1.Pedagogika opiekuńcza: przedmiot i zadania, prekursorzy i ich systemy, współcześni przedstawiciele.

A) rozkwit myśli pedagogicznych w Polsce

Janusz Korczak

W praktyce pedagogicznej Janusza Korczaka znalazł wyraz szacunek dla dziecka jako człowieka rozwijającego się poprzez własną aktywność. Ten teoretyk wychowania był wrogiem zamkniętego, sztywnego, mało elastycznego systemu wychowawczego. Odnosił się sceptycznie do wszelkich „receptur” w wychowaniu, określanych jako jedynie skuteczne.

Chodziło o to by:

- prowadzić stopniowo do usamodzielnienia dziecka przez stwarzanie sytuacji do wyłaniania się dziecięcej inicjatywy,

-czujnie obserwować codzienne zachowanie się dziecka, nie lekceważąc pozornie drobnych zjawisk,

- poznawać każde dziecko,

-wewnętrzną organizację zakładu oprzeć na porozumieniu z dziećmi, wzajemnej umowie,

- spojrzenie na pedagoga które wprowadził innowacje, na czł, który miał ciężkie wybory

- innowacyjne rzeczy

a) Sądy Koleżeńskie

b) tablice ogłoszeń

c) plebiscyt życzliwości i niechęci

d) sklepik

e) gazetki

f) sejmy koleżeńskie

g) poczta koleżeńska

h) skrzynka na listy

i) Kalendarz Domu

j) listy wczesnego wstawania

k) dyżur

K. Jeżewski

- twórca gniazd sierocych

- był ekonomistą

- stworzył system tzw. Posagowy, stypendialny

- system nie przetrwał z powodu systemu politycznego

- o „100 lat wyprzedził epokę”

Postulaty Jeżewskiego w brzmieniu dosłownym:

1 – posiadać rodziców rozumnych, dobrych i rozsądnych, będących przykładem dla dzieci

2 – stwarzać serdeczną atmosferę rodzinną (dobre samopoczucie dzieci, ciepło rodzinne)

3 – dbać o moralne i fizyczne zdrowie dziecka

4 – kształtować społeczne nawyki obcowania z ludźmi i świadczenia wzajemnych usług sobie i sąsiadom

5 – uczyć pracy i wytrwałości w doprowadzaniu jej do celu poprzez konkretną prace na roli

6 – kształtować uczucia patriotyczne, przywiązania i oddania Ojczyźnie

Problemem wychowawczym

w domu gniazdowym była integracja dzieci, które pochodziły z różnych środowisk, miały różne przeżycia, były w różnym wieku i prezentowały różną płeć.. Czynnikiem integrującym wszystkich wychowanków łącznie z dziećmi rodzonymi opiekunów - rodziców gniazda była wspólna praca. Codzienne obowiązki jakie wykonywali członkowie tej rodziny gniazdowej dawały im poczucie własnej wartości i godności.

Zalety i wady koncepcji gniazd sierocych Jeżewskiego

Wady:

• -stygmatyzując określenie „gniazda sieroce”

• -przesadne egzekwowanie długu zaciągniętego przez wychowanków

• -koedukacja

• -nie zawsze właściwie dobrani rodzice

• -kontrowersyjne założenie, że do gniazd będą przyjmowane tylko dzieci mądre, inteligentne i zdolne

• -założenie, że dobry gospodarz będzie dobrym wychowawcą

• -plan umieszczenia wszystkich sierot na wsi i związania ich z tym środowiskiem na całe życie

• -obietnica (składana rolnikom) wymiany dziec­ka jeżeli okazało się „niefortunnie dobranym", „nieodpowiednim materiałem"

Zalety:

• -zaopiekował się ponad 1200 sierotami, z których około 10% otrzymało wyższe wykształcenie, 60% średnie, a 30% niższe zawodowe

• -najlepiej ze wszystkich polskich prekursorów pedagogiki opiekuńczej rozwiązał problem usa­modzielniania sierot

• -prowadził w „gniazdach” badania psy­chotechniczne dla ustalenia zainteresowań, zdolności i indywidualnych możliwości wychowanków przed wyborem dalszego kierunku kształcenia

• -start życiowy wychowanka ułatwiały też specjalne fundusze: bezzwrotny fundusz posagowy i fundusz zapomogowo-pożyczkowy

• -Kazimierz Jeżewski w Polsce i Europie uznany jest za prekursora rodziny zastępczej i rodzinnych domów dziecka

J. Babicki

- system rodzinny, system segmentalny

- czytał poezję chłopcom- aktualnie jest to artyterapia

Przed wychowawcą Babicki stawiał następujące wymagania:

• przygotowanie na wszelkie możliwe zdarzenia w grupie dziecięcej,

• umiejętność spojrzenia w głąb istoty dziecka,

• zgodność przekonań ideowych z przekonaniami ideowymi grupy społecznej, do której należy instytucja wychowawcza,

• zdolność doskonalenia się,

• ciągła młodość,

• plastyczność,

• optymizm,

• wiara: w ideały, piękno, prawdę,

• autorytet,

• zmysł organizacyjny,

• posiadanie dodatkowej specjalizacji z zakresu wychowania muzycznego, fizycznego, technicznego, zajęć świetlicowych lub innych.

