4

Klimat Polski:

Klimat Polski jest określany jako klimat umiarkowanie ciepły przejściowy między klimatem morskim na zachodzie Europy a klimatem kontynentalnym na wschodzie kontynentu. Określenie klimat umiarkowany ciepły przejściowy pochodzi z klasyfikacji klimatów W. Okołowicza.

Klimat jest jednym z najbardziej zależnych od położenia geograficznego elementem środowiska naszego kraju. Klimat naszego kraju pozostaje jednak w bardzo ścisłej zależności od zjawisk atmosferycznych zachodzących na terenie Europy.

Na klimat Polski podobnie jak klimat innych rejonów na kuli ziemskiej mają wpływ dwa rodzaje czynników, czynniki meteorologiczne i niemeteorologiczne.

Do czynników meteorologicznych zaliczamy:

1. Rodzaj mas powietrza docierających na teren naszego kraju – do Polski dociera 5 mas powietrza.

1). Masa powietrza polarnomorskiego (PPm) – napływa do Polski z zachodu i północnego-zachodu znad Oceanu Atlantyckiego w jego umiarkowanych szerokościach. Powietrze to ma dużą zawartość wilgoci, kształtuje pogodę przez cały rok. W lecie powietrze to przynosi wzrost zachmurzenia, wzrost wilgotności, opady i ochłodzenie. Zimą powietrze to przynosi opady śniegu lub deszczu ze śniegiem i powoduje ocieplenie, odwilż. Jest to masa powietrza która najczęściej kształtuje pogodę w naszym kraju. Występuje ona przez 46% dni w roku.

2). Masa powietrza polarnokontynentalnego (PPk) – masa tego powietrza przychodzi do Polski ze wschodu z kontynentalnej części Europy i Azji. Powietrze to ma małą zawartość wilgoci latem ma niskie ciśnienie a zimą wysokie. Napływa do nas przez cały rok. Latem powietrze to przynosi upały, jest powietrzem suchym bardzo gorącym nie przynosi opadów. Zima powietrze to jest przyczyna bardzo dużych spadków temperatury, przynosi ochłodzenie i nie daje opadów. Występuje ono przez 38% dni w roku.

3). Masa powietrza zwrotnikowomorskiego (PZm) – napływa do nas z okolic Azorów i Morza Śródziemnego. Charakteryzuje się dużą zawartością wilgoci i raczej wysokim ciśnieniem. Pojawia się u nas sporadycznie przez cały rok. Latem jest przyczyną upałów i występowania burz, zimą powoduje gwałtowne roztopy.

4). Masa powietrza zwrotnikowokontynentalnego (PZk) – napływa do nas z Półwyspu Azja Mniejsza i Bałkanów oraz sporadycznie z Północnej Afryki. Charakteryzuje się małą zawartością wilgoci i wysokim ciśnieniem. Przynosi pogodę gorącą i suchą. Powietrze to dociera do nas tylko latem i wczesną jesienią powodując upały i skrajnie sucha pogodę. Jesienią jest przyczyną tzw. babiego lata. Charakteryzuje się też dużym zapyleniem powietrza, czasami w powietrzu tym można było znaleźć piasek z Sahary.

5). Masa powietrza arktycznego (PA) – przychodzi do Polski z Północy z rejonu Morza Barentsa i Nowej Ziemi. Charakteryzuje się dużą zawartością pary wodnej i wysokim ciśnieniem. Przychodzi do Polski szczególnie zimą i wczesna wiosną. Zimą powoduje pogodę mroźną czasami z obfitymi opadami śniegu, wiosną powietrze to wywołuje charakterystyczne, choć raczej krótkotrwałe ochłodzenie w miesiącach kwietnia i maja. Występujące w połowie maja częste przymrozki to właśnie efekt tej masy powietrza, są to tzw. zimni ogrodnicy ( 12-15 maja, Pankracy, Serwacy, Bonifacy, Zośka).

2. Rozmieszczenie głównych, wyżowych i niżowych ośrodków barycznych – kapryśność pogody na terenie Polski jest wywołana rozmieszczeniem kilku ważnych układów barycznych w Europie:

a). Niż Islandzki – stały ośrodek niskiego ciśnienia nad Oceanem Atlantyckim szczególnie aktywny w okresie zimy.

b). Wyż Azorski – stały ośrodek wysokiego ciśnienia nad środkowym Atlantykiem, bardziej aktywny latem. Powoduje napływ powietrza zwrotnikowomorskiego zwłaszcza latem.

c). Wyż zwrotnikowy – nad Azji Mniejszej i Północnej Afryki. Decyduje o pogodzie w Polsce latem i wczesną jesienią.

d). Wyż arktyczny – wywołujący napływ powietrza z północy, głównie zimą i wiosną. Czasami nazywany wyżem Grenlandzkim.

e) sezonowo zmienne układy ciśnień znad kontynentalnej części Europy i Azji ( w okresie zimy jest to wyż, w okresie lata jest to niż).

