Wykład 1

Egzamin ustny. czterech egzaminatorów. 1 semestr. nie jest obszerny, ale trudny. Podręcznik, jeszcze się wstrzymać: Prawo prywatne międzynarodowe Prof. Pazdana, wydanie 13. ale jeszcze nie kupac. poz. 80. 432. Na dniach ukaże się nowy podręcznik, 14 wydanie, oparte na nowej ustawie.

To co z wykładów, i z ćwiczeń, i z podręcznika. wykłady nie obejmą całej materii wymaganej na egzaminie. Egzamin składa się z 3 pytań, jedno z części ogólnej i dwa z części szczegółowej.

okazja do przypomnienia sobie prawa cywilnego z zeszłych lat.

Pojęcie PPM:

- węższe - art. 1 ustawy, reguluje właściwość prawa dla stosunków z zakresu prawa prywatnego związanych z więcej niż jednym państwem. (ustawowa definicja)

Sąd polski jak rozstrzyga sprawę prywatną, to musi dokonać oceny stanu faktycznego wg jakiś norm prawnych. KC stosuje się tylko, dlatego że jest on właściwy dla danego stosunku. Nie zawsze tak jednak musi być. Prawo polskie, nie musi być jednak właściwe; właściwe może być prawo państwa obcego. Ustawa ta właśnie rozstrzyga, która ustawa jest właściwa dla danego stosunku cywilnego.

Zbiór norm nazywanych normami kolizyjnymi, które rozstrzygają, jakie prawo (system prawny) dla danego stosunku prawnego, stanu faktycznego, należy zastosować.

- szerokie - obejmuje obok tych norm kolizyjnych również normy innego rodzaju:

1. Tą normą, którą sąd zastosuje w następstwie zastosowania normy kolizyjnej, będzie norma ujednolicona w skali międzynarodowej. (np. konwencja wiedeńska o międzynarodowej sprzedaży towarów)

2. Normy prawa wewnętrznego, które w sposób szczególny reguluje sytuacje prawną obcych, cudzoziemców, osób pranych niemających siedziby w RP. (ustawa o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców)

3. Normy merytoryczne polskiego prawa cywilnego, które w sposób specyficzny regulują stosunki, które w jakiś sposób są powiązane z więcej niż jednym obszarem prawnym.

Sposób działania normy PPM, (normy kolizyjnej):

Sąd polski siedzi w sądzie, i orzeka o jakimś stanie faktycznym. Najpierw jednak musi zdecydować o dwóch kwestiach: - czy jest sądem właściwym dla rozpoznania danej sprawy, czyli inaczej z punktu widzenia problematyki międzynarodowego obrotu cywilnego, czy sąd polski ma jurysdykcję krajową. – w rozstrzygnięciu tego problemu kluczową rolę będą miały przepisy KPC. My w PPM zakładamy, że ten polski sąd ma tą jurysdykcję.

Natomiast, jakie prawo, jako polski sąd, ma do tego stanu faktycznego zastosować rozstrzygają przepisy PPM – o tym właśnie będzie rozstrzygać norma kolizyjna. Ten stan faktyczny sędzia musi przyporządkować do normy kolizyjnej. A następnie jak już odszuka właściwą normę kolizyjną, to na jej podstawie musi odszukać prawo właściwe.

Kwestia Terminologiczna:

„kolizyjne” ponieważ rozstrzyga kolizje między normami.

Te normy kolizyjne nazywamy też "normami o normach" albo "meta normami". Norma kolizyjna rozstrzyga o normach (jaką normę, jaki system prawny), a nie o stanie faktycznym.

Z powodu, że ta norma nie rozstrzyga o danym stosunku prawnym, a jest normą o normach powoduje, że ma ona szczególną konstrukcję:

Normy prawa materialnego składają się z: Hipotezy, Dyspozycji, Sankcji.