Józef Czesław Babicki wymieniał trzy komponenty wychowania opiekuńczego:

1. wychowanie automatyczne – przez odpowiednie warunki materialne
   i współdziałanie za szkołą;

2. samowychowanie – przez organizację wewnętrznego życia w zakładzie;

3. zamierzone oddziaływanie wychowawcze – zarówno formy grupowe jak i indywidualne;

K. Lisiecki

* organizacje pomocowe – Komitet Opieki Nad Dzieckiem

*wiele czasopism edukacyjnych „Wychowawca”, „Opiekun społeczny”, „Przegląd społeczny”

IDEA I FUNKCJONOWANIE OGNISK WYCHOWAWCZYCH. I . Kazimierz Lisiecki uważał, że rodzina jest najwłaściwszą instytucją opiekuńczą i wychowawczą, bo w niej najlepiej odbywa się proces wychowania „godnego” człowieka i obywatela. Zdawał sobie jednak sprawę z tego, że nie każde dziecko posiada dobrą rodzinę. Świadom był, że nie da się stworzyć placówki, która mogła by w pełni zastąpić rodzinę naturalną. Stąd koncepcja ogniska jako formy pośredniej między rodziną naturalną a zakładem opiekuńczym, gdzie toczy się życie gromadne przy zachowaniu indywidualności każdego dziecka. WEDŁUG NIEGO MIAŁ TO BYĆ: „…dom normalny, dobry dom, gdzie każdy jest dobry i ważny i w którym dla każdego, któremu na tym domu zależy, jest miejsce. Ale wiedziałem, rozumiałem, czułem, że nie może być zamkniętą bursą ani dobroczynnym przytułkiem.”

II.Ognisko wychowawcze miało być domem dobrze zorganizowanym i wyposażonym, czystym schludnym, estetycznie i funkcjonalnie urządzonym, w którym dzieci mają wszystko co im jest niezbędne dla wspólnego życia, nauki, pracy, zabawy.

III. W ogniskach nie było „panów” wychowawców, lecz starsi koledzy, nie było dyrektora, lecz Dziadek Lisiecki, nie było kucharek, lecz ciocie – członkowie rodziny. Lisiecki uważał ognisko za własny dom i żądał od wszystkich dorosłych i dzieci takie traktowania

IV. Wychowanek przechodził swego rodzaju ok. 3-miesięczny proces inicjacji: zapoznawał się z ogniskiem, jego organizacją, zwyczajami, obowiązkami. Dopiero wówczas stawał się jego mieszkańcem.

V. Program opieki i wychowania w ogniskach zakładał wychowanie dziecka aż do pełnoletności oraz kontakt i prace wychowanków już usamodzielnionych na rzecz placówki.

VI. Aktywizowano również rodziców lub opiekunów do pomocy w niezbędnych pracach: w kuchni, naprawy itp. Zapraszano rodziców na uroczystości i święta ogniskowe

SYSTEM WYCHOWAWCZY DZIADKA:

1. Wychowanie do pracy i przez pracę –tylko dobra praca dla ogółu, dla ogniska, dla siebie, dla kraju, daje satysfakcję i tworzy niezbędne dobra życiowe. „Nic za darmo”, na wszystko trzeba zapracować.

2. Samorządność – życie w ognisku było oparte o samorządny kolektyw a starsi koledzy pomagali młodszym – zmniejszało to role jaką pełnili pedagodzy.

3. Dbałość i odpowiedzialność – za wyposażenie ogniska wyrażana jest krótko „bo to nasze”.

4. Zasada godności i honoru – poważne traktowanie młodzieży. Nie wolno traktować dziecka z góry. Wychowawca rozmawia z dzieckiem traktując je serio.

5. Bezpośrednie, indywidualne podejście do wychowanka- trzeba poznać jego potrzeby zanim podejmie się jakiekolwiek działania opiekuńcze

6. Kary – konsekwencja świadomego łamania praw i reguł panujących w ognisku. Praktykowano tzw. urlop z ogniska. Chłopiec był odsyłany z ogniska na czas osobistej rehabilitacji. Zwykle urlop bywał skracany lub darowany w dniu „amnesti” tj. w dniu imienin dziadka. Zawsze jednak musiało to się odbywać za poręczeniem kolegów którzy w ten sposób brali odpowiedzialnośc za zachowanie delikwenta.

7. Nagrody – np. za dobre wyniki w nauce, za pracę poza dyżurem. Nagrodami były: wyróżnienie na apelu, ucałowanie publiczne przez „Dziadka”(największa nagroda), wyjazd na obóz.

8.

Dobór kadry – Wychowawców było mało a stawali się nimi z czasem byli wychowankowie. Rola pedagoga sprowadzała się do inspiracji, doradztwa i partnerskiej pomocy. KAZIMIERZ LISIECKI MÓWIŁ: „Wychowawca to wielkie słowo. Wychowawcy nie rodzą się na kamieniu… wychowawca rodzi się tak, jak artysta malarz. Czy może ktoś zostać artystą – malarzem tylko na skutek studiów? – Nie da rady.” „ Niech przyjdą do roboty wychowawczej ludzie nawet niewykształceni, ale ludzie z sercem – kryształowi – dziecko ich pozna.”

9.

