ONTOGENEZA:
rozwój indywidualny człowieka w toku jego życia osobniczego -
przedmiot zainteresowania psychologii rozwoju.
Istota rozwoju:
ZMIANA
- czyli uwzględnienie perspektywy czasowej;
Definicja
zmiany: różnica
między stanem poprzednim a obecnym danego obiektu zaobserwowana po
upływie pewnego czasu.
Jednak
nie każda zmiana
oznacza rozwój!
W
psychologii długo rozwój rozumiano tak, jak w naukach
biologicznych;
Podstawowe
kategorie tak rozumianego rozwoju:
-
WZROST:
ilościowe zwiększanie się rozmiarów (np. przyrost wagi, liczby
komórek);
-
DOJRZEWANIE:
rozwój komórek do takiego stanu, w którym organizm może w pełni
je wykorzystać;
-
UCZENIE SIĘ:
stosunkowo trwała zmiana zachowania będąca rezultatem
doświadczenia. Zależna od dojrzewania.
Rezultat
przyjęcia biologicznego modelu rozwoju - uznawanie za zmianę
rozwojową taką, którą cechowało:
1.
Jednokierunkowość (monotoniczność);
2.
Nieodwracalność;
3.
Trwałość;
4.
Autonomiczność.
1.
Jednokierunkowość: zmiany prowadzą do określonego stanu
końcowego; na bazie prostszych zmian nadbudowują się bardziej
skomplikowane;
2.
Nieodwracalność i
3.
Trwałość - oznacza to, że stany organizacji wewnętrznej, które
raz powstały, nie mogą być cofnięte ani oduczone; stanowią bazę
do nowych procesów zmian;
4.
Autonomiczność - oznacza, że zmiany rozwojowe są ściśle
powiązane i wyznaczane przez czynniki wewnętrzne, tkwiące w
strukturze systemu psychicznego.
Efekt
tak rozumianych zmian:
1.
Zmiany mają charakter powszechny w danej populacji;
2.
Zmiany są ściśle powiązane z wiekiem;
3.
Zmiany są przewidywalne.
Ostatnio takie podejście do
rozwoju poddawane jest krytyce -
podkreślana
jest rola czynników środowiskowych!
Inne
charakterystyki zmian rozwojowych:
1. Zmiany ilościowe: narastanie, przybywanie, ale bez naruszenia
struktury wewnętrznej zjawisk czy procesów (np. zwiększanie się
zasobu słów);
2.
Zmiany jakościowe: przekształcanie się wewnętrznej organizacji
czynności psychicznych i zachowania (np. nowy sposób rozumienia
świata).
1.
Zmiany progresywne: narastanie, powiększanie się, doskonalenie, np.
szybsze tempo uczenia się, lepsze rozumienie, itp.;
2.
Zmiany regresywne: inwolucja, atrofia, zanik.
Zmiany
te występują w każdym okresie życia - progresja może wystąpić
u ludzi starych, a regres u dzieci.
1.
Zmiany intraindywidualne: zachodzące w psychice i zachowaniu
jednostki;
2.
Zmiany interindywidualne: występujące w podobny sposób u
większości ludzi
(Wg
H. Bee)
1.
Zmiany powszechne: wspólne dla przedstawicieli gatunku, związane z
wiekiem (uwarunkowane dojrzewaniem);
2.
Zmiany wynikające z przynależności do danej kultury (uwarunkowane
zegarem społecznym);
3.
Zmiany indywidualne wynikające z osobistych przeżyć.
1.
Zmiany ciągłe - ilościowe;
2.
Zmiany nieciągłe (stadialne) - jakościowe
Nowe
podejście do rozwoju:
psychologia
life span
P.Baltesa
1.
Rozwój psychiczny człowieka trwa całe życie;
2.
Rozwój człowieka ma charakter:
a)
wielowymiarowy,
co oznacza, że istnieją odrębne wzorce rozwojowe dla różnych
zjawisk życia psychicznego i zachowania;
b)
wielokierunkowy
- czyli progresywny i regresywny;
3. Rozwój człowieka cechuje się
intraindywidualną plastycznością,
tzn.
poszczególne
funkcje są w różnym stopniu podatne na modyfikacje,
m.in.
ze względu na ilość i jakość doświadczeń;
Efekt:
Indywidualizacja form
rozwoju
4. Człowiek jest istotą
rozwijającą się w rozwijającym się świecie;
5.
Rozwój człowieka jest „współdeterminowany” przez grupy
czynników:
a)
indywidualny wiek chronologiczny;
b)
okres historyczny;
c)
czynniki pozanormatywne - zdarzenia losowe spowodowane własnymi
wyborami.
6.
Studia nad rozwojem człowieka winny mieć charakter
interdyscyplinarny.
ZMIANA
ROZWOJOWA
Odnosi
się NIE do
stopnia progresywności wobec stanu wcześniejszego,
ALE
do stopnia
adaptacyjności -
Przejawiającej
się w zdolności jednostki do konstruowania nowych jakościowo
relacji ze światem, z uwzględnieniem
zmian zachodzących w danym czasie w organizmie i otoczeniu.
ROZWÓJ
to:
Efekt
ciągłych interakcji między różnymi poziomami organizacji
istniejącymi w świecie zewnętrznym i wewnętrznym.
Podkreśla
się, że człowiek jest układem dynamicznym, którego zmiany
zachodzą w kontekście stale zachodzących zmian w świecie.
Ponieważ
zmiany ciągle następują, stałe
jest tylko to, że są zmiany. Reszta
jest relatywna i nieprzewidywalna
odejście
od badań normatywnych!
Okres
sensytywny i krytyczny
Koncepcja
okresu krytycznego
pochodzi z badań nad zwierzętami: istnieją w rozwoju okresy
szczególnej wrażliwości organizmu na obecność określonego typu
doświadczeń.
W
badaniach nad ludzkim rozwojem zyskała miano koncepcji okresu
sensytywnego.
Okres
sensytywny: okres
miesięcy lub lat, w trakcie którego dziecko może być szczególnie
wrażliwe na specyficzne formy doświadczenia lub podlegać
szczególnemu wpływowi na skutek ich nieobecności.
Problem
akceleracji rozwoju:
-
przyspieszenie rozwoju w porównaniu z poprzednimi pokoleniami.
Periodyzacja
rozwoju
1.
Okres prenatalny: 0-9 m.ż.
--------
Narodziny--------
2.
Okres niemowlęcy: od narodzin do 1 r.ż.
w
tym okres noworodkowy: od narodzin do 1 m.ż.
3.
Okres poniemowlęcy: od 1 r.ż. do 3 r.ż.
4.
Wczesne dzieciństwo: 2, 3 r.ż. do 6, 7 r.ż.
5.
Średnie dzieciństwo: 6, 7, r.ż. do 11, 12 r.ż.
6.
Okres dorastania: 11, 12 r.ż. do 17, 18, 20 r.ż.