3. Rozkład frontów atmosferycznych – czyli granice między masami powietrza. Przemieszczanie się frontów atmosferycznych powoduje opady, ponieważ na styku różnych mas powietrza rozwijają się chmury.

Do czynników niemeteorologiczne należą:

1). Szerokość geograficzna – decyduje o kącie padania promieni słonecznych czyli w efekcie o temperaturze powietrza. Klimat Polski jest umiarkowany, ponieważ znajdujemy się w strefie umiarkowanych szerokości geograficznych.

2). Wysokość nad poziomem morza – decyduje o temperaturze powietrza i wielkości opadów atmosferycznych. Dlatego właśnie na obszarach górskich (Karpaty, Sudety) notuje się najniższe temperatury powietrza i największe sumy opadów atmosferycznych.

3). Ukształtowanie powierzchni – równoleżnikowy przebieg pasów rzeźby i występowanie gór na południu kraju sprawia, że utrudniony jest napływ powietrza z południa. Natomiast powietrze ze wschodu i zachodu napływa do Polski bez większych przeszkód. Przy ukształtowaniu powierzchni bardzo istotna jest również ekspozycja stoków. Stoki południowe mają cieplejszy klimat, krócej utrzymuje się pokrywa śnieżna, są wyższe temperatury.

4). Odległość od zbiorników morskich – na klimat Polski wpływa Ocean Atlantycki oraz Morze Bałtyckie. Im bliżej zbiornika morskiego, tym mniejsze są roczne amplitudy temperatury powietrza, natomiast większe roczne sumy opadów atmosferycznych. Im dalej na wschód Polski tym klimat staje się bardziej kontynentalny. Wzrasta amplituda roczna temperatury, zmniejsza się suma rocznych opadów.

Specyficzną cechą klimatu Polski jest występowanie sześciu termicznych pór roku. Dwie dodatkowe pory roku to przedwiośnie i przedzimie z temperaturami od 0 ^OC do 5 ^OC. Istnienie sześciu pór roku w Polsce to jedna z cech charakterystycznych klimatu przejściowego.

Elementy klimatu;

Temperatura – średnie izotermy stycznia mają przebieg południkowy i wykazują spadek temperatury z zachodu na wschód. Najcieplej w tym miesiącu jest na zachodzie i w rejonie Szczecina około –1,0^OC, gdzie klimat kształtuje się pod wpływem cieplejszych mas powietrza polarnomorskiego, oraz pod wpływem Bałtyku. Najchłodniej w styczniu jest w północno-wschodniej Polsce (Suwałki, Białystok) gdzie dominuje napływ chłodniejszych mas powietrza polarnokontynentalnego. Średnia temperatura stycznia w tym rejonie wynosi –5.0 ^OC.

Średnie temperatury lipca w Polsce mają przebieg równoleżnikowy i wskazują na spadek temperatury wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. Najchłodniejsze są obszary górskie (Śnieżka 8,7 ^OC, Kasprowy Wierch 7,7 ^OC). Na nizinnych terenach Polski temperatury lipca wahają się od 19,0 ^OC w Polsce południowej w rejonie Tarnowa, Krakowa, Sandomierza, Rzeszowa do 17 – 16 ^OC w Polsce północnej.

Średnia temperatura roczna waha się między 7 a 8 ^OC. Bez względu na porę roku najchłodniejsze rejony Polski to obszary górskie.

Roczne amplitudy temperatury powietrza spadają od 19 ^OC na zachodzie Polski do 23 ^OC na wschodzie. Jest to najwyraźniejsze odzwierciedlenie kontynentalizmu i oceanizmu klimatu. Działanie mas oceanicznych powietrza polega na łagodzeniu zarówno upałów letnich jak i zimowych mrozów. W wyniku tego, w strefie ich wpływów, amplitudy roczne są zdecydowanie niższe, w stosunku do odznaczających się dużymi kontrastami termicznym terenów kontynentalnych, wschodnich Polski.

Przy rozkładzie temperatury należy pamiętać, że wraz ze wzrostem wysokości mamy spadek temperatury średnio o 0,6 ^OC na 100m. W zimie jednak mamy do czynienia z odwróceniem tej zasady i najniższe temperatury występują często w obniżeniach terenu w kotlinach górskich, jest to zjawisko inwersji temperatury.

Najniższą jad dotychczas temperaturę powietrza w Polsce zanotowano w roku 1940 w Siedlcach (-41,0 ^OC) a najwyższą w Prószkowie na Dolnym Śląsku koło Opola (+40,2 ^OC).

