Gleby Polski:
Gleba jest tym elementem środowiska geograficznego, który w bardzo dużym stopniu wpływa na działalność człowieka. Gleby w Polsce zaczęły się tworzyć po ustąpieniu lądolodu.
Gleby – powstawanie gleb poprzedzone jest wietrzeniem skał. Powstaje materiał luźny, raczej przepuszczalny i przewiewny, zwany zwietrzeliną. Właściwy proces glebotwórczy rozpoczyna się od pojawienia się w zwietrzelinie żywych organizmów. Pobierają one składniki pokarmowe i je przetwarzają. Obumarłe organizmy ulegają rozkładowi w wyniku złożonych procesów biochemicznych i gromadzone są w postaci próchnicy. Tak wierzchnia warstwa zwietrzeliny przekształca się w glebę. Jest złożona z luźnych cząstek mineralnych i organicznych.
Główną cechą gleby jest jej żyzność, tj. zdolność gleby do zaopatrywania roślin w składniki pokarmowe, wodę i tlen. Jest to cecha naturalna gleby. Jest ona zależna od posiadanych właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych. O tych cechach decyduje m.in. skała macierzysta, zawartość wilgoci, składniki roślinne, zwierzęce a również warunki klimatyczne i inne. Podnoszenie naturalnej żyzności gleby dokonuje się poprzez stosowanie kompleksowych zabiegów agrotechnicznych, dzięki którym wzrasta jej urodzajność. Zabiegi agrotechniczne obejmują czynności polowe wykonywane różnymi narzędziami i maszynami np. nawożenie organiczne i mineralne, pogłębianie warstwy ornej, prace pielęgnacyjne itp.
W glebie zachodzi ciągły proces przemieszczania cząstek organicznych i mineralnych. Przemieszczanie to powoduje woda. Na charakter i tempo procesu glebotwórczego maja wpływ różnorodne czynniki glebotwórcze. Należą do nich rodzaj skały macierzystej, rzeźba terenu, klimat, stosunki wodne, organizmy żywe, działalność człowieka oraz czas w którym te czynniki oddziałują.
Od rodzaju skały macierzystej zależy skład mineralny gleby. Na podłożu wapiennym powstają gleby mało kwaśne (rędziny, terra rossa) natomiast gleby powstałe na skałach krystalicznych są zazwyczaj bogate w krzemionkę – gleby kwaśne. Oczywiście zależność rodzaju gleby od podłoża jest wyraźne w początkowym okresie procesu glebotwórczego z biegiem czasu rośnie znaczenie innych czynników glebotwórczych.
Wpływ rzeźby bardzo widoczny w górach, gdzie nie ma warunków na gromadzenie się zwietrzeliny i próchnicy. Warstwa gleby w górach jest zazwyczaj cienka i wykazuje duży związek ze skałą macierzystą.
Wytworzenie się gleby wymaga określonego czasu, dlatego też spotykamy gleby młode o słabo wykształconych profilach glebowych i słabej żyzności.
Gleby w Polsce:
gleby początkowego stadium rozwoju – tzw. gleby inicjalne lub gleby słabo wykształcone nie mają wykształconego profilu glebowego, występują na terenach górskich i terenach rekultywowanych na sztucznych nasypach i wykopach, zajmują około 10 % powierzchni naszego kraju nie mają większego znaczenia gospodarczego,
gleby wapienne (rędziny i pararędziny) występują m.in. na Wyżynie Lubelskiej, Górach Świętokrzyskich, Wyżyna Śląska, Krakowsko-Częstochowska, 1% naszego kraju są żyzne lecz trudne do uprawy wykształcone ze zwietrzenia skał wapiennych i gipsowych,
gleby bielicowe – bielice, bielicowe, rdzawe 26% powierzchni naszego kraju, wymagają nawożenia organicznego i wapniowania, są typowymi glebami żytnio-ziemniaczanymi. Są to gleby o małej żyzności. Dzielimy je na słabo, średnio i silnie zbielicowane. Gleba ta posiada kilkucentymetrową warstwę próchniczą, która przechodzi w poziom wymywania o zabarwieniu jasnoszarym. Zabarwienie to powstaje na skutek wymywania wodorotlenków żelaza, glinu, manganu i związków próchniczych do niżej leżącej warstwy wymywania. Wymywanie poprzez wody opadowe, głównie Niż Polski, Kotlina Sandomierska.