- Norma PPM nie posiada sankcji. Są tego dwa powody: sankcja dla określonego stanu faktycznego ulokowana jest w prawie właściwym (materialnym), oraz ma ona specyficznego adresata, którym jest organ stosujący prawo (Sąd), a nie strony stosunków prawnych (w przypadku norm prawa materialnego). [Analogicznie do wygląda w Prawie Procesowym, też nie ma sankcji i adresatem jest sąd.] Jedyne sankcje jakie występują, w przypadku błędnego zastosowania normy kolizyjnej (procesowej też) są sankcje o charakterze procesowym. Np. orzeczenie podlega apelacji, skardze kasacyjnej i etc.

- Normy PMP z reguły, mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących. Są wyjątki, ale o tym, kiedy indziej.

zakres - stypizowany opis stanu faktycznego, do którego norma się odnosi.

• (np. art. 57 ust. 1: Przysposobienie podlega prawu ojczystemu przysposabiającego. – zakresem tej normy objęte jest przysposobienie)

baza faktyczna łącznika - uszczegółowienie zakresu przez okoliczności wydedukowanych z łącznika.

• (co my więcej wiemy o tym przysposobieniu? O czyje przysposobienie chodzi? To przysposobienie, dla którego poszukujemy prawa właściwego, wiąże się z taką osobą, która ma obywatelstwo określonego państwa. Gdyby się okazało, że ta osoba nie ma obywatelstwa, to wtedy szuka się innej normy i dalej się ją rozbudowuje - np. nie ma obywatelstwa, ale w tym przypadku liczy się miejsce zamieszkania. Ta nasza norma z art. 57. ust. 1 będzie brzmiała wtedy inaczej.)

nakaz stosowania prawa – polecenie (nakaz) skierowane do sądu, że ma zastosować określone prawo. "podlega, stosuje się,"

łącznik – to ten element, który łączy stan faktyczny z właściwym prawem. To, co rozstrzyga o właściwości określonego prawa. Tam ustawodawca decyduje, jakie kryterium, jaki rodzaj powiązania stanu faktycznego z obszarem prawnym rozstrzyga o właściwości prawa.

• Czyli w naszym przykładzie, łącznikiem może bym miejsce zamieszkania, albo obywatelstwo, miejsce pobytu albo jeszcze jakieś inne powiązania. Ustawodawca musi wybrać z nich ten najbardziej istotny. W naszej normie ustawodawca wybrał, że łącznikiem będzie „obywatelstwo”. Łącznikiem mogą też być „miejsce położenia rzeczy”, „miejsce siedziby” i wiele innych.

Łącznik składa się z:

• Określnika nominalnego: to jest właśnie to kryterium, czyli w naszym przykładzie obywatelstwo.

• Subokreślnik temporalny: to jest taki element normy kolizyjnej, który rozstrzyga, z jakiej chwili powiązanie ma znaczenie danej normy. W naszym przykładzie: obywatelstwo przecież można zmienić. Jest to trudne, ale da się. I subokreślnik temporalny będzie określał, które z moich obywatelstw, jakie przez pryzmat czasu posiadałem, będzie istotne dla danej normy. On z teoretycznego punktu widzenia, zawsze występuje w normie kolizyjnej, ale nie zawsze w przepisie musi być w wysłowiony.

Określnik nominalny składa się z:

• Podstawy: w naszym przykładzie jest to „obywatelstwo”.

• Dopełnienie: w naszym przykładzie jest to „przysposabiającego”

Kwalifikacja - przyporządkowanie normy kolizyjnej do danego stanu faktycznego. To jest to, co robi sędzia. Ten proces, kiedy sędzia siedzi i myśli i myśli, to jest ta kwalifikacja. Jest to skomplikowane zagadnienie i omówimy je osobno.

Kiedy sędzia ma sięgać do ustawy PPM?

dwie możliwe odpowiedzi:

1. Wtedy, gdy ma do czynienia ze stosunkiem (stosunkiem międzynarodowym), w którym występuje kolizja praw, albo występuje kolizja praw, albo jest związanym z więcej niż jednym państwem.

Czyli ogólnie wtedy, kiedy pojawia się jakiś element obcy. PPM stosuje się dopiero wtedy, kiedy w sprawie pojawi się element obcy.

