W. Furmanek

Arkusz ćwiczeń z pedagogiki pracy

Temat:

PSYCHOPATOLOGIA PRACY A WYCHOWANIE KU WARTOŚCIOM PRACY

1. Psychopatologia pracy. Eksplikacja pojęcia.

2. Obciążenie człowieka pracą

3. Sytuacje trudne w pracy zawodowej

4. Zmęczenie, znużenie, zniechęcenie do pracy

5. Stres w pracy zawodowej (ew. praca domowa)

6. Wypalenie zawodowe (ew. praca domowa)

1. Konsekwencje wynikające z analizy problemów psychopatologii pracy dla wychowania
   ku wartościom pracy

1. Psychopatologia. Określenie pojęcia

• Wyjaśnij wąskie i szerokie rozumienie pojęcia: psychopatologia pracy.

• Dlaczego problematykę psychopatologii pracy włączamy do siatki problemów badań

pedagogiki pracy?

2. Koszty pracy, obciążenie pracą

• Co oznaczaj ą pojęcia: koszty pracy i obciążenie człowieka pracą?

• Objaśnij różnice definicji obciążenie pracą podanych w książce Zarys hu­
  manistycznej teorii pracy, s. 209

Obciążenie pracąjest pojęciem wieloznacznym. I jak zauważa słusznie A. Bańka, może być defi­niowane na pięć różnych sposobów:

1. może być wyrażane liczbą wymaganych zadań, jakie pracownik musi podjąć, niezależnie od wy­
   konywanego już zadania głównego;

2. może być wyrażane w terminach subiektywnie odczuwanego stanu (np. trudności zadania), jak i w
   terminach obiektywnie dających się ująć konsekwencji (np. zmniejszenia dokładności wykonania
   zadania);

3. może być wyrażane poziomem zaangażowania procesów poznawczych, przede wszystkim uwagi wy­
   maganej poprawnym poziomem realizacji zadania;

4. może oznaczać presję czasu realizacji zadań, szczególnie tzw. deficyt czasu. To także odnosi się
   do pracy przy taśmie produkcyjnej;

5. może oznaczać ten aspekt sytuacji zadań zawodowych, który wiąże się z koniecznością posiadania
   większej niż normalnie liczby informacji niezbędnych do normalnego wykonania zadania

W rozumieniu prakseologii obciążenie jest maksymalnym wysiłkiem wydatkowanym w jakimś określonym czasie, który wyznacza wydolność człowieka jako zdolność do działania na wymaganym poziomie

• Podaj istotne różnice w rozumieniu pojęć: Obciążenie pracą a przeciążenie pracą zawodową

Szczególnym przypadkiem obciążenia pracąjest ten, w którym dochodzi do przekroczenia pew­nych jego zakresów, co prowadzi do przeciążenia pracą. Obciążenie i przeciążenie to dwa aspekty tego samego zjawiska, ale o przeciwstawnym znaczeniu funkcjonalnym. Pojęcie przeciążenia implikuje zawsze przekroczenie punktu krytycznego, poza którym nie ma już dla organizmu człowieka żadnych pozytywów pracy, lecz same negatywy — patologia. Obciążenie-przeciążenie to kontinuum, gdzie gra-

nica między skutkami dobroczynnymi obciążenia a patologicznymi skutkami przeciążenia jest płynna i trudna do ustalenia.

• Przeciążenia pracą mogą mieć charakter ilościowy bądź jakościowy. Omów każdy z
  rodzajów przeciążenia pracą

• Podane niżej okoliczności powstania przeciążenia pracą wymagają uzupełniania
  przykładami z treści konkretnego zawodu. Podaj takie przykłady korzystając ze
  znajomości problematyki swojego zawodu

Do jakościowego przeciążenia pracą dochodzi w trzech okolicznościach:

"!')" gdy wymagania zawodu i jego zadań są zbyt wysokie w stosunku do możliwości i zdolności pra­cownika. A. Bańka pisze, że ten typ przeciążenia nazywa się nerwicą kierowników, gdyż ma naj­częściej miejsce w sytuacjach kierowania ludźmi. Konsekwencją w tym przypadku są nerwice. Ciągła obawa przed poniżeniem i nieadekwatną decyzją rodzi poczucie niepewności, co narasta w przypadku pracy realizowanej w zmieniających się warunkach społecznych, cywilizacyjnych czy technologicznych;