Jedną ze swoistych, związanych tylko z osobą „Dziadka”, metod wychowawczych w ognisku były tzw.” kazania Dziadka” – były to swego rodzaju pogadanki o charakterze ogólnospołecznym, filozoficzno- moralnym, czy też po prostu organizacyjno – porządkowym. W czasie tych pogadanek zaszczepiał Lisiecki swoim chłopcom określone ideały, przekazywał porządny system wartości i norm moralnych, wskazywał drogę na przyszłość i uczył jak żyć godnie, z pożytkiem dla siebie, najbliższych i społeczeństwa. „Panowie… gromada musi mieć swój honor, rzecz jasna, ale nie polega on na tym, aby kryć kanty i nawalanki. Honorowy chłopak nie zrobi nigdy z gęby cholewy… proszę panów, wszystko tu stanowi naszą wspólną własność tak, jak w każdym normalnym domu, więc troska o ład i czystość też należy do was…”

Za granicą:

Szkoła Kofoeda

- ojciec street workingu

- twórca systemu socjalno-pedagogicznego pomocy bezrobotnym

- założył placówkę dla osób dorosłych

- uważał, że „nic za darmo”

- w Polsce odpowiednikem szkoły Kofoedowskiej jest funkcjonowanie Barki stowarzyszenie) w Poznaniu

- szkoła Kofoeda w Siedlcach

Szkoła Kofoeda jako dom
Szkoła jest miejscem pobytu dla tych, którzy nie mają gdzie spędzić swojego czasu wolnego. Prawie wszyscy jej uczniowie nie mają pracy albo rodziny czy też mieszkania. Jest więc to dom dla bezdomnych, rodzina dla samotnych, miejsce dziennego pobytu, w którym można się czymś zająć.
Struktura szkoły jest elastyczna i otwarta, przyjmowani są wszyscy, bez względu na to kim są i jakie mają problemy, można tu wejść o każdej porze dnia i nocy oraz skorzystać z szerokiej gamy zajęć resocjalizujących, dydaktycznych i leczniczych.

Współcześni:

-Macjiaszkowa

-Kozak

-Kolankiewicz

-Łopatkowa

2.Podstawowe pojęcia ped. opiekuńczej: opieka, wychowanie, potrzeby i ich klasyfikacja (wg wybranego badacza), role społeczne, wsparcie społeczne, ...

opieka, (wg Kamińskiego) w wąskim według A. Kamińskiego - są to różnego rodzaju świadczenia materialne i psychiczne w stosunku do osób niezdolnych do zaspokojenia potrzeb, nie mogących własnymi siłami dać sobie rady w życiu, osób dotkniętych klęską życiową.

W szerokim ujęciu - opieka dotyczy pomocy, jaką udziela się społeczeństwu w celu zapobiegania wszelkiego rodzaju nieprzystosowaniu, dezintegracji społecznej, brakom zdrowotnym, moralnym, materialnym.

Wychowanie w szerokim znaczeniu – wszelkie zjawiska związane z oddziaływaniem środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, kształtujące jego osobowość, oddziaływanie całokształtu specyficznych pedagogicznych bodźców i doświadczeń ogólnospołecznych, profesjonalnych i nieprofesjonalnych przynoszących względnie trwałe skutki w rozwoju jednostki ludzkiej w jej sferze fizycznej, umysłowej, społecznej, kulturowej i duchowej.

W znaczeniu węższym, używanym w pedagogice, wychowanie oznacza świadome, celowe i specyficzne pedagogiczne działanie osób z reguły występujących w ich różnych zbiorach (rodzinnych, szkolnych), dokonywane głównie przez słowo (inne postacie interakcji, zwłaszcza przez przykład osobisty) zmierzające do osiągnięcia względnie trwałych skutków (zmian) w rozwoju fizycznym, umysłowym, społecznym, kulturowym i duchowym jednostki ludzkiej, o ile w pierwszym znaczeniu wychowanie jest niemal tożsame z procesem socjalizacji, w drugim – oznacza celową interwencję w jej przebieg. Stopniowe wyodrębnienie wychowania jako świadomie kontrolowanej części procesów socjologicznych następowało wraz ze wzrostem złożoności życia zbiorowego, doprowadzając do ukształtowania specyficznych, służących mu instytucji i zawodów.

potrzeba, odczuwany przez jednostkę stan braku czegoś, co w związku ze strukturą organizmu, indywidualnym doświadczeniem oraz miejscem jednostki w społeczeństwie, jest niezbędne do utrzymania jej przy życiu, umożliwienia jej rozwoju, utrzymania określonej roli społ., zachowania równowagi psych.; termin używany także w znaczeniu: motywacja, popęd, instynkt

klasyfikacja potrzeb M. Masłowa 12) estetyczne

11) wiedzy i rozumienia,

10) szczęścia jako ogólnego zadowolenia z życia

9) samorealizacji, realizacja i rozwój własnych zdolności i umiejętności, realizacja siebie. Jest wrodzona i jest motywem rozwoju

8) sensu życia

7) nowych wrażeń, doświadczeń

6) uznania

5) samodzielności i autonomii

4) aktywności, twórczości

3) przynależności i miłości, przynależność do określonego gatunku, otoczenia i poczucie, że jest się jego członkiem. Miłość - troska o siebie, o innych, potrzeba wrodzona i kształtująca się w relacji do otoczenia

2)bezpieczeństwa, potrzeba bycia w społeczeństwie zorganizowanym "możliwość wpływu na "otoczenie T bycie" świecie, który można choć trochę przewidzieć

1)fizjologiczne -zaspokajające różnego rodzaju głody fizjologiczne (jedzeniowy, seksualny, przestrzeni, snu itd.)

role społeczne jest to zespół oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza margines swobody. W ramach paradygmatu funkcjonalnego rola często jest używana alternatywnie z pojęciem funkcja. W ramach podejścia interpretatywistycznego rola ma charakter bardziej swobodny, określa zarówno zbiór oczekiwań, jak i twórczy wkład aktora.