2. Tradycyjnie wyznawane przez nasz wydział, jedyne słuszne, prawo prywatne międzynarodowe stosuje się zawsze. Nam element obcy nie jest do niczego potrzebny. Sędzia polski zawsze określając prawo właściwe, nie ważne, jakie ono będzie, czy polskie czy obce, zawsze przechodzi przez normę kolizyjną. U nas nie ma tego starania czy jest element obcy czy nie (Jest to rozumowanie sprzeczne z art. 1 ustawy, ale Profesorowi, jak powiedział, to nie przeszkadza). Dwa argumenty na rzecz tego stanowiska: Argument teoretyczny - polski sędzia, aby miał stosować jakieś prawa, musi posiadać nakaz stosować tego prawa. Nakaz w formie normy prawnej. Przecież myślenie, że gdy jest polski sędzia to stosuje polskie prawa, to jest średniowiecze. Niektórzy wciąż tak myślą, ale nie my. Nakaz stosowania danego prawa musi wynikać z normy prawnej. Teraz argument pragmatyczny - najpierw sięgamy do ustawy PPM i szukamy elementów istotnych dla naszego stanu faktycznego, i dopiero potem analizujemy nasz stan faktyczny pod kątem ich obecności.

Problem rodzajów norm kolizyjnych:

I. Pierwszego stopnia i drugiego stopnia. Są różne systemy prawne na świecie. W każdym z tych systemów są normy merytoryczne (prawo prywatne), każde państwo ma swój system PPM, swoje normy PPM, które mówią sędziemu, jakie prawo ma stosować. Jeżeli mówimy o konflikcie, który rozstrzygają normy kolizyjne, to mówiliśmy o konflikcie między normami merytorycznymi. To są normy kolizyjne pierwszego stopnia. Te konflikty występują, też nie tylko między tymi normami merytorycznymi, ale także między całymi systemami, czyli także między normami PPM. Które prawo prywatne międzynarodowe ma sędzia zastosować: swoje czy obce? I ten konflikt (między systemowy, między normami PPM) rozstrzygają normy kolizyjne drugiego stopnia.

Norma podstawowa - jeżeli sędzia ma do czynienia z konfliktem między normami kolizyjnymi różnych systemów prawnych systemowym, to stosuje własne prawo PPM. Nie jest ona nigdzie napisana, ale jest powszechnie akceptowana.

Są jednak wyjątki od tej normy: Kolejne normy kolizyjne drugiego stopnia, które w pewnych sytuacjach pozwalają sędziemu na stosowanie norm kolizyjnych pierwszego stopnia innych systemów prawnych. Czyli są normy kolizyjne drugiego stopnia, które pozwalają sędziemu na stosowanie obcych norm kolizyjnych pierwszego stopnia. Trzy przykłady:

1. w ramach instytucji odesłania. art. 5 ustawy

2. Przy rozstrzyganiu wstępnych kwestii metodą kolizyjnej legis cause

3. Problem tzw. prawa niejednolitego - mianowicie, to jest taka sytuacja - są systemy prawne, które są wewnętrznie niejednolite (terytorialnie, czasowo, personalnie). Terytorialna – W określonym państwie, na określonych obszarach obowiązują różne systemy prawne (np. państwa federacyjne [WB, Niemcy]), Personalny – są te systemy, które traktują w różny sposób podległych swojej suwerenności w zależności od ich cech podmiotowych (np. apartheid). Czasowy – to że prawo zmienia się w czasie (był stary KC a teraz jest nowy).

Kiedy mamy do czynienia z takim niejednolitym prawem, to musimy zdecydować, który z tych systemów tam obowiązujących mamy zastosować? Odpowiedź daje nam art. 9 ustawy.

Jeżeli w państwie, którego prawo jest właściwe, obowiązują różne systemy prawne, prawo tego państwa wskazuje, który z tych systemów należy stosować. W razie braku takiego wskazania, stosuje się ten z tych systemów, który związany jest najściślej z danym stosunkiem prawnym.