2. gdy występuje rozbieżność między wyidealizowanym obrazem roli zawodowej a faktycznym ob­
   razem wykonywanej pracy. Budzi to obawy przed utartą dotychczasowego statusu społecznego,
   niezadowolenie z powodu niedostosowania zadań do możliwości, przynajmniej tych wynikających
   z subiektywnej oceny pracownika;

3. gdy zaistnieje układ, w którym zadania pracy są zbyt łatwe w stosunku do oczekiwań pracownika.
   Praca nie zapewnia wówczas możliwości samorealizacji, samourzeczywistniania się pracownika i
   wykorzystania jego potencjału twórczego.

3. Zmęczenie, znużenie i zniechęcenie pracy

3.1. Zmęczenie, znużenie i zniechęcenie pracy. Omów istotę każdego z tych zjawisk

Ze względu na czas trwania zmęczenia i jego intensywność rozróżnia się zmęczenie ostre, podo-stre i przewlekłe. Wyjaśnij treść każdego z tych pojęć.

Podajmy kilka podstawowych wskaźników charakteryzujących zmęczenie człowieka. Należą do nich:

• obniżenie efektywności pracy: od niezauważalnego do bardzo znacznego związanego z zaburze­
  niami pamięci i uwagi;

• czas pojawienia się zmęczenia: od sytuacji zwiększonego obciążenia pracą do sytuacji zmęczenia
  bez obciążenia pracą;

• kompensacja, np. wysiłek woli: od niepotrzebnego do bezskuteczności;

• zaburzenia snu: od trudności w zasypianiu lub budzenia się w nocy, przez senność w ciągu dnia,
  do bezsenności;

• zmiany emocjonalne: od przejściowego spadku zainteresowań, przez ich chwiejność, poirytowa­
  nie, do depresji lub wybuchowości;

• profilaktyka: od zmian w organizacji czasu pracy, przez wydłużony odpoczynek, dłuższy urlop, do
  leczenia.

Przeprowadź interpretację każdego z wymienionych wskaźników. Odnieść jego intensywność do wyróżnionych trzech rodzajów zmęczenia w pracy.

3.2. Znużenie to przykre uczucie osłabienia fizycznego i psychicznego', powstaje ono w wyniku
rozbieżności między wymaganiami zadania a możliwościami człowieka. O ile zmęczenie wynika z
przeciążenia pracownika o tyle znużenie powstaje wskutek niedociążenia oraz innych czynników
współwystępujących w pracy.

Podaj przykładowe wskaźniki empiryczne znużenia w pracy zawodowej.

4. TRUDNOŚCI W PRACY ZAWODOWEJ

4.1. Trudności wynikające z czynników wewnętrznych:

Zdaniem T. Tomaszewskiego w istocie są to trudności wynikającymi z przeszkód wewnętrznych, podmiotowych. Wyróżnił on z tego punktu widzenia następujące trudności:

1. wynikające z faktu, że zadanie nie może być rozwiązane wtedy, gdy przekroczony zostanie kry­tyczny punkt możliwości podmiotu (mówimy wtedy o zadaniu ponad siły człowieka),

2. związane ze strukturą zadania,

3. związane z przeszkodami w realizacji zadania,

4. związane z sytuacjami konfliktowymi,

5. zawiązane z sytuacją nacisku (stres w pracy).

OMÓW KAŻDY Z RODZAJÓW TRUDNOŚCI. Podaj przykłady.

4.2. Trudności wynikające z czynników zewnętrznych:

• deprywacje,

• dyskomfort,

• zagrożenia,

• przeciążenia,

• utrudnienia.

OMÓW KAŻDY Z RODZAJÓW TRUDNOŚCI. Podaj przykłady.

4.3. MOBBING, MOLESTOWANIE MORALNE, MOLESTOWANIE SEKSUALNE

1. Szczególnym rodzajem sytuacji trudnych jest tzw. mobbing. (Mob — z ang. tłum, motłoch,
napadać na kogoś, nachodzić, nagabywać, atakować), czyli przemoc psychiczna w środowisku pracy.
Mobbing to długotrwały terror psychiczny stosowany w pracy na ogół wobec jednostki.