Wsparcie społeczne-łączy to pojęcie z ideą wspólnoty tzw. małych ojczyzn podmiotowości człowieka w świecie. Traktuje przede wszystkim jako pomoc dostępną jednostce lub grupie w sytuacjach trudnych stresowych przełomowych a których bez wsparcia innych nie są w stanie przezwyciężyć jako rodzaj interakcji społecznej podjętej przez jednostkę lub dwie strony w sytuacji problemów w której dochodzi do wymiany informacji emocjonalnej lub instrumentalnej. Wymiana ta może być jednostronna lub dwustronna może być stała lub zmieniać się. Te dwa ujęcia wsparcia społecznego nie jako odrębne ale dopełniające się.

3.Historia opieki nad dzieckiem - wybrane wątki z wykładów.

Podejście do dziecka pod względem problemowym

KODEKS HAMURABIEGO 18 w.p.n.e

- najstarszy kodeks świata; „oko za oko ząb za ząb”

- zawierał prawa kodeksu cywilnego, karnego

- jest zapis „obowiązuje zasada odpłaty”, kiedy syn uderzy ojca należy mu odjąć rękę”(dziecko nie ma głosu w rodzinie, ojciec jest osobą dominującą)-patriarchat

GRECJA – między XII a VII wiekiem

- zapisy wzięte ze Sparty

- wychowanie spartańskie, wojskowe

- Rada starszych – głos decydujący

- wychowanie szczególnie chłopców, decydująca rola mężczyzn, kobiety szkolono do powiedzenia „wróć z tarczą lub na tarczy”

PLATON- mówił o idealnym państwie, miastach, obywatelach, polityka prorodzinna

- należy dbać o kobiety w ciąży (przygotowanie w życiu płodowym)

- proponował aby przy świątyniach przygotowywano miejsca dla dzieci od 3 -6 roku życia przez przygotowane wcześniej opiekunki – pomysłodawca przedszkola, opiekunkami mogą być matki i inne kobiety

- polityka prorodzinna

- wzór przedszkoli

- przygotowanie opiekunki lub matki ale bez związania emocjonalnego

ARTSTOTELES – dziećmi powinni opiekować się rodzice do 7 roku życia minimum, musi być przy matce, dominująca rola rodziców w wychowaniu dziecka

- w pismach dużo wzajemnej życzliwości wobec siebie

- o ilości dzieci w rodzinie powinni decydować rodzice

- nie krytykował rodzin oddających dzieci

- podnosi rangę rodziców

- dominującą rolę odgrywał chłopiec

SENEKA (STOICY)

- hasło „jeśli komuś pomagamy nie liczmy na wdzięczność” – pomaganie jest cnotą , „pomagam bo chcę”, „ pomagam bo lubię”

RZYM

Pater – ojciec łaciny, „ojciec osobą dominującą”, ojciec musiał uznać swoje dziecko, decydował o jego życiu, inicjacja dziecka

Okres m. 450 p.n.e. – prawo 12 tablic

- nakazywał uśmiercanie słabych, kalekich niemowląt

OKTAWIAN AUGUST

- wprowadził takie prawo że jeśli dziecko rodziło się w rodzinie rzymskiej miał obowiązek zgłosić dziecko, nadać mu imię, nabywał praw obywatelskich

- do dziś funkcjonuje zgłaszanie dzieci do Urzędu

KONSTANTY WIELKI w 331 roku wydał edykt:

- jeśli ojciec zrzekł się praw do dziecka to stracił je na trwałe

- edykt obowiązujący do dzisiaj

- w 326 roku wydał zakaz oficjalnych konkubinatów(dzieci z takiego związku nie miły praw obywatelskich)

WCZSNE CHRZEŚCIJAŃSTWO

- ostre zasady moralne

- do dziś zostało – nakazy biskupów dotyczące małżeństw bezdzietnych dot. Adopcji dzieci osieroconych

Hospicja – początkowo tworzone dla dorosłych, potem dla porzucanych dzieci

ŚREDNIOWIECZE

- dziecko nie ma miejsca w rodzinie, brak uznania, inicjacje, przygotowanie do życia dorosłego

- brak pojęcia - dzieciństwo

Główny przekaz to malarstwo, listy, zapiski

- dziecko do XIV to „mały dorosły”

- dziecko anonimowe

W XIV w. postać dziecka jako dziecka, przełom w XVI w. pojawia się kategoria DZIECKO:

„Aries” – liter. Historia dzieciństwa

Papież Innocenty III wzruszył się historią, iż rybacy więcej wyławiali noworodków niż ryb i wymyślił – „koło podrzutków”- skrzynka obrotowa przy klasztorach, hospicjach, gdzie zostawiano noworodki

DOMY DZIECKA

1549 r. funkcj. „Dom podrzutków

1698 r. Bartłomiej Ranisz stworzył przytułek dla starców i dla dzieci

- dom dziecka stworzony przez Gabriela Baudoeria w W-wie (Dom Dzieciątka Jezus)

- Maria Ludwika 1652 r. spraw. Siostry Szarytki

- 1871 r. car wprowadził kantor do jawnego przyjmowania dzieci, punkty przy szpitalach

PRKURSOREM pedagogiki opiekuńczej był Jan H. Pastahazzi

- chciał zmian społecznych

- wymyślił że zbierając różne dzieci bez opieki i zaproponuje im zorganizowany system to wychowa je i wykształci

- 1775 r. kupił gospodarstwo wiejskie

- element wychowania przez pracę

- autor powieści „Leonard i Gertruda”(opisał ludzi zwykłych jako bohaterów)

- pierwszy podręcznik z pedagogiki opiekuńczej

- gospodarstwo w Starus w 1797 r.