Gleby brunatne – w porównaniu do gleb bielicowych zawierają więcej próchnicy i są mniej kwaśne. Profil gleb brunatnych jest słabo zróżnicowany. Poziom próchniczy tych gleb dochodzący do 40 cm przechodzi stopniowo w poziom brunatnienia (związki żelaza). Proces brunatnienia polega na wietrzeniu minerałów glebowych głównie glinokrzemianów, zawierających żelazo. Żelazo uwolnione w czasie wietrzenia osadza się na powierzchni cząstek glebowych dając brunatne zabarwienie. Są to gleby średnio urodzajne. Gleby brunatne i płowe występują na glinach zwałowych Pojezierza Mazurskiego i Pomorskiego oraz na lessach Wyżyny Lubelskiej, Małopolskiej i Pogórza Karpackiego. 37% powierzchni naszego kraju.
Czarnoziemy i szare gleby leśne – występują na terenach lessowych część Wyżyny Lubelskiej i Małopolskiej, 1% powierzchni naszego kraju, gleby bardzo urodzajne. Gleby o dużej warstwie próchnicy powstają pod wpływem roślinności łąkowo-stepowej. Bujna roślinność stepowa dostarcza glebie dużej ilości materiału organicznego, gromadzonego i rozkładanego w okresach przerw w wegetacji. Zawartość próchnicy do 20%. Czarnoziemy powstałe na lessach należą do szczególnie żyznych gleb rolniczych (południowo-wschodnia część Wyżyny Lubelskiej – Hrubieszów, okolice Sandomierza, Płaskowyż Proszowicki koło Krakowa)
Czarne ziemie – 2% powierzchni naszego kraju, zbliżone do czarnoziemu powstałe na terenach zabagnionych ze skał zasobnych w węglan wapnia (Kujawy, okolice Błonia i Sochaczewa pod Warszawą, okolice Pyrzyc koło Szczecina, Kętrzyn, tereny na południe od Wrocławia),
Gleby bagienne, mułowe, mułowo torfowe – powstają w wyniku gromadzenia szczątków roślinności bagiennej w warunkach beztlenowych, spowodowanych silnym nawilgoceniem gruntu. Warunkiem urodzajności tych gleb, zwłaszcza torfowych jest właściwa melioracja i intensywne nawożenie. 9% powierzchni kraju. (rzeki pobrzeża Bałtyckiego, Narew, Biebrza, Noteć, Polesie Lubelskie,) gleby mało urodzajne,
Mady – 5% powierzchni naszego kraju, gleby w dolinach rzecznych, Żuławy Wiślane, gleby te tworzą się z osadów okresowych wylewów rzecznych, namuły rzeczne często bardzo żyzne, doliny wszystkich większych rzek Polski
Ponad 70% powierzchni kraju zajmują gleby bielicowe, rdzawe, brunatne i płowe.
Gleby bielicowe i rdzawe są glebami mało żyznymi. Tworzą się w warunkach lasu szpilkowego. Cechują się małą zawartością próchnicy i kwaśnym odczynem. W Polsce występują na ogół na terenach piaszczystych, pokrytych lasem sosnowym. Najczęściej są to stożki sandrowe.
Gleby brunatne i płowe tworzą się w warunkach lasu liściastego. Najczęściej powstają na glinach lub skałach lessowych. Gleby brunatne są słabo kwaśne lub obojętne, o średniej lub wysokiej żyzności. Gleby płowe są mniej żyzne niż brunatne.
Gleby strefowe to: bielicowe, brunatne, czarnoziemy.
Pozostałe gleby to gleby astrefowe.
Do określenia wartości użytkowej gleb wprowadzono w Polsce podział na 6 klas bonitacyjnych:
Klasa 1 – najlepsze 0,5% powierzchni kraju
Klasa 2 – bardzo dobre 2,8% powierzchni kraju
Klasa 3a i 3b – dobre 23,3% powierzchni kraju
Klasa 4a i 4b – średnie 39,8% powierzchni kraju
Klasa 5 – słabe 22,7% powierzchni kraju
Klasa 6 – złe 11,9% powierzchni kraju
Warunki glebowe w Polsce można uznać za średnie, a ilość gleb najlepszych i bardzo dobrych jest znikoma. Przeważająca część gleb w Polsce wykształciła się na podłożu piaszczystym (gleby lekkie), wymaga w związku z tym obfitego nawożenia oraz właściwych zabiegów agrotechnicznych. Ponadto gleby te są poważnie zakwaszone, co zmusza do okresowego wapnowania pól.