Można wyróżnić kilka etapów mobbingu. Podaj te etapy. Omów ich treść.

2. W odróżnieniu do terminu mobbing powstałego na gruncie psychologii społecznej określe­
nie molestowanie moralne wywodzi się z tradycji klinicznej oraz psychoanalitycznej, gdyż wyrasta z
refleksji nad perwersją moralną, jak też z freudowskiej klasyfikacji masochizmu (masochizm seksual­
ny, masochizm moralny).

Omów konsekwencje molestowania dla efektywności pracy na wybranych przykładach

4.4. STRES W PRACY ZAWODOWEJ

1. Przeprowadź analizę treści pojęcia stres

Stres jest to niespecyficzna reakcja fizjologiczna i/lub psychiczna jednostki na wszelkie wymaga­nia środowiskowe lub zagrożenie jej integralności. Jest to zwykle chwilowa, lecz odbiegająca od nor­my reakcja organizmu człowieka. Różni się od typowych odruchów tym, że na skutek stresu cierpi cały organizm. Dodatkowo reakcja ta występuje falami w cyklu: stres - odprężenie. Jeśli pierwsza faza trwa zbyt długo, może się to skończyć nie tylko spadkiem aktywności, ale także poważnymi kon­sekwencjami w pracy.

2. Komponenty środowiska pracy a rodzaje potencjalnych stresorów w pracy.

Do podanych komponentów środowiska pracy, jako potencjalnych stresorów dołącz przykłady z własnego życia zawodowego:

Można wymienić następujące rodzaje stresorów:

1. cechy związane treścią pracy, takie jak: stała i długotrwała koncentracja uwagi, proste powtarzalne
   czynności, monotonia, zbyt trudne zadanie intelektualne, nadmierny wysiłek fizyczny;

2. cechy wynikające z organizacji pracy, takie jak: narzucone tempo pracy, sztywne godziny pracy,
   presja czasu, reżim technologiczny i organizacyjny;

3. społeczne cechy pracy, np. konieczność rywalizacji, izolacja społeczna, konieczność kooperacji
   pozytywnej, konieczność udzielania pomocy;

4. psychologiczne cechy pracy, takie jak: niski prestiż społeczny wykonywanej pracy, wyzwania
   prowokujące ambicję jednostki, odpowiedzialność za inne osoby, świadomość ryzyka i inne;

5. cechy pracy wywołujące zakłócenia w relacji praca - dom, praca - rodzina, praca — wychowanie
   dzieci. Są to m.in.: nieobecność w domu, zabieranie pracy do domu, przedłużanie pracy ponad
   ustalone godziny;

6. uciążliwe warunki pracy wymagające dodatkowej mobilizacji organizmu. Wymienić tu można:
   oświetlenie, hałas, wilgoć, nieprzyjemne odczucia węchowe

5. WYPALENIE ZAWODOWE

1. Terminem wypalenie zawodowe określa się stan emocjonalnego i umysłowego wyczerpa­nia przejawiającego się w chronicznym zmęczeniu. S. Tucholska określa wypalenie jako stopniową utratę idealizmu, energii i celów, które występują u osób wykonujących zawody skoncentrowane na niesieniu pomocy, na skutek niesprzyjających warunków pracy Przeprowadź analizę tego określenia.

2. Proces wypalania zawodowego

Wypalenie zawodowe zgodnie z omawianym modelem jest zjawiskiem dynamicznym, a jego struktura jest następująca:

1. pod wpływem stresów w pracy zawodowej narasta u jednostki wyczerpanie emocjonalne;

2. próbując chronić siebie przed skutkami wyczerpania, jednostka stosuje specyficzny sposób re­
   agowania na innych ludzi (depersonalizacja);

3. charakter pracy powoduje zaniżenie poczucia dokonań osobistych.

Obecność omówionych trzech komponentów procesu wypalenia zawodowego jest cechą odróżnia­jącą syndrom wypalenia od innych następstw stresu zawodowego.