- zebrał 80 dzieci, które stanowiły zorganizowaną grupę, dążył do zaspokojenia podstawowych potrzeb

Jale Gertruda- uczy swoje dzieci

Falemberg – zakłady dla chłopców nieprzystosowanych społecznie

STOWARZYSZENIA , organizacje pozarządowe

1869 r. Stowarzyszenie dobroczynności (Charls Lock;M. Richmond)

- opracował na czym polega praca z przypadkiem (case work)

Zebranie wiedzy na temat jednostki, analiza jej sytuacji życiowej

Główne zadania:

1. Każda sytuacja wymagająca pomocy powinna być szczególnie zbadana

2. Analiza powinna uwzględniać nie tylko indywidualną biografię, ale również środowisko społeczne i sytuację rodzinną badanego

3. zadaniem pracownika społecznego jest wyjaśnienie przyczyn sytuacji warunkujących konieczność pomocy oraz określenie wpływu proponowanej pomocy na usuwanie źródeł wykolejenia i nędzy

4. Zadaniem pomocy społecznej jest nie tylko org. Wsparcia materialnego w przypadku nędzy i ubóstwa, ale przede wszystkim pobudzanie aktywności i zaradności osób objętych akcją.

W zaborze rosyjskim nie interesowano się ochronkami, zakładami wychowawczymi. W 1905 r. – nakaz carski- rusyfikacji ulegają ochronki i zakłady.

W pruskim zaborze- zakłady opiekuńczo-wychowawcze, ochronki nie mogą być prowadzone przez Polaków ani wspierane przez nich

W zaborze austriackim było 200 zakładów wychowawczych

I wojna światowa – Komitet Obywatelski i Wydział do Spraw sierot

6.Innowacyjne rozwiązania w pracy z dzieckiem, nastolatkiem, rodziną z grupy ryzyka w Polsce i na świecie (podejścia instytucjonalne, środowiskowe i systemowe).

Konstytucja RP 1997r w której zawarte są przepisy dotyczące wolności praw i obowiązków człowieka

Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy jest zbiorem przepisów prawnych regulujących stosunki pomiędzy małżonkami rodzicami a dziećmi. Znajdują się tam informacje dotyczące zakresu władzy rodzicielskiej oraz niematerialnych i materialnych obowiązków rodziców wobec dzieci

Kodeks Karny gwarantuje szczególną ochronę dziecka wyróżniając czyny które uznane są za przestępstwa jedynie wtedy gdy adresowane są do dzieci

Policja mają prawo zadzwonić osoby bezpośrednio zagrożenie dla życia lub zdrowia a także dla mienia

Niebieska linia koncentruje się na osobie która potrzebuje pomocy nawiązuje z nią kontakt -przywraca zdolność do efektywnego działania –angażuje do współpracy najbliższego otoczenia

Program przeciwko przemocy STOP cele tego programu jest uczenie dzieci sposobów radzenia z nią –kształtowanie postawy reagowania na akt przemocy Korzystanie z pomocy doraźnych

7.Sieroctwo: ujęcia, rodzaje, przyczyny, objawy, skutki, badacze problemu.

1. Podział:

- biologiczne (gdy rodzice nie żyją) 2-3 % w Polsce

- społeczne

Sieroctwo pojęcie wąskie – jest dziecko które posiada rodziców biologicznych, którzy nie sprawują nad nim opieki, nie zaspokajają potrzeb i dziecko przebywa w placówce

-pojęcie szerokie – występuje gdy przebywa w środowisku rodziny biologicznej ale ma subiektywne poczucie osamotnienia.

Osamotnienie: brak wyboru sytuacji

Samotność: może być z wyboru

2. Irena Jundziłł - podział sieroctwa społecznego na 3 grupy:

jawne – wąskie określenie we wczesnym stadium

ukryte – duchowe, emocjonalne i psychologiczne , subiektywne poczucie osamotnienia( rodzina konfliktowa – kłótnie, alkohol, pracoholizm, przemoc emocjonalna, fizyczna, psychiczna, seksualna, izolacja psychiczna, oczekiwania wobec dziecka, bieda, ubóstwo, nowe dziecko w rodzinie, zmiany partnerów, dziecko niechciane, dzieci z gwałtów(techniki projekcyjne – rozpoznanie)

wtórne – sytuacja kiedy dziecko ostało sierotą i trafiło do placówki, a następnie do środowiska rodziny (zastępczej lub adopcja) , zmieniła się więź emocjonalna poczym na skutek różnych okoliczności dziecko trafia do placówki

Należy dobrze dobrać dziecko do rodziny i odwrotnie aby nie nastąpiło zjawisko wtórnego sieroctwa.

3. Sieroctwo emigracyjne

- wyjazd z jednym z rodziców, wyjazd rodziców za granice kiedy dziecko zostaje pod opieką babci lub jednego z rodziców.

1. Choroba sieroca

1. objawy

- kiwanie się – regularne kiwanie w równym ale różnym tempie, kiwanie się z nogi na nogę może się łączyć z uderzeniami głową o ścianę, kiwanie z autoagresją, może trwać 3 godziny i 3 godziny.

