Gwardia Ludowa, GL - organizacja zbrojna PPR utworzona 6 stycznia 1942 (w rzeczywistości nastąpiło to dwa miesiące później 28 marca 1942)

Gwardia Ludowa, jako formacja zbrojna PPR, realizowała wytyczne Międzynarodówki Komunistycznej i cele polityczne komunistów polskich znajdujących się w ZSRR.

1 stycznia 1944 GL została przekształcona w Armię Ludową.

- miała w założeniu prowadzić konspiracyjną walkę z Niemcami poprzez działania partyzanckie, niszczenie transportów wroga, dezorganizację administracji.

-GL wykonywała też akcje odwetowe (. Zamach na Café Club dniach 24 października 1942 oddział GL oraz 11 lipca 1943 oddział ZWM, dokonały tam udanych zamachów bombowych. Drugą akcją dowodził komendant ZWM Mirosław Krajewski "Pietrek"-)

-wzięły udział w obronie Zamojszczyzny.

- zajmowała się prowadzeniem wywiadu. Współtworzony przez agentów sowieckiego wywiadu Wydział Informacji GL zajmował się m. in. paraliżowaniem działań PPP

(Marian Spychalski wydał ok 50 Polaków działających dla PPP i AK Niemcom)

Struktura organizacyjna

-Naczelne dowództwo GL stanowiły władze (Sekretariat) PPR.

-Pierwszym dowódcą GL był Bolesław Mołojec (jego szefem sztabu był Marian Spychalski, w okresie styczeń - sierpień 1942), po nim Franciszek Jóźwiak, przybyły do GL z oddziałów partyzantki radzieckiej, w okresie sierpień 1942 - grudzień 1943.

- Działalnością GL kierowało Dowództwo Główne podzielone na oddziały: I operacyjny, II informacyjny, III zaopatrzenia i uzbrojenia, IV organizacyjny, V propagandy, VI sanitarny.

-Struktura organizacyjna była ściśle związana z strukturą PPR.

-Działały oddziały z podziałem na jednostki polowe (partyzanckie) i jednostki garnizonowe (grupy wypadowe)

- Kadrę dowódczą stanowili oficerowie i podoficerowie Brygad Międzynarodowych w Hiszpanii, oficerowie i podoficerowie rezerwy WP oraz przechodzący z innych organizacji i zbiegli z niewoli oficerowie radzieccy.

-W listopadzie 1942 powstał Wydział II Informacyjny, stanowiący ekspozyturę wywiadu sowieckiego, do którego zadań należało m. in. zbieranie wiadomości o AK i innych polskich organizacjach podziemnych.

-Latem 1943 roku współpracę z GL nawiązał agent radzieckiego wywiadu wojskowego GRU, generał Michał Żymierski "Józef" i w kilka tygodni później został doradcą wojskowym w wydziale operacyjnym GL. Prowadzone były kursy podoficerskie i szkolenie wojskowe.

- liczba żołnierzy GL (od 1 stycznia 1944 przemianowanej na AL), wynosiła na wiosnę 1944 ok. 5 000 żołnierzy.

-Napływ do GL chłopów był wzmocniony przez dwa czynniki: niejednokrotnie nierozważne akcje zbrojne GL w konsekwencji prowadzące do odwetu Niemców na cywilnej ludności wiejskiej oraz fakt, iż wstępujący w szeregi GL chłopi nie mieli świadomości o powiązaniach PPR i GL z ZSRR

-do GL należeli także zbiegli z frontu żołnierze radzieccy i Żydzi

- GL otrzymała niewielkie zrzuty broni z ZSRR - do końca roku w sześciu zrzutach dostarczono niewiele ponad 100 sztuk broni.

Działania bojowe

-GL rozpoczęła działalność zbrojną w maju 1942 w okolicach Piotrkowa Trybunalskiego i Radomia.

-Początkowo zamiast polskiego godła, żołnierze GL nosili za czapkach czerwony trójkąt z napisem "GL" - dopiero w późniejszym czasie znakiem tej formacji stał się piastowski orzeł, a nieoficjalnym hymnem "Marsz Gwardii Ludowej".

My ze spalonych wsi,

my z głodujących miast,

za głód, za krew,

za lata łez

już zemsty nadszedł czas!

Za głód, za krew,

za lata łez

już zemsty nadszedł czas!

Więc zarepetuj broń

i w serce wroga mierz!

