy uczestniczyć w zajęciach grupowych.
Zabawa, ruch, wycieczki, spotkania w środowisku, obserwacje umożliwiają emocjonalne zaangażowanie, uczą form zachowania i bezpośredniego poznania rzeczywistości.
Podstawą pracy terapeutycznej są metody czynnościowe, które zaspokajają największe potrzeby dziecka poprzez: działanie, przeżywanie, odkrywanie
i poznawanie. Będę tworzyła sytuacje działaniowe tak, aby dziecko mogło rozwiązywać ciąg sytuacji zadaniowo-czynnościowych (różnicowało przedmioty, porządkowało, klasyfikowało i abstrahowało na miarę swoich możliwości). Metoda czynnościowa pozwala łączyć proces stymulacji rozwoju dziecka z korekcją zaburzeń procesów poznawczych i emocjonalnych.
W realizacji założonych efektów oddziaływania dydaktyczno – wychowawczo – rewalidacyjnych będę stosowała metodę ośrodków pracy. Jest ona dostosowana do psychofizycznych możliwości dziecka i daje możliwość uczenia się przez działanie. W toku pracy uczeń: obserwuje, mówi słucha, maluje, pisze, liczy, rysuje, śpiewa, naśladuje i wykonuje wiele czynności manipulacyjnych. Metoda ośrodków pracy wyzwala aktywność, pobudza zmysły i usprawnia psychofizycznie. Jest bardzo elastyczna, można korzystać w niej z wielu innych elementów metod sprzyjających jak najpełniejszemu rozwojowi Mateusza.
W zależności od potrzeb będę wykorzystywała elementy metody dobrego startu, metodę W. Sherborne, biblioterapię, muzykoterapię, choreoterapię, metodę malowania dziesięcioma palcami, drama, technika Freineta i inne.
W obcowaniu z elementami matematyki pomoże metoda E. Gruszczyk-Kolczyńskiej
PODEJMOWANE DZIAŁANIA PRZEZ UCZNIA
Działania ucznia:
bierze udział w wycieczkach krajoznawczych i turystycznych;
obserwuje;
doświadcza;
eksperymentuje;
odtwarza;
tworzy;
obcuje z ludźmi i przyrodą;
uczestniczy w grach i zabawach dydaktycznych, tematycznych, stymulujących i konstrukcyjnych;
wykonuje proste przedmioty;
uczestniczy w zajęciach sportowych;
obcuje ze sztuką (muzyka, plastyka);
obcuje z książką i prasą dziecięcą;
rozwiązuje problemy praktyczne;
zlicza, mierzy, waży;
spotyka się z ciekawymi ludźmi;
bierze udział w spotkaniach towarzyskich;
bierze udział w imprezach klasowych i szkolnych;
zwiedza muzea i wystawy;
dociera do różnych źródeł informacji (mapy, modele, eksponaty, audycje radiowe i telewizyjne kasety wideo, komputer)
przestrzega regulamin szkolny
uczestniczy w akcjach profilaktyki zdrowotnej.
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
Sposoby osiągania celów
Stwarzanie dziecku możliwości zaspokojenia naturalnej ciekawości świata. Przez bezpośredni kontakt, eksperymentując będzie dążył do poznania otaczającej go rzeczywistości. Nowe doświadczenia pobudzą jego dalszą dociekliwość.
Zapewnienie bezpośredniego kontaktu z rzeczywistością. Obcując: dostrzega, dotyka, eksperymentuje, doświadcza, przetwarza. Realizowane tematy ośrodków pracy wyznaczane są przez najbliższe dziecku środowisko pory roku i kalendarz uroczystości. Uczeń będzie rysował, projektował, wykonywał różne czynności manipulacyjne, dokonywał oceny, rozwijał wrażliwość. Stworzy to możliwość rozwoju intelektualnego, fizycznego, emocjonalnego i społecznego.
Dobranie narzędzi badawczych ciekawych dla dziecka. Będę posługiwała się metodami, które odwołują się do zmysłów, pobudzają wzrok, słuch. Uczeń będzie dążył do rozwiązania tego problemu dzięki chęci działania
i ciekawości świata.
Zabezpieczę dziecku poczucie bezpieczeństwa i wolności. Musi poczuć akceptację własnej indywidualności. Jest to bardzo ważne, gdyż śmiałość prowadzi do zdobywania wiedzy, jest siłą napędową działania. Realizacja założonych celów jest możliwa, gdy stworzymy atmosferę, która daje mu pewność, że uzyska u nas pomoc i zrozumienie. Czas realizacji zadań dostosuję do aktualnych możliwości psychofizycznych dziecka.
Projektując sytuacje dydaktyczno – wychowawczą będę uwzględniała ciągłą aktualizację osiągniętych umiejętności i wiadomości.