II. Zupełnych i niezupełnych, oraz jednostronnych i dwustronnych.

- ta klasyfikacja się nakłada. [69:30] W sposób taki: Normy z reguły są zbudowane, jako normy dwustronne, w tym znaczeniu, że norma kolizyjna dla danego zakresu wskazuje określone prawo niezależnie od tego czy jest to prawo własne czy obce. Tak jak wcześniej ten cytowany:

art. 57 „1. Przysposobienie podlega prawu ojczystemu przysposabiającego”

Stosujemy to prawo niezależnie, czy jest to prawo obce czy własne, ta norma ma charakter zupełnie dwustronny, ona odnosi się do takiego stanu faktycznego, jaki sobie możemy tylko wyobrazić - ona zawsze będzie operowała.

- Może być też tak, że norma kolizyjna wypowiada się o pewnym zakresie, ale ona wskazuje dla tego zakresu wyłącznie właściwość własnego prawa.

Np. nasza norma z art. 57 (trochę ją przeinaczymy dla przykładu), mówi wyłącznie o przysposobieniu obywatela polskiego. Ona w ogóle się nie wypowiada o przysposobieniu osoby, która nie ma obywatelstwa polskiego. NP. Przysposobienie obywatela polskiego podlega prawu polskiemu. To jest norma niezupełna. Czego jej brakuje, ona nie ma tej drugiej strony – sytuacji przeciwnej, czyli przysposobieniu osoby, która nie jest obywatelem polskim. Niezupełna, bo nie wypowiada się w całości o wszystkich możliwych sytuacjach. Mówiąc inaczej: dla pewnego zakresu ta norma wypowiada się wyłącznie o właściwości własnego prawa, a nie przewiduje właściwości tej drugiej strony.

Regułą jest, że normy mają charakter zupełny.

Kiedy są wyjątki od zupełności norm?

Po pierwsze, zastosowanie takich norm, które przewidują właściwość własnego tylko prawa dla danego zakresu, jest czasami konsekwencją sposobu rozwiązania problemu jurysdykcji. Polega na tym, że my wyznaczamy naszemu sądowi określony obszar spraw odpowiednio powiązany z własnym obszarem prawnym, w których ten sąd może orzekać.

Wyobraźmy sobie, że jest norma kompetencyjna, która mówi, że sąd polski jest właściwy tylko w sprawach przysposobienia obywateli polskich. Nasz sąd nie może w ogóle orzekać o przysposobienie obywatela obcego. Nasz system prawny zawęża naszą jurysdykcję. Norma niezupełna (jednostronna) jest, więc konsekwencją określonego rozwiązania jurysdykcyjnego. Bo chodzi o to, że po, co nam norma kolizyjna, skoro sędzia polski nie ma w prawie wewnętrznym przyznanej jurysdykcji do orzekania w tym zakresie. Nie ma jurysdykcji, nie ma kolizji, nie jest potrzebna norma kolizyjna.

Ta przyczyna jest o tyle mało istotna, że współcześnie państwa starają się jak najmocniej swoją jurysdykcję rozszerzyć, a nie zawężać.

Druga przyczyna jest bardziej złożona: Mianowicie my czasami chcemy, żeby w pewnych sprawach było stosowane prawo polskie zawsze. Jest pewien stan faktyczny, który zawiera takie elementy, że my z powodu istotnych własnych interesów chcemy, żeby nasz sędzia stosował do tego stanu faktycznego, obok prawa właściwego, w określonym zakresie także własne przepisy.

Norma kolizyjna, ta ogólna zupełna, nakazuje stosować prawo określonego państwa, ale okazało się, że równocześnie w prawie polskim funkcjonuje uregulowanie, które chce być stosowane. Nasz ustawodawca je tak skonstruował, żeby polski sędzia musiał je zawsze stosować, niezależnie od tego, jakie prawo jest właściwe. Bo ten przepis chroni jakieś ważne polskie interesy.

Np. Mamy stosunek pracy - praca jest wykonywana w Polsce - ale stosunek pracy podlega prawu obcemu. Prawo polskie zawiera między innymi pewne przepisy bhp, a prawo właściwe nie przewiduje takich norm. Zdarzył się wypadek i sędzia dokonując analizy stanu faktycznego, stosuje to prawo właściwe (obce), ale jest polska norma, którą nasze polskie interesy społeczno gospodarcze wymuszają, aby była ona stosowana.