Wyróżnia się cztery typy objawów wypalenia zawodowego: fizyczne, emocjonalne i behawio-ralne, rodzinne i społeczne oraz związane z pracą. OMÓW KAŻDY Z NICH.

3. Skłonności podmiotowe a proces wypalania zawodowego

Najczęściej wymieniane cechy osobowości, które mogą sprzyjać pojawieniu się zespołu wypale­nia zawodowego, to:

• niska samoocena ł związana z nią bierność i zależność,

• zachwiane poczucie własnej wartości,

• trudności w kontrolowaniu i opanowaniu własnych emocji,

• autorytatywność,

• tendencje do nadmiernej rywalizacji,

• przedmiotowe traktowanie innych.

4. Stopnie wypalenia zawodowego: 1) grzeczność i idealizm, 2) przepracowanie, 3)zmieniająca się uprzejmość, 4) poczucie winy z tego powodu, 5) zwiększone starania, by być grzecznym i solidnym, 6) brak sukcesów, 7) bezradność, 8) utrata nadziei, 9) wyczerpanie, niechęć do ludzi, apatia, złość, 10) wypalenie.

6. Wyuczona bezradność

Wyuczona bezradność to pojęcie zbliżone do pojęcia alienacja. Termin ten został wprowadzo­ny przez V. Thorseina (1857-1929), ekonomistę i filozofa amerykańskiego, dla oznaczenia braku lub ograniczonej zdolności do odpowiedniego reagowania w nowych, zmieniających się sytuacjach ży­ciowych i zawodowych. Teoria wyuczonej bezradności zakłada, że ludzie w sytuacji trudnej poddaj ą się bezradności, czyli zatracaj ą dążenie do roztoczenia kontroli (samokontroli) nad sytuacją, by dojść do przeświadczenia, że w tej sytuacji nic nie da się zrobić.

Wyuczona bezradność jest czymś innym niż nagła bezradność, pojawiająca się wobec zaskakują­cego nas zdarzenia, i oznacza niejako „programowe" zatrzymywanie przez jednostkę swoich działań na skutek pojawienia się nawet banalnych problemów. Wyuczona bezradność oznacza stan systema­tycznego unikania podejmowania decyzji oraz stan unikania aktywności z powodu niestwierdzania związków między własnymi decyzjami i własną aktywnością a zachodzącymi zmianami w otaczającej rzeczywistości.

Wyuczona bezradność stała się dość powszechnym zjawiskiem.

7. Uzależnienia w procesach pracy

Pomocne w określeniu treści pojęcia uzależnienia jest odwołanie się do etymologii angielskiego odpowiednika słowa nałóg, a mianowicie addiction, oznaczającego stan ubezwłasnowolnienia, utraty wolności, zagrożenia osobistej godności, a często także zdrowia człowieka.

Uzależnienie, jako poważny problem społeczny o negatywnych skutkach, było od dawna tematem studiów psychologicznych, biologicznych i socjologicznych. Zawsze podkreślano, że jest to problem bardzo złożony i istnieje wiele źródeł, z których uzależnienia mogą pochodzić. Jednak nie ulega też wątpliwości, że jednostka nie popada w uzależnienie wbrew swej woli. Ciekawość, brak odpowie­dzialności, ucieczka od realiów życia, nieprzystosowanie, lenistwo, brak wysiłków, a czasem przymus zewnętrzny to niektóre z cech osobowości, które sprzyjaj ą po wstawaniu uzależnień. Dlatego każde uzależnienie jest, przynajmniej po części, zniewoleniem na własne życzenie.

Uzależnienie charakteryzuje się tym, że coraz bardziej zawęża pole zainteresowań i działania człowieka, ograniczając je w końcu do czynności uzależniającej i zapewniającej możliwość jej powta­rzania. Sprawy rodzinne, zawodowe, społeczne schodzą na dalszy plan. Zmniejszaj ą się, a później zanikaj ą relacje społeczne i zainteresowania człowieka. Zmienia się jego osobowość. Bez wątpienia fundamentalnym i najpoważniejszym skutkiem psychicznym każdego uzależnienia jest ubezwłasno­wolnienie, zniewolenie uzależnionego, odebranie mu możliwości wyboru, czyli pozbawienie go wol­ności.