Dudni nasz krok,

milionów krok,

brzmi partyzancki śpiew.

Dudni nasz krok,

milionów krok,

brzmi partyzancki śpiew.

<http://www.youtube.com/watch?v=rSgKreOuxrE>

-Do końca 1942 organizacja objęła całe GG i część ziem polskich włączonych do III Rzeszy.

-Obwody Gwardii Ludowej: I - warszawski, II - lubelski, III - radomski, IV - krakowski, V - łódzki i VI - śląski.

Walki z okupantem niemieckim

* 24 IX 1942 pod Szwedami zwycięska walka z kompanią żandarmerii stoczona przez oddział GL im. Tadeusza Kościuszki pod dowództwem Grzegorza Korczyńskiego ("Grzegorz").

* 26 XI 1942 r pod Kołomaniami na Kielecczyźnie bitwa oddziału por. I. Robba "Narbutta" z niemieckim batalionem specjalnym zakończona przebiciem się partyzantów.

* 6-8 XII 1942 w lasach parczewskich oddział im. Józefa Bema dowodzony przez F. Kowalowa "Fiodora" jako pierwszy w GL stoczył trzydniową bitwę z silną niemiecką ekspedycją karną wspieraną przez artylerię, samochody pancerne i samoloty. Partyzanci po 3 dniach walk przebili się z okrążenia, a już po kilku dniach 17 grudnia 1942 roku zdobyli miasto Ostrów Lubelski. Kolejna bitwa w lasach parczewskich miała miejsce 22-24 IV 1943. W obu przypadkach partyzantom udało się przebić z okrążenia.

* 15 XII grudnia 1942 roku - akcja oddziału por. "Narbutta" na jedyną w Polsce kopalnię pirytu w Rudkach k. Nowej Soli - gwardziści na kilka tygodni unieruchomili kopalnię.

* 7 VIII 1943 pod Zabudziskami powiat skierniewicki, oddział im. Pułaskiego dowodzony przez por. Ignacego Robba "Narbutta" stoczył całodzienną walkę z siłami SS, Wehrmachu i żandarmerii - 20 gwardzistów poległo lub zostało rannych, jednak większość ludzi "Narbutta" przebiła się. Oddział "Narbutta" liczący na przełomie 1942/43 około 230 ludzi był jednym z najaktywniejszych oddziałów GL oraz najsilniejszym oddziałem partyzanckim jaki pojawił się w GG po śmierci majora "Hubala" i rozwiązaniu jego oddziału.

* 22 X 1943 pod Kochanami w lasach lipskich (pow. janowski), oddziały dowodzone przez Władysława Skrzypka ("Grzybowski") i K. Herzenbergera zostały zaatakowane przez duże siły antypartyzanckie.

* 24 X 1943 na Diablej Górze powiat opoczyński oddział im. Bema (dowódca W. Kowalczyk "Józek") stoczył całodzienną walkę z hitlerowską obławą, a nocą wydostał się poza pierścień okrążenia.

Poza tym oddziały GL rozbijały więzienia i uwalniały więżniów np w nocy z 9/10 września 1942 w Kraśniku przez oddział im. T. Kościuszki i uwolnienie kilkudziesięciu więźniów.

Bratobójcze walki

Już w marcu i maju 1943 oddziały GL, w ramach jak określali członkowie GL "oczyszczania terenu z reakcji i faszystów" napadały na członków AK, NSZ i mordowały ludność cywilną, m.in. 29 maja 1943 grupa GL Józefa Liska tzw. „Liskowcy” pod dowództwem „Bartosza” zamordowała Władysława Kiełczewskiego, właściciela majątku w Łysakowie koło Zaklikowa.

- 22 lipca 1943 roku oddział NSZ "Sosna" dowodzony przez utrzymującego Huberta Jurę ps. "Tom", dowódcę Akcji Specjalnej NSZ okręgu Radom zlikwidował złożony głównie z Żydów oddział GL w lasach koło Przysuchy, był to pierwszy przypadek akcji odwetowej zakończonej likwidacją członków oddziału GL.