Powodem jest silne zamknięcie w sobie. Poczucie że nie ma matki, osoby znaczącej.

Dlaczego ? – z życia płodowego, kiedy pływa w wodach płodowych – bezpieczeństwo. Gdy dziecko czegoś chce to bierze się je na ręce i buja, gdy nie ma osoby, która może to zrobić to dziecko robi to same.

- sufitowanie – pierwszy symptom, samodzielny objaw, nie ma ruchów gałek ocznych i następuje wyłączenie siebie. Zamykanie się w sobie

- ssanie palca,

- autodestrukcja rwanie włosów, szczypanie się gryzienie się

2. Wyprowadzenie z kiwania:

- podejść do dziecka przechodząc w taki sposób aby przeciąć linię patrzenia dziecka,

- zniżenie się do poziomu dziecka (poziom wzroku),

- złapanie za rękę najlepiej za nie odkrytą część,

- należy stać po stronie w która patrzy dziecko,

- przytrzymanie za barki,

- uchwyt za rękę powinien być silniejszy,

- mówić do dziecka po imieniu.

Inny sposób – siadamy obok dziecka, bierzemy za rękę, dużo mówimy do dziecka (po imieniu). Małym dzieciom podaje się leki uspokajające.

Autoagresja (przy sufitowaniu):

- szczypanie(drobniutkie, szybkie)powstają zmiany skórne(strupy, rany) – przedramię, wewnętrzna strona kolan - miejsca szczypań kącik ust.

-wyrywanie włosów- szukanie jednego włosa, długie oplatanie, kręcenie, zatrzymanie i wyrwanie i tak dalej,

- łysienie plackowate,

- moczenie

- wymiotowanie na skutek stresu, zmiany diety (np. rzeczy gotowane bo wcześniej jadły tylko na zimno)

- spadek odporności

- onanizowanie się ( głaskanie się po twarzy wierzchnią stroną dłoni po policzkach)

Dziecko trzeba wyciszyć – socjoterapia, wyciszyć, złagodzić, nauczyć dobrego dotyku w ciągu dnia.

- labilność emocjonalna

- gwałtowna zmiana nastroju

8.Instytucjonalne i rodzinne formy kompensacji sieroctwa.

Instytucje:

-domy dziecka

-placówki socjalne

-pogotowia opiekuńcze

-świetlice socjo-terapełtyczne

-hostele

-ogniska wychowawcze

-rodzinne domy dziecka

Formy kompensacji:

1.rodziny adopcyjne (na całe życie, dziecko musi mieć uregulowany system prawny, przyjmuje nazwisko rodziców)

2.rodziny zastępcze (maja określony czas, nadzory w każdej chwili,)

3.pogotowia opiekuńcze

4.spotkania terapeutyczne, resocjalizacje

4.System opieki nad dzieckiem opuszczonym od 1945 roku do chwili obecnej. Dziecko opuszczone to dziecko pozbawione trwale lub przejściowo szans wychowania w rodzinie własnej. W grupie tych dzieci znajdują się sieroty naturalne, półsieroty, a przede wszystkim dzieci, których rodzice żyją, ale albo nie chcą, albo nie potrafią, albo nie mogą wypełnić swoich obowiązków rodzicielskich. Rodzicom tych dzieci została ograniczona, zawieszona lub odebrana władza rodzicielska, wyrażając zgodę na adopcję.

Lata 1945 – 1949 Ratownictwo

Wojna i okupacja spowodowały zagrożenie biologicznego bytu naszego narodu. W okresie tym zginęło ponad 2 225 000 dzieci i młodzieży, co stanowi około 35% ogólnych strat ludnościowych poniesionych przez Polskę.

W wyniku wojny sprawa zasięgu sieroctwa i wyrównywania jego skutków urosła do rozmiaru jednego z najważniejszych zagadnień społecznych. W czerwcu 1945 roku przeprowadzono dla potrzeb szkolnictwa spis dzieci, chociaż otrzymanych wyników nie można było traktować jako punktu wyjścia dla polityki opiekuńczej. Dzięki umowie z 6 lipca 1945 roku, zawartj między Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej a rządem ZSRR, wracały dzieci deportowane tam w latach 1940 – 1941, lękające się nowego, nieznanego życia w kraju. Podejmowane w tym okresie działania w stosunku do dzieci to karmienie, ubieranie i leczenie, poszukiwanie zaginionych rodziców, a więc głównie ratownictwo. Powołana przez Ministra Zdrowia Komisja do Walki ze skutkami Biologicznego Wyniszczenia Narodu zajęła się głównie pomocą, stąd apel Ministerstwa Oświaty do nauczycielstwa o współpracę w zakresie opieki nad dzieckiem osamotnionym. Znaczny wkład w rozwiązywanie problemów opieki nad dziećmi osamotnionymi wniosły organizacje społeczne:

- Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci

- Chłopskie Towarzystwo Przyjaciół Dzieci

- Centralny Komitet Opieki Społecznej

- Polski Czerwony Krzyż

Podstawę prawną działalności wszelkich zakładów opiekuńczych i innych form opieki poza rodziną własną stanowiła po zakończeniu wojny ustawa o opiece społecznej z 16 sierpnia 1923 roku, Uchwała Rady Ministrów z 12 czerwca 1945 roku o podziale kompetencji pomiędzy resorty zdrowia, oświaty oraz pracy i opieki społecznej, potwierdzona następnie ustawą. Zlecała ona opiekę nad dziećmi do ukończenia 3 roku życia Ministrowi Zdrowia a nad dziećmi od lat 3 do 18 – Ministerstwu Oświaty. Zarządzeniem Ministra Oświaty z 31 stycznia 1946 r. utworzono Departament Opieki nad Dzieckiem.