7.1. Pracoholizm, dobrowolne zagubienie się w pracy

Pracoholizm jest patologiczną formą hiperaktywności zawodowej, która pociąga za sobą wiele różnych konsekwencji, w tym w obserwacji odległej także poważne zaburzenia zdrowotne.

Pracoholizm to choroba cywilizacyjna, która prowadzi do wyniszczenia organizmu i w konse­kwencji do całkowitego wypalenia zawodowego. Pracoholizm jest zachowaniem autodestrukcyjnym, patologią, którą definiuje się jako ostre zaburzenie równowagi pomiędzy pracą a innymi ważnymi elementami życia, jako niemożność ustalenia harmonii - racjonalnych proporcji pomiędzy sprawami zawodowymi a prywatnością.

Istota pracoholizmu czytaj Zarys humanistycznej teorii pracy (strony część trzecia R. 8)

Pracoholik to osoba, która potrafi realizować się jedynie poprzez pracę. Swój sukces zawdzięcza usposobieniu i skłonnościom do twardego wysiłku. Ciągły pośpiech i potrzeba osiągnięć powodują zawężanie jego zainteresowań oraz utratę zdolności wyobrażeniowych. Może to doprowadzić do de­precjacji własnej osoby, gdzie wartość człowieka określana jest jedynie przez jego pracę. Dla pracoholika praca jest najwyższą i zwykle jedyną wartością. Jego myśli koncentruj ą się zwykle na niezałatwionych do końca sprawach służbowych, nierozstrzygniętych konfliktach, na planach na na­stępne dni w pracy. Jest on najczęściej złym pracownikiem. Pracoholizm ma silne podłoże osobowo­ściowe.

Cechy pracoholika wskaźnikami pracoholizmu

Osoby uzależnione od pracy cechuj ą następujące właściwości:

• potrzebują! stale poszukuj ą aprobaty i potwierdzenia swojej wartości, szczególnie w obszarze
  wykonywanej pracy,

• są nadmiernie odpowiedzialne albo gdy obciążenie przekracza ich siły - zachowują się zupełnie
  nieodpowiedzialnie,

• poprzez swój nałogowy sposób wykonywania pracy stają się wyobcowane z otoczenia; czuj ą się
  nieco „inne", w swoim subiektywnym odczuciu - lepsze od innych,

• organizuj ą s woj e życie i pracę tak, aby stale mieć kontrolę nad sytuacją,

• mają trudności z ukończeniem rozpoczętego projektu, gdyż w ramach pracy nad nim podejmują
  dodatkowe zadania mające go udoskonalić,

• brakuje im wyczucia równowagi między pracą a resztą życia,

• oczekują natychmiastowej gratyfikacji, wskutek czego często wykonują pracę dla samej pracy,

• często planują działanie z myślą o efektach końcowych, nie zwracając uwagi na szczegóły, któ­
  rych zaniedbywanie negatywnie wpływa na efekt pracy,

• nieświadomie poszukuj ą napięć i kryzysowych sytuacji, w których cierpią (Żyję w napięciu, więc
  jestem),

• otaczają się ludźmi, którzy podzielają ich nierealistyczne standardy pracy. Unikają konfrontacji
  z innym sposobem życia i myślenia, deprecjonuj ą ludzi o odmiennych poglądach,

• przez nałogowy sposób pracy doprowadzaj ą do zagrożenia jej jakości i całego swojego życia,

• mają krytyczny stosunek do innych i oczekują tego samego z ich strony w odniesieniu do siebie,

• żyją intensywnie, stale „ścigają się z czasem", spóźniają się, nie umieją wybierać rzeczy najważ­
  niejszych, preferuj ą pracę nad wypoczynkiem, źle zarządzaj ą czasem;

• potwierdzają swoją osobę poprzez pracę;

• kłamią - choć nie muszą - zwłaszcza wtedy, gdy chodzi o ilość i czas wykonywanej pracy; z góry
  bowiem wiedzą, że nie dotrzymaj ą słowa,