Są to tzw. przepisy wymuszające swoje zastosowanie, to te, które muszą być zastosowane niezależnie od tego, które prawo jest właściwe. Podstawą tego wymuszenia jest jednostronna norma kolizyjna.

Sposób wskazania prawa właściwego przez normę, może być bardzo różny: (sposób budowania konstrukcji łącznika, i sposobu wskazania może być bardzo różny)

Np. Art. 58 Przysposobienie nie może nastąpić bez zachowania przepisów prawa ojczystego osoby, która ma być przysposobiona, dotyczących zgody tej osoby, zgody jej przedstawiciela ustawowego oraz zezwolenia właściwego organu państwowego, a także ograniczeń przysposobienia z powodu zmiany dotychczasowego miejsca zamieszkania na miejsce zamieszkania w innym państwie.

Czyli w pewnym zakresie wyznaczonym tą normą z art. 58 (…nie może nastąpić bez zachowania przepisów prawa ojczystego osoby, która ma być przysposobiona…) mamy do czynienia z właściwością kumulatywną. Sąd w pewnym zakresie ma obowiązek stosować prawo ojczyste przysposabiającego i przysposabianego. Dla pewnego zakresu norma nakazuje stosowanie dwóch systemów prawnych jednocześnie. Wskazanie łączne, kumulatywne (problem zastosowania – kiedyś będziemy to omawiali)

Po trzecie możliwe jest wskazanie alternatywne: polega na tym, że możliwe jest zastosowanie alternatywnie kilku systemów prawnych.

Art. 25 ust.1 forma czynności prawnych podlega prawu właściwemu dla tej czynności (…)

Ustawodawca stwarza stronom pewną alternatywę: jak dokonujecie czynności prawnej, to ze względu na formę będzie ona ważna, jeżeli ta forma będzie odpowiadała prawu właściwemu dla samej czynności, albo będzie ważne, jeżeli będzie odpowiadała prawu państwa, w którym została dokonana. Jest to pewna alternatywa, którą my nazywamy czasami tzw. „niewłaściwym wyborem prawa”, bo ustawodawca stwarza stronom pewną możliwość, w zależności od tego jak się zachowają, to określone prawo będzie miało zastosowanie.

Jest jeszcze jedna metoda, którą nazywamy wskazaniem kaskadowym: Ustawodawca mówi tak: właściwe jest prawo A, a jeśli nie są spełnione przesłanki do zastosowania A do będzie właściwe prawo B, a jeśli nie ma nawet przesłanek do zastosowania B to będzie C. Kaskada możliwych powiązań.

Właściwość subsydiarna prawa polskiego: sztandarowym wyrazem tej zasady jest art. 10

Art. 10. 1. Jeżeli nie można ustalić okoliczności, od których zależy właściwość prawa, stosuje się prawo najściślej związane z danym stosunkiem prawnym. 2. Jeżeli nie można stwierdzić w rozsądnym terminie treści właściwego prawa obcego, stosuje się prawo polskie.

Nasze prawo jest subsydiarnie właściwe wtedy, kiedy nie można stwierdzić, które prawo jest właściwe.

Normy bezwzględnie i względnie obowiązujące:

Normy kolizyjna PPM są w przeważającej mierze normami bezwzględnie obowiązującymi.

Chyba, że jest inaczej. I to inaczej to jest: przypadek, kiedy strony mogą dokonać wyboru prawa właściwego. Ogólną normę w tym zakresie zawiera art. 4.

Art. 4. 1. W przypadkach przewidzianych w ustawie można dokonać wyboru prawa właściwego. (…).

Zezwala się stronom na wybór prawa właściwego. Ta norma ma właśnie charakter względnie obowiązujący, ponieważ strony mogą sobie wybrać, a dopiero jak nie wybiorą to coś się dzieje. (kolizyjno-prawny wybór prawa – łącznik subiektywny, czyli dokonany przez same strony)

4