Przedwiośnie średnia temp. dobowa od 0 ^OC do 5 ^OC

Wiosna średnia temp. dobowa od 5 ^OC do 15 ^OC

Lato średnia temp. dobowa powyżej 15 ^OC

Jesień średnia temp. dobowa od 5 ^OC do 15 ^OC

Przedzimie średnia temp. dobowa od 0 ^OC do 5 ^OC

Zima średnia temp. dobowa poniżej 0 ^OC

Długość okresu wegetacyjnego (czyli ilość dni ze średnią temperaturą dobową powyżej 5 ^OC) jest zróżnicowana na terenie Polski. Najdłuższy okres wegetacyjny około 220 dni mają obszary położone wzdłuż doliny Odry oraz zachodnia część Kotliny Sandomierskiej. W północno wschodniej Polsce wynosi on około 180 dni , natomiast w górach waha się od 100 do 150 dni.

Wiatry:

Choć Polska leży w strefie tzw. wiatrów zmiennych, to jednak średnio w skali roku nad jej obszarem dominują zdecydowanie wiatry zachodnie 60% w skali roku. Są to wiatry zachodnie, północno i południowo zachodnie, jest to jedna z ważniejszych cech naszego klimatu. Sytuacja ta wywołana jest rozkładem ośrodków barycznych nad Atlantykiem, Europą i Azją. W miarę przesuwania się na wschód przewaga wiatrów zachodnich nieco zmniejsza się na rzecz wiatrów z sektora wschodniego.

W obszarze górskim sytuacja odbiega od wyżej przedstawionej, dochodzi wiatr lokalny jakim jest halny. Podobnie ma się sytuacja nad morzem gdzie dochodzi bryza dzienna i nocna zwłaszcza w okresie letnim.

Uwaga: przy omawianiu klimatu Polski obowiązuje znajomość powstawania wiatru halnego i bryzy.

Opady:

Średnia roczna suma opadów dla Polski waha się w granicy 600-700 mm. Najwięcej opadów powyżej 1000 mm ( 1200-1700) otrzymują obszary górskie położone na wysokości 1500 –2000 m. n.p.m., stosunkowo dużo opadów mają obszary pojezierzy i wyżyn, Pojezierze Pomorskie i Mazurskie (600-800 mm). Najmniejsze sumy roczne opadów (450-500 mm) występują w strefie nizin środkowopolskich, zwłaszcza na Kujawach, Mazowszu i w Wielkopolsce.

Na opad atmosferyczny w Polsce składa się głównie deszcz. Udział śniegu jest niewielki i wynosi od 5% na zachodzie do 20% we wschodniej części kraju. Jedynie w górach śnieg stanowi od 40 do 60 % opadu całkowitego.

Najważniejszym czynnikiem, decydującym o wielkości opadów atmosferycznych, jest ukształtowanie terenu oraz ekspozycja w stosunku do wiatrów, przynoszących wilgotne masy powietrza. Przykładem mogą być wzniesienia Pojezierza Pomorskiego. Eksponowane na wiatry zachodnie, otrzymują większą ilość opadów niż nizinne tereny Wielkopolski i Kujaw, które położone są w tzw. cieniu opadowym tych wzniesień.

Opady wzrastają średnio o 60-70 mm na każde 100 m. wysokości. Około 75% rocznej sumy opadów przypada na półrocze letnie. Więcej opadów mamy w lecie, mamy wówczas mniej dni z opadem ale większe są sumy opadów. Zimą sytuacja jest odwrotna, mamy mniejsze sumy opadów ale więcej dni z opadem.

Masa powietrza – z reguły znaczna objętościowo ilość powietrza w troposferze, odznaczająca się określonymi właściwościami fizycznym ( wilgotność, termika, warunki formowania się chmur itp.) cechy masy powietrza zależą od charakteru obszaru, nad jakim się tworzyła nabierała cech.

Front atmosferyczny – strefa kontaktu między dwoma masami powietrza

Wyż baryczny – układ ciśnienia atmosferycznego, w który, największa wartość ciśnienia występuje w centrum, a ku krańcom układ maleje.

Niż baryczny – układ ciśnienia atmosferycznego, w którym w środku układu występuje najniższe ciśnienie, a na zewnątrz wartości jego rosną.

O przejściowości klimatu Polski świadczy:

• Podobny udział mas powietrza polarnego morskiego i kontynentalnego w kształtowaniu pogody w ciągu roku,

• Duża zmienność typów pogody w ciągu roku, szczególnie na przełomie jesieni i zimy oraz zimy i wiosny, stąd wyróżniono dwie dodatkowe pory roku, przedzimie i przedwiośnie

• Zmienność typów pogody w kolejnych latach, lata o pogodzie typowej dla klimatu kontynentalnego - z mroźną zimą i upalnym latem – przeplatają się z latami o pogodzie typowej dla klimatu morskiego, tj. z łagodną zimą i chłodnym deszczowym latem

• Roczny przebieg zachmurzenia typowy dla klimatu morskiego, przy rocznym rozkładzie opadów charakterystycznym dla klimatu kontynentalnego

• Wzrost rocznych amplitud temperatury w miarę przesuwania się z zachodu na wschód