• bezlitośnie osądzają siebie, współpracowników i swoich najbliższych,

• z trudnością-jeśli w ogóle - uzyskuj ą radość, spokój i rozluźnienie,

• traktują siebie samych śmiertelnie poważnie, silnie wątpią w siebie,

• muszą posiadać kontrolę nad czynnościami innych ludzi,

• czują, że sąniezastąpieni (jeżeli wyjadą- wszystko się zawali),

• mają trudności w utrzymaniu bliskich przyjaźni i intymnych związków, nie zależy im na relacjach
  z innymi;

• wycofują się z bliskich emocjonalnych i erotycznych związków partnerskich na rzecz podniecenia
  pracą lub przejściowej fascynacji erotycznej kimś z miejsca pracy. Fascynacja ta, jeśli staje się co­
  dzienną bliskością, mija w obawie przed tą właśnie bliskością, która dla wypalonego emocjonalnie
  człowieka jest ciężarem trudnym do uniesienia

Rodzaje pracoholizmu

Pracoholizm może przybierać różne formy. Najbardziej znane to:

• pracoholizm dyspozycyjny, z wyboru - pełne emocjonalne poświęcenie się firmie kosztem czasu
  dla siebie i swoich bliskich, zajmowanie się hurtowo sprawami ważnymi i mniej ważnymi. Wiąże
  się z nim tzw. pracoholizm twórczy;

• pracoholizm niewolniczy (mobbingowy) - kiedy osoba pracuje za kilku innych pracowników,
  którzy zostali zwolnieni, albo za szefa, którego rola pozostaje czysto reprezentacyjna. Taki praco-
  holik nie może brać urlopów i zwolnień lekarskich. Zwykle godzi się na takie warunki, bo nie mo­
  że znaleźć innej pracy;

• pracoholizm tymczasowy (pozorowany) - pozostawanie w firmie, gdzie wszyscy pracuj ą nało­
  gowo, i pozorne dostosowanie się. W bliskiej perspektywie ma się inną pracę w lepszych warun­
  kach. Ten typ pracoholizmu powoduje utratę komfortu psychicznego, jednak wciąż zachowane są
  więzi z bliskimi;

• pracoholłzm obsesyjny - zwykle dotyka ludzi w pierwszych latach kariery. Takie osoby są pełne
  entuzjazmu i chcą wykazać się w praktyce nabytymi umiejętnościami. Łączy się to z marzeniami
  o wielkim sukcesie, np. o idealnym biznesplanie, który podwoi dochody firmy. Taka osoba utoż­
  samia się z firmą, pracuje także w domu, nie dosypia, nie uznaje dni wolnych. Jest zwolennikiem
  dyscypliny i pełnego kontrolowania innych pracowników. Zwolennik imprez integracyjnych.
  Przymuszony do dnia bez pracy - choruje;

• pracoholizm ucieczkowy - ucieczka w bezustanną pracę od poważnych problemów emocjonal­
  nych. Człowiek rzuca się w wir pracy, by zapomnieć np. o toksycznych rodzicach, rozwodzie,
  uzależnieniu.

8. Niewolnictwo dawniej i dziś

Oto zestawienie cech charakterystycznych niewolnictwa dawniej i dziś. Dawniejsze niewol­nictwo charakteryzowało się: potwierdzonym prawem własności niewolnika; wysoką ceną zakupu; niskimi zyskami; niedoborem potencjalnych niewolników; długotrwałym związkiem z właścicielem; niewolników często trzymano na stałe; dużą rolę odgrywały także różnice etniczne. Dziś niewolnictwo charakteryzuje się między innymi: brakiem potwierdzonego prawa własności, znikomą ceną zakupu, bardzo wysokimi zyskami, nadmiarem potencjalnych niewolników, krótkotrwałymi związkami z wła­ścicielem, różnicami etnicznymi odgrywającymi mniejszą rolę, niewolników łatwo się pozbywać

Formy współczesnego niewolnictwa

• Niewolnictwo tradycyjne, w którym osobę się porywa, sprzedaje/kupuje albo kiedy przychodzi
  ona na świat w rodzinie niewolników. Często istnieje potwierdzenie prawa własności. Dzieci nie­
  wolników często traktuje się również jak niewolników. Z tym rzadkim już dziś rodzajem niewol­
  nictwa spotykamy się głównie w Afryce, a także w niektórych krajach arabskich.