Podstawowe zasady w zakresie praw dziecka zostały określone w :prawie małżeńskim, prawie rodzinnym, prawie opiekuńczym i prawie małżeńskim majątkowym. W 1947 roku Sejm zadeklarował opiekę nad rodziną matką i dzieckiem, ochronę zdrowia, a także uchwalił praw do pracy, wypoczynku i nauki.

W centrum zainteresowania pozostawało nadal dziecko osamotnione, które należało umieścić w rodzinie zastępczej lub placówce. Dawną nazwę sierociniec, przytułek zastąpiono określeniem – Dom Dziecka. Wiele organizacji prowadziło swoje placówki – domy dziecka, zakłady wychowawcze, świetlice, żłobki, przedszkola, prewentoria, a także podejmowało różne akcje, np.. związane z organizacją kolonii letnich.

15 grudnia 1944 roku rozpoczął działalność Centralny Komitet Opieki Społecznej (CKOP), obejmując swoją akcją całą Polskę. W prowadzonej akcji wyróżniano 2 sektory: opieki nad dzieckiem i młodzieżą oraz opieki nad dorosłymi. Opieka zaczynała się już od matki w ciąży.

We wrześniu 1945 roku powstał Związek Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległość i Demokrację, skupiający wszystkich, „którzy na terenie Państwa Polskiego lub poza jego granicami brali czynny udział w walce o wyzwolenie spod okupacji niemieckiej., zachowując godność żołnierza, Polaka i demokraty.

Opiekę nad sierotami i wdowami prowadził także Związek Inwalidów Wojennych RP, głównie poprzez takie działania jak: udzielanie stypendiów, utrzymywanie stałych zakładów wychowawczych, organizowanie koloni letnich.

CARITAS – działalność Kościoła Katolickiego – trzy fazy działalności:

- doraźna pomoc ofiarom wojny,

- walka o życie i zdrowie dzieci,

- opieka nad sierotami i dziećmi opuszczonymi.

Pomoc Caritasu dla dzieci była albo całkowita albo częściowa.

W omawianym okresie ukazywały się dwa czasopisma związane z opieką nad dzieckiem:

- „Dzieci i wychowawca” wyd. Ministerstwo Oświaty i „Opiekun Społeczny” wyd. Wydział Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego w Warszawie.

WNIOSKI:

- działania w zakresie opieki nad dzieckiem sprowadzone do ratownictwa, chociaż rozwiązania prawne zmierzały ku stworzeniu podstaw systemu opieki

- działania w zakresie opieki oparte głównie na ofiarności społeczeństwa, pacy organizacji społecznych i organów państwa.

- wprowadzenie podziału kompetencji między resortami zdrowia, oświaty oraz praci i opieki społecznej w zakresie opieki nad dzieckiem.

Lata 1950-1955 Centralizacja działalności

W dziedzinie opieki nad dzieckiem wyznaczono następujące działania:

- poprawa bytu dzieci osieroconych, ale przede wszystkim wychowanie ich na przyszłych budowniczych socjalizmu,

- zwiększenie liczby państwowych domów dziecka,

- dokonanie zmian w rozmieszczeniu placówek na terenie kraju w celu zapewnienia dzieciom i młodzieży kontaktu z zakładami pracy i związania z życiem klasy robotniczej,

- umieszczanie dzieci tylko w rodzinach zstępczych zdrowych klasowo tj. robotniczych, drobnochłopskich, i inteligencji pracującej,

- rozbudowa placówek opiekuńczo-wychowawczych w związku z aktywizacją kobiet w życiu gospodarczym i społeczno- politycznym kraju,

- uzupełnianie i pogłębianie pracy szkoły przez placówki opieki częściowej,

- doskonalenie pracowników celem podniesienia ich poziomu ideologiczno- politycznego i zawodowego.

„w okresie 3 letniego planu opieka nad dzieckiem prowadzona była nie tylko przez placówki państwowe, ale i przez liczne stowarzyszenia i organizacje społeczne, często niefachowe a wielu wypadkach również nawet obce pod względem ideologicznym.

W celu ujednolicenia finansowych i programowych podstaw opieki nad upaństwowiono wszystkie domy dziecka.

Ustawa o terenowych organach jednolitej władzy państwowej z 20 marca 1950 znosiła samorządy terytorialne i przekazała państwu wypełniane przez nie zadania opiekuńcze.

Aktem podstawowym, na którym opierały się wszystkie ustalenia normatywne, była Konstytucja PRL z 22 lipca 1952r. – wychowanie młodzieży i zapewnia jej najszersze możliwości rozwoju.

WNIOSKI:

- koncentracja zadań w zakresie opieki nad dzieckiem w ręku państwa oraz centralne kierowanie działalnością opiekuńczą

- ograniczenie inicjatywy społecznej związanej z opieką,

- dominacja opieki zakładowej nad innymi kierunkami opieki (np. w rodzinie czy w środowisku)

- przecenianie możliwości placówek w kształtowaniu postawy ideowej wychowanków,

- przewaga wychowania zespołowego nad indywidualną pracą z dzieckiem.