-9 sierpnia 1943 r. w lesie koło Borowa (pow. Kraśnik) na tle walk wrogich sobie organizacji podziemnych oddział NSZ pod dowództwem oficera mjr Leonarda–Zub Zdanowicza „Ząb” otoczył, rozbroił, a następnie po naradzie sądu polowego NSZ rozstrzelał oddział GL im. Jana Kilińskiego (ok. 26-28 osób). \

W wydanych po II wojnie światowej wspomnieniach jednego z członków oddziałów NSZ, Piotra Woźniaka "Jaszczura", członkowie oddziału GL rozstrzelani pod Borowem zostali scharakteryzowani w następujący sposób:

"(...) była to zbieranina kryminalistów, wymuszających od ludności haracze, siejących terror, gwałcących i rabujących co popadło. Po ostrzeżeniu ów "batalion im. Kilińskiego" rozhulał się jeszcze bardziej. Chłopi nie chcieli wzywać Niemców – wezwali nas. Sądów polskich wówczas nie było. Pozostał samosąd. (...) Dałby Bóg, bym dożył dni, gdy o tych sprawach pisać się będzie i mówić bez żadnych zahamowań.(...)"[9]

Oddział im. Jana Kilińskiego powstał w połowie lipca 1943, według NSZ wielu jego członków było "bandytami z długoletnim stażem", składał się z niektórych byłych członków oddziałów Liska, Palenia i Piotrowskiego, kilku komunistów polskich m.in. Władysława Dobosza "Sępa", partyzanta żydowskiego Jankiela Frajtaga "Bolek", partyzanta radzieckiego Mikołaja Leszczenki "Kola", dwóch byłych członków Komunistycznej Partii Polski - Stefan Adriańczyk "Bohun" i Władysław Głuchowski "Stanis", a dowodził oddziałem zbiegły z ZWZ-AK podoficer, uczestnik kampanii wrześniowej - por. Stefan Skrzypek "Słowik"[7]. "Ząb" oskarżył ich o propagandę komunistyczną, a także o mordy i rabunki dokonane przez oddział Liska - Józef Lisek "Lisek", przedwojenny kryminalista, stosował taktykę podszywania się pod różne organizacje niepodległościowe i wielokrotnie dopuszczał się mordów na ludności cywilnej.

"Lisek" podporządkował się GL, został w czerwcu 1943 roku skazany przez GL na karę śmierci.

Spory udział w GL Żydów i zbiegłych jeńców radzieckich, co było wrogo przyjmowane zwłaszcza przez NSZ, podejmowane przez GL ekspropriacje celem zdobycia środków na działalność oraz rekwizycje w folwarkach i dworach celem zdobycia żywności i pieniędzy, porachunki o broń zrzutową i na tle samowolnego przechodzenia z jednej organizacji do drugiej, wchłonięcie przez GL paru oddziałów "dzikich" czy wręcz rabunkowych tzn. nikomu do tej pory niepodporządkowanych i niezdyscyplinowanych, ostre wzajemne zwalczanie propagandowe itd. Na szczeblu obwodu czy okręgu oddziały GL akcji zaczepnych wobec prawicy nie podejmowały, bo było to sprzeczne z głoszonym wówczas programem tzw. Frontu Narodowego i dążeniem do utworzenia takiego frontu.

Rozwiązanie GL

1 stycznia 1944 r. powstała Armia Ludowa i GL weszła w jej skład.

Organem prasowym GL było pismo "Gwardzista".

Orzełek GL-bez korony, początkowo znakiem był czerwony trójkąt.

Główne postaci z GL:

* Bolesław Mołojec

ps. Edward Długi (ur 1909 w Henrykowie, zm.1942 w Warszawie) - polski działacz komunistyczny.

W latach 1935-36 był członkiem Sekretariatu KC KZMP, w czasie wojny domowej w Hiszpanii był w stopniu majora dowódcą Brygady Międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego. W 1939 przebywał w Paryżu, gdzie kierował Tymczasowym Ośrodkiem Kierowniczym KPP, następnie (1940) przebywał w ZSRR.

Od jesieni 1941 r. w Polsce był członkiem Grupy Inicjatywnej i współzałożycielem PPR, dowodził Gwardią Ludową. Został oskarżony o zabójstwo Marcelego Nowotki i zabity na polecenie władz PPR.

* Marian Spychalski

ps. "Marek" (ur. 1906 w Łodzi, zm.1980 w Warszawie) – działacz państwowy i partyjny w okresie PRL, przewodniczący Rady Państwa, Marszałek Polski od 7 października 1963, z wykształcenia architekt,

* Mieczysław Moczar

dowódca GL w Okręgu Łódź