• Zniewolenie przez dług jest najczęściej spotykaną współczesną formą niewolnictwa. Dłużnik
  godzi się na pracę w zamian za pożyczkę, przy czym nie ustala się, jak długi będzie okres jej od­
  rabiania ani jaką pracę będzie wykonywać. To „odrabianie" nie wpływa też na zmniejszenie dłu­
  gu. Co więcej - dług można dziedziczyć. W ten sposób kolejne pokolenia popadają w niewolnic­
  two. Zwykle nie istnieje tu potwierdzenie prawa własności, ale pan ma nad niewolnikiem władzę
  absolutną. Istnieją dwa rodzaje zniewolenia przez dług. W pierwszym rodzaju praca dłużnika,

a nawet sam dłużnik, stają się dla wierzyciela dodatkowym zabezpieczeniem długu. Na tym pole­ga pułapka. Ponieważ do czasu spłacenia długu praca dłużnika staje się własnością wierzyciela, nie jest on nigdy w stanie zarobić tyle, by dług spłacić. Ten typ zniewolenia dłużnika jest charak­terystyczny dla subkontynentu indyjskiego. W innych krajach dłużnik niby odrabia dług, ale fał­szywe rozliczenia i wygórowane odsetki sprawiają, że ostateczna spłata długu pozostaje ciągle po­za jego możliwościami.

- Niewolnictwo kontraktowe zaczyna się od umowy o pracę, na przykład w zakładzie lub fabryce.
Później nagina sieją, grozi zatrudnionemu, odbiera wszelką wolność i nie daje wynagrodzenia.

9. Obozy pracy, lagry i łagry metodą zniewolenia człowieka przez pracę

Arbeit machtfrei - (niem. Praca czyni wolnym) - niemiecka formuła wywiedziona z rozpowszech­nionego w tradycji protestanckiej cytatu z Ewangelii Jana Prawda czyni wolnym.

Hasło wykorzystane zostało przy bramach wejściowych do kilku niemieckich obozów koncentracyj­nych (Auschwitz, Dachau, Gross-Rosen, Sachsenhausen, Theresienstadt, Flossenbiirg), będących rów­nież obozami wyniszczającej, niewolniczej pracy. Więźniowie codziennie widzieli ten napis wychodząc rano do pracy w komandach i wracając wieczorem do obozu. Napis na bramie stał się po wojnie jednym z najważniejszych symboli systemu niemieckich obozów koncentracyjnych, a również całej zagłady.

Obozy pracy, znajdujące się w miejscach odosobnionych, w trudnych warunkach klimatycz­nych, łagry zlokalizowane najczęściej na Syberii były jednym z elementów programu mającego podpo­rządkować człowieka systemowi komunistycznemu. Sytuację tam panującą znamy z licznych utworów napisanych przez ludzi, którym udało się przeżyć. Łagry przerażająco dobrze spełniały powierzone im makabryczne zadanie zniewolenia człowieka przez pracę.

10. Choroby zawodowe

Są to choroby spowodowane czynnikami ryzyka zdrowotnego związanego z pracą, tzn. jej organi­zacją, metodami czy też warunkami materialnymi lub psychospołecznymi środowiska; czynnikami ryzyka zdrowotnego sąnp.: praca zmianowa, niewłaściwa pozycja przy pracy, niedostateczne oświe­tlenie, obecność pyłów, aerozoli lub par substancji szkodliwych w powietrzu strefy roboczej, stres związany z monotonią pracy lub nadmiernym obciążeniem odbiorem informacji.

Rozróżnia się choroby zawodowe praktycznie niewystępujące bez związku z pracą zawodową (pylice płuc, choroba wibracyjna) i choroby parazawodowe, które mogą wystąpić bez związku z pracą, ale istnieją dowody, że gdy zadziałają określone czynniki ryzyka zdrowotnego, zdarzają się częściej niż wtedy, gdy tych czynników ryzyka nie ma (np. choroba wrzodowa przy pracy zmianowej kierowcy).

PRACA DOMOWA:

Opisz konsekwencje wynikające z analizy problemów psychopatologii pracy dla wycho­wania ku wartościom pracy