Lata 1956-1970: Tworzenie podstaw opieki wychowawczej

Początek omawianego okresu to XX Zjazd KPZR i VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR – dwa wydarzenia polityczne decydujące o kierunku zmian w dotychczasowej polityce opiekuńczej.

Prezydium Rządu z 21 VII 1956r. zalecała podjęcie prac zmierzających do rozbudowy sieci placówek opieki nad dzieckiem, polepszenia warunków życia w placówkach i warunków pracy pracowników pedagogicznych, a także ustalenia jasnego kryterium kwalifikacji dzieci do domów dziecka.

Decydujące znaczenie dla rozwoju opieki nad dzieckiem miała Ustawa z 15 lipca 1961 roku o rozwoju systemu oświaty i wychowania. Ministerstwo Oświaty zalecało organizację i prowadzenie działalności w zakresie opieki nad dziećmi i młodzieżą.

WNOSKI:

- uznanie szkoły oraz zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych za integralne ogniwo w systemie oświaty,

- podkreślenie potrzeby kształcenia i doskonalenia wychowawców w placówkach opiekuńczo-wychowawczych,

- wskazanie na potrzebę reaktywowania ruchu społecznego w prawach opieki nad dzieckiem,

- tworzenie podstaw teoretycznych dla pedagogiki opiekuńczej

Lata 1971-1980: Próby modernizacji

Powołany w styczniu 1971r. Komitet Ekspertów opracował „Raport o stanie oświaty PRL”. Praca Komitetu koncentrowała się głównie na analizie obecnego systemu szkolnego, a także na opracowaniu projektu przyszłego modelu oświaty na tle perspektywistycznych przeobrażeń społecznych, technicznych i kulturowych.

W celu teoretycznego wsparcia reformy rozpoczęto szerokie badania w ramach problemu węzłowego „Modernizacja systemu oświaty w rozwiniętym społeczeństwie socjalistycznym”.

Autorzy proponowali następujące kierunki działania:

- wzmocnienie podstaw funkcjonowania rodzinnych form opieki nad dzieckiem,

- modyfikacja organizacji życia i działalności placówek opiekuńczo – wychowawczych w kierunku tworzenia w nich warunków zbliżonych do życia rodzinnego,

- wzmocnienie funkcji opiekuńczo-wychowawczej szkoły,

- poszukiwanie nowych form wychowywania opiekuńczego,

- umocnienie i wspomaganie rodziny oraz niesienie jej pomocy we wszystkich tych zakresach, w których wymaga tego dobro dziecka.

Domy Dziecka stopniowo przestawały być główną formą opieki całkowitej.

Interesujący eksperyment prowadziła wspólnie z Państwowym Zespołem Ognisk Wychowawczych M Łopatkowa. Polegał ona na „wyprowadzeniu” jak największej liczby dzieci z Domów dziecka do ich naturalnych lub zastępczych środowisk rodzinnych.

WNIOSKI:

- wzmocnienie podstaw funkcjonowania rodzinnych form opieki nad dzieckiem(rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka),

- odstąpienie od realizacji reformy edukacji na skutek narastania kryzysu społeczno-gospodarczego,

- brak koordynacji działań podmiotów związanych z opieką nad dzieckiem.

Lata 1981-1998 Kryzys i reformacja:

Rok 1981 i lata następne to czas wprowadzenia stanu wojennego i jego następstwa.

Z dnie 1 września 1983 r. pogotowia opiekuńcze przejęły część funkcji pełnionych dotychczas przez milicyjne izby dziecka. Za najbardziej wartościowe wychowawczo środowisko uznawano nadal rodzinę, stąd nastawienie w systemie opieki na rozwój rodzinnopodobnych. Z analizy różnych form opieki wynikało że działalność opiekuńczo-wychowawcza powinna się koncentrować na następujących problemach:

- wspomaganie prawidłowego i wszechstronnego rozwoju osobowości człowieka

- przezwyciężanie i likwidowanie braków wychowawczych nie pozwalających na pełny rozwój osobowości,

- wyrównywanie braków wynikających z nieprawidłowej struktury środowiska.

Działalność taka powinna być prowadzona w dwóch zakresach:

- po pierwsze: w stosunku do całej generacji dzieci i młodzieży

- po drugie: obejmować tylko pewne grupy dzieci i młodzieży w celu kompensowania braków środowiska rodzinnego.

Po 1989r. rozpoczął się ogromny rozwój sektora pozarządowego, min. Organizacji (fundacji, stowarzyszeń) działających na rzecz dziecka i rodziny. Były to przełamanie apatii społecznej i droga do tworzenia „małych kręgów wolności”

WNIOSKI:

- pogłębianie się sprzeczności między postulatami a realnymi możliwościami zmian w systemie opieki(integracja, stagnacja, regres w wielu dziedzinach systemu)

- rozwój sektora pozarządowego, wzrost roli organizacji pozarządowych w rozwiązaniu problemów opieki nad dzieckiem i wspomagania rodziny

- diagnoza systemu opieki i postulaty jego reformy (prorodzinny, planowy, spójny, elastyczny, zdecentralizowany, profilaktyczny)

- przejmowane spraw opieki przez samorządy lokalne,

- stwarzanie warunków do rozwijania rodzinnych form opieki nad dzieckiem.

5.Nowe tendencje w opiece nad dzieckiem, młodzieżą, rodziną w Polsce i na świecie (programy, rozwiązania instytucjonalne, środowiskowe i systemowe).

18